genel kültür kpss lise-ön lisans mezunları için soru yeni konularla yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır tarih coğrafya vatandaşlık

Transkript

1 kpss 2014 tarih osmanlı siyasi tarihi çağdaş türk ve dünya tarihi coğrafya vatandaşlık lise-ön lisans mezunları için genel kültür 2012 kpss de 94 soru yeni konularla yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır

2 Komisyon KPSS ORTAÖĞRETİM/ ÖN LİSANS GENEL KÜLTÜR ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 3. Baskı: Kasım 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Adaylar, Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi Tarih, Coğrafya ve Vatandaşlık alanı kapsamındaki soruları güven veren bir bilgi birikimi ile etkin bir şekilde çözebilmeniz için hazırlanmıştır. Sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle, ÖSYM formatına uygun sorular ve çözümleriyle bilgilerin açık ve anlaşılır olmasına dikkat edilerek faydanıza; - özgün, - güncel, - öğrenme ve öğretme tekniklerine uygun, - zaman kazandırıcı çözüm tekniklerini içeren yapısıyla sınava hazırlamada öncü bir kitap olma göreviyle hizmetinize sunulmuştur. Yoğun bir emek ve birikimin ürünü olan bu kitapla ilgili görüşlerinizi ve önerilerinizi bizimle pegem@pegem.net aracılığı ile paylaşabilirsiniz. Hayalinizdeki resme ulaşmada önemli bir tercih, tamamlayıcı bir renk ve büyük bir adım olmak dileğiyle Başarılar.

4

5 v PEGEM AKADEMİ TARİH İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu Ve Türk Göçleri...1 İslamiyet Öncesi Türk Devletleri...2 İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.)...2 Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)...2 Kavimler Göçü (375)...3 Avrupa Hunları ( )...3 Göktürk Devleti ( )...3 II. Göktürk (Kutluk) Devleti ( )...4 Uygur Devleti ( )...4 Orta Asya da Kurulan Diğer Türk Devletleri Kırgızlar Sabirler Akhunlar (Eftalitler) Hazarlar Türgişler Karluklar Avarlar Bulgarlar Macarlar Peçenekler Kıpçaklar (Kumanlar) Oğuzlar (Uzlar)...6 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet...6 A. Devlet Yönetimi...6 B. Ordu (Sü)...7 C. Din ve İnanış...8 D. Hukuk (Könilik)...8 E. Sosyal ve Ekonomik Hayat...9 F. Yazı, Dil ve Edebiyat...9 G. Bilim ve Sanat...10 H. Müzik...10 Özet...11 Çözümlü Test...12 Çözümler...14 Çıkmış Sorular...15 Çıkmış Soruların Açıklamaları...16

6 PEGEM AKADEMİ vi 2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabulü Talas Savaşı (751) İlk Türk - İslam Devletleri Karahanlılar ( ) Gazneliler ( ) Tolunoğulları ( ) Akşitler (Ihşitler) ( ) Büyük Selçuklu Devleti ( ) İlk Türk İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet A. Devlet Yönetimi B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik Yapı E. Sosyal Hayat ve Hukuk F. Bilim, Dil ve Edebiyat G. Sanat ve Mimari Türkiye Tarihi Malazgirt Savaşı ndan Sonra Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri Saltuklular ( ) Mengücekliler ( ) Danişmentliler ( ) Artuklular ( ) Çaka Beyliği ( ) Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti ( ) Uçlar ve Anadolu Beylikleri Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler Karamanoğulları ( ) Hamitoğulları ( ) Eşrefoğulları ( ) Dulkadiroğulları ( ) Ramazanoğulları ( ) Germiyanoğulları ( ) Saruhanoğulları ( ) Aydınoğulları ( ) Menteşeoğulları ( ) Osmanoğulları ( ) Karesioğulları ( ) Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ( )... 29

7 vii PEGEM AKADEMİ Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet...29 A. Devlet Yönetimi...29 B. Ordu...30 C. Toprak Yönetimi...30 D. Ekonomik ve Sosyal Hayat...31 E. Hukuk...31 F. Din ve İnanış...32 G. Fikir, Dil ve Edebiyat...32 H. Bilim, Sanat ve Mimari...32 Orta Asya ve Yakın Doğu da Kurulan Devletler...34 Fatımîler ( )...34 Harzemşahlar ( )...34 Eyyûbîler ( )...34 Memlükler ( )...34 Moğollar ( )...34 Timur Devleti ( )...35 Babür Devleti ( )...35 Karakoyunlular ( )...35 Akkoyunlular ( )...35 Safeviler ( )...36 Özet...37 Çözümlü Test...39 Çözümler...42 Çıkmış Sorular...44 Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi ( )...47 Yükselme Dönemi ( )...48 Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti...50 A. Osmanlıda Devlet Anlayışı...50 B. Merkez Teşkilatı...50 C. Memleket Yönetimi...53 D. Osmanlı Toprak Sistemi...54 E. Ordu ve Donanma...55 F. Ekonomik Hayat...56 G. Sosyal Hayat...58 H. Hukuk...58 I. Eğitim...59 J. Dil, Edebiyat ve Bilim...60 K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı...61

8 PEGEM AKADEMİ viii L. Basın - Yayın M. Mimari N. Güzel Sanatlar Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (17. Yüzyıl) ( )...79 XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi)...83 Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) ( )...84 XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları...87 Dağılma Dönemi (19. Yüzyıl) ( ) Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi)...94 II. Mahmut Dönemi Islahatları ( )...94 Tanzimat Dönemi Islahatları ( )...96 II. Abdülhamit Dönemi Islahatları...98 Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri Orta Çağda Avrupa A. Kilise ve Papalık B. Feodalite (Derebeylik) C. Haçlı Seferleri D. Magna Charta (Büyük Şart) (1215) E. Yüzyıl Savaşları ( ) Yeni Çağda Avrupa A. Coğrafi Keşifler B. Rönesans C. Reform D. Aydınlanma Çağı E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) ( )...118

