Reyting Metodolojisi. Fonmetre Metodoloji Dokümanı Temmuz, Milenyum Teknoloji Bilişim Ar-Ge San. Tic. Ltd. Şti.

Transkript

1 Reyting Metodolojisi Fonmetre Metodoloji Dokümanı Temmuz, 2012

2 İçerik Giriş Tarihçe Kategori Bazında Gruplama Yatırımcı İçin Anlamı Nasıl Çalışır? Teori Beklenen Fayda Teorisi Portföy Performans Ölçümü Fayda Fonksiyonu ve Riskten Kaçınma Artık Getiri Fayda Ayarlı Getiri Toplam Performans Sıkça Sorulan Sorular 14 Özet 15

3 Giriş Bu doküman Fonmetre reytinglerinin hesaplanmasında kullanılan yöntem ve formülasyonları içermektedir. Fonmetre reytingleri Türkiye'deki yatırım ve emeklilik fonlarına uygulanmaktadır. Fonmetre reytinglerinin iki temel özelliği bulunmaktadır: Her bir fon yalnızca ait olduğu fon kategorisindeki fonlar ile birlikte değerlendirilir. Fonmetre fon kategorileri Türkiye Kurumsal Yatırımcılar Derneği'nin (TKYD) yayınladığı fon kategorileridir. Fon reytingleri fonların risk ayarlı getirilerine göre belirlenir.

4 Giriş (devam) Tarihçe Fonmetre fon reytingleri, yılları arasında GC Financial Research tarafından TÜBİTAK hibe desteği ile gerçekleştirilen bir proje ile hayata geçirilmiştir Mart ayında yayınlanmaya başlayan Fonmetre reytingleri, ülkemizdeki bireysel fon yatırımcılarına ilk kez risk ayarlı getiri kavramını sunmuştur. Fonmetre ile yatırımcılar, yatırım ve emeklilik fonlarının performansını objektif olarak değerlendirme ve karşılaştırma olanağına sahip olmuşlardır.

5 Giriş (devam) Kategori Bazında Gruplama Fonmetre reyting sistemi, yatırımcıların benzer yatırım stratejisine sahip fonları ayırt etmesini ve karşılaştırmasını sağlar. Türkiye Kurumsal Yatırımcılar Derneği (TKYD) nin açıklamış olduğu fon kategorileri, Fonmetre reytinglerinde referans alınmaktadır. Böylece her bir fon, kendisine benzer fonlardan oluşan belirli bir fon kategorisi içinde derecelendirilmiş olmaktadır. Fonmetre reytingleri fonların son bir yıl, üç yıl ve beş yıl performanslarının ayrı ayrı derecelendirilmesi ile elde edilir. Herhangi bir fonun Fonmetre reytingi alabilmesi için en az bir yıllık geçmişi olması gerekmektedir. Yatırım Fonu Kategorileri Emtia Fonları Emtia Endeksli Fonlar Esnek Fonlar Fon Sepeti Fonları Hisse Senedi Fonları Endeksli Hisse Senedi Fonları Dengeli Karma Fonlar Hisse Karma Fonları Para Piyasası Kısa Vadeli Bono Fonları Para Piyasası Likit Fonlar Tahvil/Bono Fonları Tahvil Bono Endeksli Fonlar Özel Sektör Tahvil Bono Fonları Uzun Vadeli Tahvil Bono Fonları Uluslararası Hisse Fonları Uluslararası Karma Fonlar Uluslararası Tahvil/Bono Fonları Emeklilik Fonu Kategorileri Alternatif Katkı Emeklilik Fonları Alternatif Standart Emeklilik Fonları Altın Emeklilik Fonları Esnek Emeklilik Fonları Hisse Senedi Emeklilik Fonları Emeklilik Katkı Fonları Emeklilik Standart Fonları Likit Emeklilik Fonları Tahvil/Bono Emeklilik Fonları Döviz Endeksli Tahvil/Bono E. Fonları Yabancı Menkul Kıymet E. Fonları

