Editörler Prof.Dr. Mustafa Alıcı - Doç.Dr. Süleyman Turan DİNLER TARİHİ I-II

Transkript

1 Editörler Prof.Dr. Mustafa Alıcı - Doç.Dr. Süleyman Turan DİNLER TARİHİ I-II Yazarlar Prof.Dr. Ahmet Güç Prof.Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu Prof.Dr. Ali İhsan Yitik Prof.Dr. Cengiz Batuk Prof.Dr. İskender Oymak Prof.Dr. Kemal Polat Prof.Dr. Mustafa Alıcı Doç.Dr. Eldar Hasanoğlu Doç.Dr. Ramazan Adıbelli Doç.Dr. Salih İnci Doç.Dr. Süleyman Turan Dr.Öğr. Üyesi Abdulkadir Kıyak Dr.Öğr. Üyesi Halil İbrahim Şenavcu Dr.Öğr. Üyesi Halim Işık Dr.Öğr. Üyesi Hatice Doğan Dr.Öğr. Üyesi Hüseyin Köftürcü Dr.Öğr. Üyesi Necati Sümer Dr.Öğr. Üyesi Nihat Durak

2 Editörler Prof.Dr. Mustafa Alıcı - Doç.Dr. Süleyman Turan Dinler Tarihi I-II ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2018 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Hamit Işık Lisans Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Tahtakale Mah. Hicret Sokak No:8/A Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Dinler Tarihi, genel din olgusunu, insanlığa ait dinleri ve onlardan ortaya çıkan fenomenleri (dinde ortaya çıkan her türlü kutsal olgu ve tezahürleri) tarihsel süreç içinde mukayeseli bir şekilde inceleyen bir bilimdir. Dolayısıyla Üstün Güç veya güçlere iman etmeyi amaçlayan teolojilerin aksine Dinler Tarihi, normatif olmayan, bağımsız bir antropolojik disiplindir. Bu kuşatıcı karakteriyle disiplin, hem mahalli hem de evrensel dinî değerleri konu edinir. Bu metodolojik yapısıyla Dinler Tarihi, aynı zamanda bir taraftan tüm bilinen teolojileri ve onlardan ortaya çıkan farklı kültürel formları kucaklarken diğer taraftan daha özel olarak bir dini kültürün ortaya koyduğu kutsal tecrübelerini incelemek üzere bilimadamına içerden yaklaşabilmesine fırsat vererek dinlerin sosyolojik, ekonomik ve siyasi bağlamlarına da yoğunlaşmasına imkan sağlamaktadır. Böylece çok boyutlu yaklaşımlara sahip Dinler Tarihi, sahip olduğu dinamik konularıyla insanlığın hizmetinde çalışmalarını sürdürmektedir. Elinizdeki kitap, İlahiyat fakültelerinde okutulmakta olan Dinler Tarihi lisans derslerinin müfredatı göz önünde bulundurularak bizzat bu derslere girmekte olan, her biri konunun uzmanı değerli Dinler Tarihçileri tarafından kaleme alınmıştır. Eser hazırlanırken bölüm yazarı akademisyenin üslubuna saygı duyulmakla beraber Dinler Tarihi nin terminolojik ve yöntemsel çerçevesine bağlı kalmaya azami dikkat edilmiştir. Eserin ortaya çıkmasında katkı sağlayan değerli hocalarımıza ve Lisans Yayıncılığın değerli ekibine ilgi ve gayretleri için teşekkür ederiz. İstanbul, 2018 Editörler Prof. Dr. Mustafa Alıcı Doç Dr. Süleyman Turan III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 BİR DİSİPLİN OLARAK DİNLER TARİHİ 1.1. Dinler Tarihi nin Tanımıve Karakteristik Özellikleri 1.2. Dinler Tarihi nin Temel Konuları 1.3. Dinler Tarihi nin Tarihçesi Batı da Dinler Tarihi nin Tarihçesi İslam Dünyasında ve Türkiye de Dinler Tarihi 1.4. Dinler Tarihi nde Yöntemsel Yaklaşımlar Tarihsel Mukayeseli Yaklaşım Fenomenolojik Yaklaşım Eliade Sonrası Dönemde Yeni Yöntemler Bölüm 2 DİNİ ANLAMAYA DOĞRU (Din Tanımları ve Dini Kaynağı Konusundaki Teoriler) 2.1. Din Kelimesinin Sözlük ve Terim Anlamları 2.2. Din Tanımları İslam da Din Tanımları Batıda Din Tanımları 2.3. Din Tasnifleri İslam Bilginlerine Göre Din Tasnifleri Batıda Din Tasnifleri 2.4. Dinle İlgili Terimler 2.5. İslam a Göre Dinin Kaynağı V