9 ix PEGEM AKADEMİ F. Yedi Yıl Savaşları ( ) G. Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması (1787) Yakın Çağda Avrupa A. Fransız İhtilali (1789) B. Sanayi İnkılabı Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti C İhtilalleri D İhtilalleri E. İtalya ve Almanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları Özet Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı ( ) Balkan Savaşları ( ) I. Balkan Savaşı II. Balkan Savaşı (1913) Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri İle İmzaladığı Antlaşmalar I. Dünya Savaşı ( ) I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) İzmir in İşgali ve Kuvayimilliye İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919) Kuvayimilliye nin Kurulması Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Kurtuluş Savaşı'nın Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı Samsun Raporu Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919) Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919)

10 PEGEM AKADEMİ x 5. Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 Ağustos 1919) Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) Temsil Heyetinin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919) Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920) Misakımilli Kararları (28 Ocak 1920) İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920) I. TBMM Dönemi Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920) Milli Mücadele Dönemi Basın Yayın TBMM ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar Düzenli Ordunun Kurulması (Aralık 1920) Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi Kurtuluş Savaşı nda Cepheler Doğu Cephesi Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) Ermeni Sorunu Güney Cephesi Batı Cephesi I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921) Londra Konferansı (21 Şubat - 12 Mart 1921) Afganistan la Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) İstiklâl Marşı nın Kabulü (12 Mart 1921) Teşkilât-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) II. İnönü Savaşı (23 Mart - 1 Nisan 1921) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) Tekalif-i Milliye Emirleri (Milli Yükümlülükler) (7-8 Ağustos 1921 ) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos - 13 Eylül 1921) Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) İtilaf Devletleri nin Ateşkes Teklifleri (22 Mart 1922)

11 xi PEGEM AKADEMİ İtilaf Devletleri nin Barış Teklifleri (26 Mart 1922) Büyük Taarruz (26 Ağustos - 9 Eylül 1922) Çanakkale Olayı Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922) Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) Sınırlar Kapitülasyonlar Azınlıklar Boğazlar İstanbul un Boşaltılması Borçlar Yabancı Okullar Patrikhane Mısır, Sudan, Kıbrıs Ticaret, Sağlık ve Adalet Savaş Tazminatları Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Cumhuriyet Dönemi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi İnkılap Kavramı Siyasal Alanda Yapılan İnkılaplar Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Ankara'nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923) Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923) Halifeliğin Kaldırılması Anayasası (20 Nisan 1924) Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri a) Halk Fırkası (CHP) (9 Eylül 1923) Ordunun Siyasetten Ayrılması b) Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925) Mustafa Kemal Paşa'ya Suikast Girişimi (16 Haziran 1926) c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) Kadınlara Siyasî Hakların Verilmesi Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar...204

12 PEGEM AKADEMİ xii Medeni Kanun'un Kabulü (17 Şubat 1926) Hukuk Alanındaki Diğer Yenilikler Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar Eğitim Sisteminde Gözetilecek Esaslar: Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretimin Birleştirilmesi) (3 Mart 1924) Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun'un Çıkarılması (2 Mart 1926) Türk Harflerinin Kabulü (Harf İnkılabı) (1 Kasım 1928) Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931) Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932) Halkevleri (1932) Eğitim ve Kültür Alanındaki Diğer Gelişmeler Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934) Takvim, Saat, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi Ekonomik Alanda Yapılan İnkılaplar TBMM'nin 1 Mart 1922'de Ortaya Koyduğu Ekonomik Hedefler İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) Tarım Alanında Yapılan Yenilikler Ticaret Alanında Yapılan Yenilikler Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan Yenilikler Devletçi Ekonominin Uygulanması Bayındırlık ve Ulaştırma Alanında Yapılan Yenilikler Sağlık ve Tıp Alanında Yapılan Yenilikler Atatürk İlkeleri Atatürkçülüğün Tanımı A) Temel İlkeler Cumhuriyetçilik Milliyetçilik Halkçılık Laiklik Devletçilik İnkılapçılık B) Bütünleyici İlkeler Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...228

13 xiii PEGEM AKADEMİ 10. BÖLÜM Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri Arası Türk Dış Politikası Nüfus Mübadelesi (Değiş Tokuş) Sorunu Yabancı Okullar Sorunu Borçlar Sorunu Musul (Irak) Sorunu Arası Türk Dış Politikası Milletler Cemiyetine Üyelik (18 Temmuz 1932) Balkan Antantı (9 Şubat 1934) Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937) Hatay Sorunu (30 Haziran 1939) Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi XX. Yüzyıl Başlarında Dünya A. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya daki Türk Devletler ve Topluluklar Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilâli Rusların Orta Asya yı İstilası SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu B. Orta Doğu da Manda Yönetimlerinin Kurulması Orta Doğu da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları C. Uzak Doğu da Yeni Bir Güç: Japonya D Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe) E. Avrupa da Totaliter Rejimlerin Kurulması F. İki Savaş Arası Dönemde Dünyada Gelişmeler G. Barışa Katkı Amaçlı Diğer Antlaşmalar II. Dünya Savaşı A. Yeni Bir Savaşa Doğru Savaşa Katılan Devletler ve Gruplar B. II. Dünya Savaşı nda Türkiye Adana Görüşmeleri (30 Ocak - 1 Şubat 1943) Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) Dönemin Önemli İç Olayları C. II. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Konferanslar

14 PEGEM AKADEMİ xiv Atlantik Bildirisi (1941) Casablanca Konferansı (1943) Washington Konferansı (1943) Tahran Konferansı (1943) Yalta Konferansı (1945) San Francisco Konferansı (1945) Postdam Konferansı (1945) II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Gerçekleşen Önemli Olaylar Soğuk Savaş Dönemi A. Blokların Kuruluşu Doğu Blokunun Kuruluşu Batı Blokunun Kuruluşu B. Paylaşılamayan Orta Doğu İsrail in Kuruluşu Eisenhower Doktrini C. UZAK DOĞU DA ÇATIŞMA Çin Halk Cumhuriyeti nin Kuruluşu Uzak Doğu da Hükûmet Mücadeleri D. Asya ve Afrika nın Kurtuluşu Güney Asya daki Gelişmeler Afrika daki Gelişmeler E. Soğuk Savaş Dönemi nde Türkiye Soğuk Savaş Dönemi nde Türk Dış Politikası Türkiye de Hayat Dönemin Önemli İç Olayları Dünya daki Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Gelişmeler Yumuşama (Detant) Dönemi ve Sonrası A. Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci Yumuşama Dönemi Politikaları Nükleer Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) B. Yumuşama Dönemi Çatışmaları Küba Buhranı Vietnam Savaşı Keşmir Sorunu Afganistan ın SSCB Tarafından İşgali C. Barış İçinde Bir Arada Yaşama D. Arap - İsrail Savaşları ve Büyük Devletlerin Politikaları Camp David Anlaşmaları İslam Konferansı Örgütü E. Uluslararası Politikada Petrolün Yeri F. İran - Irak Savaşı ( ) Irak ta Rejim Değişikliği İran da Rejim Değişikliği Savaş ve Sonuçları

