Transkript

1 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi 2008/2 Sayý 99 Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda Koordinasyonun Önemi ve Altyapý Koordinasyon Merkezleri (AYKOME) Kamil KARATAÞ 1, Cemal BIYIK 2 Özet Kentlerde geliþimin ve yaþam standartlarýnýn bir göstergesi olan teknik altyapý tesisleri, insan vücudundaki damarlar ve sinir lifleri gibi birbirleriyle önemli iliþkileri vardýr. Bu tesisler ülkemizde farklý kurumlar tarafýndan yapýldýðýndan, kurumlararasý koordinasyon sorunlarý yaþanmaktadýr. Çoðunlukla ortak mekân olan kamu yollarýndan geçirilerek, son kullanýcýya ulaþtýrýlan altyapý tesislerinin planlama, yerleþtirme, yapým, bakým ve onarým ile diðer birtakým inþaat çalýþmalarýnda koordinasyon yoksa tesislerin birbirlerine, çevreye ve çevrede yaþayanlara zarar vermesi kaçýnýlmazdýr. Bu çekincelerle yürürlüðe konulan mevzuata göre, 16 büyükþehir belediyesinde Altyapý Koordinasyon Merkezleri (AYKOME) kurulmuþtur. Bunlarýn dýþýndaki belediyelerde ise böyle bir birim bulunmadýðýndan, þehir yaþamý olumsuz etkilenmekte, teknik altyapý kurumlarý kaliteli ve saðlýklý hizmet verememektedir. Bu yazýda Büyükþehir belediyelerinde altyapý hizmetlerinin koordinasyonunu saðlamak amacýyla kurulan AYKOME ye yönelik olarak yapýlan bir anket çalýþmasý deðerlendirilmiþtir. Altyapý koordinasyonunun ne ölçüde saðlandýðý, AYKOME nin yapýlanmasý, iþleyiþi ve yaþanan sorunlar anketle tespit edilen bilgiler doðrultusunda deðerlendirilmiþtir. Anahtar Sözcükler Kentsel altyapý, teknik altyapý tesisleri, Büyükþehir Belediyesi, AYKOME Abstract Emphasis on Coordination in Urban Technical Infrastructure Facility Applications and Infrastructure Coordination Centers (AYKOME) in Turkey Technical infrastructures, indication of development and life standards in urban areas, have important connections with each other similar to the nerves in human body. It is quite common that organizations in charge of these amenities encounter some coordination problems since these constructions are built by different organizations in our country. It is inevitable to damage environment and people when there is insufficient coordination between organizations during planning, placing, building and maintaining these amenities which are often located under public roads. To avoid these inconveniences, a law was put into practice stating that Infrastructure and Coordination Center (AYKOME) was to be established within 16 metropolitan municipalities. Since other municipalities do not have such units as AYKOMEs, city life is affected negatively and organizations responsible for infrastructures cannot provide quality service. In this paper, a survey study is evaluated based on AYKOME, which is established to provide coordination for underground utility services in metropolitan areas. Along with the valuable information gained from the survey, it has given us a chance to evaluate the structuring and processing the issues and problems encountered by AYKOMEs, and the success status of the coordination for underground utilities. Key Words Urban infrastructure, technical infrastructure facilities, metropolitan municipality, AYKOME 1. Giriþ Ülkemizde hýzlý nüfus artýþý ile birlikte kýrsal alanlarýn iticiliðine karþýn kentlerin çekiciliði, þehirlerde plansýz ve uygun altyapýdan yoksun yerleþim biçimleri doðurmuþtur. Halen bu hareketlilik devam etmekte olup uzun yýllarda süreceði beklenmektedir. Kentlere olan bu göç hareketi iyi yönetilememiþ ve kentlere