6 2.6. Dinin Kaynağı Konusundaki Batılı Teoriler Animizm Animatizm Atalar Kültü Yüce Tanrı İnancı Büyü Totemizm Kutsal Naturizm İlk Monoteizm ( Urmonoteismus) Bölüm 3 MİTOLOJİ 3.1. Mit, Efsane ve Masal 3.2. Arkaik Yunan da Mit Yüzyılda Batı da Mit Düşüncesi 3.4. Fenomenolojik Açıdan Mit Kavramı 3.5. Mit Türleri 3.6. İnanan Açısından Kutsal Bir Anlatı Olarak Mitin Anlamı Bölüm 4 GELENEKSEL TÜRK DİNİ İNANÇLARI 4.1. Türklerin Eski Dinlerinin Adlandırılması 4.2. Geleneksel Türk Dini Gök Tanrı İnancı Yer-Su İnancı (Tabiat Kuvvetlerine İnanma) Dağ Kültü Taş-Kaya Kültü Ağaç Kültü Ateş Kültü Su Kültü Atalar Kültü 4.3. Kamlar 4.4. İbadet ve Törenler İbadet Çeşitleri ve Yapılış Şekilleri VI

7 Saçı ve Yalama Yağmur Yağdırma Bölüm 5 KONFÜÇYANİZM 5.1. Konfüçyüs ün Hayatı 5.2. Konfüçyanizm de Tanrı Anlayışı 5.3. Konfüçyanizm de Kutsal Metinler Beş Klasik (Wou King) Dört Kitap (Se Chou) 5.4. Konfüçyanizm de Mabed ve İbadet Anlayışı 5.5. Konfüçyanizm de Ahlak Sistemi 5.6. Konfüçyanizm de Evren Anlayışı Bölüm 6 TAOİZM 6.1. Taoizm in Kurucu Düşünürü Lao-Tsu 6.2. Taoizm in Kurucu Metni Tao Te Ching ve Diğer Kutsal Metinler 6.3. İnanç ve İbadet Anlayışı 6.4. Taoizm de Mezhepler Bölüm 7 ŞİNTOİZM 7.1. Japonların Din Algısı 7.2. Şintoizm Kavramı ve Tarihi 7.3. Temel İnançlar 7.4. Mabet ve İbadet 7.5. Kutsal Metinler 7.6. Yaşam Şekilleri ve Mezhepleri 7.7. Hayat Evrelerinde Şintoizm 7.8. Bayramlar VII

8 Bölüm 8 HİNDUİZM 8.1. Hinduizm in Oluşum Tarihi 8.2. Hindu Tanrı İnancı 8.3. Karma-Tenâsüh Öğretisi 8.4. Hindu Yoga Öğretisi 8.5. Hindu İnek Tapımı 8.6. Hinduizm'e Göre İnsan ve Yaratılışı 8.7. Hindu Kast Anlayışı Sruti (vahye/ilhama dayalı eserler) Vedalar Brahmanalar Aranyakalar Upanişadlar Smriti (İnsan aklının eseri kitaplar) 8.8. Hinduizm de İbadet 8.9. Başlıca Hindu Mezhepleri Modern Dünyada Hinduizm Bölüm 9 BUDİZM 9.1. Buda nın Hayatı 9.2. Budizm in Tarihi Budist Konsiller ve Kuruluş Dönemi Kral Aşoka ve Kurumsallaşma Dönemi Klasik Dönemden Günümüze Budizm Budizm in Hint Kıtası Dışında Yayılma Alanları 9.4. Budist Kutsal Metinleri Tripitaka/Pali Kanon Diğer Metinler 9.5. Budizm in Öğretileri Bağımlı Varoluş İlkesi Dört Soylu Hakikat ve Sekiz Dilimli Yol Karma İnancı Nirvana 9.6. Budizm de İbadet VIII

