The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 69, p , Summer II 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / The Published Date Yayınlanma Tarihi / Publication of Acceptance Date TÜRK TARİHİNDEKİ SÜREKLİLİĞİN CUMHURBAŞKANLIĞI FORSUNA YANSIMASI THE REFLECTION OF THE CONTINUITY OF TURKISH HISTORY ON THE PRESIDENCY FLAG Prof. Dr. İlker Alp ORCID ID: Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, ilkeralp@trakya.edu.tr Öz Türkler, M.Ö. ki yüzyıllardan itibaren anavatanları Orta Asya dan ayrılarak Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına yayılmışlardır. Hâkimiyet kurdukları coğrafî alanlarda dünya tarihine yön veren birçok devlet ile imparatorluk kurmuşlardır. Fakat atalarımızın çok geniş coğrafî bölgelere yayılmalarından, değişik din ile kültürlerin etkisi altına kalmalarından, devletlerin (şahıs, hanedan, boy, coğrafî bölgelerin etkisiyle farklı isimler taşımalarından ve rejim değişikliklerinden dolayı, Türk tarihinin başlama, sürekliliği ve bütünlüğü konularında farklı görüşler öne sürülmektedir. Öyle ki Türk tarihinin; Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasından, Osmanlı Hanedanıyla başlatılmasından, Türklerin İslâmiyet i kabul etmelerinden, Türklerin Anadolu ya gelmelerinden itibaren ele alınmasından taraf olanlar vardır. Bu farklı yaklaşımlarla, Türkiye nin millî nitelik taşıyan ve önde gelen tarihçileri, Türk tarihini, Türk milletinin Orta Asya da tarih sahnesinde yer almasından itibaren başlatarak günümüze kadar bir bütünlük içinde ele alınmasını savunmaktadırlar. Bu bakış açısını benimseyenlere göre; Türk tarihi, Orta Asya dan başlayarak günümüze kadar bir bütünlük ve süreklilik içinde gelmektedir. Hanedanlar, rejimler, coğrafi bölgeler, dinler, devlet adları değişmiştir. Ama Türk milleti, Türkçe, Türklerin sosyo-kültürel ve içtimaî yapısı her zaman var olmuş ve gelişerek devam etmiştir. Devletleri kuran ve tarihi yapan ana unsur millettir. Bu sebeple millî tarih, Türk milletinin tarih sahnesine çıkmasıyla başlatılmalıdır. Bu çalışma, 3-5 Mayıs 2018 tarihlerinde Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi ev sahipliğinde düzenlenen 4. Uluslararası Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Sempozyumu nda sunulan ve basılmayan bildirinin genişletilmiş halidir.

2 312 Ulu önder Atatürk de Türk tarihinin, Orta Asya dan başlatılmasının gerektiği ve Türklerin tarih sahnesine çıktığı dönemden itibaren günümüze kadar bölünmez bir bütünü teşkil ettiği kanaatindedir. Bu sebeple onun talimatıyla Türk Bayrağı üzerine 16 ışınlı güneş ve çevresine 5 er ışınlı 16 yıldızdan oluşan Cumhurbaşkanlığı Arması işlenmiştir. Böylece Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu veya Amblemi yürürlüğe girmiştir. Armadaki yıldızlar tarihte kurulmuş ve dünya hâkimiyetinde etkili olan bağımsız büyük Türk devletlerini ifade ederken, güneş ise sonsuzluğu, dolayısıyla mevcudiyetini her zaman devam ettirecek olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin simgesidir. Bu çalışmada; Türk tarihinin Orta Asya dan (M.Ö yıllarından itibaren) günümüze kadar bölünmez bir bütünlüğü teşkil ettiği ve 16 Türk Devleti Forsunun (Ambleminin); Türklerin binlerce yıllın tarihî, siyasî, iktisadî, içtimaî, sosyo-kültürel birikimini ifade ettiği, tarih sahnesinde yer alan bütün Türk boylarını ve siyasî teşekküllerini temsil ettiği, bu sebeple Forsun; Türk tarihi, kültürü ve bütün dünya Türklüğü için büyük bir manevî değere sahip olduğu vurgulanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Cumhurbaşkanlığı Forsu, 16 Türk Devleti, Atatürk ün tarih anlayışı, Türkiye Cumhuriyeti, Orta Asya Abstract Turkish people, since centuries BC, leaved from their homeland Central Asia and spread to Asia, Europe and Africa. In the geographical areas they established dominance, found empires with many states that dominated the world history. But different opinions have been asserted on the beginning, the continuity and the unity of the Turkish history due to the spread of our ancestors to a wide range of a geographical area, being under the influence of different religions and cultures, having different names of states (individuals, dynasties, clans) with the effect of geographical regions and regime changes. In fact, there are sides who advocate that Turkish history must be discussed since the establishment of the Republic of Turkey, initiated with the Ottoman dynasty, adoption of İslam by Turkish people, settling of Turkish people into Anatolia. With these different approaches, nationally qualified and leading historians of Turkey initiated Turkish history when Turkish nation took place in the historical scene in the Central Asia and advocate that it must be handled within a unity until today. According to those who adopt this point of view; the Turkish history initiated from the Central Asia and came to today in a unity and continuity. Dynasties, regimes, geographical regions, religions, state names were changed. But the Turkish nation, Turkish language, the socio-cultural and the social structure of the Turkish people have been always existed and continued by developing. It is the nation that establishes states and makes history. For this reason, national history must be initiated by settling of the Turkish nation on the scene of history. The great leader Ataturk also thinks that Turkish history should be initiated from Central Asia and states that Turkish people constitute the unitary unity since they settled on the scene of a history. For this reason, with his instruction, the "Presidential Arm", composed of 16 suns with rays and surrounded by 16 stars with 5 rays for each have been sealed on the Turkish flag. Thus, Turkish Republic Presidential Flag or Emblem has been come into force. The stars on the arm represent the independent great Turkish empires which were established in the history and dominated the world history. The sun represents the infinity, hence Turkish Republic which will continue its existence. In this study; it is emphasized that Turkish history constitutes the unitary unity from the Centrals Asia (from 3000 BC onward) to today and 16 Turkish Nation Flag (emblem) reflects the political, economic, social, socio-cultural history accumulation of Turkish people in the thousands of years, represents all Turkish clans in the scene of history and their body politics and with this reason; the Presidential Flag has a great moral value for Turkish history, culture and Turkishness in the all world. İlker Alp

