NAVİGASYONA BAŞLANGIÇ

Transkript

1

2 NAVİGASYONA BAŞLANGIÇ Ahmet ÇELENOĞLU

3 İçindekiler Deniz Haritaları 1 Şamandıra ve Fenerler 5 Pusula 8 Harita Üzerinde Çalışma 10 Navigasyon Cihazları 14 Navigasyona Başlangıç 15 Mevki Koymak 18 Limana Giriş 20 Yolculukları Planlamak 22 Pusulanız 24 Gece seyri 26 Navigasyonun Temelleri 27 Elektronik Navigasyon 29 Gerçek Navigasyon 31

4 Deniz Haritaları Emniyetli navigasyonun temeli seyir haritalarıdır. Deniz haritaları, bir denizciye karada seyahat eden bir taşıt sürücüsüne göre çok daha fazla gereklidir. Bu nedenle navigasyona temel yaklaşım ne tür deniz haritalarının olduğunu ve bu haritalardaki işaretlerin ne anlama geldiğini öğrenmekten geçer. Bir deniz haritası bir limanın büyük ölçekli bir planını, veya Ege gibi bir denizin tamamını gösterebilir. Türkiye de deniz haritaları Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı tarafından üretilmektedir. Deniz haritaları, seyir haritaları ve yat haritaları olarak iki şekilde üretilmektedir. Seyir haritaları büyük kağıtlar üzerine basılmış haritalardır. Yat haritaları ise daha küçük ebatta kağıtlara basılmıştır. Seyir haritaları kullanımı daha doğru olsa da yatlarda yer darlığı nedeni ile navigasyon masalarının ölçüleri oldukça küçüktür. Bu nedenle seyir haritaları bütün olarak masa üzerine açılamamakta ve katlanarak kullanılmaktadır Katlanmış bir deniz haritasında pusula gülü veya kenar bilgilerine ulaşmak kolay olmamaktadır. Yat haritaları ise bir plastik kılıf içinde bir bölgenin deniz haritalarını barındırmaktadır. Ölçüleri küçük bir masa üzerinde katlanmadan kullanılmaya uygundur.. Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi elektronik haritalar da üretmektedir. Elektronik haritalar bu iş için geliştrilmiş özel cihazlarda veya gerekli programlar yüklenmiş bilgisayarlarda kullanılabilmektedir. Başlangıçta, tüm navigasyon öğrenenler ve navigasyon sorumluları temel kağıt harita üzerinde çalışmasını öğrenmeli ve iyi bilmelidir. Navigasyon için temel kağıt haritalardır ve tüm elektronik cihazlar yardımcı kabul edilirler. Sembol ve kısaltmalar Harita üzerinde aşırı yer kaplamasını engellemk için bazı özellikler sembol ve kısaltmalar kullanılır. Bu sembol ve kısaltmaların bir kısmı kendiliğinden anlaşılabilir işaretlerdir ancak bir kısmının öğrenilmesi gerekir. Bu sembol ve kısaltmaların tamamı 1 numaralı haritada verilmiştir. 1 numaralı harita aslında bir kitapçıktır ve navigasyon yapanların alması önerilir. Çok sık gereksinim duyduğumuz sembol ve işaretlerin bir kısmı haritalar üstünde de gösterilir. Sembol ve kısaltmaların bolluğu deniz haritalarında ne kadar çok bilginin bulunduğu konusunda iyi bir göstergedir. Sembol ve işaretler sadece denizde değil, deniz haritalarının kara bölümlerinde de kullanılır. Karadaki yükseklik konturları ve önemli bina işaretlemeleri kıyı seyrinde önemli

5 yardımcılardır. Her sembol ve kısaltmayı hatırlamanız beklenemez., bu işaretlerin bir kısmı sizi hiç bir zaman ilgilendirmeyecektir. Yine de harita üzerinde olanları anlamanız iyi bir navigasyonuun tmelidir. Deniz haritasında anlamadığnız bir sembol veya kısaltma görürseniz 1 numaralı haritadan bakın. Derinlikler Su ile kaplı bölümler deniz haritalarında mavi veya beyaz görünürler, karalar ise sarı renkle gösterilir. Su ile kaplı bölümlere görnün rakanlar derinliklerdir. Türk deniz haritalarında bu deirnlikler metre olarak verilmiştir. Yabancı kaynaklı eski haritalarda fathom olarak verilebilir. 1 fathom 6 feet veya yaklaşık 2 metredir. Bazı yerlerde 3 7 ölçümler görebilirsiniz. Bu derinliğin 3,7metre yani 3 metre 70 cm olduğunu gösterir. Ölçek ve mesafeler Denizde mesafe ölçmek için deniz mili kullanılır. Bir deniz mili metredir. Bundan daha önemlisi bir deniz mili bir derecelik enlemin 1/60 ına eşit olan 1 dakikadır. Haritalaın yanlarındaki enlem çizgileri arasındaki dakika ölçeğine göre mesafeyi ölçebiliriz. Enlemler küreyi yatay bölen çizgiler olduğundan ölçümlerde ölçeceğimiz yere en yakın enlem dakikasını dikkate almalıyız. Kuşadası Doğanbey Burnu arası ölçülecekse 37 derece 55 dakika ile 38 derece enlemleri arasından ölçü alınması doğru olur. Enlem Boylam Enlem ve boylamlar tüm deniz haritalarında yer alır. Bu şekilde haritanın kapsadığı bölgeyi dünya üzerinde bulunduğu yere kolaylıkla monte etmek mümkündür. Enlem çizgileri yatay olarak haritada yer alan çizgilerdir. Ekvator çizgisi 0 derece enlem olarak kabul edilir. Kuzey e veya Güney e gittikçe enlem çizgilerinin değeri artar. Enlemler Ekvator dan olan uzaklıklarına ve bulundukları yarı küreye göre adlandırılırlar. Türkiye 36 2