9 Dini Yükümlülükler Ferdi İbadet: Dua Tespihleri Meditasyon Toplu İbadet Dini Günler ve Festivaller Hac İbadeti 9.7. Budizm de Mabet 9.8. Budist Mezhepleri ve Ekolleri Hinayana ve Mahayana Ch an/zen Budizmi Lamaizm Tarihsel Gelişimi ve Yayılışı Mezhepleri Kutsal Metinleri Temel Öğretileri İbadetleri ve Uygulamaları Sembolleri Bölüm 10 CAYNİZM Bölüm 11 SİHİZM 8.1. Tarihsel Gelişimi Sihizm Öncesi Senkretik ve Reformik Hareketler Guru Nanak ve Sihizmin Doğuşu Gelişmesi ve Kurumsallaşması 8.2. İnanç ve Temel Öğretileri Tanrı İnancı Karma ve Reenkarnasyon Kurtuluş Öğretisi Dünyevi İllüzyon Guruluk Diğer İnançları 8.3. Kutsal Kitap IX

10 8.4. Kardeşlik Teşkilatı: KHALSA 8.5. Sih İbadet ve Uygulamaları 8.6. Tapınak 8.7. Sih Grupları 8.8. Gün ve Festivaller Bölüm 12 SABİİLİK VE MANİHEİZM Sabiîlik Ortadoğu nun Kadim Dini Sabiîlik Sabiîlikle İlgili Çalışmalar İslam Kaynaklarında Sabiîlik Sabiîliğin Tarihsel Gelişimi Sabiîlik ve Gnostik Karakteri Sabiîliğin Kutsal Metinleri Sabiîliğin İnanç Esasları Sabiîlikte Gelecek Tasavvuru Sabiîlikte İbadet Anlayışı Sabiîliğin Kutsal Gün ve Bayramları Maniheizm Mani ve Maniheizm Maniheizm in Tarihsel Gelişimi Maniheizm in Kutsal Metinleri Maniheizm in İnanç Esasları Maniheizm deki Temel Bazı Tasavvurlar Maniheizm de Ahlâki Uygulamalar ve Toplumsal Yapı Maniheizm de İbadet Anlayışı Maniheizm in Kutsal Gün ve Bayramları Tarihçe Zerdüşt ün Peygamberliği Kutsal Metinleri Avesta Bölüm 13 MECUSİLİK X

11 Diğer Kutsal Metinler İnanç Esasları Tanrı İnancı Peygamber İnancı Melek İnancı Ahiret İnancı Kurtarıcı İnancı İbadet ve Gelenekler Günlük İbadetler Yıllık İbadetler, Bayramlar ve Diğer Pratikler Ahlaki Öğretileri Bölüm 14 YAHUDİLİK Yahudi Kimliği Anahatlarıyla Yahudi Tarihi Atalar Dönemi (M.Ö. XVIII-XVI. Yüzyıllar) Hz. Musa Dönemi (M.Ö. XIII. Yüzyıl) Hâkimler ve Krallar Dönemi (M.Ö. XII-XI. Yüzyıllar) I. Mabet Dönemi (M.Ö. X. yy. Ortaları M.Ö. 586) Babil Sürgünü (M.Ö. 586-M.Ö. 538) II. Mabet Dönemi (M.Ö. 515-M.S. 70) Hıristiyan Dünyasında Yahudiler Hıristiyan Dünyasında Antisemitizm Örnekleri İslam Dünyasında Yahudiler Asr-ı Saadette Yahudiler Müslüman Memleketlerinde Yahudilerin Genel Durumu Yahudilerin Hukuki Durumu Dini ve Sosyal Yaşamları Bürokraside ve İlimde Yahudiler Yahudiliğin İtikat Esasları Yahudiliğin Kutsal Metinleri Yazılı Vahiy Tanah ın Nüshaları XI