3 Türk Tarihindeki Sürekliliğin Cumhurbaşkanı Forsuna Yansıması 313 Key Words: Presidential Flag, 16 Turkish Nations, History Intellection of Atatürk, Turkish Republic, Central Asia Giriş (Türk Tarihinin Süreklilik ve Bütünlüğü) Türkler, M.Ö. ki tarihlerden itibaren anavatanları Orta Asya dan, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına yayılarak çok geniş coğrafî alanları hâkimiyetleri altına almışlardır. Tabii ki bu alanlarda, dünya tarihini yönlendiren birçok imparatorluk ve devlet kurmuşlardır. Ancak atalarımızın; çok geniş coğrafi bölgelere yayılmalarından, çeşitli din ile kültürlerin etkisi altında kalmalarından, soy, aile ve hanedan temeline dayanılarak kurulan devletlerin farklı isimler taşımalarından ve rejim değişikliklerinden dolayı Türk tarihinin başlama dönemi ve bütünlüğü hususunda farklı görüşler öne sürülmektedir. Ayrıca Türk tarihine hangi devletlerin dâhil edilmesi gerektiği konusunda da bazı tartışmalar yapılmaktadır (Çeçen, 1986: 9-14; Leylak vd., 2007: 3-5). Aynı yaklaşım ise, Osmanlı Devleti nin son yüzyılında yaygınlaşan Batıcılık, Osmanlıcılık, Federalcilik, İslâmcılık (Ümmetçilik) ve Türkçülük gibi fikir akımlarının meydana getirdiği benzeri bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Bu yüzden konuya açıklık getirmek maksadıyla kısa dahi olsa, Türk tarihinin başlama ve bütünlüğü meselesine değinmek gerekmektedir. a. Anadolu coğrafyasını temel alan bazı araştırmacılar; Türk milletine, kültürüne ve tarihine gereken önemi vermemektedir. Bunlar, Anadolu nun medeniyet ve kültürleri içinde Türkleri sadece bir unsur olarak görmektedir. Bu sebeple Hititler, Lidyalılar, Frigyalılar, Sümerler, İyonlar, Grekler ve Bizanslıları dâhil ederek Anadolu daki genel siyasî ve kültürel gelişmeleri bir bütünlük içinde ele almayı tercih etmektedirler. Fakat M.Ö. 3 bin ile XI. yüzyıl arasındaki Türk tarihini görmezlikten gelmektedirler (Taneri, 1975: VI-VII, ). b. Bazıları, Türklerin İslâmiyeti kabul ettikleri X. yüzyıldan itibaren, diğer Müslümanlar ile birlikte olan tarihe daha fazla önem vermektedirler. c. Bir grup ise döneminin tek süper gücü olan Osmanlı İmparatorluğu na veya Osmanlı Hanedanına büyük önem vererek önceki Türk tarihini ve Cumhuriyet dönemini ihmal etmektedirler. d. Kendilerini aydın olarak gören bazı şahıslar, Türkiye Cumhuriyeti nden önceki Türk tarihinin neredeyse bütün dönemlerini görmezlikten gelmektedirler. Bunlar Osmanlı dönemini, özellikle son padişahları yerli yersiz sürekli tenkit etmektedirler. Maalesef bu zihniyette olanlar, Türkiye Cumhuriyeti nin, Osmanlı Devleti nin devamı olduğu ve Türk tarihinin bir bütünü teşkil ettiği gerçeğine itibar etmemektedirler (Bardakçı, 2011: 21). e. Bu yaklaşımların dışında Türk tarihinin Orta Asya dan itibaren başlatılmasını savunan bir anlayış da mevcuttur. Genel Türkçü Tarih görüşü olarak isimlendirebileceğimiz bu anlayışı benimseyen bilim adamları, Türk tarihinin, Türklerin Orta Asya da bir millet olarak var oldukları dönemlerden, kurmuş oldukları ilk devletlerden günümüze kadar din, rejim, coğrafi bölge ve hanedan farklılığına bakmadan, bir bütünlük içinde ele alınmasını savunmaktadırlar. Bu görüşe göre; Türk tarihi, Orta Asya dan başlayarak günümüze kadar bir bütünlük ve devamlılık içinde gelmektedir. Hanedanlar, rejimler, coğrafî bölgeler, dinler, devlet adları değişmiştir, ama Türk milleti, Türk dili, Türk kültürü her zaman var olmuştur. Devletleri kuran, tarihi de yapan ana unsur millettir. Türk milleti varlığını ebediyete kadar sürdürmeyi başaracak, bu yüzden de devletleri her zaman var olacaktır (Taneri, 1975: 7-8, ; Taneri,

4 314 İlker Alp 1977: 14-18). 1 Nitekim, Türklerde bir devletin tarihî görevini tamamlamasından sonra yerine bir diğeri geçmiştir. Örneğin: M.Ö. III. yüzyıldan itibaren Orta Asya da; Hun, Göktürk, Uygur devletleri sırayla hayat sürmüşlerdir. Bu dönemde Türkler, Göktanrı dinine inanmaktaydı (Ögel, 1991: 55-71). X. yüzyıldan sonra, bugünkü İran merkez olmak üzere, Ortadoğu da Büyük Selçuklu İmparatorluğu ve devamı olan Harzemşahlar yer almıştır. Bu dönemde artık Göktanrı dini yerine İslâmiyet yerleşmiştir. Türklerin Anadolu ya hâkim olması sonucunda Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur (Taneri, 1975: VI). Selçukluların şiddetli rahatsızlığını takiben Osmanlı Beyliği bir serumla filizlenmiş, güçlenmiş ve Selçukluların yerini alarak imparatorluk hâline gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu da asırlarca Türk ve İslâm Dünyası nın liderliğini yapmıştır. Fakat XVIII. yüzyıldan itibaren çağdaş devletlere oranla gerilemiş ve büyük devletlerin devamlı saldırılarına uğramıştır. Sonuçta vatan toprakları bir bir elden çıkmaya başlamıştır. Hatta I. Dünya Savaşı neticesinde İstanbul, Doğu Trakya ve Anadolu nun bazı yerleri işgal edilmiştir. Osmanlı Devleti, bütün kurum ve kuruluşlarıyla birlikte iflas etmiştir. Artık bu devlet, Türk milletinin bağımsızlığını devam ettiremez, emperyalistlerin saldırılarına karşı koyamaz ve milletimizin temel hak ve hürriyetlerini koruyamaz hâle düşmüştür. Zaten Osmanlı Hükümeti, 30 Ekim 1918 de Mondros Mütarekesi ni ve 10 Ağustos 1920 de Sevr Antlaşması nı imzalamakla ülkenin kaderini tamamen emperyalistlerin eline teslim etmiştir. İşte bu durum karşısında, başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere, Türk milletinin bağrından çıkan bir dinamik kadronun önderliğinde Millî Mücadele verilmiştir. Türk milletinin büyük gayret ve fedakârlığı sonucunda işgalci kuvvetler memleketimizden kovulmuştur. Aynı sırada, devlet özelliğini kaybeden ve görevini yapamaz olan Osmanlı İmparatorluğu nun yerine yeni, güçlü, enerjik ve modern bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti ni kurmayı başarmıştır. 1. Mustafa Kemal Atatürk ün Tarih Anlayışı Türkler, M.Ö. 209 da Mete nin tahta çıkışından hareket edildiğinde 2200 (Taneri, 1977: 10), hatta M.Ö lerden başlatıldığında 5000 yıllık (Ögel, 1981: 10) bir tarihî geçmişe sahiptir. İşte bu uzun tarih boyunca, Türk milleti, çeşitli coğrafî sahalara yayılmış ve birçok devlet kurmuştur. Bununla birlikte devamlı hâkim zümre olma özelliğini korumuştur. Bu yüzden Türk tarihi, Orta Asya da kurulan ilk Türk devletlerinden başlayıp günümüze kadar bir bütünlüğü teşkil etmektedir. Öyle ki; Hunlar, Göktürkler, Hazarlar, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular, Osmanlılar birbirlerine siyasî, içtimaî, iktisadî ve özellikle sosyo-kültürel yönden bağlıdırlar 2. Türkiye Cumhuriyeti de bunların devamıdır. Bu devletler birbirine adeta bir zincirin halkaları gibi ayrılmaz bağlarla birleşmişlerdir. İşte Türkiye Cumhuriyeti, bu zincirin dönemimizdeki en mükemmel halkasını teşkil etmektedir. Bir halka çıkarıldığı zaman bu mükemmel zincir kopar ve özelliğini kaybeder. Aynı şekilde, Türk tarihinden bir veya daha fazla devlet çıkarılırsa, Türk devletlerindeki devamlılık, bütünlük ve ahenk bozulmuş olur. Dolayısıyla Osmanlı Devleti nin varlığını inkâr edersek Türkiye Cumhuriyeti ni Selçuklulara (Türkiye Selçuklu Devleti ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu na) bağlamamız mümkün olmaz. Selçukluları, Karahanlıları ve Gaznelileri yok saydığımız takdirde ise, Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti ni Orta Asya dan koparmış oluruz. Bu yüzden, millî tarih anlayışını benimsemiş olan Ulu Önder Atatürk de, Türk tarihinin başlangıcının Orta Asya ya götürülmesinin gerektiği ve Türk tarihinin, Türklerin tarih sahnesine çıktığı dönemden itiba- 1 Daha geniş bilgi için bkz: Taneri, Aydın. (1983). Türk Kavramının Gelişmesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları. 2 Daha geniş bilgi için bkz: Ögel, Bahaeddin. (1979). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Ankara: Kömen Yayınları, s

