SEÇİLMİŞ YARI DÜZENLİ DEĞİŞENLERİN GÖZLEMİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "SEÇİLMİŞ YARI DÜZENLİ DEĞİŞENLERİN GÖZLEMİ"

Selim Şeker
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 SEÇİLMİŞ YARI DÜZENLİ DEĞİŞENLERİN GÖZLEMİ Ahmet DEVLEN 1, Tuncay ÖZDEMİR 2, Varol KESKİN 1, Zeki ASLAN 3 1 Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü İzmir ahmet.devlen@ege.edu.tr 2 İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü Malatya tuncay@inonu.edu.tr 3 İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü İstanbul z.aslan@iku.edu.tr Özet: ROTSE-IIID teleskobuyla elde edilen gözlem verilerinden, ışık eğrilerine göre uzun dönemli ve/veya çoklu dönemli olarak değerlendirdiğimiz 20 adet yeni bulunan değişen yıldız, 1 adet değişen yıldız olduğu rapor edilmiş ancak ışık eğrisi olmayan bir yıldız (ilk ışık eğrisi ROTSE gözlemlerinden çıkarılmıştır) ve 7 adet uzun dönemli değişen yıldız olduğu (SR+L türü) rapor edilmiş yıldız olmak üzere toplam 29 adet yıldız seçtik. Bize göre bu yıldızlar ya Mira, SR ya da L tipi değişenlerdir. Işık eğrilerindeki zaman boşlukları, kimi gözlemlerden elde edilen parlaklıklardaki gözlem hataları ve değişimin tam dönemli olmaması nedeniyle gözlemleri tam sağlayan değişim dönemi ve değişim tipi bulunamadı. Bu yıldızlardan 6 tanesinin gözlemlerini TUG-T60 da BVR süzgeçlerinde tekrarlayıp ışık eğrilerini elde etmeyi amaçladık. Farklı süzgeçlerdeki parlaklık gözlemleriyle tayf türü hakkında bilgi vereceğinden ve daha hassas olacağını düşündüğümüz ışık eğrilerinden oldukça duyarlı bir dönem bulmak mümkün olacaktır. Seçilen yıldızların tahmini dönemleri gün arasında değişmektedir. Bulunan dönem ve genliklerin yıldızın iç yapısındaki fiziksel değişimlerden de kaynaklanacağı gözönüne alınırsa, yıldızların bu parametrelerinin bulunması, yarı düzenli değişenlerin evrimlerinin anlaşılmasına katkıda bulunacaktır. Ayrıca bu yıldızların tayflarının da alınması amaçlanmaktadır. 1. Giriş Yarı düzenli değişen dev ve süperdevler grubunun (SRd) (F, G, K tayf sınıflarından) fotometrik değişim genliklerine baktığımız zaman, 4 kadire kadar çıkmasına rağmen genlikler çoğunlukla 1-2 kadirden daha azdır. Dönemleriyse 1 aydan başlayıp 2-3 yıla kadar değişmektedir. ROTSE-IIID teleskobuna verilen Bazı Yeni Uzun-Dönemli Değişen Yıldızların Gözlemi başlıklı TUG projesinde elde edilen gözlem verilerinden seçilen yıldızları içermektedir. Elde edilen gözlem verilerinden, ışık eğrilerine göre uzun dönemli ve/veya çoklu dönemli olarak değerlendirdiğimiz 28 adet yıldız seçildi. Bu yıldızların koordinatları ve USNO-A2.0 ve USNO-B1.0 numaraları Aladin veri tabanı (Bonnarel, F., ve diğ., 2000) kullanılarak belirlenmiştir. SIMBAD ve GCVS ( veri tabanları taranarak bu yıldızların değişen yıldız olup olmadığı incelendi. Bu yıldızlardan 20 tanesinin yeni bulunan değişen yıldız olduğu (literatürde olmadığı), 1 tanesinin değişen yıldız olduğu rapor edilmiş ancak ışık eğrisinin olmadığı (ilk ışık eğrisi ROTSE gözlemlerinden çıkarılmıştır) ve 7 tanesinin de yalnızca uzun dönemli değişen yıldız olarak (SR+L türü) rapor edilmiş olduğu belirlendi. Bu yıldızlara bir de M3III tayf türü olduğu bilinen Yarı düzenli değişen yıldız RY Cam ı eklemek suretiyle toplam 29 adet yıldızı seçtik. Çok renk gözlemlerini elde etmek için seçilen bu 29 yıldız Çizelge-1 de verilmiştir. 17