6 Giriş (devam) Yatırımcı İçin Anlamı Fonmetre reytingleri, fonların geçmiş performanslarının kantitatif yöntemlerle, birden beşe kadar yıldızlar ile derecelendirilmesidir. Yatırımcılar Fonmetre reytinglerini kullanarak, belirli bir fon kategorisinde en iyi fon yöneticilerini ayırt etme şansına sahip olurlar. Fonmetre reytingleri tek başına yatırımı kararı almak için kullanılmamalı, fon yatırımı için başlangıç noktası olarak değerlendirilmelidir. Çünkü iyi bir fon yatırımı doğru bir fon sepeti oluşturmakla mümkündür. Fonmetre reytingleri, farklı fon gruplarından en iyi fonları seçerek bir fon sepeti oluşturmada ilk adımdır. Reytingleri yüksek fonlar, yatırımcılar için daha detaylı analiz yapmaya değer fonlardır. Nasıl Çalışır? Fonmetre reytingleri fonların risk ayarlı periyodik getirilerine göre belirlenir. En düşük risk ayarlı getirilere sahip fonlar bir, en yükseğe sahip fonlar beş yıldız ile derecelendirilir. 3 Yıldız 2 Yıldız 4 Yıldız 1 Yıldız 5 Yıldız 10% 20.0% 40% 20.0% 10%

7 Teori Beklenen Fayda Teorisi Fonmetre fon reytingleri fayda teorisine dayanmaktadır. Fayda teorisine göre, belirli bir büyüklükteki zararın yarattığı kaygı, aynı büyüklükteki karın yarattığı hazdan daha büyüktür. Bu nedenle yatırımcılar, beklenmedik zararlardan kaçınmak için olası getirilerin bir kısmından vazgeçme eğilimindedir. Fonmetre, riski repo getirisi altındaki performans olarak tanımlar. Fonların repo ya göre haftalık getirilerini kullanarak risk ayarlı fon getirilerini bulur ve fonları derecelendirir. Bir yatırımcı için fayda, yatırım yaptığı fon ve/veya fon yöneticisinden ne kadar tatmin olduğunun göreceli bir ölçüsüdür. Fayda teorisi açısından bakıldığında yatırımcıların fon yatırımlarından elde ettikleri getirilerin faydası bir fayda fonksiyonu olan ile ölçülebilir. Ancak farklı risk iştahlarına sahip yatırımcılar için farklı fayda fonksiyonları olabilir. Başka bir ifadeyle, yatırımcıların farklı risk tercihlerine sahip olmaları, yatırımlarından sağladıkları getiri/kayıplar sonucunda hissetlikleri hazzı etkilemektedir. Örnek olarak bir yatırımcının şu iki senaryodan birini seçmek durumunda olduğunu düşünelim: 1. Garantili Senaryo: Yatırımcı 50 TL alır. 2. Belirsiz Senaryo: Yazı-tura atılır. Yazı gelirse 100 TL, tura gelirse 0 TL alır. Bu iki senaryoda da beklenen kazanç 50 TL dir. Ancak farklı risk iştahına sahip yatırımcılar, farklı senaryoları tercih edebilir: Riskten Kaçınan Yatırımcı: Bu yatırımcı belirli bir ölçüde risk alarak bir getiri elde etmek yerine, daha az risk alarak daha düşük bir getiri beklentisini tercih eder. Verilen örnekte bu yatırımcıya risksiz 50 TL nin altında bir teklif yapılmış olsa, yatırımcı 0 TL kazanma riskini almaktansa, 50 TL nin altındaki bu teklifi değerlendirir. Risk-Nötr Yatırımcı: Bu yatırımcı için risksiz 50 TL almak (garantili senaryo) ile belirsiz senaryo arasında bir fark yoktur.

8 Teori (devam) Risk Seven Yatırımcı: Bu yatırımcı ancak garantili kazanç 50 TL nin üstünde olduğunda garantili senaryoyu tercih eder. Aksi durumda belirsiz senaryoyu tercih ederek 100 TL kazanma şansını dener. Beklenen fayda hipotezine göre yatırımcılar beklenen faydayı maksimize edecek şekilde hareket ederler. Yatırımcıların risk iştahı, fayda fonksiyonunun eğriliği ile doğrudan ilişkilidir: risk-nötr yatırımcılar lineer, risk seven yatırımcılar konveks ve riskten kaçınan yatırımcılar konkav fayda fonksiyonlarına sahiptir. Fayda fonksiyonun eğriliğinin artması riskten kaçınmanın artması anlamına gelmektedir. Riskten kaçınmanın fayda fonksiyonun eğrili ile ifade edilmesinde iki temel yöntem bulunmaktadır: Mutlak Riskten Kaçınma (Arrow-Pratt mutlak riskten kaçınma ölçümü) (1) Görece Riskten Kaçınma (Arrow-Pratt mutlak riskten kaçınma ölçümü) (2)