5 Türk Tarihindeki Sürekliliğin Cumhurbaşkanı Forsuna Yansıması 315 ren, günümüze kadar, bölünmez bir bütünü teşkil ettiği kanaatine sahiptir. Dolayısıyla Atatürk, tarihimizin ve kültürümüzün aydınlatılması yönünde köklü çalışmaların yapılması için talimat vererek 15 Nisan 1931 de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (Türk Tarih Kurumu) ni ve 12 Temmuz 1932 tarihinde Türk Dili Tetkik Cemiyeti (Türk Dil Kurumu) ni kurdurmuştur yılında Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi ni hizmete açtırmıştır. Ancak bugün olduğu gibi, o dönemde de, sosyal alanlardaki çalışmaların, özellikle dil ve tarihin, milletimiz ve memleketimiz için önemini idrak edemeyecek seviyede bulunanlar vardı. Aynı şekilde millet ile devletimize zarar vermeyi hedefleyenler, yüksek bilgi düzeyinin, gelişmiş millî şuurun, güçlü millî birlik ve beraberlik duygusunun kendi art niyetli emellerine engel teşkil ettiğini düşünerek karşı gelmişlerdir (Alp, 2008: 10). Bunların yersiz tenkitleri üzerine, Gazi Mustafa Kemal 29 Ekim 1933 tarihinde, Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü nde yaptığı bir konuşmada Türk dili ve tarihiyle meşgul olmasındaki amacını şöyle açıklamıştır: İşitiyorum, benim dil ile tarih ile uğraştığımı gören bazı kısa düşünceli vatandaşlar, Paşa nın işi yok, dil ile, tarih ile uğraşmaya başladı. Diyorlarmış... Yağma yok... Benim işim başımdan aşkın... Ben bugün ileri bir Türkiye kurmaya ne kadar çalışıyorsam, yarının Türkiye sinin temellerini atmaya da o kadar dikkat ediyorum (Bozdağ, 1975: ). Atatürk, tarih boyunca kurulan Türk devletlerini ve atalarımızın yarattıkları büyük medeniyetleri tetkik ederek Türklüğe ve dünyaya bildirmenin önemli bir vazife ve borç olduğunu işaret etmiştir (Bolat, 2012: 253). Türk çocuklarının zengin tarihî geçmişlerini ve ecdatlarının başarılarını öğrendikçe, gelecekte daha büyük işler yapmak için kendilerinde manevî kuvvet bulacaklarını da belirtmiştir: Büyük devletler kuran ecdadımız, büyük ve şümûllü medeniyetlere de sahip olmuşlardır. Bunu aramak, tetkik etmek, Türklüğe ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur. Türk çocuğu ecdâdını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendisinde kuvvet bulacaktır. Türk milletine, atalarının çok sayıda devlet ile imparatorluk kurmasından, köklü medeniyetler yaratmasından, zengin bir tarihî geçmişe sahip olmasından dolayı tarihiyle övünmesini tavsiye etmiştir: Türk milleti, tarihinle övün; çünkü senin ecdadın medeniyetler kuran, devletler, imparatorluklar yaratan bir mevcudiyettir (İnan, 1950: 55-56; Kocatürk, 1999: ; 16 Türk Devleti, 1984). Onuncu Yıl Nutku nda, Türkün unutulmuş büyük medenî vasfı ve kabiliyetinin, bundan sonraki gelişmesi ile birlikte geleceğin yüksek medeniyet ufkundan yeni bir medeniyet güneşi gibi doğacağından asla şüphe etmediğini şu sözlerle dile getirmiştir: Asla şüphem yoktur ki, Türk ün unutulmuş büyük medenî vasfı ve kabiliyeti bundan sonraki inkişafı ile âtinin yüksek medeniyet ufkundan yeni bir güneş gibi doğacaktır. Ne mutlu Türküm diyene (İnan, 1971: 111; Atatürk ün Söylev ve Demeçleri, 1997: 319; Atatürkçülük -Atatürk ün Görüş ve Direktifleri-, 1988: ; 16 Türk Devleti, 1984). Atatürk e göre Türk çocukları, atalarımızın üstün kabiliyetini, kudretini ve elde ettikleri inanılmaz başarılarını öğrendikçe, kendilerine lâzım olan hamle kaynağını o tarihte bulabileceklerdir. Tarihten aldıkları manevî güç ile özgüvenleri artacak, geleceğe doğru daha emin adımlarla yürüyecekler, kendilerinin de aynı soylu kanı taşıdıklarının idrâkine vararak istiklâl fikrini kazanacaklar ve kimseye boyun eğmeyeceklerdir: Türk kabiliyet ve kudretinin tarihteki başarıları meydana çıktıkça, büsbütün Türk çocukları kendileri için lâzım gelen hamle kaynağını o tarihte bulabileceklerdir... Bu tarihten Türk çocukları, istiklâl fikrini kazanacaklar, o büyük başarıları düşünecekler, harikalar yaratan adamları öğrenecekler, kendilerinin aynı kandan oldukla-

6 316 İlker Alp rını düşünecekler ve bu kabiliyetle kimseye (yük olmayacaklardır) boyun eğmeyeceklerdir (Atatürkçülük -Atatürk ün Görüş ve Direktifleri-, 1988: ). Bir milletin kendi benliğini hissetme bilinci, o milleti tarihinin derinliklerinden bugüne, bugünden yarına kesintisiz olarak bağlayan manevî gücüne dayanmaktadır. Manevî güçten oluşan ortak ruh ise toplum bireylerini birbirine kenetlemektedir. Bu ruhun canlı tutulabilmesi için, o milletin yeni gelişmelere açık olması, aynı zamanda kendi kültür değerlerine sahip çıkması ve bunları geliştirmesi ile mümkündür. Özellikle millî kültürün temel unsurlarını teşkil eden dil ve tarih konularında hazırlıklı ve bilinçli olması lâzımdır (Alp, 2003: 24). İşte bu yüzden Atatürk, millî kültür, dil ve tarih konularına son derece hassasiyetle yaklaşmıştır. Tarih, kültür ve medeniyet mirasının Türk milleti için hayatî önemini şöyle belirtmiştir: Ey Türk Milleti! Sen yalnız kahramanlık ve cengaverlikte değil, fikirde ve medeniyette de insanlığın şerefisin. Tarih, kurduğun medeniyetlerin övgüleriyle doludur. Mevcudiyetine kasteden siyasî ve toplumsal etkenler birkaç asırdır yolunu kesmiş, yürüyüşünü ağırlaştırmış olsa da, on bin yıllık fikir ve kültür mirası, ruhunda bakir ve tükenmez bir kudret halinde yaşıyor. Hafızasında binlerce ve binlerce yılın hatırasını taşıyan tarih, medeniyet safında layık olduğun yeri sana parmağıyla gösteriyor. Oraya yürü ve yüksel! Bu senin için hem bir hak, hem de bir vazifedir (Kocatürk, 1999: 211). Derin bir bilgi birikimine, Türklük heyecanıyla büyük vatanperverlik anlayışına sahip olan Atatürk, Türklerin eski ve şerefli bir millet olduğunu, gökyüzünün tek hâkimi olan kartal gibi güçlü, dayanıklı, hür yaşadığını, hürriyetinin sınırlandırılmasını asla kabul etmediğini, bu sebeple şartlar uygun olmayınca Orta Asya daki ana vatanlarından ayrılarak dünyanın diğer yerlerine yayıldıklarını şöyle açıklamaktadır: Bizim Türk ırkımız eski ve şerefli bir millettir. Zaten Orta Asya nın Altay Yaylası nda yetiştiği için kartalın meziyetlerini daha gençliğinde kazanmıştır. Ta uzakları görür, hızlı bir uçuşu vardır ve bu ruhu barındıracak kadar kuvvetli bir beden sahibidir. Zaten maddî olsun, dimağî olsun, hiçbir sıkıcı hudut içinde durmaz yaratılışta olduğundan, yüksek ana yurdunun, dünyadan uzak vaziyetine isyân etmiştir. İşte o zaman bu ilk Türkler, başlarını alarak dünyanın hem doğusuna, hem batısına yayıldılar... (Tanyu, 1981: 152). Yukarıdaki örneklerin yanı sıra Atatürk ün kendi el yazısıyla kaleme aldığı aşağıdaki metin, bu büyük liderin tarihe bakış açısına dair önemli bir belgeyi teşkil etmektedir. Türk ün tarifi konusunda hassasiyetle durulan bu belgenin üzerinde önce Cumhuriyet kelimesi yazılmıştır. Sonra bu kelimenin üzeri karalanmıştır. Devamında ise Türk ün yaratılışı ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin tarih sahnesine çıkışı şu ilginç ve büyüleyici sözlerle dile getirilmiştir: Bu memleket, Dünyanın beklemediği, aslâ ümid etmediği bir müstesna mevcudiyetin yüksek tecellisine, yüksek sahne oldu. Bu sahne yedi bin senelik, en aşağı, bir Türk Beşiğidir. Beşik, tabiatın rüzgârları ile sallandı; Beşiğin içindeki çocuk tabiatın yağmurları ile yıkandı, o çocuk tabiatın şimşeklerinden, yıldırımlarından, kasırgalarından evvelâ korkar gibi oldu; sonra onlara alıştı; onları tabiatın babası tanıdı, onların oğlu oldu. Bir gün o tabiat çocuğu tabiat oldu, şimşek, yıldırım, güneş oldu, Türk oldu. Türk budur: Yıldırımdır, kasırgadır, dünyayı aydınlatan güneştir. Gazi Mustafa Kemal 3 (Millet Dergisi, 1947: dergi kapağı; Millet Dergisi, 1948: 10-11; Tevetoğlu, 1969: 5-10; Sertkaya, 1987: 6). Görüldüğü gibi Gazi Mustafa Ke yılında, Çanakkale Seramik Kalebodur (KALE) Fabrikası tarafından Atatürk ün kendi el yazısıyla yazdığı Türk Tarifi orijinal haliyle seramik üzerine bastırılmış ve Cumhuriyetimizin 75. Yıl Armağanı olarak hazırlanıp ücretsiz dağıtılmıştır. Osman Fikri Sertkaya ya göre, Atatürk, Polatlı Topçu Okulu nu ziyaret ettiği zaman yukarıda sunulan ve Türk ü anlatan metni yazmıştır. Atatürk ün kendi el yazısıyla yazdığı bu metin Polatlı Topçu Atış Okulu nda sergilenmiştir (Sertkaya, 1987: 6).