12 Yahudi Kutsal Metinlerinin Günümüze İntikali Sözlü Vahiy Yahudilikte Hizipleşmeler ve Mezhepler Etnik Zeminde Hizipleşme Kültürel Zeminde Hizipleşme Dini Zeminde Hizipleşme Eskiçağ Mezhepleri Ortaçağ Mezhepleri Modern Çağ Mezhepleri Yahudilikte İbadetler ve Dini Araç Gereçler Yahudilikte Özel Günler, Bayramlar, Matemler Bölüm 15 HIRİSTİYANLIK Tarihsel Süreç İncillerde İsa Pavlus Dönemi İlk Tartışmalar/İlk Gruplaşmalar İlk Konsiller ve Tartışma Konuları Doğu (Ortodoks)-Batı (Katolik) Kiliselerinin Ayrılık Nedenleri Protestanlık Öncesi Batı Kilisesinde Yaşanan Gelişmeler Protestanlığın Ortaya Çıkışı Kutsal Kitap Tanrı İnancı İbadet ve Mabet Kilise Uygulamaları/Sakramentler (Sırlar, Ayinler) Vaftiz Evharistiya Pekiştirme Ruhbanlık Evlilik Tövbe Hastaları Meshetme (Son Yağlama) Kutsal Günler, Bayramlar Noel XII

13 Epifani (6 Ocak Yortusu) Paskalya Pentekost Hıristiyan Mezhepleri İlk Dönem Doğu Kiliseleri Nesturi Kilisesi Monofizit Kiliseler Maruni Kilisesi Ortodoks Mezhebi Katolik Mezhebi Protestan Mezhepleri Bölüm 16 İSLÂM İslâm ın Ortaya Çıkışı ve Yayılması Hz. Muhammed Dönemi Hz. Muhammed Sonrası Dönem İman Esasları İbadetler İslam Mezhepleri Fıkhî Mezhepler Hanefî Mezhebi Mâlikî Mezhebi Şâfiî Mezhebi Hanbelî Mezhebi İtikâdî Mezhepler Bölüm 17 YENİ DİNİ HAREKETLER Yeni Dini Hareketleri Nitelemek İçin Kullanılan Tabirler Yeni Dini Hareketleri Tanımlama Problemi Yeni Dini Hareketlerin Temel Özellikleri Yeni Dini Hareketler versus Yaşayan Dünya Dinleri Yeni Dini Hareketlerin Tasnifi Yeni Dini Hareketlerin Üye Profilleri Yaş XIII

14 Cinsiyet Eğitim ve Sosyal Seviye Dini Arkaplan Ülkemizde Faaliyet Yürüten Bazı Yeni Dini Hareketler Bölüm 18 DİNLER ARASI İLİŞKİLER (Dinlerin Diğer Din Mensuplarına Bakışları) Yahudilerin Diğer Dinlere ve Mensuplarına Bakışı Yahudiliğin Hıristiyanlığa ve Hıristiyanlara Bakışı Yahudiliğin İslam a ve Müslümanlara Bakışı Hıristiyanlığın Diğer Dinlere ve Mensuplarına Bakışı Hıristiyanlığın Yahudiliğe ve Yahudilere Bakışı Hıristiyanlığın İslam a ve Müslümanlara Bakışı Hıristiyanlığın Hinduizm e Bakışı Hıristiyanlığın Budizm e Bakışı İslam ın Diğer Dinlere ve Mensuplarına Bakışı Hinduizm in Diğer Dinlere ve Mensuplarına Bakışı Hinduizm in İslam a ve Müslümanlara Bakışı Budizm in Diğer Dinlere ve Mensuplarına Bakışı XIV