15 xv PEGEM AKADEMİ G. Yumuşama Döneminde Dünya Ekonomi Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler Kültürel Hayat H. Türk Dış Politikası Türk - Yunan İlişkileri I. Türkiye de Bunalımlı Yıllar ( ) ve 1982 Anayasalarının Karşılaştırılması Küreselleşen Dünya SSCB de Değişim ve Sonuçları SSCB nin Dağılması SSCB nin Dağılmasının Doğu Avrupa ya Etkileri SSCB nin Dağılmasının Dünya Güçler Dengesi Üzerine Etkileri Asya da Yeniden Yapılanma Doğu Blokundan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar Türkiye ve Avrupa Birliği AB Organları Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar Orta Doğu ve Afganistan da Gelişmeler Dünyadaki Gelişmeler Değişen Dünya ve Türk Dış Politikası Sonrası Türkiye Toplumsal Sorunlar Küresel Sorunlar Özet Çözümlü Test Çözümler Kronoloji

16 PEGEM AKADEMİ xvi COĞRAFYA İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Coğrafi Konum ve Türkiye nin Coğrafi Konumu Matematik Konum Paraleller Meridyenler Yerel Saat Hesaplamaları Güneş Hesaplamaları Özel Tarihlerde Türkiye Türkiye nin Matematik Konumu ve Sonuçları Özel Konum Türkiye nin Özel Konumu ve Sonuçları Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Açıklamaları BÖLÜM Türkiye nin Yer Şekilleri ve Özellikleri Türkiye nin Yer Şekilleri ve Özellikleri Jeolojik Zamanlarda Türkiye Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik) İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik) Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner) Yer şekillerinin Genel Özellikleri Fiziki Haritalar Türkiye nin Dağları Orojenez Volkanik Dağlar Türkiye nin Ovaları Bulundukları Yere Göre Ovalar Türkiye nin Platoları Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri Türkiye nin Başlıca Akarsuları Türkiye nin Başlıca Havzaları...338

17 xvii PEGEM AKADEMİ Akarsularımızın Rejimleri Türkiye deki Akarsulardan Yararlanma Türkiye de Akarsuların Oluşturduğu Şekiller Akarsu Aşındırma Şekilleri Akarsu Biriktirme Şekilleri Türkiye de Karstik Şekiller Türkiye de Göller Oluşumlarına Göre Göller Doğal Göller Yapay Göller (Baraj Gölleri) Sularının Özelliklerine Göre Göller Türkiye de Rüzgârlar ve Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller Türkiye de Buzullar ve Buzulların Oluşturduğu Şekiller Türkiye de Yer Altı Suları ve Kaynakları Kayaların Parçalanması Türkiye de Toprak Tipleri Türkiye de Doğal Afetler Erozyon Kütle Hareketleri (Heyelan ve Toprak Kayması) Türkiye de Depremler Türkiye de Kıyı Şekillenmesi Türkiye de Kıyı Tipleri Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler Matematik Konumunun Etkisi Özel Konumunun Etkisi Etrafındaki Denizlerin Etkisi Etrafındaki Kara Kütlelerinin Etkisi Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi Yeryüzü Şekillerinin Etkisi İklim Elemanları Türkiye de Sıcaklık Türkiye nin İzoterm Haritaları...363

18 PEGEM AKADEMİ xviii Türkiye nin Yıllık İzoterm Haritası Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı Türkİye Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı Türkiye de Güneşlenme Süresi Türkiye de Don Olayının Dağılışı Türkiye de Basınç Türkiye de Rüzgârlar Türkiye de Nem ve Yağış Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri Türkiye nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü Türkiye de İklim Tipleri Türkiye nin Bitki Örtüsü Türkiye deki Endemik Bitkiler Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Açıklamaları BÖLÜM Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye de Nüfus Artışı ve Sonuçları Türkiye de Nüfusun Dağılışı ve Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler Türkiye de Sık Nüfuslu Yerler Türkiye de Seyrek Nüfuslu Yerler Nüfus Yoğunlukları Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) Türkiye de Göçler ve Yerleşme Zamana Göre Göçler Gidilen Yere Göre Göçler Yerleşme Kırsal Yerleşmeler Şehir Yerleşmeleri Türkiye de Mesken Tipleri ve Konutlarda Kullanılan Yapı Malzemeleri Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...403

19 xix PEGEM AKADEMİ 5. BÖLÜM Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler Türkiye de Tarım Türkiye de Tarımda Verimi Etkileyen Faktörler Tarım Ürünleri Tahıllar Sanayi Bitkileri Yağ Bitkileri Meyvecilik Yumrulu Bitkiler Sebzecilik Seracılık (Örtü Altı Tarım) Türkiye de Hayvancılık Küçükbaş Hayvancılık Büyükbaş Hayvancılık Kümes Hayvancılığı İpek Böcekçiliği Arıcılık Balıkçılık Türkiye de Ormancılık Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler Türkiye de Çıkartılan Başlıca Madenler Türkiye de Enerji Kaynakları Taşkömürü Linyit Termik Santraller Petrol Doğalgaz Su Gücü (Hidroelektrik)...440

