4. TAM KALIP SARGILAR

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "4. TAM KALIP SARGILAR"

Tülay Alkan
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 4. TAM KALIP SARGILAR Tam kalıp sargılarına Tam Amerikan veya Tam gabare sarım da denir. Genellikle 3 KW ve daha büyük motor statorlarına uygulanır. Tam kalıp sarımda bobin sayısı oluk sayısına eşit olup bir olukta iki bobin kenarı bulunur. Bir oluktaki iki bobin kenarı aynı faza ait olacağı gibi farklı fazlara da ait olabilir. Bu nedenle bobin kenarları birbirinden presbantla yalıtılır. Tam kalıp sarıglar adım kısaltmaya çok elverişli olup birden fazla adım kısaltması yapılabilir. Ayrıca çift devir ve daha fazla devir elde etme olanağı olduğundan ayrı bir önem taşır. Yarım kalıp sarımlar gibi eşit ve değişken adımlı olarak sarılırlar. Tam kalıp sargılarda işçilik ve bakır maliyeti düşük olduğu için de tercih edilir. Genel Özellikleri 1. Bir olukta iki bobin kenarı bulunduğu için iki tabakalı sargılardır.. Aynı oluk içinde farklı fazlara ait bobin kenarları bulunabilir. 3. Bobinler statore yerleştirilirken birinci kenarları üstte ikinci kenarları altta olacak şekilde sarılırlar. 4. Aynı faza ait bobinler çıkış-çıkışa, giriş-girişe olacak şekilde bağlanır. 5. Manyetik alan statorun her tarafında dengelidir. Bu nedenle kalkınma momenti düzgün ve yüksektir. 6. Kısa adımlı sarımlarda aynı oluk içerisinde bulunan bobin kenarlarından birbirine ters yönde akım geçebilir. Bu kenarların manyetik alanları birbirini yok ettiğinden böyle oluklara kör oluk denir. a) Sarım Şemasının Çizimi: 1. Sarım şemasının çizimi için gerekli hesaplama yapılır. Örnek: x=1 oluklu, = kutuplu, m=3 fazlı asenkron motor tam kalıııp sarım şemasının çizimi. Y x x = 1 = Y x = = 6,. Oyuklar birer daire şeklinde gösterilir. 3. Daireler ortalarından bir çizgi ile ikiye bölünür. 4. Hesaplanan C değerine göre üst yarım daireler sırasıyla renklendirilir. 5. Y x Değeri kadar sayıldıktan sonra alt yarım dairelerde renklendirilir. x P C = = =, α =.m.3 x = = Bobinin giriş kenarları üst yarım dairenin renginde uzun çizgilerle dairelerin sol tarafına, çıkış kenarları da alt yarım dairenin renginde dairelerin sağ tarafına kısa çizgilerle çizilir. 94

Bu nedenle bobin kenarları birbirinden presbantla yalıtılır. Tam kalıp sarıglar adım kısaltmaya çok elverişli olup birden fazla adım kısaltması yapılabilir.

2 7. Bobinlerin giriş kenarları ile çıkış kenarları üst tarafta birleştirilir. 8. Bobin gruplarına üstte numaralar verilir ve dairelerin alt tarafında bobin gruplarının giriş ucu uzun çizgi ile çıkış ucu kısa çizgi ile gösterilir. Bobin giriş ucuna 1.çıkış ucuna 1 şeklinde numara verilir. Diğer bobinlerde benzer şekilde numaralar verilir. 9. Sarım şemasının uç bağlantı ve kutuplandırma yapılabilmesi için önce aşağıdaki işlemler yapılır. I. Şemanın altına bobin grubu renginde düz kısa çizgiler çizilir. II. Bobin grubunu simgeleyen bu kısa çizgilerin sol tarafına üssüz, çıkışını simgeleyen sağ tarafına üslü rakam verilir ve bobin gruplarını simgeleyen bu çizgiler üzerine sırasıyla bir düz bir ters olmak üzere oklandırılır. III. Aynı faza ait renkli çizgiler alt tarafta birleştirilir. IV. Faz girişleri bir renk atlanarak ya da oyuklar üzerinde 10 elektriki açı ile belirlenerek ikinci fazın girişi yapılır. Aynı şekilde alt tarafta birleştirilir. Daha sonra ikinci faz gibi üçüncü fazın girişleri de belirlenerek bağlantısı yapılır.girişlere U-V-W, çıkışlara X-Y-Z harfleri konulur. 95

çıkış ucuna 1 şeklinde numara verilir. Diğer bobinlerde benzer şekilde numaralar verilir. 9. Sarım şemasının uç bağlantı ve kutuplandırma yapılabilmesi için önce aşağıdaki işlemler yapılır. I.

