Editör: Doç. Dr. Behçet ORAL. Ö RENME Ö RETME KURAM ve YAKLA IMLARI

Transkript

1

2 Editör: Doç. Dr. Behçet ORAL Ö RENME Ö RETME KURAM ve YAKLA IMLARI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumlulu u yazarlar na aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitab n bas m, yay n ve sat haklar Pegem Akademi Yay. E t. Dan. Hizm. Tic. Ltd. ti ye aittir. An lan kurulu un izni al nmadan kitab n tümü ya da bölümleri, kapak tasar m, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kay t ya da ba ka yöntemlerle ço alt lamaz, bas lamaz, da t lamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanl bandrolü ile sat lmaktad r. Okuyucular m z n bandrolü olmayan kitaplar hakk nda yay nevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yay nlar sat n almamas n diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmi y llarda ÖSYM'nin yapm oldu u s navlardaki ÇIKMI SORULAR' n her hakk ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamam n n veya bir k sm n n kopya edilmesi, foto raflar n n çekilmesi, herhangi bir yolla ço alt lmas ya da kullan lmas, yay mlanmas ÖSYM'nin yaz l izni olmadan yap lamaz. Pegem Akademi Yay nc l k telif ücreti ödeyerek bu izni alm t r. 1. Bask : Eylül Bask : Kas m 2012 Dizgi-Grafik Tasar m: Selda K l ç Türkçe Redaksiyon: Ar. Gör. Zeliha Bayaz t Kapak Tasar m : Gürsel Avc Bask : Ayr nt Matbaas (Ankara ) Yay nc Sertifika No: Matbaa Sertifika No: leti im Karanfil 2 Sokak No: 45 K z lay / ANKARA Yay nevi: Yay nevi Belgeç: Da t m: Da t m Belgeç: Haz rl k Kurslar : E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖNSÖZ Bu kitap, Eğitim Fakülteleri ve dışarıdan öğretmenlik meslek bilgisi (formasyon) programına devam eden öğrenciler için bir ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Bunun yanı sıra, KPSS ye hazırlanan öğretmen adayları için de zengin bir içerik ve örnek sorular sunmaktadır. Yine bu kitap, halihâzırda öğretmenlik yapanlar için de bir başvuru kaynağı niteliği taşımaktadır. Kitabın yararlı olması için ekip olarak çok gayret gösterdiğimizi belirtmek isterim. Hemen hemen bütün bölümlerde içerik çeşitli resim, grafik, şema ve örneklerle desteklenmeye çalışıldı. Bu açıdan bakıldığında kitabın okuyucuyu sıkmayacağını söyleyebilirim. Kitap beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öğrenme-öğretme ile ilgili temel kavramlar, ikinci bölümde öğrenme kuramları ve eğitime yansımaları, üçüncü bölümde öğrenme stratejileri ve stilleri, dördüncü bölümde öğrenme-öğretme strateji ve modelleri ve beşinci bölümde ise öğrenme-öğretmede yeni yönelimler yer almaktadır. Kitabın hazırlanması yaklaşık bir yıl sürdü. Aslında kitabın ortaya çıkmasında katkı sağlayan meslektaşlarımın yıllarının birikimi dikkate alındığında bir yıl demek yeterli olmaz. Çünkü meslektaşlarım yıllarca edindikleri birikimlerini süzerek kitaba yansıtmışlardır. Değerli meslektaşlarım, yoğunluklarına rağmen hiçbir önerimize hayır demeden, bir yıl boyunca fedakârca çaba gösterdiler. Bu nedenle emeği geçen bütün meslektaşlarıma teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Yine kitabın bir an önce tamamlanması için en az bizim kadar gayret gösteren başta Servet SARIKAYA ve PEGEM AKADEMİ'nin bütün çalışanlarına, kitaba katkı sağlayan meslektaşlarım adına teşekkür ederim. Son olarak yetişmemizde emeği geçen bütün hocalarımıza da sonsuz teşekkür ederim. Kitabın yazılış amacına hizmet etmesi dileğiyle Doç. Dr. Behçet ORAL