7 Türk Tarihindeki Sürekliliğin Cumhurbaşkanı Forsuna Yansıması 317 mal in kendi el yazısıyla yazdığı ve imzaladığı bu belgede; Türk ün harikulade, veciz ve tarihi bir tarifi yapılmıştır. Türklerin en azından 7 bin sene tarih sahnesinde yer aldığı belirtilmiştir. Ülkemiz ile Türk milleti sembolik olarak ele alınmış ve tabiatın bir parçası şeklinde düşünülmüştür. Hatta Türklük, tabiatın gücüyle eşit tutularak yıldırım, kasırga ve dünyayı aydınlatan güneş olarak tanımlanmıştır. Türk milleti, Orta Asya da tarih sahnesindeki yerini aldığından beri Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında, geniş bir coğrafyayı kapsayacak şekilde yayılmış, çok sayıda devlet kurmuştur. Hun, Göktürk, Uygur, Selçuklu, Osmanlı devletleri bunlardan bazılarıdır. Türk devletlerinden biri yıkıldığında bunun enkazı üzerinde yeni bir Türk devleti meydana getirilmiştir. İşte bu tarihî gerçekleri bilen Atatürk, gücünü geçmişten alan inançla, fiilen ortadan kalkmış Osmanlı İmparatorluğu nun yerine, çağdaş, güçlü, dinamik yapıya sahip olan yeni bir Türk devletinin, Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasında başrol oynamıştır (Alp, 2003: 31). Buradan hareketle Mustafa Kemal; din, coğrafî bölge, rejim veya hanedana bağlı olan tarih anlayışının kaldırılmasını, bunun yerine ilmî esaslara dayalı ve Türk milletini temel alan millî tarih bakış açısının yerleştirilmesini istemiş ve bunun için çalışmıştır. Bu çerçevede Türk tarihinin, anavatanımız olan Orta Asya dan başlatılarak, Büyük Hun İmparatorluğu, Göktürkler, Uygurlar, Selçuklular, Osmanlılar, Türkiye Cumhuriyeti paralelinde, bir bütünlük içinde ele alınmasını savunmuştur (Alp, 2008: 11). Nitekim Atatürk, Türklüğün; Osmanlı, Selçuklu ve ondan önceki devirlere dayanarak zengin bir tarihî geçmişe sahip olduğu gerçeğini de şu sözlerle dile getirmiştir: Bizim milletimiz derin bir maziye maliktir. Bu düşünce bizi elbette altı, yedi yüzyıllık Osmanlı Türklüğü nden, Selçuklu Türklerine ve ondan evvel bu devirlerin her birine müsavi olan büyük Türk devletlerine kavuşturur (Taneri, 1983: 30). Yukarıdaki ifadelerden de, Atatürk ün takip ettiği kültür politikasının, Türk tarihinin ve Türk kültürünün bölünmez bir bütün olduğu temeline dayandığı açıkça görülmektedir. Bu görüş doğrultusunda, Atatürk ün direktifiyle Türk bayrağı üzerine Cumhurbaşkanlığı Arması * işlenmiştir. (Ay ve yıldız olmaksızın, ya da Türk bayrağı üzerine işlenmeksizin, yalnız güneş ve çevresindeki 16 yıldızdan oluşan şekle, Cumhurbaşkanlığı Arması denilmektedir). Böylece devletin otoritesini temsil eden bir simge niteliğini taşıyan Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu ** veya Amblemi *** yürürlüğe girmiştir. 2. Türk Arma ve Sancaklarında Kullanılan Figürler ile Semboller Devletler, daha görkemli görünmek ve idarelerinin etkisini arttırmak maksadıyla çeşitli semboller kullanmaktadırlar. Aynı zamanda hâkimiyeti, gücü ve otoriteyi temsil eden bu semboller; arma, fors, tuğra, kitabe şeklinde ortaya çıkmaktadırlar. Arma kelimesi, Latincede kalkan, silâh, zırh ve ordu anlamlarını taşıyan armorum dan gelmektedir. Armalar bazen tek şekilden oluşmaktadır. Bazen ise birkaç şeklin birleştirilmesiyle meydana getirilmektedirler. Buradaki her figürün veya her motifin ayrı ayrı anlamları olduğu gibi, meydana getirdikleri * Arma (İt.): Bir devletin, bir hanedanın veya bir şehrin sembolü olarak kabul edilen resim, harf veya şekil-ongun (TDK, 2005: ). Prof. Dr. Selçuk Mülâyim armayı; Bir otoriteyi veyahut sosyal statüyü ifade eden ve üzerinde yer aldığı nesneyi, taşıdığı fikir ve otoriteye bağımlı veya mensup kılan tanıtıcı şekil olarak tanımlamıştır (Mülâyim,1991: 382). ** Fors (İng. Force): Saygınlık amacıyla yüksek mevkide bulunan birinin, örneğin cumhurbaşkanı veya devlet başkanının bulunduğu yerlere (amiral, general veya bu düzeydeki görevlilerin çalıştıkları kuruluşlara, bindikleri gemi ve arabalara), varlığını göstermek üzere çekilen üç veya dört köşeli bayrak, sancak, (amblem) (TDK, 2005: 713). *** Amblem (Fr. ambléme-belirtke): Soyut bir şeyin, bir kavramın sembolü olan varlık veya eşya (TDK, 2005: 88, 240).

