Fıkıh Soruları Ramazan Bayramı Fitre ve zekâtlar bayram bittikten sonra da verilebilir mi?

Transkript

1 Fıkıh Soruları Ramazan Bayramı Fitre ve zekâtlar bayram bittikten sonra da verilebilir mi? Zekatın ödenmesinin zamanı, aslî ihtiyaçlar ve borçlar düşüldükten sonra, nisap miktarı, zekâta tabi ve üzerinden bir yıl geçmiş bir mala sahip olunduğunda en kısa zamandır. Zekâtla yükümlü olan kişi, özürsüz olarak zekâtını geciktirirse günahkâr olur. Çünkü zekâtın ödenme devresinden geri bırakılırsa, farz kılınmasının maksadı tam olarak gerçekleşmemiş olur. Zekâtın ödenmesinin vakti, malların türlerine göre belirlenir. Buna göre: 1) Altın, gümüş, para ve her çeşit ticaret eşyasının zekâtı ile otlak hayvanlarının zekâtı her yıl bir kere kameri yıl tamamlandıktan sonra ödenir. 2) Ziraî ürünler ve meyvelerin zekâtı, yıl içinde ürünün tekrarına göre ürününden verilir. Bunlarda bir yıl geçme şartı yoktur. Ebu Hanîfe ye göre, nisap miktarına ulaşma şartı da aranmaz. Fakihlerin çoğunluğuna göre ise, ziraî ürünlerin zekâtında nisaba ulaşmak şarttır. Ebu Hanîfe ve İmam Züfer e göre, ürün ve meyve ortaya çıkıp bozulmasından emin olunacak noktaya gelince, hasat edilecek durumda olmasa bile zekât gerekir. Ebu Yusuf a göre, hasat edilecek duruma gelince, İmam Muhammed e göre ise hasat edilip harman yapılınca zekât farz olur. 1 Şâfiî ve Hanbelîlere göre, hububatta tanelerin kuvvetlenmesi meyvelerde ise olgunlaşma zamanında zekât farz olur. 2 3) Balın zekâtı, zekât verecek kadar balın meydana gelmesi, madenlerin zekâtı ise, zekât verecek kadar maden çıkarmakla farz olur. Nisaba Mâlik olan kimsenin zekâtını yılı dolmadan önce kendi isteği ile önceden vermesi caizdir. Çünkü bu kimse zekâtı farz olma sebebi gerçekleştikten sonra ödemiştir. Hz. Ali (r.a) den rivayet edildiğine göre; Hz. Abbas, Rasûlullah (s.a.v) a, vakti gelmeden önce malının zekâtını peşin ödemeyi sormuş, Hz. Peygamber bu konuda ona ruhsat vermiştir. 3 Zekât ödemesinin yıl sonuna bırakılması mal sahiplerine kolaylık içindir. Bu yüzden fakirin biran önce yararlanmasını sağlamak amacıyla vakti gelmeden önce de verilebilir. Bu durum bir borcu henüz vadesi gelmeden ödemeye benzer. Şâfiîlere göre, peşin zekât vermenin yeterli olması için, sene içinde mal sahibinin yıl sonuna kadar zekâtın farz olmasına ehil olarak kalması gerekir. Diğer yandan zekâtı alanın yıl sonunda da zekât almaya ehil olması şarttır. Bu iki şart gerçekleşmezse peşin verilecek zekât yeterli olmaz. 1 İbn Abidin, Reddu l Muhtar, II/72 2 Şirbini, Mugni l Muhtaç, I/386; Buhuti, Keşşafu l Kanna, II/192 3 Ebû Davut, Sünen, Zekât, 22; Tirmizî, Sünen, Zekât 37; İbn Mâce, Sünen, Zekât, 7 1

2 Maliki ve Zahirilere göre ise, yıl dolmadan zekâtı vermek caiz değildir. Çünkü zekât namaza benzer. Bu yüzden vakti girmeden önce verilmesi yeterli olmaz. 4 Bütün bunlardan anlaşıldığı kadarı ile, zekat Ramazan ayı içerisinde ödenirse Ramazan ayının fazilet ve manevi ziyafetinden de istifade edilmiş olur. Buna rağmen zekatın farz olması için dolması gereken takvimden önce veya sonra ödenmesi caizdir. Fakat Ramazan ayında ödenmesi ifade ettiğimiz gibi, daha faziletlidir. Fıtır sadakasına gelince, yükümlü olma vakti (vücup vakti) Hanefîler'e göre ramazan bayramının 1. günü tan yerinin ağarması, cumhuru ulemaya (alimlerin çoğunluğuna) göre ise ramazanın son günü güneşin batması anıdır. Fıtır sadakasını yerine getirmenin geçerliliği (sıhhati) için hangi zaman dilimi içinde ödenmiş olması gerektiği hususunda da farklı içtihatlar vardır. Önce belirtilmelidir ki, dört mezhepte de fıtır sadakasının ramazan bayramından bir veya iki gün öncesi ile bayram namazı vakti arasında kalan süre içinde geçerli olarak edâ edilebileceği görüşleri hâkimdir. Bu süreden öncesi ve sonrası hakkındaki görüşler özetle şöyledir: Hanefî mezhebinde fetvaya esas olan görüşe göre fıtır sadakası, ramazan ayının girmesinden itibaren ödenebileceği gibi, Ramazan ayı girmeden bile verilebilir. Fitre, bayram gününden önce veya bayram günü ödenmemiş bayram sonrasına bırakılmışsa fitre yükümlülüğü devam eder ve ilk fırsatta ödenmesi gerekir. Şafiî mezhebine göre, fitre ramazan ayının başlangıcından itibaren ödenebilir, daha önce ödenmez. Maliki ve Hanbelî mezheplerine göre ise ancak ramazan bayramından bir veya iki gün önce verilebilir, daha önce verilemez. Diğer taraftan bu üç mezhebe göre, fitrenin bayramın 1. günü güneşin batışına kadar eda edilmesi geçerlidir. Özürsüz olarak bu vakitten sonraya bırakılması haramdır ve geciktirmekten ötürü fitreyi yerine getirmekle yükümlü olan kişi günahkâr olur. Fakat fitre borcu zimmetten düşmediği için, bu mezheplerde de daha sonraki günlerde kaza yoluyla yerine getirilmesi gerekir. Özet olarak, bütün mezheplere göre, fitrenin Hz. Peygamberin uygulamasına binaen bayram namazına gitmeden önce verilmesi müstehaptır. Bununla birlikte bilginler, yine Hz. Peygamberin hadislerinde ifade edilen yoksulların ihtiyaçlarının giderilmesi amacına uygun olarak fitrenin bayramdan bir-iki gün önce ödenmesini teşvik etmişlerdir. Fitrenin bayramın 4 İbn Rüşd, Bidayetü l Müçtehit, I/266; Şevkani, Neylü l Evtar, IV/151 2

