20. ÜNİTE ASENKRON MOTORLARA YOL VERME YÖNTEMLERİ

Transkript

1 20. ÜNİTE ASENKRON MOTORLARA YOL VERME YÖNTEMLERİ KONULAR 1. Üç Fazlı Asenkron Motorlara a. Direk Yol Verme b. Yıldız-Üçgen Yol Verme 2. Uzaktan (İki Yerden) Kumanda 3. Enversör (Sağ-Sol) Çalıştırma 4. Bir Fazlı yardımcı Sargılı Asenkron Motorlara Yol Verme

2 20.1 ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Direk Yol Verme Mekanik Paket Şalterle Yol Verme Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme genellikle, buton ve kontaktör yerine paket şalterle veya kollu şalterle yapılmaktadır. Daha çok ekonomik olmaları nedeniyle tercih edilen bu yöntemin en önemli sakıncası, koruma rölelerinin kullanılamayışıdır Otomatik Yol Verme Otomatik kumanda devre şemaları çizilirken sembollerin dışında tanıtma işaretleri de kullanılır. Devrede bulunan elemanları adlandırılmak amacıyla kullanılan bu işaretler, belirli kurallar içerisinde konulmaktadır. TSE normuna göre çizilen şemalarda kontaktörler C harfi ile gösterilir. Eğer devrede birden fazla kontaktör varsa, bu kez C1, C2, C3 gibi adlar alır. Şekil 20.1 Üç fazlı asenkron motora otomatik yol verme devre şeması Kumanda devresinde kontaktör bobini yanına konulan C işareti, aynı kontaktörün kontakları yanına da konulmalıdır. Eğer kontaklara ad verilmezse hangi kontaktöre ait olduğunun belirlenmesi zorlaşır. Aşağıdaki şekilde I başlatma butonuna basıldığında C kontaktörü enerjilenir ve kumanda devresindeki C kontağını kapatır. Başlatma butonundan elimizi çektiğimizde, buton kontakları açılır ve daha önce buton üzerinden geçen kontaktör akımı bu kez, kapanan C kontağı üzerinden geçer. Böylece kesintisiz olarak kontaktör çalışmaya devam eder. Aynı anda güç devresindeki C kontakları da kapandığından motor çalışmaya başlar. Motorun çalışması, durdurma butonuna basılıncaya kadar 294

3 devam eder. O durdurma butonuna basıldığında kontaktörün enerjisi kesildiğinden, kumanda ve güç devresindeki C kontakları açılır ve motor durur Yıldız Üçgen Yol Verme Üç fazlı asenkron motorlar ilk kalkınma anında normal akımlarının çok üstünde akım çekerler. Çekilen bu fazla akım şebekeye ve motora zarar verir. İlk kalkınma akımını düşürmek için motorlara çeşitli yöntemlerle yol verilir. En çok kullanılan yöntemlerden birisi yıldız üçgen yol vermektir Mekanik Yıldız Üçgen Şalter İle Yol Verme Küçük güçteki motorlarda yıldız üçgen yol verilirken paket şalterler kullanılır. Paket şalterlerde kontaklar arasındaki geçişler köprülerle yapılmıştır. Şekil 20.2 Üç fazlı asenkron motorlara mekanik yıldız üçgen şalter ile yol verme Otomatik Yıldız Üçgen Şalter İle Yol Verme Şekil 20.3 deki yıldız üçgen kumanda devresinde b2 start butonuna basıldığında C kontaktörü enerjilenerek start butonunu mühürler. Aynı anda C2 ve d zaman rölesinin normalde kapalı kontaklarından geçen akım C1 kontaktörünü enerjilendirir ve motor yıldız çalışmaya başlar. Belirlenen süre sonunda zaman rölesi kapalı kontağını açarak C1 kontaktörünü ve kendisini devre dışı bırakır. Aynı anda zaman rölesinin açık kontağı kapanarak C2 kontaktörünü enerjiler. C2 enerjilendiği anda, zaman rölesinin kontağını mühürleyerek sisteme süreklilik kazandırır. Bu andan itibaren motor üçgen çalışmaya başlar. Stop butonuna basıldığında motor durur. 295

4 Şekil 20.3 Üç fazlı asenkron motorların otomatik yıldız üçgen kumanda devre şeması 20.2 UZAKTAN İKİ YERDEN KUMANDA Şekil 20.4 te görülen motorlardan bir tanesi birden fazla başlatma butonuyla çalıştırılıp, birden fazla durdurma butonu ile durdurulacak olursa bu tip çalışma şekline uzaktan kumanda adı verilir. Şekil 20.3 den de görüleceği üzere, uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirlerine seri, başlatma butonları ise birbirlerine paralel olarak bağlanırlar. Başlatma bütanlarından herhangi birisine basılacak olursa, R fazından gelen akım durdurma bütanlarından ve basılmış olan başlatma butonundan geçerek M kontak törünün enerjilenmesini sağlarlar. Kapanan M kontağı, başlatma bütanlarını mühürler. Şekil 20.4 Uzaktan kumandaya ait kumanda devresi 296