gelen insanlara merkezsel ve yerel yönetimler tarafýndan iyi yaþam alanlarý oluþturulamamýþtýr. Dolayýsýyla kentsel alanlarýn birçoðu dü zenli ve yeterli kentsel altyapýya sahip deðildir. Bu yüzden halen kullanýlan altyapýnýn da taþýma kapasitelerini aþtýðý görülmektedir (AKYOL 1995). Günlük yaþantýmýzda cadde ve sokaklarda arýzalanan temizsu ve kanalizasyon borularýnýn onarýmýnda, ayný yolun sýk sýk farklý kurumlar tarafýndan kazýldýðýný görmekteyiz. Bu sýrada yollar ulaþýma kapanmakta, çevre olumsuz etkilenmekte ve yaþam kalitesi düþmektedir. Bütün bunlarýn temelinde, altyapý çalýþmalarýnda gereksinim duyulan konum ve öznitelik bilgilerinin, ya mevcut olmadýðý ya da birçoðunun saðlýklý, güncel ve eriþilebilir olmadýðý görülmektedir. Bu yüzden arýzalara geç müdahale edilmekte, saðlýklý planlama yapýlamamakta, ilgili kurumlar arasýnda yeterli bilgi alýþveriþi ve koordinasyon saðlanamamakta ve çaðdaþ hizmet verilememektedir. Kentlerde yaþayanlara çaðdaþ altyapý hizmeti verebilmek için altyapý bilgi sisteminin oluþturulmasý konusunda, altyapý hizmeti götüren kurum ve kuruluþlarýn gayretleri olmakla birlikte, çok azýnda bu sistemin kurulduðu bilinmektedir. Ayrýca, kentlerde yaþayanlara altyapý hizmeti getiren kurum ve kuruluþlar arasýnda koordinasyonu saðlamak amacýyla, 16 büyükþehir belediyesinde kurulan Altyapý Koordinasyon Merkezlerinin çalýþmalarýnda da sorunlar olduðu görülmektedir. Büyükþehir belediyeleri dýþýndaki diðer þehirlerde ise bu merkez zaten bulunmamaktadýr (KARATAÞ 2007). Sadece Düzce Belediyesi, 2005 yýlýnda Düzce Valiliðinin 1 Dr., Aksaray Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Aksaray, 2 Prof. Dr. KTÜ, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Trabzon -5-

2 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda hkm 2008/2 Sayý 99 oluruyla Altyapý Koordinasyon Merkezi oluþturmuþ durumdadýr (URL ). Diðer taraftan, düzensiz yapýlan altyapý tesisleri nedeniyle, kiþi ve kuruluþlarýn yaptýðý kazýlar sonucunda önemli miktarda kazalara neden olmakta; mal ve can kayýplarý olmaktadýr. Örneðin Bursa da mevcut doðalgaz daðýtýmýný saðlayan BURSAGAZ ýn doðalgaz hatlarýna 2005 yýlý içinde kiþi ve kuruluþlar tarafýndan yapýlan 734 kazýnýn, 386 sýnda zarar verilmiþtir. Bu zararýn kuruma maliyeti YTL dir. Sadece bir ilde ve bir kurumda meydana gelen bu kayýp ülke geneline yayýlýrsa bu rakamýn büyük boyutlara ulaþacaðý tahmin edilmektedir (ÝÞÝTMEZOÐLU ve TÜRE 2007). Bu durum kentlerde yaþayanlara altyapý hizmeti veren kurum ve kuruluþlar arasýnda koordinasyonun saðlanamamasýnýn var olan sorunlarý daha da arttýrdýðýný göstermektedir. Çünkü teknik altyapý hizmetlerinin koordinasyonunun saðlýklý bir biçimde yapýlmasý AYKOME lerin etkin olarak görevlerini yerine getirmesine baðlýdýr. Bu düþünceden hareketle, AYKOME lerin, yapmýþ olduklarý çalýþmalarý, yaþadýklarý sorunlarý tespit etmek ve yapýlabilecek düzenlemelere katký saðlamak amacýyla bir anket çalýþmasý yapýlmýþ ve bunun sonuçlarý burada yorumlanmýþtýr. 2. Ülkemizde Kentsel Teknik Altyapý Hizmetlerinin Koordinasyonuna Yönelik Anket Çalýþmalarý Ülkemizde ilk kez 3030 sayýlý Büyükþehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkýnda Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulü Hakkýnda Kanun (Resmi Gazete (RG): /18453) ile birlikte büyükþehir belediyeleri dâhilindeki altyapý hizmetlerinin koordinasyonunu saðlamak amacýyla kurulan altyapý koordinasyon merkezlerinin iþleyiþi ve karþýlaþýlan sorunlara yönelik olarak anket uygulamasý yapýlmýþtýr. Ankara, Ýstanbul ve Bursa Büyükþehir Belediyesi AYKOME lerinde anket çalýþmasý, karþýlýklý görüþme ve yapýlan uygulamalar yerinde incelenerek deðerlendirilmiþtir. Anket formu, diðer büyükþehir belediyelerinde bulunan AYKOME lere posta yoluyla gönderilmiþtir. 