20 PEGEM AKADEMİ xx Rüzgâr Gücü Güneş Enerjisi Jeotermal Enerji Nükleer Enerji Türkiye de Sanayi Türkiye de Sanayi Kolları Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım,Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım Kara Yolu Ulaşımı Demir Yolu Ulaşımı Deniz Yolu Ulaşımı Hava Yolu Ulaşımı Türkiye de Ticaret Türkiye de Turizm Türkiye nin Turistik Değerleri Türkiye Millî Parkları ( ) Türkiye de Şehirler ve Özellikleri Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Doğal Özellikler Beşeri ve Ekonomik Özellikler Karadeniz Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Bölümleri...496

21 xxi PEGEM AKADEMİ Bölge nin Enleri Marmara Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri Bölümleri Bölgenin Enleri Çözümlü Test Çözümler Ege Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri Bölgenin Enleri Akdeniz Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler Bölümleri Bölgenin Enleri Çözümlü Test Çözümler İç Anadolu Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri Bölümleri Bölgenin Enleri Doğu Anadolu Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Bölümleri Bölgenin Enleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi Fiziki (Doğal) Özellikleri Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler Bölümleri Güney Anadolu Projesi (GAP) Bölgenin Enleri Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması Özet Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Açıklamaları Grafik; Tablo ve Harita Yorumlarken Dikkat Edilecek Özellikler...555

22 PEGEM AKADEMİ xxii VATANDAŞLIK İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Hukukun Temel Kavramları Hukukun Tanımı Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar Hukukun Kaynakları Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku) Yardımcı Kaynaklar Hukuk Kurallarının Yaptırımları Hukukun Sistematiği Kamu Hukuku Dalları Anayasa Hukuku İdare Hukuku Ceza Hukuku Ceza ve Ehliyet Vergi Hukuku Devletler Genel (Umumi) Hukuku Yargılama Hukuku İcra ve İflas Hukuku Özel Hukuk Dalları Medeni Hukuk Medeni Hukukta Hak Kavramı Hakkın Tanımı ve Türleri Hakkın Kazanılması Hakkın Türleri Hakkın Korunması A) Kişiler Hukuku Gerçek Kişiler Gerçek Kişiliğin Başlangıcı Gerçek Kişilerde Hak Ehliyeti Gerçek Kişilerde Fiil Ehliyeti Gerçek Kişiliğin Sona Ermesi Tüzel Kişiler Tüzel Kişiliğin Başlangıcı Tüzel Kişilerde Fiil Ehliyeti Tüzel Kişiliğin Çeşitleri Kamu Hukuku Tüzel Kişileri Özel Hukuk Tüzel Kişileri Türk Medeni Kanununda Tüzel Kişilikle İlgili Hükümler Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi B) Aile Hukuku C) Miras Hukuku

23 xxiii PEGEM AKADEMİ D) Eşya Hukuku Borçlar Hukuku Borç İlişkisinin Unsurları Edimin Konusu Borcun Doğması Borç İlişkisinin Özellikleri Eksik Borçlar Borç İlişkisinde İrade Bozukluğu Yaratan Sebepler Borçların Sona Ermesi Takas Mahsup Zamanaşımı Ticaret Hukuku Devletler Özel Hukuku Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamları BÖLÜM Devlet Biçimleri ve Hükümet Sistemleri Devlet Devlet Kavramı Devlet Kurucu Unsurları Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar Yapılarına Göre Devlet Şekilleri Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri Hükümet Sistemleri Kuvvetler Birliği Kuvvetler Ayrılığı Cevaplı Test BÖLÜM Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi Anayasa Anayasa Kavramına İlişkin Ayrımlar Yazılı Anayasa - Yazısız Anayasa Ayrımı Maddi Anlamda Anayasa - Şeklî Anlamda Anayasa Ayrımı Anayasacılık Hareketleri ve Anayasanın Üstünlüğü Sorunu Kurucu İktidar Aslî Kurucu İktidar Tâlî Kurucu İktidar Türk Anayasa Tarihi Kanun-u Esasî (1876) Şeklî Unsurlar...604

24 PEGEM AKADEMİ xxiv Devletin Nitelikleri Hükümet Sistemi Temel Hak ve Hürriyetler Kanun-u Esasî de 1909 Değişiklikleri (İkinci Meşrutiyet) Teşkilât-ı Esasiye Kanunu Şeklî Unsurlar Devletin Nitelikleri Hükümet Sistemi Teşkilat-ı Esasiye Kanunu nda 29 Ekim 1923 Tarihli Değişiklikler Anayasası Şeklî Unsurlar Devletin Nitelikleri Hükümet Sistemi Temel Hak ve Hürriyetler Anayasası nda Çoğunlukçu Demokrasi Sorunu Anayasası Şeklî Unsurlar Devletin Nitelikleri Hükümet Sistemi Temel Hak ve Hürriyetler Çoğunlukçu Demokrasi den Çoğulcu Demokrasi ye Anayasa Değişiklikleri Anayasası Anayasasının Temel Özellikleri Türk Tarihindeki Referandumlar Cevaplı Test Çıkmış Sorular ve Açıklamaları BÖLÜM 1982 Anayasası nın Temel İlkeleri 1982 Anayasası na Giriş ve Anayasanın Temel İlkeleri Başlangıç Metni I. Devletin şekli II. Cumhuriyetin nitelikleri III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti IV. Değiştirilemeyecek hükümler Anayasasının Temel İlkeleri Laik Devlet Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet Demokratik Devlet Siyasi Partiler Hukuku Siyasi Partilerin Amaçlarına İlişkin Yasaklar Siyasi Partilerin Örgütlenme ve Çalışmalarına İlişkin Yasaklar Siyasi Partilerin Mali Denetimi Siyasi Partilerin Kapatılması İnsan Haklarına Saygılı Devlet Normlar Hiyerarşisi Hukuk Devleti Kanunî Hakim Güvencesi