2 No Çizelge-1 Çok renk gözlemlerini elde etmek için seçilen yıldızlar. Frame Adı Katolog No RA DEC (2000) mag Filtre 1 F165 USNO-B V 2 F175 USNO-B V 4 G1351 USNO-B V 5 G1391 USNO-B V 6 G1437 USNO-B V 7 G1999 USNO-B V 8 (V1) G2895 USNO-B V 9 G3326 USNO-B V 10 (V2) G3333 USNO-B R 11 G3755 NOMAD R 3 G93 USNO-B V 12 (V3) I1296 USNO-B V 13 J174 USNO-B V 15 (V4) J2237 USNO-B V 14 J666 USNO-B V 16 K2108 USNO-B V 17 K2161 USNO-B R 18 L1319 USNO-B R 19 M1682 USNO-B R 20 M2524 USNO-B V 21 M2551 USNO-B R 22 (V5) M2561 USNO-B R 23 M3254 USNO-B V 24 M3801 USNO-B V 25 N1155 USNO-B R 26 N1464 USNO-B R 27 N2400 USNO-B V 28 N2422 USNO-B R 29 (V6) ZA1 USNO-B V 2. Gözlemler Gözlemler, Antalya Bakırlıtepe de kurulu bulunan TÜBITAK Ulusal Gözlemevi ndeki (TUG) Robotic Optical Transient Search Experiment IIId (ROTSE-IIId) teleskobuyla başlamış ve çok renk gözlemleriyse TUG-T60 teleskobuyla yapılmıştır ve devam etmektedir. ROTSE-III teleskopları, uydular tarafından tespit edilen Gama-Işın Patlamalarına çok hızlı cevap verebilecek şekilde, ~6sn gibi bir sürede o kaynağa yönelip gözleme başlayacak şekilde dizayn edilmişlerdir, detayları Akerlof ve diğ. (2003) makalesinde anlatılmıştır (Kızıloğlu ve diğ., 2005). ROTSE-IIId teleskobunda yapılan gözlemlerde, bütün görüntülerde kara akım düzeltmesi ve düz alan düzeltmesi, görüntü alınır alınmaz hemen otomatik olarak yapılmaktadır (Kızıloğlu ve diğ., 2005). Ön indirgemesi yapılmış her bir görüntü için, Sextractor yazılımıyla (Bertin ve Arnouts, 1996) 5 piksel çaplı açıklık kullanılarak aletsel parlaklıklar elde edilmiştir. Daha sonra alandaki 18