16 büyükþehir belediyesinde bulunan AYKOME lerin hepsinden cevap alýnmýþtýr (Þekil 1). Ankette, AYKOME lerin altyapý kurumlarý arasýndaki koordinasyonun saðlanmasý yönünde hangi durumda olduklarý, yapýlan tesislerin konum bilgilerinin elde edilip edilmediði, teknik eleman durumu ve koordinasyon merkezinin yapýlanmasýyla ilgili sorular sorulmuþtur. Elde edilen verilerin deðerlendirilmesinde, en basit yöntemler olarak yüzde analizi ve aritmetik ortalama yöntemlerine baþvurulmuþtur. Karþýlaþtýrmalarda yüzde analizi, verilerin daðýlýmýnýn merkezinin bulunmasýnda da aritmetik ortalama kullanýlmýþtýr (AYAZ 2004). Anket sorularý ile elde edilmiþ cevaplar, Microsoft Excel ortamýnda ham veri olarak sayýsallaþtýrýlmýþtýr. Daha sonra, veriler SPSS 10.0 istatistik programýnda deðerlendirilerek, hazýrlanan frekans tablolarý yardýmý ile yüzde oraný þeklinde elde edilmiþtir. 3. Bulgular ve Ýrdelemeler 3.1. AYKOME ye Yönelik Olarak Uygulanan Anketlerle Elde Edilen Veriler AYKOME nin iþleyiþi ve yapýlanmasý çalýþmalarýyla ilgili olarak, büyükþehir belediyelerinde bulunan AYKOME lerle karþýlýklý görüþme ve posta yoluyla anket yapýlmýþtýr. Bazý sorular ortak olarak AYKOME ye üye olan büyükþehirlerde bulunan Elektrik Daðýtým Müessese Ýl Müdürlüklerine (EDMÝM), TELEKOM Ýl Müdürlüklerine ve Büyükþehir Belediyeleri Su ve Kanalizasyon Ýdarelerine (BÜBESKÝ) de sorulmuþtur (KARATAÞ 2007). Buradan elde edilen bulgular bu baþlýk altýnda sunulmuþtur. Þekil 1: Büyükþehir belediyesi AYKOME birimlerine gönderilen anketlerin daðýlýmý -6-

3 hkm 2008/2 Sayý 99 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda Altyapý Çalýþmalarýnda AYKOME nin Gerekliliði Büyükþehir belediyeleri sýnýrlarý içerisinde, altyapý hizmetlerinin koordinasyonunu saðlamak amacýyla bu belediyelere baðlý olarak Altyapý Koordinasyon Merkezi (AYKOME) kurulmuþtur. Merkezin gerekliliði konusunda yöneltilen soruya, yüzde olarak AYKOME ye üye olup ankete katýlan Teknik Altyapýyla Ýlgili Kurum ve Kuruluþlar (TAÝKUR) dan; BÜBESKÝ nin 93,7 si, TELEKOM un 100 ü, EDMÝM in 88,9 u, olumlu görüþ bildirmiþlerdir. AYKOME nin ise 100 ü olumlu görüþ bildirmiþlerdir (Þekil 2). TAÝKUR un, altyapý yatýrýmlarýnýn ve hizmetlerinin yapýlmasý sýrasýnda bir koordinasyon birimine ihtiyaç olduðu konusunda görüþ birliði içerisinde olduklarý görülmüþtür AYKOME nin Mevzuatta Belirtilen Görevlerini Yerine Getirmesi Durumu AYKOME nin mevzuatla belirlenen görevlerinin yerine getirilmesi konusunda yöneltilen soruya, BÜBESKÝ nin % 20 si, TELEKOM un % 16,7 si, EDMÝM in % 12,5 i, AYKOME nin % 13,3 ü olumlu cevap vermiþlerdir (Þekil 3). Bu deðerlendirmelere göre, AYKOME nin tam anlamýyla görevini yerine getiremediði anlaþýlmaktadýr. Þekil 2: Altyapý çalýþmalarýnda AYKOME nin gerekliliði Þekil 3: AYKOME nin görevini yerine getirmesi durumu AYKOME nin Görevlerini Yerine Getirememesinin Nedenleri AYKOME nin görevlerini yerine getirememesinin nedenleri olarak BÜBESKÝ lerin; % 20 si kaynak yetersizliðini, % 24 ü teknik eleman eksikliðini, % 28 i gerekli önemin verilmemesini öne çýkarmýþlardýr. Bu görüþlere AYKOME lerin; % 29,7 si kaynak yetersizliði, % 19 u teknik eleman eksikliði, % 2,6 sý gerekli önemin verilmemesi þeklinde katýlmýþlardýr. TELEKOM da ise; % 47,4 kaynak yetersizliði, % 31,6 kanuni zorlayýcýlýk olmamasý, seçenekler arasýnda öne çýkmýþtýr. Ayný seçeneklere EDMÝM de de % 35,7 oranýnda kaynak yetersizliði, % 28,6 oranýnda kanuni zorlayýcýlýk olmamasý þeklinde cevap verilmiþtir. Burada büyükþehir belediyelerine baðlý olan BÜBESKÝ nin ve AYKOME nin ayný seçeneklerde yoðunlaþtýðý görülmektedir. Ayný þekilde büyükþehir belediyesine baðlý olmayan TELEKOM ve EDMÝM de kendi içerisinde ayný seçeneklerde yoðunlaþtýðý anlaþýlmaktadýr (Þekil 4). -7-