25 xxv PEGEM AKADEMİ Ceza Sorumluluğu İlkeleri Sosyal Devlet Sosyal Devletin Uygulama Yöntemleri Eşitlik İlkesi Cevaplı Test Çıkmış Sorular ve Açıklamaları BÖLÜM Yasama Yasama Organı Yasama Fonksiyonu Yasama Fonksiyonunun Genelliği ve Asli (İlk-El) liği Yasama İşlemleri a) Kanunlar Özel Usullere Tabi Kanunlar b) Parlamento Kararları İçtüzük TBMM Kuruluş ve Seçimler TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Dokunulmazlık) Yasama Dokunulmazlığı (Nisbi Dokunulmazlık) TBMM Üyeliği nin Düşürülmesi TBMM İç Yapı ve Çalışma Düzeni Başkanlık Divanı Siyasi Parti Grupları Meclisin Toplanması ve Tatili Toplantı ve Karar Yeter Sayısı TBMM Görev ve Yetkileri TBMM Bilgi Edinme ve Denetim Yolları Soru Genel Görüşme Meclis Araştırması Meclis Soruşturması Gensoru Cevaplı Test Çıkmış Sorular ve Açıklamaları BÖLÜM Yürütme Yürütme Yürütme Fonksiyonunun Niteliği Kanun Hükmünde Kararnameler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Tüzük Yönetmelik Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı Seçimi

26 PEGEM AKADEMİ xxvi Cumhurbaşkanı nın Tarafsızlığı Cumhurbaşkanı nın Sorumsuzluğu Cumhurbaşkanı nın Görev ve Yetkileri Yasama ile İlgili Olanlar Yürütme İle İlgili Olanlar Yargı İle İlgili Olanlar Cumhurbaşkanlığı Örgütü Bakanlar Kurulu Bakanlar Kurulu nun Yapısı Bakanların Sorumluluğu Geçici Bakanlar Kurulu Olağanüstü Yönetim Usulleri Olağanüstü Hal Sıkıyönetim Sıkıyönetimde Görev ve Yetki Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Yargı Yargı Organı Mahkemelerin Bağımsızlığı Hakimlik Teminatı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Yüksek Mahkemeler Anayasa Mahkemesi Kuruluşu Anayasa Mahkemesi nin Görevleri Anayasa Yargısı Anayasaya Uygunluk Denetimi Denetime Tabi Normlar ve İşlemler Denetim Yolları Anayasa Mahkemesi nin Çalışma ve Yargılama Usulü Anayasa Mahkemesi nin Kararları Yargıtay Danıştay Askeri Yargıtay Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Uyuşmazlık Mahkemesi Sayıştay Cevaplı Test Çıkmış Sorular ve Açıklamaları...667

27 xxvii PEGEM AKADEMİ 8. BÖLÜM Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hakların Türleri Kişinin Hak ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) Siyasi Haklar ve Ödevler (Katılma Hakları) Cevaplı Test BÖLÜM İdare Hukuku İdare Hukuku İdare (Kamu Yönetimi) A. Merkezden Yönetim İlkesi B. Yerinden Yönetim İlkesi C. Türkiye nin İdari Yapısı D. Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı a. İl Genel İdaresi b. İlçe İdaresi c. Bucak İdaresi Yerel Yönetim Organları a. İl Özel İdaresi Yönetimi b. Belediye Yönetimi c. Büyükşehir Belediye Yönetimi d. Köyler Kamu Görevlileri Memurluğa Giriş Koşulları Memurların Görevleri Memurlara Uygulanan Yasaklar Kamu Kuruluşları Radyo Televizyon Üst Kurulu Sermaye Piyasası Kurulu İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Milli İstihbarat Teşkilatı Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Hazine Müsteşarlığı Rekabet Kurumu Kamu İhale Kurumu Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Danıştay Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Denetleme Kurulu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Devlet Personel Başkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası...683

28 PEGEM AKADEMİ xxviii 18. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteliği Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Özelleştirme Yüksek Kurulu Sosyal Güvenlik Kurumu Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Yüksek Ögretim Kurumu Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Özet Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar A. Birleşmiş Milletler B. Uluslararası Af Örgütü C. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü D. G E. D F. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı G. Avrupa Birliği H. Avrupa Konseyi K. Avrupa İşbirliği ve Güvenlik Teşkilatı L. Batı Avrupa Birliği M. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgüt N. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü O. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi P. İslam Konferansı Örgütü R. Bağımsız Devletler Topluluğu S Hem AB Hem de NATO Üyesi Olan Ülkeler T. Türkiye nin Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar U. Türkiye nin Kurucu Olduğu Uluslararası Kuruluşlar KPSS Güncel Bilgiler Türkiye ye Vize Uygulamayan Ülkeler Unesco nun Dünya Mirası Listesindeki Doğal ve Kültürel Varlıklarımız Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları Ek Anayasasında 2007 Değişiklikleri Ek Anayasasında 2010 Değişiklikleri...712

29 kpss 2014 akıcı ayrıntılı güncel konu anlatımları örnekler yorumlar uyarılar pratik bilgiler ösym tarzında özgün sorular ve açıklamaları tarih osmanlı siyasi tarihi çağdaş türk ve dünya tarihi 2012 kpss de 94 soru yeni konularla yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır

30

31 1. BÖLÜM İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ Ortaöğretim Ön lisans TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ Türk adı Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügati t Türk adlı eserinde olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer anlamında kullanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının türeli (töreli), kanun nizam sahibi anlamına geldiğini belirtmiştir. Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Anadolu nun Türkiye olarak adlandırılması ise XII. yüzyıldan itibarendir. Türkiye Selçukluları Döneminde Anadolu, Bizans tarafından Turkia adıyla anılmıştır. Türklerin anayurdu Orta Asya dır. Türkler ilk olarak Altay-Sayan Dağları nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları nın kuzeyi, Aral Gölü çevresi ve Hazar Denizi nin doğusunda yaşamışlardır. Orta Asya nın Türklere ait en eski kültür merkezleri; Anav, Karasuk, Abakan, (Abakan bölgesinde ortaya çıkan bir diğer kültür Tagar kültürüdür.) Andranova, Kelteminar ve Afanasyeva kültürleridir. Zamanla Türkler, Orta Asya dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir. Göçlerin Nedenleri Ekonomik ve Sosyal Nedenler İklim koşullarının değişmesi Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması Hızlı nüfus artışı Salgın hastalıklar Siyasi Nedenler Boylar arasında mücadeleler yaşanması Dış güçlerin baskısı (Çin, Moğol, Kitan) Cihan hakimiyeti (yeni yerler fethetme) düşüncesi Not Göçlerin Sonuçları Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir. Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır. Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü devletler kurmuşlardır. Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden işlemeyi öğretmişlerdir. Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır. Bazı Türk kavimleri zamanla özbenliklerini kaybetmişlerdir. Asya da kalan Türkler ise Asya Hun Devleti ni kurmuşlardır. Not