6 derece Kuzey ve 42 derece Kuzey enlemleri arasında yer alır. İstanbul 41 derece Kuzey enleminin tam üzerindedir. Boylamlar 0 derece kabul edilen ve İngiltere Greenwich den geçen boylama göre adlandırılırlar. Doğu ya ve Batı ya doğru belirtilirler. İstanbul 29 derece Doğu boylamındadır. Boylamlar meridyen olarak da adlandırılırlar. 0 Derece meridyeni Greenwich meridyeni olarak bilinir. Boylamlar Doğuya doğru 180 Batıya doğru 180 adettir. Bu nedenle boylamlar 029 o D şeklinde adlandırılırdı. Birçok yeni kaynakta ise baştaki 0 kullanılmamaktadır. Diğer Kaynaklar Deniz haritalarının yanı sıra dolaşacağınız bölgeler için yazılmış değişik yayınlar vardır. Bu yayınlar bölge ile ilgili bigi verir. Bunu dışında en önemli kaynak Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı nın yayınladığı Denizcilere İlanlar önemli bilgileri kapsar. 3

7 Haritanın ölçeği ne olmalı? Haritalar çok değişik ölçeklerde yapılırlar, Herhangi bir bölgede seyredecekseiniz, o bölgenin en genel haritasından en detaylı koy ve liman haritalarına kadar hepsi gerekli olur. Küçük ölçekli genel haritalar seyri planlamak için uygun olsa da yol üzerindeki koy ve sığınılacak yerleri detaylı olarak göstermezler. Her ne kadar belirli bir plan dahilinde hareket etmek isteseniz de şartların gerekliliği ve hava-deniz koşulları sizi beklemediğinz bir yere sığınmaya zorlayabilir. Bu konuda bir çok yardımcı kaynak varsa da en detaylı bilgiler deniz haritalarında verilmiştir. 4

8 Şamandıra ve Fenerler Şamadıra ve fenerler size yol göstermek ve gerektiğinde sizi tehlikelere karşı uyarmak için bulundukları yerlerdedir. Size nasıl yardımcı olduklarını ve neye karşı uyardıklarını bilmeniz için şamandıra ve fenerleri öğrenmelisiniz. Şamandıralar Şamadıralar bir tehlikeyi göstermek veya derin suyun yerini belirlemek için koyulurlar. Bazı işaretler zeminin durumuna göre yüzer demirli şamadıralar olabilir veya sabit olarak deniz tabanına tutturulmuş olabilir. 1. Harita üzerinde bir şamandıra gördüğünüzde onun denizde nasıl göründüğünü bilmeniz gerekir. 2. Denizde bir şamandıra gördüğünüzde o şamandıranın ne demek istediğini anlamanız gerekir. Silindir şeklinde şapkalı ve kırmızı renkli şamandıralar büyük denizden küçüğüne girilirken iskelede bırakılır. Geceleri kırmızı ışıkla işaret verirler. Konik yeşil renkli şamandıralar büyük denizden küçüğüne girerken sancakta bırakılır. Geceleri yeşil ışıklıdır. Geniş alanlı bir denizden küçük bir denize (örneğin bir barınağa veya koya) girerken kırmızı ve silidirik şamandıra isklede konik ve yeşil sancakta bırakılır. Koydan veya barınaktan çıkarken tam tersi uygulanır. Bu tür işaretlerin olduğu yerde karşıdan başka tekne geleceği dikkate alınarak sancakta bulunan şamandıraya yakın seyretmek gerekir. Solda görülen şamandıra batık işaretidir. Şamandıranın olduğu yerde derinlik geçiş için uygun değildir. Her iki tarafından da yeterli mesafe bırakılarak geçilebilir. Üstte bulunan iki üst üste küre siyah renktedir. 5

9 Kardinal şamandıralar Tepelerindeki konileri yukarı veya aşağı bakmasına göre yönleri gösterirler. Gösterdikleri yönden geçmek emniyetlidir. Fenerler Fenerler kyılarda, denizde sabit olarak kurulabildikleri gibi ışıklı şamadıralar veya fener gemileri şeklinde olabilirler. Harita üzerinde mor gözyaşı damlası veya mor yuvarlak olarak gösterilirler. Fenerlerin Belirlenmesi Her çakar denizci tarafından ayırdedilebilmelidir. Fener olsun, çakan bir şamadıra olsun, özellikleri farklıdır ve bu özelliklerle ayırdedilirler. Fenerler değişik renklerde ışık yayarlar ve ışıkları belirli peryodlarda görünür. Bu özellikleri harita üzerinde belirtilir. Fenerlerin yükseklikleri ve ışıklarının görünebilme mesafesi de ayrıca harita üzerinde görülebilir. 6