4 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda hkm 2008/2 Sayý 99 Þekil 4: AYKOME nin görevlerini yerine getirememesinin nedenleri AYKOME Tarafýndan Alýnan Kararlara Uyulmasý Durumu Ýçiþleri Bakanlýðý tarafýndan AYKOME nin çalýþma usul ve esaslarýný düzenleyen Büyükþehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliði ne (RG: /26199) göre, AYKOME tarafýndan alýnan kararlar; büyükþehir belediyesi, büyükþehir dâhilindeki diðer belediyeler ve büyükþehir sýnýrlarý içindeki kamu kurum ve kuruluþlarý ile diðer gerçek ve tüzel kiþileri baðlar (Md. 6). AYKOME tarafýndan alýnan kararlara uyulmasý konusunda, AYKOME ler % 73,3 oranýnda olumlu görüþ bildirmiþlerdir (Þekil 5). Þekil 5: AYKOME tarafýndan alýnan kararlara uyulmasý durumu AYKOME ye Üye Olan Kamu Kurum ve Kuruluþlarýnýn Yýllýk Yatýrým Programlarýný Zamanýnda Vermesi Durumu 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu na (RG: /25531) göre; Altyapý Koordinasyon Merkezi, kamu kurum ve kuruluþlarý ile özel kuruluþlar tarafýndan büyükþehir içinde yapýlacak altyapý yatýrýmlarý için kalkýnma planý ve yýllýk programlara uygun olarak yapýlacak taslak programlarý birleþtirerek kesin program hâline getirir. Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluþu tarafýndan ayný anda yapýlmasý gerekenler ortak programa alýnýr (Md. 8). Büyükþehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliði ne (RG: /26199) göre, TAÝKUR, bir sonraki yýlýn taslak programlarýný Eylül ayý sonuna kadar AYKOME ye vermeleri gerekmektedir (Md.13/a). AYKOME ye üye olan TAÝKUR lardan yýllýk yatýrým programlarýný zamanýnda vermeyenlerin oranýnýn % 66,7 olduðu görülmektedir (Þekil 6). Yýllýk yatýrým programlarýnýn zamanýnda verilmesi, bir sonraki yýlda yapýlacak yatýrýmlarýn koordinasyonunun saðlanmasý ve ortak programa alýnmasý açýsýndan önemlidir. Ancak, burada sorun olduðu anlaþýlmaktadýr. -8-

5 hkm 2008/2 Sayý 99 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda AYKOME Bünyesinde Ortak Programa Alýnan Altyapý Hizmetlerine Yönelik Altyapý Yatýrým Hesabý Oluþturulmasý Büyükþehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliði ne (RG: /26199) göre, altyapý yatýrým hesabý, ortak programa alýnan altyapý hizmetlerinin amaca uygun bir þekilde gerçekleþtirilmesi için belediye ve diðer kamu kurum ve kuruluþlarýnýn bütçelerine konulan ödeneklerden, bu hesaba yapýlacak aktarým ile kazýlardan elde edilen gelirlerden oluþmaktadýr (Md.14/1). Ýstanbul ve Kocaeli Büyükþehir Belediyesi AYKOME de altyapý yatýrým hesabý çalýþýr durumdadýr. Kocaeli Büyükþehir Belediyesi nde de 2005 yýlýnda çalýþmaya baþlamýþtýr (Þekil 7). Altyapý yatýrým hesabýnýn -iki büyükþehir belediyesi hariç- oluþturulmamasý sonucu, ortak programa alýnan altyapý hizmetleri olmadýðý ya da olsa bile amaca uygun gerçekleþtirilmediðini göstermektedir. Þekil 6: TAÝKUR un, AYKOME ye yýllýk yatýrým programlarýný zamanýnda vermesi durumu Þekil 7: AYKOME bünyesinde altyapý yatýrým hesabý oluþturulmasý AYKOME ye Üye Olan TAÝKUR