32 2 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ Asya Hunları Bulgarlar Göktürkler Macarlar Kutluklar Avarlar Hazarlar Orta Asya Avrupa Avrupa Hunları Türgişler Oğuzlar Karluklar Peçenekler Uygurlar Kırgızlar Sabirler Kıpçaklar İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.) Özellikleri İlk Türk topluluğudur. Tomris bilinen ilk Türk kadın hükümdardır. Alp Er Tunga ve Şu Destanları vardır. Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün temelleri bu döneme kadar uzanır. Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları) (MÖ. 3. YY. - MS. 3. YY.) Özellikleri Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Merkezi Ötüken şehridir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. Teoman zamanında başlayan Türk akınlarını engellemek isteyen Çinliler bu dönemde ünlü Çin Seddi ni yapmak zorunda kalmışlardır. Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamanında (MÖ ) yaşamışlardır. Mete Han zamanında Çin, baskı ve denetim altına alınarak vergiye bağlanmıştır. Yorum Mete Han, Çin i hakimiyeti altına almasına rağmen Türklerin Çin e yerleşmesini istemedi. Bu politikasının temel nedeni Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde eriyerek milli benliklerini kaybetmesini önlemektir. Türk toplulukları Mete Han Devri nde ilk kez bir bayrak altında toplanmıştır. Türk tarihinde vatanmillet düşüncesi ilk defa Mete Han zamanında ortaya çıkmıştır. Mete Han dünya askerlik sisteminde ilk olarak onluk sistemi uygulamıştır. Mete Han ın oluşturduğu bu sistem diğer Türk devletlerince de örnek alınmıştır. Not Oğuz Kağan Destanı, Mete Han ın anlatıldığı bu döneme ait bir destandır. Hunlar, İpek Yolu nun güvenliğini sağlayarak ticaretin gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır. Ancak MÖ. 60 yılında İpek Yolu nun denetimini kaybeden Hunlar ekonomik yönden zayıflamıştır.

33 3 Mete nin, ülkesini prensler arasında bölüştürerek yönetmesi (veraset geleneği) nedeniyle Hun Devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzünden ülkede iç karışıklıklar baş göstermiştir. Sonuçta MÖ. 54 tarihinde Batı Hunlar ve Doğu Hunlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğu Hunlar ise MS. 48 de tekrar ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları batıya göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmiştir. A T L A S O K Y A N U S U BATI ROMA İMP. Lombartlar Burgontlar AVRUPA HUN DEVLETİ Ostrogotlar DO ĞU ROMA İMP. A K D E N İ Z MISIR A F R İ K A km KARADENİZ SURİYE Kavimler Kapısı Bulgar Mezopotamya Fırat Dicle SASANİLER ARAP YARIMADASI K I Z I L D E N İ Z Basra Körfezi Kavimler Göçü (375) ARAL GÖLÜ S İ B İ R Y A KUZEY HUNLARI B Ü Y Ü K H U N D E V L E T İ BALKA Ş GÖLÜ U M M A N D E N İ Z İ Ötüken Buhara Semerkant Kaşgar Turfan Yarkent AK HUN DEVLETİ KUŞHANLAR Hoten B E N G A L K Ö R F E Z İ H İ N T O K Y A N U S U BAYKAL GÖLÜ Karakurum GÜNEY HUNLARI TİBET Ç İ N SARI DENİZ MANÇURYA Büyük Hun Devleti Kuşhanlar Devleti JAPON DENİZİ Attila zamanında Avrupa Hun Devleti Ak Hun Devleti Hunların ilk yurtları B Ü Y Ü K O K Y A N U S Avrupa Hunlarının Avrupada ilk yerleştikleri alan Hun Devleti nin parçalanmasından sonra Çin egemenliğine girmek istemeyen Kuzey Hunları, Karadeniz in kuzeyinden batıya doğru göç etmişlerdir. Bu ilerleyiş sırasında önlerine çıkan yabancı kavimleri (Ostrogot, Vizigot, Vandal, Süev, Burgond gibi) Avrupa içlerine doğru göçe zorlamışlardır. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü denmektedir. SÜEVLER VANDALLAR VİZİGOTLAR Mauretania Sonuçları Britanya SAKSONLAR VİZİGOTLAR Galya VANDALLAR ANGILLAR BURGONDLAR Sardinya SAKSONLAR SÜEVLER OSTRO GOTLAR İtalya Sicilya ANGILLAR BURGONDLAR OSTRO GOTLAR BURGONDLAR VİZİGOTLAR A K D E N İ Z SÜEVLER HUNLAR Makedonya VANDALLAR VİZİGOTLAR E G E D E N İ Z İ VİZİGOTLAR Asia Çin Seddi OSTRO GOTLAR Alanlar K A R A D E N İ Z Bitinya Kapadokya Kilikya HUNLAR 375 Alanlar Alanlar Avrupa nın etnik yapısı değişikliğe uğradı. Bugünkü Avrupa milletlerinin temeli atıldı. Roma İmparatorluğu, Batı Roma ve Doğu Roma olarak ikiye ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu kısa süre sonra yıkıldı. Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) İstanbul da varlığını sürdürdü. İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı. Merkezi krallıklar yıkılarak feodalite (derebeylik) ortaya çıktı. HAZAR DENİZİ Avrupa da Hristiyanlık yayıldı. Ayıca Kilise ve Papalık güçlendi. Avrupa ya giden Türkler, teşkilatlı devletler kurdular (Avrupa Hun Devleti, Avarlar). Türklerin yaşam tarzı Avrupa da tanındı. Skolastik düşünce ortaya çıktı. Avrupa Hunları ( ) Kavimler Göçü nden sonra Orta Macaristan a yerleşerek Avrupa da Balamir önderliğinde ilk Türk devletini kurdular. MI MERAKLISINA Özellikleri Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Attila, Doğu Roma üzerine düzenlediği Balkan seferi ile Bizans ı vergiye bağlamıştır. Bizans ile Margus ve Anatolyas Antlaşmaları imzalanmıştır. Avrupa Hun Devleti 100 yıl boyunca Avrupa nın siyasi hayatına yön veren başlıca güç olmuştur. Attila, Batı Roma üzerine iki sefer düzenlemiş, İtalya Seferi nden dönen Attila 453 yılında vefat etmiştir. Avrupa Hun Devleti ile Türk kültürü Avrupa ya taşınmıştır. Avrupa Hunları Attila nın ölümünden sonra taht kavgaları ve imparatorluk içindeki kavimlerin isyanları sonucunda yıkılmıştır (469). Göktürk Devleti ( ) Özellikleri Büyük Hun Devleti nden sonra Orta Asya da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. Türk ismini ilk defa resmi devlet adı olarak kullanmışlardır. Bumin Kağan tarafından 552 yılında Avarlara son verilerek Ötüken de kurulmuştur. İslâmiyet ten önce kurulan Türk devletleri içinde teşkilatları ve köklü gelenekleriyle o zamana kadar Orta Asya da kurulan devletlerin en geniş topraklara sahip olanı ve en önemlisidir. Göktürkler zamanında İpek Yolu mücadelesi önemlidir. İpek Yolu na hakim olabilmek için Sasanilere karşı Bizans ile ittifak kuran Göktürkler, Sasaniler ile mücadele ederek sonraki dönemlerde Müslümanların Sasanileri mağlup etmesine yardımcı olmuşlardır. Yorum Devletler arası ilişkilerde ekonomik çıkarlar önemlidir.