10 Fenerlerin çakma özellikleri Sabit ışıklı F Işık süresi karanlık süresinden az, muntazam aralıklarla tekrarlanan çakar FL Muntazam aralıklarla Gp Fl(3) İki veya daha çok çakan Değişik sayıda grup çakar Gp Fl(3 2) İzofaz, Işık ve karanlık süresi eşit Iso Hüsuflu, ışık süresi karanlıktan uzun Occ Yukarıda belirtilen çakar çeşitleri temel çakarlara aittir. Fenerler değişik renklerde olabilir ve değişik şekillerde ışık verebilir. Kullanılan temel renkler: Beyaz (W), Kırmızı (R) ve Yeşil (G) ve Sarı(Y) dır. Kardinal Şamadıralar Kuzey kardinali Doğu kardinali Güney kardinali Batı kardinali Q veya VQ Q(3) veya VQ (3) Q(6) LFl veya VQ(6) LFl Q(9) veya VQ(9) Kardinal şamandıralar saat - pusula ilişkisinde çakar. Saat 12 Kuzey 1 çakar, saat 9 Batı 9 çakar. 7

11 Pusula Denizde görebildiğiniz sabit bir noktaya doğru gitmiyorsanız pusula ile rota tutarsınız. Harita üzerinde yön ve rota belirlerken pusulanızın verilerini kullanırsınız. Pusulanız hangi yönü gösterir Gerçek Kuzey ile manyetik Kuzey arasında belirli bir fark vardır. Pusulanızın ibresi manyetik Kuzeyi gösterir. Gerçek Kuzey ile manyetik Kuzey arasındaki fark manyetik varyasyon veya varyasyon olarak bilinir. Manyetik varyasyon dünyanın değişik bölgelerinde farklıdır ve bu fark yıllık olarak artar veya azalır. Bu değerler harita üzerindeki harita gülünde gösterilir. Pusula Gülü Her bir deniz haritasında en az bir adet pusula gülü bulunur. Bir sonraki bölümde harita üzerine rota çizmeyi ve rota çizerken pusula gülünü nasıl kullanacağınızı göreceksiniz. 8

12 İlerleyen bölümlerde Gerçek Kuzey ve pusula Kuzeyi arasındaki farka bakacağız ve ikisinin birbirine nasıl çevrileceğini göreceğiz. Şimdilik sadece manyetik rota ve yönlerle çalışmanız önerilir. Tekne Pusulası Dümenin yakınında ve dümen tutanın kolayca görebileceği bir noktaya yerleştirilen pusula genellikle derece arasında bölünmüştür. Bazı pusulalarda Kuzey (N), Doğu (E), Güney(S) ve Batı (W) yönleri ve ara yönler de (Kuzeybatı (NE) ) işaretlenmiş olabilir. Uygulamada yön isimlerinden çok değerler kullanılır. Bu değerler 005 o, 020 o, 125 o şeklinde yazılır. Küçük pusulalar beşer derece ara ile işaretlenmiş olabilir. Yaygın işaretleme ise ikişer derecelik aralarla yapılır. En usta dümenci bile en yakın dereceye dümen tutamaz, özellikle sert havada daha da zordur. Bir çok pusulada dümencinin kolaylıkla görebilmesi için rakamlar kısaltılarak daha büyük pntolarda yazılır. Örneğin 320 o yerine 32 kullanılır. Pusulanın saat yönünde derece arasında bölündüğünü bildikten sonra bu değişikliklere uyum göstermek kolaydır. 9

13 Harita üzerinde çalışma Harita üzerinde çalışabilmek için bilmemiz gerekenler aşağıdadır. Öncelikle aletlere bakacağız. Harita çalışması için gerekenler Harita üzerinde çalışırken bazı aletlere ihtiyacımız olur. Bunların en önemlisi orta sertlikte bir kurşunkalem, kalemtraş ve silgidir. Çok yumuşak bir kurşunkalem silindiğinde iz bırakabilir, sert bir kurşunkalem ise silgi ile kolaylıkla silinemez ve haritanın kağıdı zedelenir. Pergel her iki ucu da sivri metal bir parçadır. Üstü dairesl olan ve düz olan modelleri vardır. Düz olan modeller iki elle kullanılabilir. Üstü dairesel olanlar ise tek elle açılıp kapatılabilir. Pergel harita üstünde mesafe ölçümleri için kullanılır. Paralel cetvel rota çizimi için standart cetveldir. Kullanması en kolay olan cetvel budur. Yalnız biraz pahalı olması ve teknelerde harita masalarının küçülmesi nedeni ile tercih edilmemektedir. Plotter adı verilen ve daha küçük olan cetveller özellikle harita masası küçük olan tekneler için daha uygundur. Navigasyon yapanların enidielrin has favori aletleri vardır. Tecrübe kazandıkça hangi aletle daha rahat çalıştığınızı kenidiniz bulacaksınız. Navigasyona başlarken elinizdekilerle yetinmelisiniz. Mesafe Daha öncede denizde mesafenin deniz mili ile ölçüldüğünü belirtmiştik. Bir deniz mili enlemin bir dakikasına eşittir. Bazı haritalarda mesafe ölçümü için cetveller varsa da haritanın yanlarında olan enlem ölçeğini mesafleri ölçmek için kullanacağız. Derinlikler metre olarak belirtilse de denizde kilometre kullanılmaz. 10