un Altyapý Yatýrým Hesabýna Kendi Paylarýný Zamanýnda Ödeme Durumu Ortak programa alýnan hizmetler için kamu kurum ve kuruluþ bütçelerinde yeterli ödeneðin bulunmadýðýnýn bildirilmesi durumunda, büyükþehir belediyesi veya ilgisine göre baðlý kuruluþ bütçelerinden bu hizmetler için kaynak ayrýlabilir. Bu durum yürürlükten kaldýrýlan 3030 sayýlý Büyükþehir Belediyeleri Yönetimi Hakkýndaki Kanun da bulunmamakta olup, yürürlükte olan yeni 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu yla (RG: /25531) getirilen bir kuraldýr. Yapýlan anket sonucu, AYKOME de, altyapý hesabýnýn çalýþmadýðý anlaþýlmaktadýr (Þekil 8) AYKOME nin Belediyeden Baðýmsýz Bir Birim Olmasý Durumu 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu na göre, büyükþehir belediyeleri bünyesinde kurulan AYKOME nin baðýmsýz bir birim olmasýný, BÜBESKÝ nin % 37,5 i, TELEKOM un % 41,7 si, EDMÝM in % 44,4 ü tarafýndan uygun bulunurken, AYKOME de bu oran yalnýzca % 6,7 dir (Þekil 9). AYKOME ye üye olan TAÝKUR larýn, AYKOME nin büyükþehir belediyesine baðlý olmasýný tam olarak benimsemedikleri anlaþýlmaktadýr. -9-

6 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda hkm 2008/2 Sayý 99 Þekil 8: TAÝKUR un altyapý yatýrým hesabýna kendi paylarýný zamanýnda ödemesi Þekil 9: AYKOME nin belediyeden baðýmsýz bir birim olmasý durumu AYKOME nin Toplanma ve Karar Alma Ýlkesi ile Ýlgili Düþünceler Büyükþehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliði ne (RG: /26199) göre; büyükþehir belediyesi AYKOME, büyükþehir belediye baþkanýna baðlýdýr. Baþkan bu görevi bizzat veya görevlendireceði kiþi eliyle yürütür (Md.5). TAÝKUR dan büyükþehir belediyelerine baðlý olan AYKOME nin % 85,8 i ve BÜBESKÝ nin % 62,5 i, AYKOME nin büyükþehir belediye baþkanlýðýnda toplanýp kararlar almasýný uygun bulmaktadýrlar. Buna karþýlýk, büyükþehir belediyesine baðlý olmayan TELEKOM da ve EDMÝM de % 33,3 oranýnda kabul görmektedir (Þekil 10). Burada, özellikle büyükþehir belediyelerine baðlý olmayan kurumlarýn, yetkilerinin elinden alýnmasýna çok da sýcak yaklaþmadýðý sonucuna varýlabilir. Þekil 10: AYKOME nin toplanma ve karar almasý ile ili görüþler -10-

7 hkm 2008/2 Sayý 99 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda AYKOME nin Teknik Altyapý Çalýþmalarýný Disipline Etmesi Durumu Büyükþehir belediyesi sýnýrlarý içerisindeki altyapý hizmetlerinin koordinasyonunu saðlamak amacýyla kurulan AYKOME nin teknik altyapý çalýþmalarýný disipline ettiðine inananlarýn oranýnýn, AYKOME de % 60 olduðu görülmektedir (Þekil 11). Bu durumda altyapý çalýþmalarýnýn koordinasyonunun tam anlamýyla saðlanamadýðýnýn AYKOME tarafýndan da kabul gördüðü söylenebilir. Þekil 11: AYKOME nin teknik altyapý çalýþmalarýný disipline etmesi durumu Teknik Altyapý Tesisleri Planlanýrken Güzergâh Planlarýnýn AYKOME nin Onayýndan Geçmesi Durumu Kentlerde teknik altyapý tesislerinin (TAT) yerleþtirilmesinde, özellikle þehir içi yollar farklý TAÝKUR tarafýndan yoðun biçimde kullanýlmaktadýr. Bu kullaným sýrasýnda, diðer altyapý tesislerine zarar verilebilmekte ve mekânýn iyi kullanýlmamasýndan dolayý ileride yapýlacak tesislere yer kalmamaktadýr. TAT ýn güzergâh planlamasýnda AYKOME nin onayýndan geçmesinin TAÝKUR tarafýndan genel kabul gördüðü anlaþýlmaktadýr (Þekil 12). Bu da sevindirici bir durum olarak görülebilir. Ancak bu konuda gerekli teknik ve hukuki altyapý oluþturulmasý gerekmektedir. Þekil 12: TAT planlanýrken güzergâh planlarýnýn AYKOME nin onayýndan geçmesi durumu Yeni Yapýlan veya Yenilenen