34 4 Sasaniler ile Bizanslıları karşı karşıya getirmişlerdir. Tarihte Orta Asya dan Bizans a ilk resmi heyet, 568 yılında Göktürkler zamanında gitmiştir. Göktürklerde devlet ve millet bilinci ile milliyetçilik anlayışının benimsendiği görülmüştür. Göktürkler ikili teşkilat sistemini uygulayarak ülkenin merkezi olan doğuyu hükümdar Bumin Kağan yönetirken kardeşi İstemi Yabgu batı kanadını yönetmiştir. Batı kanadı iç işlerinde serbest, dış işlerinde merkeze bağlıdır. Yorum Bu durum Türk devletlerinde federatif yapının varlığına kanıttır. Fırat Dicle Bumin Kağan ölünce yerine oğlu Mukan Kağan seçilmiştir. Göktürkler in en parlak dönemi Mukan Kağan zamanıdır ( ). İstemi Yabgu 567 de Sasaniler ile anlaşarak Akhunlar Devleti ne son vermiştir. Göktürkler 582 de Doğu ve Batı Göktürkler olmak üzere ikiye ayrılmış, daha sonra da her iki devlet Çinliler tarafından yıkılmıştır (630). Don A L A N L A R Tahran İtil İ R A N İsfahan A V A R L A R Ural Hive Aşkabat Ceyhun (Amu - derya) Buhara S A S A N İ L E R KARLUKLAR BATI KÖKTÜRK DEVLETİ Cent Seyhun (Sir - derya) Semerkant Obi K Ö K BALKAŞ GÖLÜ Kaşgar T İ B E T S İ B İ R Y A Yarkent T Ü R Almalık Hoten Aksu Beşbalık K I R G I Z L A R K Turfan Karaşar Hive K A V İ M L E R İ D E V BAYKAL GÖLÜ Ötüken Karabalgasun Urumçi Karakurum Selanga L E T Orhun İ CÜCENLER ÇİN SEDDİ Ç İ N Seçuan TATARLAR TUNGUZLAR DOĞU KÖK TÜRK DEVLETİ MANÇURYA Pekin (Hanbalık) SARI DENİZ ÇİN DENİZİ Fırat Dicle Don BASRA KÖRFEZİ Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında yaşamıştır. Bu dönemde Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına Türk tarihinin ve Türk dili ve edebiyatının ilk önemli yazılı metinleri olan Orhun Kitabeleri dikilmiştir. Göktürkler; Uygur, Basmil ve Karluk Türkleri tarafından yıkılmıştır (745). İtil Tahran H A Z A R D E N İ Z İ İsfahan Ural Aşkabat Seyhan(Sır Deryası) Maveraünnehir U M M A N D E N İ Z İ T Ü R G İ Ş L E R ARAL GÖLÜ Ceyhan (Amu Deryas) Buhara Cent Semerkant km Not Obi BALKAŞ GÖLÜ Balasagun Kaşgar Yarkent Hoten S İ B İ R Y A KARLUKLAR Aksu Beşbalık Turfan Karaşar Ötüken Urumçi B E N G A L K Ö R F E Z İ BAYKAL GÖLÜ K U T L U K D E V L E T İ T İ B E T H İ N D İ S TA N K A V İ M L E R İ Ganj Selanga Kumul (Hami) Karakurum Yunnan Orhun MOGOLYA ÇİN SEDDİ Ç İ N ÇİN HİNDİ Pekin (Hanbalık) Kutluk Devleti ( ) Türgişler ( ) Çin Seddi MANÇURYA SARI DENİZ ÇİN DENİZİ Orhun Kitabeleri Türk dilinin ve tarihinin ilk BASRA KÖRFEZİ U M M A N D E N İ Z İ km H İ N D İ S TA N Ganj B E N G A L K Ö R F E Z İ Yunnan ÇİN HİNDİ II. Göktürk (Kutluk) Devleti ( ) Özellikleri Kök Türk Devleti sınırları (MS ) Doğu ve Batı Kök Türk Devleti' ni ayıran sınır Çin Seddi Çin egemenliğinde yaşamayı istemeyen Türkler, 682 de Kutluk Kağan önderliğinde Çinlilere karşı ayaklanarak tekrar bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Kutluk Kağan Türk boylarını tekrar birleştirdiği için derleyen, toparlayan anlamına gelen İlteriş unvanını almıştır. II. Göktürk Devleti nin kuruluşunda Vezir Tonyukuk un büyük yardımı olmuştur. Tonyukuk, Kutluk Kağan ve Bilge Kağan Dönemi nde vezirlik yapmış önemli bir devlet adamıdır. Vezirlik makamının oluşturulması devlet örgütlenmesine önem verildiğinin göstergesidir. Türklerde ilk milli alfabe (Göktürk Alfabesi) Göktürkler tarafından oluşturulmuştur. Göktürk alfabesi 4 tanesi ünlü olmak üzere 38 harften oluşmaktadır. Uygur Devleti ( ) Özellikleri Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan dır. Devlet Merkezi Karabalgasun dur (Ordu - Balık). Bu dönemde, Ordu - Balık şehrinin kurulması ile tarihte ilk kez bir Türk şehri kurulmuştur. Türk tarihinde ilk defa şehir ve kasabalar kurarak sanat, ticaret ve tarımla uğraşmışlardır. İlk Türk mimari eserlerini vermişlerdir. Yorum Uygurların mimari eserler vermeleri ve duvar resimleri yapmaları, ayrıca halktan toprak ve ev vergisi almaları yerleşik yaşama geçtiklerinin kanıtıdır. -