14 Harita üzerinde mesafe ölçümü İki nokta arasındaki mesafeyi ölçmek için pergelin iki ucunu noktalara koyarız. Bu ölçüyü aynı hizadaki enlem çizgilerine pergeli götürerek ölçeriz. Bir diğer yöntem de enlem çizgileri üzerinde birim bir ölçü alarak (örneğin 1 mil veya 10 mil) bu ölçüyü iki nokta arasında pergeli çevirerek saymaktır. Aldığımız ölçekten küçük kalan son bölümü yine pergeli ayarlayarak alır ve enlem çizileri üzerinde ölçeriz. Enlem dakikaları için kullandığımız işareti mil için de kullanabiliriz. Örneğin 34 deniz mili yerine 34 kullanabiliriz. Yandaki resimlerde Ayvalık çıkışından Midilli Güney Doğu ucuna kadar olan mesafenin pergel ile ölçülmesi gösterilmiştir. Bu mesafe 10,5 deni milidir. Rota belirlemesi Harita üzerinde çalışırken yönler pusulaya göredir. Buna göre rota çizerken yönümüzü harita üzerindeki pusula gülüne göre belirleyeceğiz. Pusula gülünün dış dairesi gerçek Kuzey e göre çizlmiştir. Kuzey Güney bağlantı çizgisi boylamlara Batı Doğu çizgisi ise enlemlere paraleldir. Şimdilik sadece manyetik pusulayı kullanmayı plaladığımıza göre biz pusula gülünün iç diaresini kullanacağız. Bu daire manyetik Kuzeyi gösterecek şekilde çizilmiştir. Rotanın çizilmesi Rotayı belirleyen çizgi harita üzerine çizildikten sonra yönünü pusulaya göre belirlemek için paralel cetvel veya plotter kullanılır. Paralel Cetvel Paralel cetvelle çalışırken pusula gülünün içindeki daireyi esas alacağız. Böylece varyasyonla uğraşmak zorunda kalmayacağız. Bu örnekte Ayvalık çıkışından Midilli nin Güney Doğu ucuna çizdiğimiz rotayı örnek alacağız: Paralel cetveli Ayvalık çıkışı ile Midilli Adası Güney Doğu ucu arasına çizdiğimiz hattın üzerine koyuyoruz. Cetvelin bir tarafını harita üzerinde hiç oynatmadan diğer tarafını açıyoruz. En yakın pusula gülü Çeşme Sisam Adası arasında denizin üzerinde. Açmış olduğumuz tarafı sabitleyip, bu sefer diğer tarafı hareket ettiriyoruz, ve bu hareketleri tekrarlayarak cetveli pusula gülünün üstüne kadar kaydırıyoruz. 11

15 Cetvelin bir kenarı pusula gülünün tam ortasındaki noktaya gelince onu sabitliyoruz ve açıyı okuyoruz. Ayvalık tan Midilli ye doğru gideceğimize göre açımızı Güneye yakın uçtan ve içteki daire üzerindeki açılardan okuyacağız. İçteki daire üzerinde 173 o okuyoruz. Bu manyetik pusulada takip edeceğimiz açıdır. Gerçek Kuzeye göre ise gitmemiz gereken yönü dıştaki daireden 169 derece olarak okuyabiliriz. Paralel cetveli kullanmak kolaydır. Eğer açıp kapama sırasında cetvelin kaydığını hissedersniz veya masanız küçük olduğu için masa kenarna takılırsa gerekli düzenlemeleri yapıp ölçüme yeniden başlamak en doğrusudur. Plotter kullanarak Bu cetveli kullanırken pusula gülü üzerinden okuma yapmayacağız. Pusula gülü üzerinden varyasyon değerini okuyun. Plotterin bir kenarını hattın üzerine yerleştirin. Plotter üzerindeki pusula gülünü harita üzerindeki bir enlem veya boylama göre çevirin. Plotter üzerinden açıyı okuyun. Bu açı gerçek Kuzey e göre seyir açınızdır. Gerçek Kuzey den manyetik Kuzey e geçmek için 4 derece ekleyin. 173 derece sizin manyetik açınızıdır. Yer Belirleme Bulunduğunuz yeri belirlemek için iki temel yöntem vardır: 1. Enlem ve Boylamını vererek 2. Sabit bir noktaya göre açınızı ve mesafenizi vererek. Acil durumlarda yaklaşık yer belirlemesi yapılabilir, ama ideal olan yukarıdaki metodları kullanmaktır. Örneğin Kınalıada nın batı ucunun yaklaşık 1 mil Kuzey indeyiz şeklinde bir yer bldirme hiç bildirmemekten iyidir. Enlem ve Boylam verekr yer belirtme en hassasıdır. Harita veya GPS ile yeriniz kesin olarak esbit edilir. Sabit bir noktaya göre yer belirtirken Fenerbahçe fenerini 10 derecede görüyorum ve 2,5 mil mesafedeyim denilebilir. İki değişik sabit noktaya göre de yer verilebilir. Örneğin Fenerbahçe fenerini 340 derecede görüyorum. Maltepe sığlığı Güney Kardinali ise 90 derecede görüyorum. Bu iki hattın kesiştrilmesinde tam yeriniz belli olur. Harita üzerinde aynı açılar çizilerek enlem ve boylam tesbit edilebilir. Enlem ve Boylama göre haritada yer belirlemesi Aldığınız kerterizlere göre teknenin yerini belirlediniz ve haritada yerinizi işaretlediniz. Bulunduğunuz yerin enlem ve boylamını bulmak istiyorsunuz. Paralel cetvelinizi bir enlem veya boylama koyun. Paralel cetveli oynatmadan kaydırarark cetvel belirlediğiniz noktadan geçene kadar kaydırın. Teknenin bulunduğu noktadan cetvelin bulunduğu hat üzerinde en yakın enlem veya boylama kadar olan mesafeyi ölçün. Cetveli enleme göre koyduysanız boylam, boylama göre koyduysanız enlem çzigisine kadar ölçeceksiniz. Bu çizginin harita kenarındaki değerini bulun ve 12