8 318 İlker Alp bütünün de genel bir anlamı olabilir. Armaların kompozisyonlarında genellikle güçlü hayvanlar (arslan, kurt), kuşlar (kartal, şahin), hayali hayvanlar, silâhlar, yıldızlar, güneş, hilâl hatta çiçek motifleri yer almaktadır (Mülâyim,1991: 382). Orta Asya dan itibaren Türkler, güçlü ve yırtıcı hayvanlara önem vermiş ve bunları armalarında kullanmışlardır. Arma niteliğinde kullandıkları hayvan şekillerini ise ongun olarak adlandırmışlardır. Örneğin Attila Hunlarının bayrağında kartal şeklini andıran bir kuş, Göktürk bayrağında ise bozkurt başı yer almıştır. Anadolu Selçukluları, sikkeler ve süslemeler üzerinde arma olarak hâkimiyet sembolü anlamını taşıyan çift başlı kartalı kullanmışlardır. Osmanlılar ise devlet arması mahiyetinde sultanların tuğralarını tercih etmişlerdir. Askerî birliklerdeki armalarla flamalarda kılıç, hilâl, üç hilâl gibi figürlere yer vermişlerdir (Mülâyim,1991: ). Güneş, ay ve yıldızlar çok eski dönemlerden beri Türkler tarafından kutsal sayılmışlardır. Devlet ile milletin bütünlüğünü, bağımsızlık düşüncesini, milletin ve devletin hâkimiyetini temsil eden bayraklarda simge * olarak kullanılmışlardır. Güneş ve ay rumuzları, hükümdarların elbiselerine ve mezar taşlarına da işlenmiştir. Hunlar ve Göktürkler döneminde güneşe, aydan daha fazla önem verilmiştir. Güneş, genellikle alplik ve hükümdarlık rumuzu olarak görülmüştür. Uygurlarda ise Ön Asya menşeli dinlerin etkisiyle ay, güneşten daha fazla önem kazanmıştır. Uygurlarda Maniheizm ve Budizm in yayılmasıyla birlikte geleneksel ve millî olan Gök Tengri nin yerini bile Ay Tengri kavramı almaya başlamıştır. Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlar, Türkiye Selçukluları ve sonradan kurulan bazı küçük Türk devletlerinin meskûkâtında (madeni paralarında) da hilâl ve yıldız sembolleri yaygınlaşmıştır (Köprülü, * Simge: Sembol, duyularla ifade edilemeyen bir şeyi belirten somut nesne veya işaret (remiz, rumuz, timsal, simge) anlamına gelir. Örneğin: At zekâ ve adaletin, köpek sadâkatin sembolü olmuştur (TDK, 2005: 1727, 1770). 1981: ). Örneğin Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey in sikkelerinde hilâl ve yıldız kullanılmıştır. Türkiye Selçukluları da sikkelerinde hilâl ve yıldıza yer vermişlerdir. Osmanlılar ise bu sembolleri, sikkelerden ziyade bayrak (sancak) ** ve forslarında kullanmayı tercih etmişlerdir (Kurtoğlu, 1938: 47-49, 59-61; Soysal, 2010: ). Örneğin; Topkapı Sarayı Müzesi Silâh Salonu nda (10165 numarada kayıtlı) sancağın ortasında, güç anlamını taşıyan bir Zülfikâr işlenmiştir. Zülfikârın ortasında 8 münhâni (eğri) daire ve kabzasının altında iki tarafa kıvrılmış Selçuklu Ejderi başları bulunmaktadır. Sancağın, uçkurluğa *** yakın olan kısmında ise hilâlin ortasında 16 şualı (ışınlı) bir yıldız ve güneş rumuzu yer almaktadır. Söz edilen sancağın yanı sıra Topkapı Sarayı nda (824 numarada kayıtlı) Yavuz Sultan Selim dönemine ait olduğu anlaşılan sancakta da Zülfikâr resmedilmiştir. Zülfikâr ın ortasına Allah ve çevresine sekiz tane Ya Burhan ifadesi girift (girişik) olarak yazılmıştır. Zülfikâr ın kabzasının altında iki tarafa kıvrılmış Selçuklu Ejderi başları ve kabzası üzerinde hilâl ve yıldız bulunmaktadır. Sancağın uçkurluk kısmının sağ ve sol taraflarında büyük kıt ada üçer hilâl, hilâllerin ortasında 16 şualı (ışınlı) yıldız işlenmiştir. Daha küçük kıt ada ise 16 daire ve içinde 16 şualı (ışınlı) güneş ve yıldız motifine yer verilmiştir (Cumhurbaşkanlığı Forsu-Tarihçesi). Osmanlı Türkleri, ay ve yıldız şekillerinin yer aldığı sancakları da çok yaygın bir şekilde kullanmışlardır. Ayrıca kırmızı, koyu vişne ve yeşil zemin üzerine 16 şua kümeli güneş ve bunun ortasında beyaz hilâl ile 5 köşeli yıldız işlenmiş olan sancaklar, önemli örnekle- ** Sancak: Çoğunluğu askerî birliklere verilen yazı işlemeli kenarları saçaklı ve gönderli bayrak (TDK, 2005: 1636). Bayrak: Bir milletin, belli bir topluluğun veya bir kuruluşun simgesi olarak kullanılan renk ve biçimle özelleştirilmiş, genellikle dikdörtgen biçimindeki kumaş (TDK, 2005: 226). *** Uçkurluk: Bayrağın arka kenarına bulunan ve içinden ip geçirilip tutturulan beyaz bezden kenarlık (TDK, 2005: 2026).

9 Türk Tarihindeki Sürekliliğin Cumhurbaşkanı Forsuna Yansıması 319 ri teşkil etmektedirler (Kurtoğlu, 1938: ; Öztürk, 2015: 80). XIX. yüzyılda ise Batı anlayışının etkisiyle Osmanlı Devlet Arması düzenlenmiştir. Bu armanın ana hatlarını: Padişah tuğrası, kitabeli bir hilâl, 16 yıldızlı bir madalyon, iki taraftan merkezden yanlara doğru açılan ay yıldızlı sancaklar, silâhlar, terazi ve kitap gibi semboller oluşturmuştur (Mülâyim, 1991: 382). Yukarıdaki örneklerden anlaşıldığı üzere, 16 şua kümeli güneş, güneş, hilâl ve yıldızlar, Türk devlet geleneğinde kazandıkları önemlerini, Osmanlı Devleti nin bayrak ve sancaklarında da ilk yüzyıllardan itibaren sürdürmüşlerdir. Aynı zamanda figür yerine Fetih Sûresi, Kelime-i Tevhid ve kahramanlığın sembolü manasında Zülfikâr ın da sıkça kullanılan motiflerin arasında yer aldıkları gözlemlenmektedir (Kurtoğlu, 1938: ). Osmanlılarda güneş sultanı temsil ederdi. Bu sebeple Osmanlı Devlet armasında hükümdar ülkeyi aydınlatan güneş olarak tasvir edilirken yıldız milleti, hilâl ise bağımsızlığı ifade etmişti (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Arması Hakkında Teklif; Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 yıldız neyi ifade ediyor?). 3. Cumhurbaşkanlığı Forsu nun Yasalaşma Süreci Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasından önce, 1922 yılına ait bir fotoğrafta, İzmir e girerken Mustafa Kemal Paşa nın otomobilinin önüne bugünkü Cumhurbaşkanlığı Forsu na benzer bir flamanın takıldığı görülmektedir. Uzunluğu 37 cm. ve genişliği 26 cm. olan bu flama, kırmızı atlas kumaştan yapılarak üzerine sim ile ay la yıldız işlenmiş ve üst köşesindeki güneş motifinin etrafına daire şeklinde 16 yıldız yerleştirilmiştir. Bu flama, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu nun ilk örneğini teşkil etmesinden dolayı ayrı bir öneme sahiptir. Bugün ise Anıtkabir Müzesi nde bulunmaktadır (Anıtkabir Komutanlığı: 1994: 177, 290; Akçay, 2011: 72; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). Ancak bu fotoğrafın dışında, Cumhurbaşkanlığı Forsu nun bugünkü biçimiyle ilk kez hangi dayanağa bağlı olarak ve hangi gerekçelere istinaden kabul edildiğine ve hangi tarihte kullanılmaya başlanıldığına dair resmî bir kayıt veya belge tespit edilememiştir (Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). Mimar Vedat Tek tarafından 1923 yılında inşaatına başlanan İkinci Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Genel Kurul Salonu ndaki sol balkona da fors kabartması yapılmıştır (Öztürk, 2015: 83). Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin teşkil edilmesinden sonra Türk devlet anlayışı ve geleneklerine uygun olarak, devleti temsil edecek bir armanın hazırlanması gerekirdi. Bu sebeple Cumhurbaşkanlığı Arması ve bunu içeren Cumhurbaşkanlığı Forsu nun oluşturulması yönündeki çalışmalar 1925 lerden itibaren sürdürülmüştür. Örneğin bu yöndeki çalışmaları yürüten Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti nin 25 Kasım 1925 tarihli bir toplantısında konu görüşülmüş ve Cumhurbaşkanlığı Forsu yerine Cumhuriyet Arması tabiri kullanılmıştır (Cumhurbaşkanlığı Forsu) da devleti temsil edecek bir armanın belirlenmesi için hakem heyeti oluşturulmuştur. Bu heyete Kâzım Özalp, Fuat Köprülü, Mimar Kemal, Ressam İbrahim Çallı, Kâmil İsmail (Yegen), İsmail Hakkı (Baltacıoğlu), Recep Peker gibi önemli siyasetçi, tarihçi ve sanatçılar görevlendirilmiştir. Bu hakem heyeti, mevcut olan çizimlerin üzerinde yaptığı uzun süreli çalışma ve değerlendirme sonucunda, 1927 de millî armayı seçmiştir. Bu armada; zemini kırmızı kalkan, kalkanın dâhilinde ay yıldız, bunun altında kurt ve mızrak, kalkanın alt kısmında İstiklâl Madalyası, yanlarında başak ve meşe yaprakları, madalyanın içinde ise T.C. harfleri yer almıştır. Tartışmalarla geçen uzun bir süreçten sonra seçilen çok figürlü ve kapsamlı, ama derin anlam

10 320 İlker Alp taşımayan bu arma yürürlüğe konmamıştır (Özüçetin, 2012: 339). Diğer taraftan Türk milleti, Cumhurbaşkanlığı Forsu yla Türkiye nin ilk Cumhurbaşkanı Atatürk ün görev süresince ( ) gerçekleştirdiği yurt gezilerinde tanışmıştı (Akçay, 2011: 72). Örneğin 26 Ağustos 1931 tarihinde Atatürk ün Zonguldak taki gezisinde Hükümet Binası na Cumhurbaşkanlığı Forsu çekilmiştir (Namal, 2010: 41-42). Cumhurbaşkanlığı Forsu nu resmî anlamda düzenleyen ilk belge 22 Ekim 1925 tarihinde çıkarılan Türkiye Cumhuriyeti Millî ve Zâta Mahsûs Sancaklar Talîmâtnâmesi dir. Ancak bu talimatname ağırlıklı olarak donanmanın ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenmiştir (Türkiye Cumhuriyeti Millî ve Zâta Mahsûs Sancaklar Talîmâtnâmesi, 1925; Özbek, 1969: 7; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). Öyle ki burada; bayrakların boyutlarıyla diğer özelliklerine; harp gemileriyle diğer gemilerin grandi (baştan ikinci) direklerine çekilen sancaklara; işaret ve haberleşme hususlarında kullanılan sancaklarla flâmaların ebat ve özelliklerine; bahriye mirlivalarına, feriklerine, birinci feriklerine, müşirlerine, kıdemli süvarilerine ve komutanlarına ait olan özel forslara; Berri ve Bahri (kara ve deniz) Başkomutan forslarına; Bahriye Vekiline mahsus forslara; Millî Sancağa ve Reis-i Cumhur Sancağı na dair ayrıntılı bilgi ve talimatlara yer verilmiştir (Türkiye Cumhuriyeti Millî ve Zâta Mahsûs Sancaklar Talîmâtnâmesi, 1925). Bu talimatname ve nizamnamede Reisicumhur Forsu nun; cumhurbaşkanının bulunduğu sürece bütün filika, kik, stimbot ve motorbotların baş taraflarına, gemilerin ise büyük direklerine çekilmesinin öngörüldüğü anlaşılmaktadır. Sancaklar talimatnamesinde, Reisicumhur Forsu nda yer alacak şekiller ve bunların özellikleri şöyle açıklanmıştır: a) Ay ve yıldızın şekilleri millî sancaktakilerin aynısıdır. b) Yalnız özel işaret olan güneş ve yıldızlar mat sarı yaldız ile imal edilir. c) Küçük yıldızlar daire oluşturacak tarzda sıralanacaklardır. d) Güneşin büyük ışık demetlerinin başları oval, küçük ışık demetlerinin başları ise üçgenvari (sivri) dir. e) Küçük ve büyük ışık demetleri onar tanedir. f) Forsun boyutları 70x70 cm olup kare şeklindedir (Türkiye Cumhuriyeti Millî ve Zâta Mahsûs Sancaklar, 1925; Özbek, 1969: 7; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). 29 Mayıs 1936 tarih ve 2994 Sayılı Türk Bayrağı Kanunu yla ekleri kabul edilerek Türk bayrağının şekli ve çekilmesi ile indirilmesinde uygulanacak usuller belirlenmiştir (T.C. Resmî Gazete, 1936: 3322; Düstûr, 3. Tertip, C. 17: 359; Kurtoğlu, 1938: 138). Ayrıca Cumhurbaşkanı Atatürk ün de imzasını taşıyan 28 Temmuz 1937 tarih ve 2/7175 Sayılı Kararname ile Türk Bayrağı Nizamnamesi kabul edilmiştir. Bu nizamnameyle, Cumhurbaşkanlığı Forsu ndaki güneş ışınlarının yine 10 ar tane (10 u oval 10 u sivri) ve Forsun boyutlarının 70x70 cm olduğu belirtilmiş, Cumhurbaşkanlığı Forsu nun çekileceği yerler de açıklanmıştır (T.C. Resmî Gazete, 1937: 3708). Ancak sonradan çıkarılan ve Sayılı Kararname ile Türk Bayrağı Nizamnamesi ne Ek Nizamname kabul edilmiştir. Bu Ek Nizamname ile Cumhurbaşkanının teşrif edeceği yerlere Reisicumhur Forsu nun çekileceği belirtilmiş ve forsun boyutları 30x30 cm olarak değiştirilmiştir (T.C. Resmî Gazete, 1939: 4281; Özbek, 1969: 8). 18 Şubat 1978 tarihinde Türk Bayrağı Tüzüğünde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tüzüğün yürürlüğe konmasıyla iki yeni değişiklik yapılmıştır: a) Forsun ortasında yer alan güneş ışınları 8 uzun, 8 kısa ışın olmak üzere bir uzun, bir kısa biçimde sıralanmıştır. b) Toplam 16 olarak belirlenen ışınların tamamının uçları üçgen biçiminde (sivri) olarak şekillendirilmiştir (Cumhurbaşkanlığı Forsu- Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). 22 Eylül 1983 tarih ve 2893 Sayılı Türk Bayrağı Kanunu nun kabul edilme-

11 Türk Tarihindeki Sürekliliğin Cumhurbaşkanı Forsuna Yansıması 321 siyle 29 Mayıs 1936 tarihli Türk Bayrağı Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Bu yeni kanunla bayrak ve fors dâhil olmak üzere özel bayrakların standartları ve imal edilmelerinde kullanılacak kumaş ile malzeme türleri belirlenmiştir. Ayrıca bayrağın çekilmesi ile indirilmesinde millî örf ve adetlerin göz önünde tutulması ve bayrağın diğer kullanılma şekilleriyle yerlerinin tüzükle gösterilmesi öngörülmüştür (T.C. Resmî Gazete, 1983: 18171; Düstûr, 5. Tertip, C: 22: 599). 