3 bütün yıldızlar, üçgen-eşleme yöntemi kullanılarak USNO A2.0 R-Süzgeci kataloğu ile karşılaştırılıp parlaklıklar kalibre edilmiştir (Kızıloğlu ve diğ., 2005). Gözlem görüntülerinden bütün yıldızların parlaklıkları okutulup, gözlem zamanlarına Güneş merkezli zaman düzeltmesi uygulanmıştır. Seçilen yıldızlara önce bir frame adı atanmış daha sonra bu yıldızların koordinatları ve USNO-B1.0 katolog numaraları Aladin veri tabanı (Bonnarel, F., ve diğ., 2000) kullanılarak belirlenmiştir (Çizelge-1). Bu yirmidokuz yıldızdan 6 tanesinin (V1,V2,V3,V4,V5,V6) TÜBITAK Ulusal Gözlemevi ndeki TUG-T60 teleskobu ile geniş band, B,V,R Bessel süzgeçleri kullanılarak çok renk gözlemlerine başlanmıştır ve gözlemler halen devam etmektedir. Yapılan gözlemlerin indirgenmesinde IRAF (Image Reduction Analysis and Facility) programı kullanılmıştır. Gözlemlerde sırasıyla sıfır (bias), karaakım (dark) ve düz alan (flat field) düzeltmeleri yapılmış ve sonra parlaklıklar yine IRAF taki noao/digiphot/apphot paketiyle ölçülerek, bütün gözlemler Güneş merkezli zamana (Heliocentric) indirgenmiştir. Her bir yıldız için aynı gözlem karesinde yeralan bir mukayese yıldızı ve bir denet yıldız seçilerek, mukayese yıldızlarının ışık değişimi gösterip göstermediği incelenmiş ve değişim göstermeyen mukayeseler kullanılmıştır. 3. Işık Eğrileri Gözlenen yıldızların dönemlerini bulmada kullanılan yazılım, Schwarzenberg- Czerny (1989, 1996) tarafından geliştirilen ve varyans analizine dayalı bir algoritma ile çalışmaktadır. 0.1 ile 1000 gün arasında tarama yapılmakta, 8 evre bölümü için 2. derece bir polinom çakıştırması etrafında varyansı en küçük yapan dönem seçilmektedir. Aliaslardan en kuvvetli 12 tanesi, yanlış belirlenen dönemleri içerecek biçimde elenmekte ve bundan sonraki en iyi dönem alınmaktadır. Çok sayıda farklı veri için %1 kadar gerçek dönem elemesi olmaktadır. Sonuç olarak dönem belirlendiğinde, 1'den 19'a kadar oranlı katları da, daha iyi dönem verip vermeyeceğini görmek için ayrıca denenmektedir. Verilen dönem kullanılarak saçılma miktarı belirlenmektedir. Eğer dönem doğruysa, saçılma da minimum olmaktadır. Eğer ışık eğrisi yanlış dönem ile katlanırsa, saçılma artmakta ve verinin dağılımı rastgele olmaktadır. Bu aşamada, test edilen her dönem için saçılmalar hesaplanmakta ve ortalama saçılmadan en az ayrılan sigma değerleri hesaplanmaktadır. Bu yıldızlardan bazılarının ışık eğrileri Şekil-1 - Şekil-6 da verilmiştir. Çizelge-2 de ise ilk dönem belirlemesi yapılan yıldızlardan örnekler verilmiştir. Şekil-1 USNO-B yıldızının ışık eğrisi. 19

4 Şekil-2 USNO-B yıldızının ışık eğrisi. Şekil-3 USNO-B yıldızının ışık eğrisi. Şekil-4 USNO-B yıldızının ışık eğrisi. 20

5 Şekil-5 USNO-B yıldızının ışık eğrisi. Şekil-6 USNO-B yıldızının ışık eğrisi. Çizelge-2 Dönemi belirlenen yıldızlardan bazıları. Yıldız Adı Mag(V) Dönem (gün) USNO-B (.082) USNO-B : (.192) USNO-B (.057) USNO-B (.130) USNO-B (.057) 21

6 Bu seçilen 6 yıldızın (V1,V2,..,V6) tayf gözlemlerinin ise RTT150 teleskobuyla yapılması için 2012A döneminde 3 gece gözlem zamanı alınabilmiştir. Ancak hava şartları nedeniyle gözlem yapılamamıştır. Bu yıldızların tayf gözlemlerinin 2012B döneminde TFOSC ile yapılması planlanmaktadır. 2012B döneminde de RTT150 teleskobunda 3 gece gözlem zamanı alınabilmiştir. Ayrıca bu yıldızların TUG-T60 teleskobunda çok renk gözlemleri 2012C döneminde de devam etmektedir. Bu çalışma için gözlem zamanı sağlayan Türkiye Ulusal Gözlemevi ne teşekkür ederiz. Bu çalışmada SIMBAD veri tabanından (CDS, Strasburg, Fransa) yararlanılmıştır. 4. Kaynaklar Akerlof, C. W., ve diğ., 2003, PASP, 115, 132 Bertin, E. ve Arnouts, S., 1996, A&AS, 117, 393 Bonnarel, F., Fernique, P., Bienaymé, O., Egret, D., Genova, F., Louys, M., Kızıloğlu, Ü., Kızıloğlu, N., Baykal, A., 2005, AJ, 130, 2766 Schwarzenberg-Czerny, A., 1989, MNRAS, 241, 153 Schwarzenberg-Czerny, A., 1996, ApJ, 460, L107 22

Benzer belgeler

NGC 225 KÜMESİNİN CCD UBVRI FOTOMETRİK GÖZLEMLERİ

NGC 225 KÜMESİNİN CCD UBVRI FOTOMETRİK GÖZLEMLERİ Z. Funda BOSTANCI 1, Tansel AK 2, Tolga GÜVER 1, Selçuk BİLİR 2, Serap AK 2, Talar YONTAN 2, Zeki EKER 3 1 Sabancı Üniversitesi, Mühendislik ve Doğa Bilimleri