16 aynı doğrultuda pergelle ölçtüğünüz miktarı taşıyon. Aynı işlemi enlemle yaptıysanız boylamla, boylamla yaptıysanız enlemle tekrarlayın. Bulunduğnuz yerin koordinatlarını öğrendiniz. Aynı işlemi plotter ile yapmak için Plotter üzerindeki pusula gülünü Kuzey e çevirin. Plotterin bir kenarini teknenin bulunduğu noktaya yerleştirin ve bu noktadan ayrılmadan enlem veya boylam çizgisi ile dik veya tam yatık olmasını sağlayın. Plotterin harita kenarındaki ölçeği kestiği yer size baktığınız yöne göre enlemi veya boylamı verecektir. Sürat Denizde hız ölçüsü knot dur. Knot deniz mili/saat anlamına gelir 7 knot hız yapan bir tekne bir saatte 7 mil gitmiş demektir. Bu nedenle knot/saat yanlış bir kullanımdır. Knot zaten saatteki deniz mili olarak hız anlamındadır. Hızınızın kaç knot olduğunu bildiğinizde ne kadar mesafeyi ne kadar zamanda gideceğinizi kolayca bulabilirsiniz. 13

17 Navigasyon Cihazları Bu bölümde navigasyonda kullandığımız ve hemen her teknede bulunan navigasyon aletlerinden bahsedeceğiz. En önemli cihaz daha önce bahsettiğimiz pusuladır. El Pusulası Tekne pusulasının yanı sıra kerteriz alabilmek için bir el pusulasının teknede bulunması gerekir. Bu konuya daha sonra değineceğiz. Hız, mesafe göstergeleri Bu tür cihazlar su kesiminin altına monte edilmiş elektronik veya mekanik bir algılayıcıdan ve algılayıcının sinyallerini çevirerek hız veya mesafe olarak gösteren bir panelden ibarettir. Gösterge havuzlukta dümenden görülebilecek bir yere yerleştirilir, ikinci bir gösterge (yineleyici) navigasyon masasında bulunabilir. Hız yelken seyrinde yelken trimlerini dah iyi yapabilmemiz için gerekli olsa da seyir sırasında asıl gerekli olan yola çıktıktan sonra yaptığımız mesafedir. Hız göstergesi dalga, rüzgar gibi etkilerden sürekli değişir. Çıkışta sıfırlanmış bir mesafe göstergesinden ise zaman bölerek ortalam hızımızı kolaylıkla hesaplayabiliriz. Bazı cihazlarda ortalam hız cihaz tarafından da verilir. Bu tür cihazlar deniz suyu sıcaklığı, derinlik gibi başka bilgileri de verebilir. Derinlik Göstergeleri Derinlik göstergeleri tekne altından bir ses dalgası yayarak geri dönen ses dalgasının zamanını ölçerler ve derinliği gösterirler. Özellikle kıyı seyrinde bulunduğmuz yeri belrilemede yardımcı olurlar. 14