5 20.3 ENVERSÖR (SAĞ-SOL) ÇALIŞTIRMA Şekil 20.5-a da ve Şekil 20.5-b de üç fazlı motorun devir yönünü değiştiren pozisyonlu paket şalter şeması görülmektedir. Şalterlerin sıfır pozisyonu ortada olup, sola çevrildiğinde motor klemenslerine R-S-T fazları bağlanır, motor sola dönmeye başlar. Sağa çevrildiğinde ise motor klemeslerine T-R-S fazları bağlanır ve motor bu kez sağa doğru dönmeye başlar Şekil 20.5 Enversör şalterle sağ-sol çalıştırmaya ait kumanda devresi 20.4 BİR FAZLI YARDIMCI SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOLVERME Asenkron motorlar döner alan prensibine göre çalışan motorlardır. Döner alan ise sadece iki veya üç fazlı sistemlerde meydana gelir. Bir faza bağlı bir sargı ile döner alanın yaratılması mümkün değildir. Yalnız bir fazlı asenkron motora yol verilmişse, motordaki tek sargı rotorun dönmesini devam ettirir. Bu sargıya ana sargı adı verilir. Bir fazlı asenkron motorlarda ilk hareketi sağlamak için, ana sargıya göre 90 lik bir açıyla yerleştirilmiş ikinci bir sargı daha kullanılır. Yardımcı sargı olarak adlandırılan bu sargı, motorun iki fazlı bir motor gibi çalışmasını sağlar, Yardımcı sargıya seri olarak bir elektrolitik kondansatör ve bir de otomatik çalışan anahtar bağlanır. Elektrolitik kondansatör, ana ve yardımcı sargı akımları arasında 90 ye yakın bir faz farkı meydana getirir. Otomatik anahtar ise yol verme anında motor devir sayısının %75 ine ulaştığında yardımcı sargıyı devreden çıkarmaya yarar. 297

6 Şekil 20.6 paket şalterle bir fazlı asenkron motora yol verme şeması Şekil 20.7 Bir fazlı asenkron motora otomatik yol verme şeması Bu devrede kullanılan paket şalter üç konumludur. Yol vermenin başlangıcında paket şalter (A) konumuna çevrilir. Bu durumda şalterin her iki kontağı kapanır, ana ve yardımcı sargılar şebekeye bağlanırlar. Motor iki sargısıyla birlikte yol almaya başlar. Devir yükseldiğinde, şalterin kolu serbest bırakılır. Şalter yaylı olduğu için, kendi kendine (B) konumuna döner. (B) konumunda şalterin üst kontağı kapalı kalırken, alt kontağı açılır. Yardımcı sargı devreden çıkar. Ana sargıyla motor çalışmaya devam eder. Şalterin kolu (0) konumuna çevrildiğinde, kapalı olan üst kontak açılır ve motor durur. Bazı firmalar motorlarım bu tip bir paket şalterle çalışacak şekilde yaparlar. Bazen de, örneğin motorun otomatik anahtarı bozulduğunda, böyle bir paket şalterin kullanılması gerekir. Bir fazlı asenkron motora otomatik yol vermeye ait bağlantı şeması Şekil 20.7 de görülmektedir. 298

7 Bu devrede başlatma butonuna basılırsa, M ve A kontaktörleriyle birlikte ZR zaman rölesi de enerjilenir. Güç devresindeki M ve A kontakları kapanır. Motor, ana ve yardımcı sargıyla birlikte yol almaya başlar. Devir sayısı normal değerine yaklaşırken, zaman rölesi normalde kapalı olan kontağını açar. A kontaktörü ile birlikte yardımcı sargı devreden çıkar. Durdurma butonuna basılıncaya kadar, motor ana sargıyla birlikte dönmeye devam eder. 299

8 ÖZET Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme genellikle, buton ve kontaktör yerine paket şalterle veya kollu şalterle yapılmaktadır. Otomatik kumanda devre şemaları çizilirken sembollerin dışında tanıtma işaretleri de kullanılır. Devrede bulunan elemanları adlandırılmak amacıyla kullanılan bu işaretler, belirli kurallar içerisinde konulmaktadır. TSE normuna göre çizilen şemalarda kontaktörler C harfi ile gösterilir. Eğer devrede birden fazla kontaktör varsa, bu kez C1, C2, C3 gibi adlar alır. Üç fazlı asenkron motorlar ilk kalkınma anında normal akımlarının çok üstünde akım çekerler. Çekilen bu fazla akım şebekeye ve motora zarar verir. İlk kalkınma akımını düşürmek için motorlara çeşitli yöntemlerle yol verilir. En çok kullanılan yöntemlerden birisi yıldız üçgen yol vermektir Asenkron motorlar döner alan prensibine göre çalışan motorlardır. Döner alan ise sadece iki veya üç fazlı sistemlerde meydana gelir. Bir faza bağlı bir sargı ile döner alanın yaratılması mümkün değildir. Yalnız bir fazlı asenkron motora yol verilmişse, motordaki tek sargı rotorun dönmesini devam ettirir. Bu sargıya ana sargı adı verilir. 300

9 DEĞERLENDİRME SORULARI 1- Üç fazlı asenkron motora yıldız bağlı yol verirken hangi uçlar köpülenir? A. R-S-T B. U-V-W C. Z-X-Y D. U-Z 2- Aşağıdakilerden hangisi üç fazlı asenkron motorlara üçgen bağlı yol vermede faz akımı ile hat akımını ifade eder? A. If = Ih B. Ih > If C. If > Ih D. If=Uf 3- Üç fazlı asenkron motoru devir yönü nasıl değişir? A. Frekans Değiştirerek B. Gerilim Azaltılarak C. Fazlardan İkisini yeri Değiştirilir D. Gerilim Yükseltilerek 4- Üç fazlı otomatik kumanda devrelerine start butonuna paralel bağlanan kumanda kontağına ne denir. A. Güç Kontağı B. Kapalı Kontak C. Kesik Çalışma D. Mühürleme 5- Aşağıdakilerden hangisi üç fazlı asenkron motorların ilk hareket sisteminde kullanılan elemanlardan değildir. A. Enversör Şalter B. Kontaktör C. Termik Röle D. Buton 301