4 Bölüm 1: TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Recep Koçak Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bölümler ve Yazarları Bölüm 2: ÖĞRENME KURAMLARI ve EĞİTİME YANSIMALARI 2.1. Davranışçı Öğrenme Kuramları Yrd. Doç. Dr. Yaşar Barut Ondokuz Mayıs Üniversitesi 2.2. Bitişiklik Kuramları ve Eğitime Yansımaları Doç. Dr. İsa Korkmaz Selçuk Üniversitesi 2.3. Bağlaşımcılık/Bağ Kuramı ve Eğitime Yansımaları Doç. Dr. Hatice Zeynep İnan Dumlupınar Üniversitesi 2.4. Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı Doç. Dr. Mehmet Gültekin Anadolu Üniversitesi 2.5. Gestalt Kuramı Yrd. Doç. Dr. Yıldız Öztan Ulusoy Kocaeli Üniversitesi 2.6. Bilgiyi İşleme Kuramı ve Eğitime Yansımaları Yrd. Doç. Dr. Yıldız Öztan Ulusoy Kocaeli Üniversitesi 2.7. Nörofizyolojik Kuram (D. Olding Hebb) Yrd. Doç. Dr. Arzu Taşdelen Karçkay Öğr. Gör. Seydi Aktuğ Uşak Üniversitesi Bölüm 3: ÖĞRENME STRATEJİLERİ ve STİLLERİ 3.1. Öğrenme Stratejileri ve İlgili Sınıflamalar Yrd. Doç. Dr. Tahsin İlhan Gaziosmanpaşa Üniversitesi 3.2. Öğrenme Stilleri ve Öğrenme Stili Modelleri Doç. Dr. Behçet Oral Öğr. Gör. Yunus Avanoğlu Dicle Üniversitesi

5 Bölüm 4: ÖĞRENME ÖĞRETME STRATEJİ ve MODELLERİ 4.1. Öğretim Stratejileri Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin Şahan Yrd. Doç. Dr. Nihat Uyangör Yrd. Doç. Dr. Sonnur Işıtan Balıkesir Üniversitesi 4.2. Öğrenme - Öğretme Modelleri "Grupla Öğrenme Modelleri" (Carroll, Bloom, Slavin, Gagne) Yrd. Doç. Dr. Murat Gökalp Ondokuz Mayıs Üniversitesi "Bireysel Öğretme Modelleri" Bireyselleştirilmiş Öğretim Modeli (Keller) Doç. Dr. Erdoğan Köse Atatürk Üniversitesi Programlı Öğretim Modeli Yrd. Doç. Dr. Adnan Küçükoğlu Atatürk Üniversitesi Bilgisayar Destekli Öğretim Modeli Doç. Dr. Kerim Gündoğdu Adnan Menderes Üniversitesi Araş. Gör. Ceyhun Ozan Atatürk Üniversitesi Bölüm 5: ÖĞRENME ÖĞRETMEDE YENİ YÖNELİMLER 5.1. Çoklu Zekâ Kuramı 5.2. Yaplandırmacılık Doç. Dr. Orhan Akınoğlu Marmara Üniversitesi 5.3. Beyin Temelli Öğrenme 5.4. Probleme Dayalı Öğrenme Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çoban Dicle Üniversitesi 5.5. İşbirlikli Öğrenme 5.6. Proje Tabanlı Öğrenme 5.7. Öykü Tabanlı Öğrenme 5.8. Senaryo Tabanlı Öğrenme Doç. Dr. Zühal Çubukçu Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