18 Navigasyona Başlangıç Navigasyon bir tekneyi bir noktadan diğerine emniyetli ve verimli bir şeklide götürmenin yöntemi olarak tarif edilir. Temel bilgileri edindiğimize göre nasıl yapılacağına bakalım. Navigasyonun önemli bir bölümü gözle yapılır. Karaya, şamandırlara, fenerlere bakarak bir noktadan bir diğerine giderken yolumuzu buluruz. Adalardan veya açık denizden Kalamış a girişin nasıl yapıldığını hatırlamaya çalışalım. Diğer sahil şeridine göre daha yeşil görünen bölge Fenerbahçe Burnudur. Adalardan gelirken bu burnu kestirir ve Fenerbahçe fenerini görmeye çalışırız. Fener gündüz uzaktan tam olarak görünmese bile yeşillik bize yol gösterir. Feneri gördükten sonra biraz açığına dümen tutar daha sonra dönerek, Kalamış veya Fenerbahçe Marinanın girişini görür ve girişe yönleniriz. Bu tür bir seyirde Fenerbahçe fenerinin hemen yaknında bulunan ve bir çakarla işaretli taşlık bölgeyi dikkate alırız. Ataköy tarafından Kalamış a gelirken Çamlıca tepesi ve Kadıköy deki siyah görünüşlü yüksekçe binayı buluruz. Bu iki noktaya göre yönümüzü çizer ve koya gireriz. Bir çok defa yaptığımız bu yolu harita üzerinde çalışmamız, genellikle gereksiz olur. Defalarca gidip geldiğimiz bu yol için harita çalışması yerine belirli kerteriz noktalarını kullanmak daha doğrudur. Kıyı seyri olarak da adlandırabileceğimiz bu tür seyirde bildiğimiz yerler dışında hiç geçmediğimiz veya sık uğramadığımız rotalarda da seyredebiliriz. Daha önce geçmediğmiz bölgeler için kıyı seyrinde harita çalışması yapmaız yine de gerekir: Özellikle işaretlenmemiş tehlikelerin veya sığ suların bulunduğu bölgelerde haritadan bu bölgeleri belirlemek önem taşır. Eğer sığlıklar arasında oldukça geniş bir açıklık varsa aralarından geçecek bir rota belirleyebiliriz. Çanakkale Boğazının Güney Doğu sunda bulunan kumluk alan oldukça geniştir ve alıştığmız kıyı seyri mesafelerine göre oldukça açıktan geçmeyi gerektirir. Akıntı ve dalga nedeni ile bu sığlık bölgede kum topukları yer değiştirebilir ve özellikle bir yelkenli tekne kolayca oturabilir. Şamadıra ve fenerler, özellikle bir tehlikeyi gösterenler, en yakın yardımcılarımızdır. Bu tür işaretler görüldüğünde tanınabilmelidir. Harita üzerinde şekilleri ve çakma peryotları gösterilmiştir. Bu nedenle çok iyi tanınmaları gerekir. Özellikle Marmara Denizinde ve Boğazlarda akıntı önemli bir faktördür. Akıntı bizimle aynı yöndeyse hızımıza katkı sağlar, ters yönde ise hızımızı keser. Yandan gelen akıntılar ise bizi bir tarafa doğru sürükler. Pusula ile bir yöne doğru gidiyormuş gibi görünsek de aslında yönümüz farklıdır. Özellikle kıyı seyrinde derinlik göstergesini sık sık kontrol etmek gerekir. Bölgenin özelliklerine göre belirlenecek bir derinliğin altına düşmesi halinde sığlığı kurtaracak şekilde rota değiştirilmesi gerekir. Rotanın haritaya çizilmesi ve takibi Rotanın nasıl çizileceğini daha önce görmüştik. Bu uygulamayı kısa mesafeler ve kyı seyri için gereksiz görebilirsiniz. Ancak bir çok durumda çizili bir rotanızın olması görerek seyretseniz bile gereklidir. 15

19 Görerek seyir sırasında bölgesel bir sis görüşünüzü önemli ölçüde kısıtlayabilir. Gece seyrinde belirlediğiniz bir feneri, diğer fenerlerle kolaylıkla karıştırabilirsiniz. Gece seyrinde birçok deniz işareti kıyıdaki yoğun ışık içinde kaybolabilir. Bu koşullarda çizili bir rotanız olması gitmeyi planladığınız noktaya ulaşabilmeniz için en doğru yoldur. Pusula ile yolunuza devam edersiniz ve doğru işareti gördüğünüze emin olduktan sonra görerek seyrinize devam edersiniz. Gideceğiniz yeri görünce o noktaya doğru dümen tutmak pusula ile dümen tutmaktan daha kolay ve daha doğrudur. Mevki Koymak Navigasyonda önemli konulardan birisi de nerede olduğunuzu bilmektir. Doğru rotada olup olmadığınızı bulunduğunuz yerin mevkiini saptayarak anlayabilirsiniz. Hızınız ve geldiğniz yolu bilirseniz, ne kadar yolunuz kaldığını ve bir sontraki noktaya varış zamanınızı hesaplayabilirsiniz. Herhangi bir sebeple rota değişikliğine gidebilir ve başka bir yere girmeye karar verebilirsiniz. Nerede olduğunuzu bilmek, kıyı seyri yapıyorsanız veya şamandıralarla iyi işaretlenmiş bir denizde iseniz oldukça kolaydır. Açık denizde olduğunuzda yerinizi tesbit etmek önem taşır. Bir GPS cihazının size bu konuda yardımcı olacağı kesindir. Ancak iyi bir navigatör elektronik cihazlara gereksinim duymadan da yerini belirleyebilmelidir. Parakete Hesabı (Dead Reckoning) Kitabın ilerleyen bölümlerinde sabit noktalardan kerteriz alarak yer belirleme konusuna göz atacağız. Parakete hesabında ise daha önceden çizdiğimiz rotayı kullanacağız. Rota çizerken bir başlangıç noktası almamız gerekir. Bu başlnagıç noktası bir koyun girşindeki bir burun, bir fener, bir şamandıra veya marinanın ağzındaki giriş ağzı olabilir. Gittğimiz yönü ve hızımızı bildiğimize göre çıkış saatinden itibaren ne kadar yol geldiğimiz hesaplayıp rotamız üzerinde işaretleyebiliriz. Kalamış tan Bozburun a gittiğimizi varsayalım. Fenerbahçe fenerini saat 9:15 te geçmişiz. Saat 11:00 oldu ve yerimizi belirlemek istiyoruz. Hız göstergemizin yol bölümünü Fenerbahçe fenerini 16