TAT ýn 3B Konum Bilgilerinin Elde Edilmesi TAÝKUR un yeni yaptýklarý TAT ýn son halini gösteren 3B konum bilgilerinin elde edilmesine yönelik anket sorusuna; AYKOME nin % 33,3 oranýnda, TAT ýn 3B konum bilgilerini elde ettikleri yönünde cevap vermiþlerdir (Þekil 13). AYKOME nin, TAT ýn 3B konum bilgilerinin elde edilmesi konusunda çalýþmalarýn yetersiz olduðu anlaþýlmaktadýr. Bu nedenle, TAÝKUR un 3B konum bilgilerinin elde edilmesine yönelik olarak AYKOME yönetmeliðinde zorlayýcý hükümler konulmalýdýr. Buna göre; kurumlararasý ortak çalýþmayla birlikte standartlar oluþturulmalý, AYKOME nin teknik donaným ve eleman altyapýsý güçlendirilmelidir. -11-

8 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda hkm 2008/2 Sayý 99 Þekil 13: TAT nin 3B konum bilgilerinin elde edilmesi durumu TAT a Ait 3B Konum Bilgilerinin Ne Zamandan Beri Elde Edildiðine Ýliþkin Bilgiler TAÝKUR dan yaptýklarý TAT ýn 3B konum bilgilerini, AYKOME nin % 60 ý 1-3 yýl, % 40 ý ise 4-6 yýl arasýnda elde ettikleri þeklinde cevap vermiþlerdir (Þekil 14). Buradan da TAT ýn 3B konum bilgilerini elde eden AYKOME nin, konum bilgilerinin elde edilmesi yönündeki çalýþmalarýnýn yeni olduðu anlaþýlmaktadýr. Þekil 14: TAT a ait 3B konum bilgilerinin elde edilme süreci TAT ýn Galeri Ýçerisine Alýnmasýyla Ýlgili Çalýþmalar Ülkemizde, TAT ýn ortak bir mekân olarak galeri sistemi içerisine alýnmasý konusunda düþünceler hep gündemde olmakla birlikte, bu konuda çok da ilerleme kaydedilememiþtir. Anket sonuçlarý da bunu doðrular niteliktedir (Þekil 15). Anket sonucuna göre; galeri sisteminin yalnýzca, Mersin de seçilen bir pilot bölgede uygulandýðý anlaþýlmaktadýr. Galeri yapýlamayýþýnda, ilk yapým maliyetlerinin yüksek oluþu, bütün TAT ý içerisine alan standartlara uygun mekânýn her yerde buluamamasýnýn, bulunsa bile inþaatýnýn zorluðu, yönetilmesi vb. nedenler etken olabilmektedir AYKOME nin Yetkilerinin Arttýrýlmasý ve Daha Fonksiyonel Olmasý Durumu 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu ve buna baðlý olarak çýkartýlan yönetmeliðe göre, yetkileri ve sorumluluklarý belirlenen AYKOME nin, yetkilerinin ve iþlevinin daha da artýrýlmasý konusunda EDMÝM % 44,4 oranýnda, diðer altyapý kurumlarý ise % 90 larýn üzerinde olumlu görüþ bildirmiþlerdir (Þekil 16). Buradan AYKOME nin, mevcut yetkilerinin ve iþlevinin yeterli olmadýðý anlaþýlmaktadýr. -10-

9 hkm 2008/2 Sayý 99 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda TAT ýn Konum Bilgilerinin Elde Edilmesinde AYKOME nin Son Onay Makamý ve Bilgilerin Toplandýðý Merkez Olmasý Durumu TAT ýn konum bilgilerinin elde edilmesinde, þehirle ilgili TAT ýn konum bilgilerinin bir kopyasýnýn da AYKOME ye gönderilip burada bir bilgi bankasý oluþturulmasý gerekmektedir. Bunun için AYKOME teknik eleman ve donaným yönünden güçlendirilerek daha etkin bir duruma getirilmelidir. TAT ýn grafik ve grafik olmayan verilerinin elde edilmesine ve gösterimine yönelik teknik standartlar oluþturulacak þekilde çalýþmalar yapýlmalýdýr. Yapýlan anket sonucuna göre; TAT ýn konum bilgilerinin elde edilmesinde AYKOME nin son onay makamý ve bilgilerin toplandýðý yer olmasýný AYKOME nin hepsinin kabul ettiði belirlenmiþtir (Þekil 17). Þekil 15: TAT ýn galeri içerisine alýnmasýyla ilgili çalýþmalar Þekil 16: AYKOME nin yetkilerinin arttýrýlmasý ve daha fonksiyonel olmasý durumu Þekil 17: TAT ýn konum bilgilerinin elde edilmesinde AYKOME nin son onay makamý ve bilgilerin toplandýðý merkez olmasý durumu -11-