25 Ocak 1985 tarihli Bakanlar Kurulu nda, Cumhurbaşkanlığı Forsu üzerinde yeniden görüşülmüştür. Nitekim hâlen yürürlükte olan tarihli ve 85/9034 Sayılı Türk Bayrağı Tüzüğü nün 28. maddesi ile ve bu maddenin gönderme yaptığı tarih ve 2893 Sayılı Kanunun 2., 3., 6. ve 9. maddelerine göre özel bayraklar sınıfında olan fors bugünkü şekliyle kullanılmaktadır (T.C. Resmî Gazete, 1985: 18697; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı) Türk Bayrağı Tüzüğü nün 27., 28. maddeleri ve 4. ekinde gösterilen standartlar gereğince armanın ölçü ile şekilleri, armanın zemini ve buradaki güneş ile yıldızların renkleri belirlenmiştir. Öyle ki; armanın, Türk bayrağının sol üst tarafında yer alması öngörülmüştür. Arma ise; etrafında 16 tane beş şualı yıldızla teşkil edilen bir daireden ve merkezinde 16 şualı büyük bir güneşten ibarettir. Armanın boyutları 30x30 cm olup zemini kırmızı, güneş ve yıldızları da altın yaldızlıdır (T.C. Resmî Gazete, 1985: 9, 14; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Türk Bayrağı Tüzüğü) Sancak Talimatnamesi, 1936 Türk Bayrağı Kanunu, 1937 Türk Bayrağı Nizamnamesi, 1939 Türk Bayrağı Ek Nizamnamesi, 1978 Türk Bayrağı Tüzüğü, 1983 Türk Bayrağı Kanunu ve nihayet 1985 Türk Bayrağı Tüzüğü ile yapılan kanunî düzenlemelerle forsta yer alacak hilâl, yıldız, küçük yıldızlar ve güneşin özellikleri, forsun genel şekliyle ebatları ve kullanılacağı yerler ayrıntılı bir şekilde tespit edilmiştir. Fakat armadaki 16 şualı güneş motifinin ve 16 kıta 5 köşeli (küçük) yıldızların anlamlarıyla ilgili resmî bir açıklamaya yer verilmemiştir. Bu sebeple konu üzerinde farklı iddialar ortaya atılarak zaman zaman tartışmalar sürdürülmüştür. Bu konuda Feyzi Kurtoğlu, 1938 de yayınladığı Türk Bayrağı ve Ay Yıldız başlıklı kitabında, tarihin en eski zamanlarından itibaren Türk bayrak ve sancaklarında güneş, ay ve yıldızlara önemli bir yer verildiğini, bu motiflerin Cumhuriyet döneminde de kullanıldıklarını belirterek Cumhurbaşkanlığı Forsu ndaki güneşin asırlardan beri Türk devletlerinin başkanlarını temsil etiğini ve etrafındaki yıldızların Türk devletlerindeki hâkimiyet sembolü manasına geldiğini öne sürmüştür. Feyzi Kurtoğlu forstaki sembollerle ilgili şu açıklamayı yapmıştır: Türkiye Cumhur Reisi nin forsu üzerinde Millî Sancağın üzerinde olduğu gibi ay ve yıldız; üst tarafındaki köşede de yüzlerce asırlardan beri Türk hükûmet reislerinin sembolü olan güneşin altın ışıklarını serpmekte olduğu görülür. Türkler güneş, ay ve yıldızı şu veya bu milletten değil, doğrudan doğruya tabiî menşei olan gökten almışlardır (Kurtoğlu, 1938: ). Cumhurbaşkanlığı Forsu ndaki güneşin Türkiye Cumhuriyeti ni, 16 yıldızın ise bağımsız Türk devletlerini temsil ettiği görüşünü ilk kez, Harita Yüzbaşı Akib Özbek in, 1969 da yayınladığı Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Taşıdığı Anlam başlıklı kitabında ortaya koyduğuna ve bu görüşün takip eden yıllarda bazı çevrelerce kabul gördüğüne dair iddialar mevcuttur (Keskin & Sayın, 2013: 103; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). Ayrıca; 1980 darbesinden sonra Türk-İslâm sentezi politikası çerçevesinde bu yakıştırma rağbet görmüş; hatta Cumhurbaşkanı nın masasının arkasına 16 bayrak yerleştirilmiştir yılında ise bir seri posta pulu çıkarılmıştır. gibi tenkit edici yaklaşımlar sergilenmiştir (Cumhurbaşkanlığı Forsundaki 16 Yıldız Neyi İfade Ediyor?). Ancak

12 322 İlker Alp Akib Özbek in eserinin yayınlanmasından önce, 6 Mayıs 1966 tarihinde Cumhurbaşkanlığı tarafından Türk Tarih Kurumu na gönderilen Cumhurbaşkanlığı Forsundaki Güneş ve Yıldızların Manası başlıklı yazıda; forstaki yıldızların tarihte kurulmuş olan 16 büyük Türk devletini temsil ettiği, güneşin ise Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin simgesi olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca yazının ekinde yer alan 16 Türk devletiyle ilgili bazı tereddütlerin olduğunu, bu sebeple listenin TTK tarafından gözden geçirilerek icap ettiği takdirde yeniden düzenlemelerin yapılarak bildirilmesi istenmiştir (Öztürk, 2015: 86). Bunun dışında 16 yıldızla ilgili diğer bir görüşe göre; 16 yıldızdan 9 u eski (Orta Asya) Türklerin sancaklarında kullandıkları 9 tuğu, 7 yıldız ise Türkiye Türklerinin sancaklarında kullandıkları 7 tuğu temsil etmektedir. Böylece 9+7 toplamında 16 yıldıza ulaşılmaktadır (Cumhurbaşkanlığı Forsu- Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). Nitekim Prof. Dr. Bahaeddin Yediyıldız, Türk Tarih Kurumu na gönderdiği raporunda; 16 sayısı, devletlerin adedini değil, Türk geleneklerinde hâkimiyet sembolü olarak hakanların sancaklarındaki tuğ sayılarını gösteren 9 ve 7 nin toplamını ifade etmektedir. Dolayısıyla, tarih sahnesine çıkmış bütün Türk devletlerini temsil etmektedir. şeklinde bir açıklamada bulunmuştur. Ayrıca Prof. Dr. Bahaeddin Yediyıldız raporunda, 16 yıldızla ilgili ikinci bir görüşü de öne sürmüştür. Şöyle ki: Yıldızlar sadece 16 Türk devletini değil, aynı zamanda tarih boyunca var olmuş bütün Türk imparatorluk ve devletlerini temsil etmektedir. Yıldızlardan her biri, çeşitli açılardan birbirine yakın devletler grubunu ifade etmektedir (Yediyıldız, 1984: 5-7; Akt.: Öztürk, 2015: 87). Orta Asya Türk Tarihi üzerinde dünyanın önde gelen bilim adamı Prof. Dr. Bahaeddin Ögel, Cumhurbaşkanlığı na iletilmek üzere Türk Tarih Kurumu na gönderdiği raporunda, 16 Türk Devleti sayısının hangi gerekçeyle, nasıl, nerede ve ne zaman tespit edildiğine dair elinde bir yazılı belgenin olmadığını ifade etmiştir. Ama aldığı duyum ve edindiği bilgilere göre bu konunun bizzat Atatürk ün huzurunda görüşüldüğü, iyi niyetle ve o dönemdeki bilgi seviyesine dayanılarak 16 Türk devleti sayısının tespit edildiğini belirtmiştir. Ayrıca Bu sembolik bir rakamdır. Çok da iyi olmuştur. 16 ve 17 rakamları Türklerde kutsal bir sayıdır. tarzında kendi kanaatini de bildirmiştir (Ögel, 1984: 2-3; Akt.: Öztürk, 2015: 87). Farklı yorum ve iddiaların bulunmasıyla birlikte genelde; Armadaki yıldızların tarihte kurulmuş ve dünya hâkimiyetinde etkili olan bağımsız büyük Türk devletlerini, güneşin ise sonsuzluğu, dolayısıyla ilelebet payidar kalacak olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti ni simgelediği görüşü ağırlıklı olarak benimsenmiştir (Özbek, 1969: III, 7; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Arması Hakkında Kanun Teklifi) Türk Bayrağı Nizamnamesi nin 38. Maddesi (T.C. Resmî Gazete, 1937), 1939 Türk Bayrağı Nizamnamesine Ek Nizamname nin 2., 3., ve 4. Maddeleri (T.C. Resmî Gazete, 1939) ve nihayet 1985 Türk Bayrağı Tüzüğü nün 28. maddesinin hükümlerine göre, Cumhurbaşkanı nı temsilen forsun çekileceği yerler de ayrıntılı bir şekilde belirlenmiştir. Bu hükümlere göre Cumhurbaşkanlığı Forsu, Cumhurbaşkanı nın ikametgâhındaki bayrak direğine çekilerek gece gündüz burada kalır. Cumhurbaşkanı nın makam odasındaki çalışma masasının sol tarafının gerisinde yer alır ve konuşma yaptığı zaman kürsünün önüne konur. Ayrıca Devlet Başkanı nın bulunduğu binalara, deniz ve kara vasıtalarına, içinde bulunduğu makam arabasının sol önünün tepesinde ay yıldızlı kromajlı çubuğa ve ziyareti süresince bulunduğu yerlerdeki bayrak direğine çekilir (T.C. Resmi Gazete, 1985; Cumhurbaşkanlığı Forsu-Hukuki Durum ve Simgesel Anlamı). Prof. Dr. Bahaeddin Ögel e göre Bir Atatürk ilkesi olan 16 Türk Devleti Forsu (Amblemi), Atatürk ün emriyle (Prof. Dr. Aydın Taneri ye göre ise 1937 de) kanunlaşmıştır. Yine bu büyük lider zamanında Cumhurbaşkanlığı Sancağı ndaki şerefli yerini