20 geçerken sıfırlamıştık. Saat 11:00 de yaptığımız yola bakıyoruz. 12 mil gelmişiz. Enlemlerden 12 mili pergel ile ölçüp rotamız üzerine Fenerbahçe fenerinden başlamak üzere taşıyor ve belirlediğimiz rota üzerinde işaretliyor ve saati yazıyoruz. Parakete hesabına göre bu noktadayız. Parakete hesabı akıntı, rüzgar ve rotadan sapma gibi değişkenleri dikkate almadan yapılan bir hesaplamadır. Ama daha iyi bir yönteminiz yoksa size yeterli bilgiyi verir. Fenerbahçe burnundan Bozburun a giderken Boğaz akıntısı vardır ve hızımızı yaklaşık 1 knot kadar etkiler. Ancak açık denizde iki saate yakın bir seyirde yaklaşık 2 mil hedefe daha yakın olmak çok önemli değildir. Rotadan biraz sapmış olsak bile işaretlediğmiz yerin en fazla 2 mil uzağındayız demektir. Parakete hesabı bu nedenle navigasyonun temel parçalarından biridir. GPS gibi yer belirleme cihazınız varsa bile parakete hesabı yapmanız ve iki veriyi kıyaslamanız önerilir. Elektrik sorunu olamasına rağmen karanın hiç görünmediği Kalamış Marmara adası rotasında GPS cihazım birden çok defa Çorlu veya Edirne gibi olmayacak yerleri gösterdi, parakete hesabı ise bu koşullarda tek güvenilebilir veri idi. Akıntının etkisi Akıntı kıçtan gelirse hızınıza katkı sağlar, baştan gelirse hızınız düşer. Bordalardan birinden gelirse rotanızı değiştirir. Bu nedenle dikkate alınması gerekir. Eğer rotanız üzerinde bir engel yoksa akıntı yokmuş gibi rota belirleyebiliriniz, akıntı sizi gideceğiniz noktanın biraz dışına taşıyacaktır veya akıntıyı dikkate alır ve akıntının sizi ne kadar ve hangi yönde etkileyeceğini dikkate alarak rotanızı ona göre değiştirir ve hedefinize sapmasız varırsınız. A noktasından B noktasına gideceksiniz. A noktasından akıntı yönünde ve hızında bir çizgi çizin. Belirlediğiniz nokta X olsun. Pergelinizi teknenin hızı kadar ayarlayın ve x noktasıından AB doğrultusunu kestiği yeri işaretleyin. X ile pergelin kestiği noktayı birleştirin. Bu hat sizin dümen tutmanız gereken doğrultudur. Gideceğiniz yeri dikkate almaksızın pusula ile bu rotaya gidersniz, varmanız gereken noktaya varırsınız. 17

21 Mevki koymak Parakete hesabı veya tahmini mevki koyma başka bir yer belireleme yöntemi yoksa çok değerli bilgiler verir, ancak kıyı seyri yapan bir teknede kıyıda belirli noktalara göre çok daha güvenilir bir şekilde mevki koyulabilir. El pusulasının kullanılması El pusulaları birçok tipte imal edilmektedir. Kerteriz almaya yarayan kerteriz pusulaları teknede kullanmak için uygundur. Bu pusula ile uzaktaki bir cismin pusula açısı kusursuza yakın bir şekilde ölçülebilir. Kerteriz pusulaları iyi korunmalıdır. Kullanılmadıkları zaman kendi ambalajları içinde saklamak en doğrusudur. Kerteriz pusulasının bir kordonu varsa mutlaka bileğe sarılmalı veya boyna takılmalıdır. Kerteriz alırken doğru şekilde kullandığınıza emin olun ki aldığınız a.çılar doğru olsun. Kerteriz alırken rahat ve emniyetli bir yerde durmak gerekir. Havuzluk bu iş için idealdir. Durduğunuz yerin giriş çıkışı fazla engellememesine dikkat edin ve sallanma halinde düşmeyecek şekilde kendinizi sabitleyin. Kerteriz alınacak cisimlerin seçilmesi: Bu cisimler göz ile kolayca görebileceğiniz ve haritada da işaretlenmiş cisimler olmalıdır. En iyi yerler fenerler, şamandıralar, deniz üzerindeki kayalıklar, kıyı şeridinde görebildiğiniz burunlardır. Başlangıç olarak sahile bir göz atın, gördüklerinizden hangilerinin harita üzerinde yer aldığına bakın ve kullanacaklarınızı seçin. Kerteriz aldığınnz her csimi ve kerteriz açısını kerteriz aldığınız zaman ile birlikte not edin. Bu notları harita üzerine değil ayrı bir not defterine veya kağıda almak daha doğrudur. Bir dakika içinde 2 veya 3 kerteriz alabildiğinizi dikkate alırsanız tek bir zamnı kaydetmek yeterlidir. Mevki Hattı Bir tek mevkiden alınan kerteriz mevki hattı olarak adlandırılır. Tek başına çok değeri yoktur. O hat üzerinde olduğunuzu bilirsiniz ancak yerinizi tam saptayamazsınız. Tek başına değeri yoksa da diğer mevki hatları veya rotanızı kullanarak yer belirlemede yardımcı olur. Mevki Koyma En az iki değişik yerden çizeceğiniz mevki hatlarının kesişmesi size mevkinizi verir. Bunu iki noktalı mevki koyma denilir. İkiden fazla noktadan alınan mevki hatları ile çok daha iyi mevki konulabilir. Bu mevki hatlarının kesişme noktası yerinizi belirler. İkiden fazla mevki hattı ile mevki koymadaki tek sorum aldığınız pusula açılarının kağıda çizildiğinde genellikle tek bir noktada kesişmemeleridir. Üç hat 18