10 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda hkm 2008/2 Sayý AYKOME de Harita Mühendisliði Teknik çalýþmalarýn yerine getirilmesi ve kalitesinin arttýrýlmasý için AYKOME bünyesinde deðiþik disiplinlerden oluþan teknik elemanlarýn istihdam edilmesi gereklidir. AYKOME nin % 20 sinde harita mühendisi çalýþmaktadýr (Þekil 18). Ýzmir ve Kocaeli Büyükþehir Belediyesi AYKOME de bir, Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi AYKOME de ise 10 harita mühendisi görevlidir. Özellikle TAT ýn konum bilgilerinin elde edilmesi ve kontrollerinin saðlanmasý açýsýndan AYKOME lerde harita mühendisi istihdamýnýn saðlanmasý önemlidir. Yani, AYKOME nin teknik yönden de güçlendirilip örgütlenmesinin oluþturulmasý gerekmektedir. Þekil 18: AYKOME bünyesinde görev yapan harita mühendisi oraný AYKOME nin Yetkilerinin Yeterliliði Büyükþehir belediyelerine baðlý olarak çalýþan AYKOME nin yaklaþýk yarýsý yetkilerinin yetersiz olduðu konusunda görüþ belirtmiþlerdir (Þekil 19). Þehirlerdeki altyapý çalýþmalarýnýn verimli olmasý ve koordinasyonun daha iyi saðlanmasýna yönelik mevzuat oluþturulmalýdýr. Bu iþlevlerin yerine getirilmesi için AYKOME nin yapýlandýrýlmasý gerekmektedir. Ýhtiyaç duyulan teknik eleman ve donaným saðlanmasý yönünde de adýmlar atýlmalýdýr. Þekil 19: AYKOME nin yetkilerinin yeterliliði konusu durumu 4. Sonuç ve Öneriler Kentsel teknik altyapý tesisleri farklý bütçeleri olan ve baðlý olduklarý makam açýsýndan deðiþiklik gösteren kurum ve kuruluþlar tarafýndan yapýlmakta veya yaptýrýlmaktadýr. Bu da koordinasyonun saðlanamamasýna, kaynak ve zaman kaybýna neden olmaktadýr. Ülkemizde, mevzuata göre, altyapý çalýþmalarýnýn koordinasyonuna yönelik büyükþehir belediyelerinin bulunduðu kentlerin haricinde bir birim mevcut deðildir. Kentsel teknik altyapý çalýþmalarýnda koordinasyonun önemi TAÝKUR larca bilinmekle birlikte koordinasyonun yeterince saðlanamadýðý anlaþýlmaktadýr. 16 büyükþehir belediyesinde bulunan AYKOME nin mevzuattan ve uygulamada karþýlaþýlan sorunlardan dolayý görevlerini tam anlamýyla yerine getiremediði görülmektedir. Ayný yerde farklý kurumlar tarafýndan yapýlacak altyapý çalýþmalarýnýn ortak programa alýnýp koordinasyonunun saðlanmasýnda yatýrým -10-

11 hkm 2008/2 Sayý 99 Karataþ K., Býyýk C., Türkiye de Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri Uygulamalarýnda planlarýnýn önceden hazýrlanmasý ve finansmanýn ortak hesaptan saðlanmasý gereklidir. Ancak bu durumda da bazý sorunlar vardýr. Yapýlan anket uygulamasýyla, AYKOME ye üye olan TAÝKUR larýn yýllýk yatýrým programlarýný zamanýnda vermediði tespit edilmiþtir (% 66.7). Bu da bir sonraki yýlda yapýlacak yatýrýmlarýn koordinasyonunda ve ortak programa alýnmasýnda sorun oluþturabilecek bir durumdur. Ortak programa alýnan yatýrýmlarýn tek elden yapýlmasýnýn finansmanýný saðlamak amacýyla oluþturulan altyapý yatýrým hesabý -Ýstanbul, Kocaeli hariç- çalýþmamaktadýr. Bunun için 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu na göre kamu kurum ve kuruluþlarýnýn bütçelerinde yeterli ödenek yoksa büyükþehir belediyesi veya ilgisine göre baðlý kuruluþ bütçelerinden kaynak ayrýlabilmektedir. TAÝKUR un yatýrým planlarý, beþ yýl için hazýrlanmalý ve bu planlar AYKOME de deðerlendirilip ortak yatýrým alanlarý yýllara göre tespit edilmelidir. Buna göre AYKOME tarafýndan ortak çalýþma yapýlarak ayný anda kazý ve yerleþtirme çalýþmalarý baþlatýlmalýdýr. Yerleþtirmesi yapýlan tesislerin son durumunun konum bilgileri elde edilmelidir. Bunu saðlamak için AYKOME yönetmeliðine