35 5 Uygarlık bakımından diğer Türk devletlerinden daha ileridirler. Kendilerine özgü 18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır. Uygurlar yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir. Çinlilerle olan iyi ilişkiler sonucunda Uygurlar kâğıt ve matbaayı kullanmıştır. Uygurlar ilk kez kütüphane kuran Türk devleti olma özelliğine sahiptir. Türk tarihinde ilk kütüphane bu dönemde kuruldu. Yorum Hareketli harf sistemi ve tahtadan yapılmış harfler kağıt ve matbaanın kullanıldığının kanıtıdır. Geleneksel Gök Tanrı inancı dışında bir inanış ilk kez Uygurlarda görülür. Uygurlar döneminde Mani inancı Türkler arasında hızla yayılmıştır. Yorum Uygurlar, Mani dinini kabul ederek savaşçılık özelliklerini yitirmişlerdir. Medeniyette çok ileri giden Uygurlar, Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır. Moğolların Türkleşmesinde ve devlet teşkilatı oluşturmalarında da önemli rol oynamışlardır. Fırat Dicle Don BASRA KÖRFEZİ İtil H A Z A R D E N İ Z İ Ural A L A N L A R H A Z A R L A R BİZANS İMP. ARAL GÖLÜ Ceyhun A B B A S İ L E R Seyhun Maveraünnehir U M M A N D E N İ Z İ km Obi B A Ş G I R T L A R KARLUKLAR S İ B İ R Y A K I R G I Z L A R Turfan BALKAŞ GÖLÜ TURFAN UYGURLARI Karaşar Ganj B E N G A L K Ö R F E Z İ BAYKAL GÖLÜ U Y G U R D E V L E T İ MOĞOLİSTAN Ötüken HİTAY DEVLETİ Urumçi Selanga Orhun ÇİN SEDDİ Aksu Kaşgar D O Ğ U T Ü R K İ S TA N S A R I U Y G U R L A R Hoten T İ B E T K AV İ M L E R İ H İ N D İ S TA N KERAYİTLER Kumul (Hami) Ç İ N MANÇURYA KİTANLAR Pekin (Hanbalık) Uygur Devleti ( ) SARI DENİZ Turfan Uygur Devleti ( ) Sarı Uygur Devleti ( ) Hitay Devleti ( ) Çin Seddi Orta Asya da Kurulan Diğer Türk Devletleri 1. Kırgızlar ÇİN DENİZİ Uygur Devleti ni yıkarak Ötüken de devlet kurdular. Kuruldukları bölgenin gelişmiş kültürünün ortadan kaldırılmasına sebep oldular de Moğol egemenliğine girdiler. Yenisey Kitabeleri ve Manas Destanı Kırgızlar a aittir. 2. Sabirler VI. yy.da Volga Irmağı ile Kafkaslar bölgesinde yaşadılar. Bugünkü Sibirya ya adlarını verdiler. 3. Akhunlar (Eftalitler) Batıya göçen Asya Hunları nın bir koludur. Batı Türkistan da kurulmuştur. 567 de Göktürkler tarafından yıkıldılar. Toprakları Göktürklerle Sasaniler arasında paylaşılmıştır. 4. Hazarlar VII. yy.da Kafkaslar bölgesinde kuruldu. Museviliği kabul eden tek Türk boyu Hazarlardır. Müslüman Araplar ile savaşan ilk Türk boyudur. Hz. Osman zamanında İslâm ordularını durdurarak İslâmiyet in Kafkaslarda yayılmasını engellediler. Devlet ve ordu teşkilatlarıyla Ruslara örnek oldular. Farklı dinler bir arada yaşamış, ibadet yerleri yan yana bulunmuştur. Yorum Bu durum Hazar ülkesinde, hoşgörünün egemen olduğunun kanıtıdır. Kiev (Kiyef) Rus Knezliği tarafından 965 te yıkılmıştır. 5. Türgişler Batı Türkistan da kuruldular. Emeviler ile mücadele ettiler. Yorum Böylece Orta Asya nın Araplaşmasını engellemişlerdir. Tam olarak yerleşik hayata geçtiler. 766 yılında Karluklar tarafından yıkıldılar. 6. Karluklar Batı Türkistan da kurulan Karluklar, Türk boyları içinde İslamiyet i topluca kabul eden ilk Türk boyudur. Cengiz Han a itaat eden Müslüman Türk topluluklarındandır. Talas Savaşı nda Arapları destekleyerek onların kazanmalarını sağlamışlardır. İlk Türk-İslam devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır. 7. Avarlar (Juan - Juanlar) VI. yy. ortalarında, Orta Asya da kurulup batıya göç ederek Romanya ya yerleşmişlerdir. Tarihte İstanbul u kuşatan ilk Türk devletidir. Gök Tanrı inancını terk eden Avarlar Hıristiyanlığı benimsemiştir. Franklar tarafından yıkılmışlardır.