3 10. Bobin gruplarını temsil eden bu kısa çizgilerin birleştirilmesine bakılarak uç bağlantılar çıkış-çıkışa, giriş-girişe kuralı ile yapılır. Fazlardan ikisi düz birisi ters olacak şekilde okun giriş yönü sarım şemasında yukarıya doğru çıkış yönü şemada aşağıya doğru olacak şekilde oklandırılır. Örneğimizdeki statorun tam kalıp sarım şemasını kısa adımlı olarak çizdiğimizde bobin grupları arasında kayma olur. Aynı oyuk içinde farklı fazlara ait bobin kenarları olur. Bu oyuklardaki bobinlerden geçen akımların birbirine ters olduğu durumlarda meydana getirdikleri manyetik alanlar birbirlerini yok ederler. Bu oyuklar kör oyuklardır. Kör oyuklar maydana gelen statorlarda manyetik akı az olur. Dolayısı ile motorun döndürme momanti azalır. Fakat bu dikkate alınmayacak kadar azdır. Kısa adımlı sarım işçilkik ve telden tasarruf etmek için yapılır. Şekil.4:Tam Kalıp Sarım Şema Çizimi Şekil.43: x=1, =, m=3 Kısa Adımlı Tam kalıp Sarım Şeması Örnek: x=18 oluklu, = kutuplu, m=3 fazlı tam kalıp eşit adımlı sarım şeması.. x 18 x P Y x = = = 9, C = = = 3, α = 0 = = 0.m.3 x 18 Şekil.44: x=18, =, m=3 Normal Adımlı Tam kalıp Sarım Şema 96

Örneğimizdeki statorun tam kalıp sarım şemasını kısa adımlı olarak çizdiğimizde bobin grupları arasında kayma olur. Aynı oyuk içinde farklı fazlara ait bobin kenarları olur.

4 Örnek: x=4 oluklu, = kutuplu, m=3 fazlı değişik adımlı tam kalıp sarım şeması. x 4 x P Y x = = =1, C = = = 4 renk, α = 0 = = 15. m.3 x 4 Şekil.45: x = 4, =, m=3 Tam Kalıp Sarım Şeması. Örnek: x=36 oluklu, = kutuplu, m = 3 eşit adımlı tam kalıp sarım şeması. 360.P Y x = = = 6 (1-7), C = = = 6 renk, α = = = 30.m.3 x 4 Şekil.46: x=36, =, m=3 Tam Kalıp Sarım Şeması. X p C Yx(Değişken Adım) Yx ( Eşit Adım)

.. Y x = = = 6 (1-7), C = = = 6 renk, α = = = 30.m.3 x 4 Şekil.46: x=36, =, m=3 Tam Kalıp Sarım Şeması.

5 Örnek: x= 4 oluklu, = 4 kutuplu, m = 3 normal adımlı tam kalıp sarım şeması. x 4 x P 360. Y x = = = 1, C = = = renk, α = = = 30. m 4.3 x 4 Şekil.47 X C p Yx( Değişken adım) Yx (Eşit Adım) Örnek: x= 36 oluklu, = 6 kutuplu, m = 3 normal adımlı tam kalıp sarım şeması. 360.P Y x = = = 1, C = = = renk, α = = = 30 6.m 6.3 Şekil.48 98

47 X C p Yx( Değişken adım) Yx (Eşit Adım) 1 1 4 1-4 1-4 36 3 4 1-6-8-1 1-10 48 4 4 1-8-10-1 -14-16 1-13 60 5 4

6 X C p Yx( Değişken adım) Yx (Eşit Adım) Örnek: x= 4 oluklu, = kutuplu, m = 3 kısa adımlı tam kalıp sarım şeması. x 4 x P Y x = = = 1, C = = = 3 renk, α = = = 15. m.3 x 4 Şekil.49 Örnek: x= 36 oluklu, = 4 kutuplu, m = 3 kısa adımlı tam kalıp sarım şeması. 360.P Y x = = = 1, C = = = 3 renk, α = = = 0 4. m 4.3 Şekil.50 99

P 360.1.. Y x = = = 1, C = = = 3 renk, α = = = 15. m.3 x 4 Şekil.