6 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii BÖLÜMLER ve YAZARLARI... v İÇİNDEKİLER...vii BÖLÜM 1 TEMEL KAVRAMLAR KURAM (YAKLAŞIM MODEL) (Doç. Dr. Recep Koçak)... 3 ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER...13 ÖZET...27 KAYNAKÇA...28 DEĞERLENDİRME SORULARI...28 BÖLÜM 2 ÖĞRENME KURAMLARI ve EĞİTİME YANSIMALARI 2.1. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI (Yrd. Doç. Dr. Yaşar Barut)...39 ÖĞRENME KURAMLARI...41 DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI...43 WATSON'UN KLASİK KOŞULLANMASI...48 ÖZET...52 KAYNAKÇA...53 DEĞERLENDİRME SORULARI BİTİŞİKLİK KURAMLARI ve EĞİTİME YANSIMALARI (Doç. Dr. İsa Korkmaz)...61 JOHN BROADUS WATSON...63 EDWIN RAY GUTHRIE...66 ÖZET...69 KAYNAKÇA...70 DEĞERLENDİRME SORULARI BAĞLAŞIMCILIK/BAĞ KURAMI ve EĞİTİME YANSIMALARI (Doç. Dr. Hatice Zeynep İnan)...73 BAĞLAŞIMCILIK/BAĞ KURAMI ve EĞİTİME YANSIMALARI...75 EDİMSEL KOŞULLAMA VE EĞİTİME YANSIMALARI...78 ÖZET...86 KAYNAKÇA...87 DEĞERLENDİRME SORULARI SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMI (Doç. Dr. Mehmet Gültekin) GİRİŞ SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMI İŞARET GESTALT ÖĞRENME KURAMI ÖZET KAYNAKÇA

7 DEĞERLENDİRME SORULARI GESTALT KURAMI (Yrd. Doç. Dr. Yıldız Öztan Ulusoy) GESTALT KURAMI GESTALT KURAMINDA ALGILAMA BEYİN ve YAŞANTI KAZANMA DAVRANIŞIN BELİRLEYİCİLERİ DAVRANIŞSAL ÇEVRE İÇGÖRÜSEL ÖĞRENME ve PROBLEM ÇÖZME ÜRETİCİ DÜŞÜNME YAŞAM ALANI GESTALT PSİKOLOJİ ve ÖĞRENME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BİLGİYİ İŞLEME KURAMI ve EĞİTİME YANSIMALARI (Yrd. Doç. Dr. Yıldız Öztan Ulusoy) BELLEK TÜRLERİ BİLİŞSEL SÜREÇLER BİLGİYİ GERİ GETİRME YOLLARI UNUTMA (GERİ GETİRME BAŞARISIZLIĞI) YÜRÜTÜCÜ SÜREÇLER/ BİLİŞİ YÖNETME YÜRÜTÜCÜ KONTROL (EXECUTİVE CONTROL) BİLGİYİ İŞLEME MODELİNE GÖRE ÖĞRETİMİN DÜZENLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI NÖROFİZYOLOJİK KURAM (D. Olding Hebb) (Yrd. Doç. Dr. Arzu Taşdelen Karçkay, Öğr. Gör. Seydi Aktuğ) NÖROFİZYOLOJİK ÖĞRENME KURAMI ÖĞRENMENİN FİZYOLOJİK TEMELLERİ HEBB'İN NÖROFİZYOLOJİK ÖĞRENME KURAMI ÖĞRENMENİN NÖROFİZYOLOJİSİ ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI viii Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları

8 BÖLÜM 3 ÖĞRENME STRATEJİLERİ ve STİLLERİ 3.1. ÖĞRENME STRATEJİLERİ ve İLGİLİ SINIFLAMALAR (Yrd. Doç. Dr. Tahsin İlhan) GİRİŞ ÖĞRENME STRATEJİLERİ ÖĞRENME STRATEJİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI ÖĞRENME STRATEJİLERİNİN ÖĞRETİMİ ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI ÖĞRENME STİLLERİ ve ÖĞRENME STİLİ MODELLERİ (Doç. Dr. Behçet Oral, Öğr. Gör. Yunus Avanoğlu) GİRİŞ ÖĞRENME STİLİ MODELLERİ ÖĞRENME STİLLERİ ve ÖĞRETİM ORTAMI ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 4 ÖĞRENME ÖĞRETME STRATEJİ ve MODELLERİ 4.1. ÖĞRETİM STRATEJİLERİ (Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin Şahan, Yrd. Doç. Dr. Nihat Uyangör, Yrd. Doç. Dr. Sonnur Işıtan) ÖĞRETİM STRATEJİSİ NEDİR? SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM BULUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM ARAŞTIRMA-İNCELEME YOLUYLA ÖĞRETİM ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI ÖĞRETME ÖĞRENME MODELLERİ "GRUPLA ÖĞRETME MODELLERİ" (Carroll, Bloom, Slavin, Gagne) (Yrd. Doç. Dr. Murat Gökalp) OKULDA ÖĞRENME MODELİ (CARROLL) TAM ÖĞRENME MODELİ (BLOOM) ETKİLİ ÖĞRETİM MODELİ (SLAVİN) ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ MODELİ (GAGNE) İçindekiler ix