13 Türk Tarihindeki Sürekliliğin Cumhurbaşkanı Forsuna Yansıması 323 almıştır (Ögel, 1987: 53). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Amblemi nde, Türkiye Cumhuriyeti nin yanı sıra, yer alan 16 Türk Devleti kuruluş tarihlerine göre şunlardır: 1. Büyük Hun İmparatorluğu: M.Ö M.S Batı Hun İmparatorluğu: Avrupa Hun İmparatorluğu: Akhun İmparatorluğu: Göktürk İmparatorluğu: Avar İmparatorluğu: Hazar İmparatorluğu: Uygur Devleti: Karahanlılar Devleti: Gazneliler Devleti: Büyük Selçuklu İmparatorluğu: Harzemşahlar Devleti: Altınordu Devleti: Büyük Timur İmparatorluğu: Babür İmparatorluğu: Osmanlı İmparatorluğu: Bu isim listesinin yanı sıra, söz konusu armada yer alan Türk devletlerinin kullandıkları bayraklar da yapılmıştır. Bu bayraklar da Cumhurbaşkanlık ile Başbakanlık gibi Türkiye nin en yüksek ve yüce makamlarına yüzyıla yakın bir süre şan ve şeref vermişlerdir (Tarihteki 16 Egemen Türk Devleti, 1973: 3-35; Cumhurbaşkanlığı Forsu). 4. Cumhurbaşkanlığı Forsu nda Yer Alan Devlet Sayısı ve Bunların Bayrak Şekilleri Türk tarihinin, M.Ö li yıllardan itibaren günümüze kadar olan zaman akışı yani yaklaşık 5000 yıllık süreci tetkik edildiğinde, süreklilik ve bütünlük gösterdiği şüpheye yer bırakmadan anlaşılmaktadır. Öyle ki, Türklerin tarih sahnesine çıkmasından itibaren Türklük fikri, şuuru ve kültürü gelişerek devam etmiştir. Ancak Türklük fikri ve kültürü zaman zaman zayıflamış veya belirli bir ölçüde Çin, Fars, Arap ve Avrupa kültür ve medeniyetlerinin etkisi altında kalmıştır. Bu yabancı medeniyetlerle kültürler, Türk sosyal hayatı ve devlet sistemi üzerinde de etkide bulunmuşlardır. Ancak kendisi de güçlü bir temele dayandığı için Türk kültür ve medeniyeti, yabancı kültürler karşısında gerilememiş, kendi özellik ve kişiliğini korumayı başarmıştır. Onlardan değerler almış, güçlenmiştir. Aynı zamanda onlara değerler vererek güçlendirmiştir (Taneri, 1977: 10, 15). Türk tarihinde sürekliliğin ve bütünlüğün mevcut olmasına rağmen Asya, Avrupa ve Afrika da Türklerin kurduğu devletler farklı isimler taşımıştır. Türk devletlerindeki isim değişikliği ise devletleri kuran şahıs, 4 Büyük Hun İmparatorluğu nun kuruluşu Mete nin M.Ö. 209 da tahta çıkışıdır. (Bkz. Ögel, Bahaeddin. (1981). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C: 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s ). Bu tarihlerden itibaren yazılı kaynaklara dayalı belgeler vardır. Yoksa böyle güçlü ve 600 yıl yaşamış bir imparatorluğun kurulması birdenbire ortaya çıkamaz. Tarih tesadüfler ve rastlantılar zinciri değildir. (Daha geniş bilgi için bkz. Ögel, 1981: 119). Nitekim Çin kaynaklarında, M.Ö. 3 bin yılında Türklerin atalarının Çin in kuzeybatısına yaşadıklarından ve ayrı bir kültüre sahip olduklarından bahsedilmektedir. (Daha geniş bilgi için bkz. Ögel, 1981: ve devamı).

14 324 İlker Alp hanedan ve boy farklılığından ileri gelmektedir. Hatta coğrafyanın da etkili olduğu görülmektedir. Öyle ki, ayrı coğrafî bölgelerde kurulan devletler zaman zaman farklı isimler almışlardır. Örneğin; Kao-ch ang (Turfan) Uygurları, Hive Hanlığı, Buhara Hanlığı, Hokand Hanlığı, Kırım Hanlığı, İtil Bulgar Türk Devleti vs. devletler bölgeler, şehirler veya nehirlerden isimlerini almışlardır. Boylara örnek olarak, Hunlardan Hun İmparatorluğu, Türklerden Göktürk İmparatorluğu, Uygurlardan Uygur İmparatorluğu gibi teşekküller isimlerini almışlardır. Türkiye Cumhuriyeti de, birçok yerli ve yabancı unsura karşı kahramanca mücadele ederek devleti kuran şanlı Türk milletinden adını almıştır. Şahıslardan ise; Osman Bey den - Osmanlı İmparatorluğu, Selçuk Bey den - Selçuklu İmparatorluğu isimleri türemiştir. Atilla Hun İmparatorluğu, Timur İmparatorluğu ve Anadolu Beyliklerinin çoğunda da aynı özellik dikkatleri çekmektedir. a. Devlet Sayısı: Cumhurbaşkanlığı Forsu nda yer alan devletlerin sayısı tartışma konusu olabilir. Çünkü hazırlanan listedeki devlet isimleri eksiktir. Örneğin Karakoyunlu, Akkoyunlu, Türkiye Selçuklu Devleti, Safeviler, Mısır Kölemenleri veya Anadolu Beylikleri bu devletlerin arasında kaydedilmemiştir. Bu konu üzerinde duran Nihal Atsız, TRT nin neşrettiği bir takvim ve basında yayınlanan haberlerde 16 büyük Türk devletinin kurulduğuna dair iddiaların doğru olmadığını belirtmiştir. Ona göre, 16 Türk devleti arasında Türk olmayanların yer almasına rağmen, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Safeviler, Mısır Kölemenleri gibi muhteşem ve büyük devletlerin ve dünya tarihinde en büyük imparatorluk olan Cengizhan Devleti nin gösterilmemesi 16 Devlet tezini çürütmektedir. Ayrıca Nihal Atsız, 16 devlet zihniyetine göre hareket edildiğinde en azından 50 devlet isminin sayılmasının gerektiğini belirtmiştir. Ancak bu yaklaşımın da doğru olmadığını söyleyerek Türk tarihinin devamlılık ve bütünlük içinde geliştiğini vurgulamıştır: Türk tarihi, bir bütündür. Devlet denilen nesneler ayrı hükümdarlar, hanedanlardır. Böyle olunca 16 Türk devleti masalı kendiliğinden yıkılır ve birbirinin devamı olan hanedanlarla Türk tarihindeki birlik karşımızda parıldar< (Atsız, 1969). Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu da (Cumhurbaşkanlığı Forsu ve çeşitli takvimlerde yayınlanan) 16 Türk devleti listesindeki devletlerin kronolojik olarak hatalı sıralandığını, isimlerinin doğru olmadığını, kurucuları ile hüküm sürme tarihlerinin yanlış kaydedildiğini, haritaların teknik bakımdan kötü ve abartılmış sınırlarla çizildiğini, uydurma amblem ve hayali resimlere yer verildiğini vurgulamış ve bu konuda kendisi ayrı bir tasnif yapmıştır (Kafesoğlu, : ). Ayrıca CHP Grup Başkanlığı tarafından 5 Aralık 2014 tarihinde T.B.M.M. Başkanlığı na verilen Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Arması Hakkında Kanun Teklifi nde; Cumhurbaşkanlığı Forsu nda Türkiye Cumhuriyeti ni temsil eden güneşin etrafındaki devletlere Safevilerin eklenerek yıldız sayısının 16 yerine 17 ye çıkarılması için Türk Bayrağı Tüzüğü nde gereken değişikliğin yapılması istenmiştir (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Arması Hakkında Kanun Teklifi, 2014). Yavuz Bülent Bakiler e göre, Türkiye Cumhuriyeti nden önce kurulan Azerbaycan (1918 yılında), Batı Trakya Cumhuriyeti (üç kez: 1913, 1915 ve 1920 yıllarında), Hatay Cumhuriyeti (1938 yılında) listede gösterilmemişlerdir. Hâlbuki bu Türk cumhuriyetleri Türkiye Cumhuriyeti kadar Türk milletine ait olan devletlerdir (Bâkiler, 2011). Yavuz Bülent Bâkiler e göre, dünden bugüne 32 beylik, 38 devlet, 15 imparatorluk, 34 hanlık, 4 atabeylik, 10 cumhuriyet olmak üzere toplam 133 devlet teşkil edilmiştir (Bâkiler, 2011). Prof. Dr. Anıl Çeçen in araştırmalarına atıfta bulunan Yavuz Bülent Bâkiler, tarihte kurulmuş olan Türk devletlerinin listesine, ayrıca en azından 35 Türk devletinin de eklenmesinin ve bunlar için Cumhurbaşkanlığı Forsu na birer yıldızın