9 Teori (devam) Portföy Performans Ölçümü Beklenen fayda teorisi, yatırımcı tercihlerinin getiri dağılımları ile niceliksel olarak ifade edilmesini sağlar. Beklenen faydanın maksimize edilmesi için yatırımcılar, yüksek getiri ve düşük risk elde edecekleri portföy veya yatırım araçlarını tercih etmek isterler. Ancak yüksek getiri ve düşük risk hedefleri çelişir; risk seviyesi çok yükseldiğinde yatırımcı beklenen getirisini azaltarak riski azaltır, ya da getiri seviyesi çok düştüğünde riski artırarak beklenen getirisini artırır. GC Financial Research, portföy performanslarının ölçümü için beklenen fayda teorisini kullanmaktadır. Fonmetre reytingleri için kullanılan performans ölçümünde risk, risksiz bir yatırım aracına yatırım yapmak yerine alınan risk olarak tanımlanmaktadır. Bu anlamda risk ve getiri arasındaki ödünleşim, portföy performansının risksiz getiriye göre ayarlanması ile elde edilmektedir. : Fayda Ayarlı Getiri : Artık Getiri (3) Fayda Fonksiyonu ve Riskten Kaçınma Fonmetre reyting ölçümünde, yatırımcılar için risk ve getiri arasındaki ödünleşim riskten kaçınma katsayısı (gamma) ve fayda fonksiyonu ile ifade edilmektedir. (4) (5)

10 Teori (devam) Eşitlik 2'teki Arrow-Pratt görece riskten kaçınma ölçümü, eşitlik 3 ile birlikte çözüldüğünde elde edilir. Bu sonuçla birlikte riskten kaçınma ile ifade edilebilir. : Risk seven yatırımcı., Risk-nötr yatırımcı. Bu yatırımcı için riskli ve risksiz yatırım aritmetik getiri ortalamaları aynı olduğu sürece farksızdır., Risk-nötr yatırımcı. Bu yatırımcı için riskli ve risksiz yatırım geometrik getiri ortalamaları aynı olduğu sürece farksızdır. Bu durumda fayda fonksiyonu şu şekilde ifade edilebilir:., Riskten kaçınan yatırımcı. Bu yatırımcı temel olarak belirsiz bir yüksek getiri yerine, daha düşük fakat daha kesin düşük getiriyi tercih etme eğilimindedir. Figür.1'de riskten kaçınma parametresi (gamma) 2 ve 3 olarak alındığında fayda fonksiyonlarının durumu gösterilmiştir. Gamma parametresindeki artış, riskten kaçınmanın artmasına neden olmaktadır. Fonmetre fon reytinglerinde riskten kaçınan yatırımcı esas alınmaktadır. Riskten kaçınma katsayısı olarak alınmaktadır.

11 Fayda Değeri Teori (devam) 1.5 Gamma = 2 Gamma = % -10% 0% 10% 20% Artık Getiri Figür.1: Riskten kaçınma parametresi (gamma) 2 ve 3 iken fayda fonksiyonu. Artık Getiri Daha önce de belirtildiği gibi Fonmetre reytinglerinde riskten kaçınma parametresi gamma olarak alınaktadır. Eşitlik 4'teki fayda fonksiyonu formu kullanıldığında, yatırımcının faydası aşağıdaki gibi ifade edilebilir. Burada, : Yatırımcının faydası, : Herhangi bir sayı, : Herhangi bir pozitif sayı, : Haftalık geometrik artık getiri (repo getirisine göre), : Riskten kaçınma parametresi, gamma olarak kullanılmıştır. (6)

12 Teori (devam) ve için, fayda fonksiyonu aşağıdaki gibi ifade edilir. (7) Bir enstrümanının başka bir enstrümanına göre zaman aralığındaki geometrik artık getirisi aşağıdaki gibi tanımlanmıştır. (8) Burada, : enstrümanının t zaman aralığındaki getirisi, : enstrümanının (repo) t zaman aralığındaki getirisi olarak kullanılmıştır. adet hafta içeren bir zaman aralığında, fon veya portföyünün yıllıklandırılmış artık getiri performansı ise aşağıdaki gibi ifade edilir. (9)