22 genellikle bir üçgen yaratacak şekilde kesişir. Bu durumda yapılması gereken üçgen çok büyükse tekrar kerteriz almaktır. Üçgen küçükse üçgenin yaklaşık merkezi teknenin bulunduğu yer olarak kabul edilir. Eğer bulunduğunuz yere yakın bölgede sığlık veya kayalık gibi bir tehlike varsa kayalığa en yakın üçgen köşesini teknenin bulunduğu yer olarak kabul etmek en doğrusudur. Seyirde tek kerteriz ile mevki koyma Seyir sırasında bir noktadan örneğin bir fenerdei kerterizi alın. Zamanı kaydedin ve mevki hattını çizin. Belirli bir süre gittikten sonra aynı fenerden ikinci bir kerteriz alın ve bu hattı da çizin. Birinci çizdiğiniz mevki hattından rotanız istikametinde iki zaman arasında aldığınız yol kadar bir çizgi çizin. Paralel cetvelle birinci mevki hattına paralel ve aldığınız yolun ucundan bir paralel çizgi çizin. Son çizdiğiniz çizginin ikinci mevki hattını kestiği yer bulunduğunuz mevkidir. 19

23 Limana Giriş Yol yapmak ulaşmaktan daha keyifldir derler. Denizciler bu söze her zaman itibar etmez. Dışarıda hava esmeye başlamış ve dalga kabarmışsa, güvenilir bir liman gibisi yoktur. Navigasyon açısından güvenilir bir limana emniyetle ulaşmak her zaman kolay olmayabilir. Bir denizci için emniyetli bir liman çevresinde karada hiç bir şey olmayan korunmuş bir koy, içi ve çevresi kayalarla dolu bir liman, çok kalabalık bir ticari liman veya bir marina olabilir. Herhangi bir barınağa girerken eğer girişini ve için iyi bilmiyorsanız dersinizi iyi çalışmalısınız. Limana girmeden önce orası hakkında edinebildiğiniz kadar bilgi edinmelisiniz. Navigasyon açısından limanda ne tür hizmetler bulabileceğinizden daha çok: Liman ağzına yaklaşma, girişi ve içeride ne yöne gidileceği İçerideki su derinliği önemlidir. Bilgiye Ulaşma En önemli bilgi kaynağınız deniz haritalarıdır. Büyük ölçekli ve sadece koyları ve limanları gösteren haritalar vardır. Bir diğer kaynak ise pilot kitabı da denilen gezi rehberi kitaplardır. Bölgede dolaşmış denizciler tarafından yazılırlar. Rod Heikell ın Ege be Doğu akdeniz hakkında birden çok kitabı vardır. Sadun Boro Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdenizdeki koylar ve limanlar hakkında pilot kitaplar yazmıştır. Dersiinizi Çalışmak Elinizdeki kitap ve haritalardan size gerekecek bilgileri öğrenmelisiniz. Öncelikle öğrenmeniz gerekenler. Girişine yaklaşırken giriş kolaylıkla görülebiliyor mu? Ege de birçok koyun ağzı denizden gelirken çok belirgin değildir. Harita üzerinde girişin ağzı kolayca görünse de denizden bakışta ağzını göremeyebilrisiniz. Kitaplarda girişi gösteren fotoğraflar veya tarifler olabilir. Girişte sığlık var mı? Özellikle akıntılı koyların ağızlarında sığlıklar olabilir. Ege koylarının bir kısmında koyun ağzında kıyıya doğru su altı kayalıkları vardır. Haritalarda ve kitaplarda bu bilgileri bulabilirsiniz. Her türlü hava koşulunda girilebiliyor mu? Rüzgar veya dalga nedeni ile bazı rüzgar yönlerinde koy veya limana girmek kolay olmayabilir. Koya veya limana girdikten sonra derinlikler uygun mu? İçeride kolaylıkla bağlanılabiliyor veya demirlenebiliyor mu? Girişi işaretleyen şamandıra veya fener var mı? İşaretlenmemiş tehlikeler var mı? Gece girişe uygun mu? Sadece ışıksız şamandıralar ile işaretlenmiş veya hiç işaretlenmemiş bir koya gece girmek oldukça zor olabilir. 20