9 GAGNÉ'YE GÖRE ÖĞRENME TÜRLERİ GAGNE'YE GÖRE ÖĞRENME ÜRÜNLERİ (HİYERARŞİSİ) ÖZET KAYNAKÇA "BİREYSEL ÖĞRETME MODELLERİ" "BİREYSEL ÖĞRETME MODELLERİ" BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM MODELİ (Keller) (Doç. Dr. Erdoğan Köse) BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM (KELLER PLANI) BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM TEKNİĞİNİN YARARLARI ve SINIRLILIKLARI DİĞER BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI PROGRAMLI ÖĞRETİM MODELİ (Yrd. Doç. Dr. Adnan Küçükoğlu) PROGRAMLI ÖĞRETİMİN TEMELLERİ PROGRAMLI ÖĞRETİM MODELLERİ PROGRAMLI ÖĞRETIM MATERYALİNİN HAZIRLANMASI PROGRAMLI ÖĞRETİMİN YARARLARI ve SINIRLILIKLARI KAYNAKÇA ÖZET DEĞERLENDİRME SORULARI BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM MODELİ (Doç. Dr. Kerim Gündoğdu) BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM MODELİ BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMİN ÖĞELERİ BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMİN AMAÇLARI BİLGISAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMİN YARARLARI BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMİN SINIRLILIKLARI BILGISAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM YAZILIMLARI ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI x Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları

10 BÖLÜM 5 ÖĞRENME ÖĞRETMEDE YENİ YÖNELİMLER 5.1. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI (Doç. Dr. Orhan Akınoğlu) ÇOKLU/ÇOK BOYUTLU ZEKÂ KURAMI ÇOKLU ZEKÂ ALANLARI ve TEMEL ÖZELLİKLERİ ÇOKLU ZEKÂ ALANLARI ve EĞİTİM UYGULAMALARINDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR ÇOKLU ZEKÂYI SINIFTA UYGULAMA YAKLAŞIMLARI ÇOKLU ZEKÂYI EĞİTİM UYGULAMALARINDA DEĞERLENDİRME ÇOKLU ZEKÂ ALANLARI, EĞİTİM UYGULAMALARI ve DEĞERLENDİRME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI YAPILANDIRMACILIK (Doç. Dr. Orhan Akınoğlu) YAPILANDIRMACI ÖĞRENME KURAMI YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM TÜRLERİ YAPILANDIRMACI ÖĞRENMENİN TEMEL İLKELERİ YAPILANDIRMACI EĞİTİM ORTAMLARINDA ÖĞRENCİNİN ROLÜ YAPILANDIRMACI EĞİTİM ORTAMLARINDA ÖĞRETMENİN ROLÜ YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMI SINIFTA UYGULAMA YAPILANDIRMACI EĞİTİM ORTAMLARINDA DEĞERLENDİRME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME (Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çoban) GİRİŞ TARİHSEL SÜREÇ BEYNİN YAPISI BEYİN ve ÖĞRENME BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMENİN TANIMI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME SÜRECİ BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME YAKLAŞIMI ile DİĞER YAKLAŞIMLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMENİN AMACI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME İLKELERİ ve EĞİTİM-ÖĞRETİM SÜRECİNE YANSIMALARI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME YAKLAŞIMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME VE SINIF ORTAMI BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME YAKLAŞIMINDAN YARARLANACAK ÖĞRETMENLERE ÖNERİLER ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI İçindekiler xi