7 b) Bobinlerin Sarılması ve Yerleştirilmesi: Bobinler el tipi sarımlarda olduğu gibi kalıplarda sarılır. İlk bobin sarılıp uygunluğu kontrol edilir. Ondan sonra diğer bobin gruplarının tamamı sarılır.tam kalıp sarımlarda bobin sayısı oyuk sayısına eşit olduğundan her oyukta iki bobin kenarı bulunur. Bobinler oyuklara yerleştirilirken her oyuğa iki bobin kenarı geleceğinden bobinler arası presbantla yalıtılır. Önce bir bobin kenarı oyuğa yerleştirilir. Üzeri presbantla kapatılır. İkinci bobin presbandın üzerine yerleştirilir en üst uc tekrar presbantla kapatılır. Tam kalıp sarımlar yarım kalıp sarımlar gibi katlar oluşmaz. Bobinler oyuk kaldırma işlemi yapılarak oyuklara yerleştirilir. Diğer sargılarda olduğu gibi faz sargıları statorun iki tarafında da birbirinden yalıtılır. Bandajlama işi önce bobin uçlarının olmadığı kısım bandajlanır. Sonra statorun diğer tarafında bobin giriş çıkış uçları ile bobin grupları arasındaki uçların bağlantısı yapılır. Bağlantılar kontrol edildikten sonra statorun bu tarafıda bandajlanarak verniklenir. 5. BOBİN GRUPLARININ BAĞLANMASI Üç fazlı asenkron motor ve alternatör sargıları birbiri ile seri ve paralel bağlanır. Seri bağlanmaları genelde stator içinde yapılır. Bobin gruplarının pralel bağlantısı ise stator içinde bağlandıkları gibi stator dışında da(klemens bağlantı kutusunda) bağlanırlar. Şekil.51: Bobin Grublarının Seri Bağlanması Şekil.5: Bobin Grublarının Parelel Bağlanması 1. BOBİN GRUPLARININ STATOR İÇİNDE PARELEL BAĞLANMASI Bobin gruplarının stator içinde paralel bağlandığı girişler bir noktada, çıkışlarda bir noktada toplanır bağlantı kutusuna bir giriş bir de çıkış uç olarak iki çıkarılır. Bobin grupları seri bağlı bir statorun sargıları yeniden sarılacağı zaman bobin grupları paralel bağlanacaksa burada dikkat edilecek husus motorun çekeceği akımı ve gücünü değiştirmemek gerekir. Bunun için iletken kesiti yarı değerinde sipir 100

Bobinler oyuklara yerleştirilirken her oyuğa iki bobin kenarı geleceğinden bobinler arası presbantla yalıtılır. Önce bir bobin kenarı oyuğa yerleştirilir. Üzeri presbantla kapatılır.

8 sayısıda iki katında sarılır. Böylece ince kesitli iletkenler oyuklara kolay yerleşeceğinden işçilik kolaylaşır. Ayrıca oyuk içine yerleşen ince kesitli iletkenler arasında hava boşluğu daha azdır. Bobin grupları paralel bağlanırken bobinlerin akım yönlerine dikkat edilir. Kutuplaşmanın bozulmaması gerekir. a) İki Kutuplu Sarımda Faz Bobinlerinin İkili paralel Bağlanması: Şekil.53 b) Dört Kutuplu Sarımda Faz Bobinlerinin İkili paralel Bağlanması: Şekil.54 c) Dört Kutuplu Sarımda Faz Bobinlerinin Dörtlü Paralel Bağlanması: Şekil

Bobin grupları paralel bağlanırken bobinlerin akım yönlerine dikkat edilir. Kutuplaşmanın bozulmaması gerekir.

9 . BOBİN GRUPLARININ STATOR DIŞINDA PARALEL BAĞLANMASI Alternatörlerde değişik gerilim alınmak istendiğinde motorlarda da değişik gerilimlerde çalıştırmak gerektiğinde bobin grupları stator dışında (klemens bağlantı kutusunda) paralel bağlanırlar. Bobin grupları seri yıldız, seri üçgen, paralel yıldız ve paralel üçgen şeklinde bağlanırlar. Bobinler nasıl bağlanırsa bağlansın her faz bobinine düşen gerilim ve her faz bobinden geçen akım aynı olmalıdır. Ayrıca her gerilim değeri için güç aynı olmalıdır. Bobin gruplarının bağlantısının yapılması için klemens bağlantı kutusuna her faz bobinden 4 er uçtan 3 faz bobininden 1 uç çıkarılarak istenen bağlantı gerçekleştirilir. Şekil.56: Dört Kutuplu Bir Asenkron Motorun Dört Ayrı Gerilimde Çalıştırmak İçin Bağlantı Şeması. Şekil.57: Parelel Yıldız Bağlanto Şekil.58: Parelel Üçgen Bağlantı Şekil.59: Parelel Üçgen Bağlantı Şekil.60: Parelel Yıldız Bağlantı 10

Bobinler nasıl bağlanırsa bağlansın her faz bobinine düşen gerilim ve her faz bobinden geçen akım aynı olmalıdır. Ayrıca her gerilim değeri için güç aynı olmalıdır.

Benzer belgeler

ÜNİTE. 2 STATOR SARIMLARI

ÜNİTE. 2 STATOR SARIMLARI 2. EL TİPİ SARIMLAR VE SARIM ŞEMASININ ÇİZİMİ Statora sarılacak bobinler kademeli kalıplarda hazırlanır. Statora iç içe yerleştirilirler. Birinci katta bulunan bobinlerin tamamı