13 Teori (devam) Fayda Ayarlı Getiri Yukarıdaki eşitlikler kullanıldığında, adet hafta içeren bir zaman aralığında, fon veya portföyünün yıllıklandırılmış fayda ayarlı getiri performansı aşağıdaki gibi ifade edilir. (10) Toplam Performans Fonmetre reytinglerinde bir fonun toplam performansı, son 1 yıl, 3 yıl ve 5 yıllık zaman aralıklarındaki fayda ayarlı getirilerin ağırlıklı ortalaması şeklinde hesaplanmaktadır. (11) Eğer bir fonun geçmişi 1 yıl veya üzerinde, ancak 3 yılın altında ise ağırlıklar:, fonun geçmişi 3 yıl veya üzerinde, ancak 5 yılın altında ise: fonun geçmişi 5 yıl veya üzerinde ise:, olarak alınır. Burada bir yıl içindeki hafta sayısıdır. Toplam performans ölçümünde 3 ve 5 yıllık dönemlerin ağırlığı daha yüksek olsa da, son 1 yıl performansı her üç durumda da ortalamaya dahil olduğundan en yüksek ağırlık son 1 yıl performansındadır.

14 Teori (devam) Fonmetre reytingleri toplam fon performansları üzerinden hesaplanmaktadır. Her bir fon kategorisi için hesaplanan fon toplam performansları ile fon reytingleri, 1'den 5'e kadar yıldızlar ile ifade edilmektedir. Toplam adet farklı fon içeren bir kategoride, en düşük toplam performansa sahip yüzde 10'luk kısım 1 yıldız, almaktadır. Takip eden yüzde 20'lik kısım 2 yıldız, sonraki yüzde 40'lık kısım 3 yıldız, takip eden yüzde 20'lik kısım 4 yıldız ve en yüksek toplam performans değerine sahip yüzde 10'luk kısım 5 yıldız almaktadır. Böylece fonların reyting seviyeleri yaklaşık bir çan eğrisi oluşturmaktadır.

15 Sıkça Sorulan Sorular Fon reytingleri hangi sıklıkla değişiyor? Fon reytingleri her ayın son iş günü güncellenmekte ve takip eden ayın ilk günü Fonmetre.com sitesinde yayınlanmaktadır. Fonun son 3 yıl veya 5 yıllık ömrü yoksa reyting nasıl veriliyor? Bir fonun reyting alabilmesi için en az 1 yıllık ömrü olması gerekmektedir. Son 3 yıl veya 5 yıllık geçmişi olmayan fonlardan sadece son 1 yıl performansı kullanılmaktadır. Bazı fonların neden reytingleri yok? Bir fonun Fonmetre reytingi alabilmesi için aşağıdaki şartları sağlaması gerekmektedir. 1. Fonun en az son 1 yıllık verisinin bulunması. 2. Fonun bulunduğu fon kategorisinde en az 10 farklı fonun bulunması. 3. Fonun aktif olması, yani kapatılmamış olması. 4. Fonun serbest veya anapara korumalı fon olmaması. Fon kategorileri neye göre belirleniyor? Fonmetre fon reytingleri, Türkiye Kurumsal Yatırımcılar Derneği'nin (TKYD) yayınladığı fon gruplarını esas almaktadır. A fonunun reytingi B fonunun reytinginden neden farklı? Öncelikle bu iki fonun reytinglerinin karşılaştırılabilmesi için aynı fon kategorisinde olduğundan emin olunmalıdır. Farklı fon kategorilerindeki fonların reytingleri karşılaştırma anlamında kullanılmamalıdır. Her fon kendi bulunduğu fon kategorisi içinde değerlendirilmektedir. Fon yönetim ücretleri fon reytinglerini etkiliyor mu? Fon getirileri, yönetim ücretleri ve diğer kesintileri de barından net fon fiyatları ile hesaplanmaktadır. Dolayısıyla fonun toplam performansı ve reytingi, doğrudan fon yönetim ücretinden etkilenmektedir.

16 Özet Fonmetre fon reytingleri yatırım ve emeklilik fonlarının kendi kategorilerinde yer alan rakiplerine göre performanslarını ölçmektedir. Performans ölçümü risk ayarlı getiriler ile yapılmaktadır. Reytingler hesaplanırken, fonların son 1 yıl, 3 yıl ve 5 yıllık periyotlardaki repo getirisine göre haftalık artık getirileri kullanılmaktadır. Fonmetre reyting metodolojisi, fayda teorisini esas almaktadır. Bu teoriye göre yatırımcılar riskten kaçınma eğilimine sahip olduklarından, riskten kaçınmak için olası getirilerin bir kısmından vazgeçebilirler.