11 5.4. PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çoban) GİRİŞ TANIM PROBLEM ÇÖZME ile PROBLEME DAYALI ÖĞRENME ARASINDAKİ FARK SÜREÇ PROBLEME DAYALI ÖĞRENMENİN GELENEKSEL ÖĞRENMEDEN FARKI PROBLEME DAYALI ÖĞRENMENİN BOYUTLARI DEĞERLENDİRME YARARLARI SINIRLILIKLARI REHBER İLKELERİ ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME (Doç. Dr. Zühal Çubukçu) GİRİŞ İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI PROJE TABANLI ÖĞRENME (Doç. Dr. Zühal Çubukçu) PROJE TABANLI ÖĞRENME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI ÖYKÜ TABANLI ÖĞRENME (Doç. Dr. Zühal Çubukçu) ÖYKÜ TABANLI ÖĞRENME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI SENARYO TABANLI ÖĞRENME (Doç. Dr. Zühal Çubukçu) SENARYO TABANLI ÖĞRENME ÖZET KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI xii Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları

12 Bölüm 1 TEMEL KAVRAMLAR, Ö RENMEY ETK LEYEN ETMENLER Doç. Dr. Recep Koçak Gaziosmanpa a Üniversitesi Ö renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra / bu bölümün sonunda; 1. Öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramları bilecek ve açıklayabilecek, 2. Öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramlar arasındaki farkları ayırt edebilecek, 3. Öğrenilmiş ve öğrenilmemiş davranışları ayırt edecek, örneklendirebilecek, 4. Eğitim, öğretim ve öğrenme kavramlarını ayrıntılı olarak bilecek ve açıklayabilecek, 5. Öğrenmeyi etkileyen faktörleri bilecek ve ayırt edebilecek, 6. Etkili ve kalıcı öğrenmeye yardımcı olabilecek öğeleri bilecek ve uygulayabileceksiniz. çindekiler Temel Kavramlar Kuram (Yaklaşım-Model) Eğitim Eğitim Çeşitleri Sistem Olarak Eğitim Öğretim Strateji İlke Yöntem Teknik Yaşantı Öğrenme Davranış ᾪ Öğrenilmiş Davranışlar ᾪ Doğuştan Gelen Davranışlar ᾪ Geçici Davranışlar ᾪ Fizyolojik Değişim Sonucu Oluşan Davranışlar

13 ᾪ Büyüme ve Olgunlaşma Sonucu Oluşan Davranışlar ᾪ Duyusal Alışma Sonucu Oluşan Davranışlar Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrenenle İlgili Faktörler Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi (Konu) İle İlgili Faktörler Öğrenme Ortamı Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları Doç. Dr. Recep KOÇAK 1970 Amasya Taşova doğumlu olup ilköğretimini ve orta öğretimini Taşova da tamamlamıştır. Dr. KOÇAK 1993 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji lisans programından mezun olmuştur yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler bilim dalında yüksek lisans ve 2003 yılında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışma alanında Prof Dr. Üstün DÖKMEN in danışmanlığında doktora derecesini almaya hak kazanmıştır. Dr. Recep KOÇAK tarihleri arasında Ondokuz Mayıs Üniversitesi nde ve Ankara Üniversitesi'nde araştırma görevlisi olarak, yılları arasında ise yardımcı doçent olarak görev yapmış ve 2010 yılında doçent unvanı almıştır. Şu anda Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışma anabilim dalı başkanı olarak görevine devam etmektedir. Dr. Recep KOÇAK ın ulusal ve uluslararası bilimsel dergilerde yayınlanmış yirmiyi aşkın makalesi olup, Dr. Recep KOÇAK ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda bildiriler sunmuştur. Dr. KOÇAK ulusal ve uluslararası değişik üniversitelerde lisans ve lisansüstü düzeyde seminer, konferans ve dersler vermiş olup evli üç çocuk babasıdır.