hükümler konulmalýdýr. Ortak programa alýnan yatýrým programlarýnýn finansman boyutunu çözmek için mevzuattaki altyapý yatýrým hesabý aktif hale getirilerek, AYKOME ye ilgili altyapý kurumlarýnýn paylarýný yatýrmalarý konusunda çalýþmalar yapýlmalýdýr. Mevzuatta AYKOME tarafýndan alýnan kararlara uyulmamasý durumunda yaptýrýmýn ne olacaðý konusunda net bir bilgi bulunmamaktadýr. Bunun için hukuki ve idari önlemler alýnmalýdýr. AYKOME belediye baþkanýna baðlý ancak özerk bir þekilde ve daire baþkanlýðý veya genel müdürlük seviyesinde yapýlanmalýdýr. Ýlgili þehir büyüklüðü dikkate alýnarak meslek disiplinlerinden yeterli sayýda teknik elemanlar bulundurulmalýdýr. AYKOME, þehirlerin altyapý çalýþmalarýnýn koordinasyonunun saðlanmasýnda ve planlanmasýnda daha aktif ve bir bilgi merkezi olacak þekilde yapýlandýrýlmalýdýr. Ayrýca, bütün teknik altyapý tesislerini kapsayacak teknik altyapý bilgi sistemi kurulmasý yönünde adýmlar atýlmalýdýr. Bunun için teknik, hukuki, ekonomik ve idari altyapý oluþturulmalýdýr. AYKOME toplantýlarý, üst düzeyde yöneticilerin katýlýmýyla yapýlmalýdýr. AYKOME, gerekli durumlarda -yýlda en az bir kez- ilgili mülkî idare âmirinin baþkanlýðýnda toplanmalýdýr. AYKOME, TAT ýn güzergâh planlamalarýnda yetkili ve son onay makamý olmalýdýr. Bunun için AYKOME nin teknik birimi güçlendirilerek planlama ve proje birimleri oluþturulmalý ve etkin þekilde çalýþtýrýlmalýdýr. TAT ýn planlama çalýþmalarýnda ve yerleþtirilmesinde kullanýlan altlýklarýn elde edilmesinde ve güncelliðinin saðlanmasýnda harita mühendisliði önemli görevler üstlenmektedir. Bu nedenle AYKOME de harita mühendisleri istihdam edilerek daha verimli çalýþmasý saðlanmalýdýr. Yapýlan bu anket sonuçlarý göstermiþtir ki; ülkemizde altyapý tesisleriyle ilgili uygulamalarýn saðlýklý ve ekonomik yapýlabilmesi, bu tesislerle ilgili kurumlar arasýnda iyi iþleyen bir koordinasyonla ancak mümkün olacaktýr. Týpký harita yapan ve kullanan kurumlar arasýnda koordinasyonu saðlayan Bakanlýklararasý Harita Ýþlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu gibi bir görev yüklenecek olan bu merkezler, özellikle yaz-kýþ nüfusu farklýlýk gösteren þehirlerimizin altyapý çalýþmalarýnda karþýlaþýlan sorunlarýn çözümüne ýþýk tutacaktýr. Teþekkür Bu çalýþmada kullanýlan anket sorularýný, cevaplandýrarak gönderen Büyükþehir belediyeleri AYKOME çalýþanlarýna teþekkürlerimizi sunarýz. Bu çalýþma Karadeniz Teknik Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri Birimi tarafýndan desteklenmiþtir (Proje No: , 2007). Kaynaklar AKYOL N.: Belediyeler ve Ýmar Plan Deðiþiklik Ýliþkileri, KTÜ Mühendislik Mimarlýk Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliði Bölümü Araþtýrma Raporlarý, Fakülte Yayýn No:1995/2, Trabzon, AYAZ H.: Türkiye Ormancýlýðýnda 4785 Sayýlý Yasanýn Uygulanmasý ve Sonuçlarý Üzerine Bir Araþtýrma (Doðu Karadeniz Bölgesi Örneði), Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, ÝÞÝTMEZOÐLU S. ve TÜRE, A.: Neden Altyapý Bilgi Sistemi, 4. Coðrafi Bilgi Sistemleri Biliþim Günleri, Eylül 2006, Ýstanbul nedaltbilsisjjlh8do3.pdf KARATAÞ K.: Kentsel Teknik Altyapý Tesisleri, Kadastrosu ve Türkiye deki Uygulamalarýn Organizasyonu, Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, URL- 1, Kýsaltmalar Listesi AYKOME: Altyapý Koordinasyon Merkezi EDMÝM: Elektrik Daðýtým Müessese Ýl Müdürlükleri BÜBESKÝ: Büyükþehir Belediyeleri Su ve Kanalizasyon Ýdareleri TAÝKUR: Teknik Altyapýyla Ýlgili Kurum ve Kuruluþlar TAT: Teknik Altyapý Tesisleri -11-