3 birinci gününden sonraya bırakılması ise caiz değildir; ancak zamanında ödenmemiş olmasından dolayı fitre yükümlülüğü sona ermez, mutlaka sonradan da ödenmesi gerekir. Bazı ülkelerde ramazan bayramı diğer ülkelere göre bir gün önce ya da bir gün sonra kutlanıyor. Bayram gününü belirlemede neye göre hareket etmeliyiz? İslami ibadetlerden oruç, hac, zekât ve fitre gibi ibadetlerin vakitleri kameri takvim sistemi ile tespit edilir. Orucun başlama tarihi Ramazan ayının hilalinin görülmesi, bayram ise Şevval ayının hilalinin görülmesi ile sabit olur. Her iki ayın hilalinin tespit edilmesi hava açık olunca hilâli görmekle, bulutlu olunca bir önceki ayı otuz güne tamamlamakla mümkün olur. Çünkü Allah Teâlâ; Sizden her kim Ramazan ayına yetişirse oruç tutsun. 5 buyurmuştur. Hz. Peygamber (a.s) de bir hadis-i şerifinde; Hilâli görünce oruç tutun, hilâli görünce oruç bozun. Eğer hava bulutlu olursa şaban ayını otuza tamamlayın 6 buyurmuştur. Buhârî nin bir rivayetinde; Ay yirmi dokuz gündür. Ayı görmedikçe oruç tutmayın. Eğer hava bulutlu olursa, Şaban ayını otuza tamamlayın denilir. Müslim'in bir ifadesi ise şöyledir: Hz. Peygamber Ramazan'dan söz ederken iki elini birbirine bitiştirerek yaptığı üç hareketle ayın otuz gün olduğunu göstermiştir. Sonra başparmağını işaret parmağıyla bükerek; Ayı gördüğünüz zaman oruç tutun, ayı gördüğünüz zaman iftar edin. Eğer üzerinize bulut gelirse, Şaban'ı otuza tamamlayın. buyurmuştur. Kamerî aylar, yıl boyunca iki, üç veya dört ay süresince yirmi dokuz gün olabilir. İçinde bulunduğumuz dönemde ise, Astronomi ilminin de gelişmesi ile, güneş ve ayın hareketleri bilimsel olarak yakinen takip edilmektedir. Artık bu gün hesabi olarak kameri ayların oluşmaya başlamaları, ilk defa görülebilecek zaman ve mekanları tam olarak tespit edilmektedir. Havanın açık veya kapalı olması hilallerin tespitine engel teşkil etmemektedir. Hem sünnetin tarifi hem de ilmi verilerle hilallerin tespiti gayet açık olduğu halde bu verilerin kullanılmasında ve uygulanmasında ülkelerin ayrı ayrı algılamaları söz konusudur. Biz teşkilat olarak hilallerin tespitinde şu kurallardan hareket etmekteyiz: 1. İster çıplak gözle, isterse modern ilmin rasat metotlarıyla olsun, asıl olan Hilal'in ru'yeti=görülmesidir. 2. Astronomların hesapla tespit ettikleri kameri aybaşlarına dinen itibar edilebilmesi için, onların bu tespitlerini hilal'in güneş battıktan sonra ve görüşe mani engellerin 5 Bakara Suresi, 2:183 6 Buharî, Sahih, Savm, 5, 11; Müslim, Sahih, Sıyam, 4, 7, 8, 17, 20 3

4 bulunmaması halinde gözle görülebilecek şekilde, ufukta fiilen mevcut olması esasına dayandırmaları gerekir ki, bu Ru'yete " HÜKMİ RU'YET" denir. 3. Hilal'in görülebilmesi için iki temel şartın gerçekleşmesi zorunludur: a) İçtima (kavuşum)'dan sonra Ay ile güneş'in açısal uzaklığı 8 dereceden az olmamalıdır. Bilindiği üzere Ru'yet, 7 ile 8 dereceler arasında başlamaktadır. 8 derecenin esas alınmasında, ihtiyat bakımından görüş birliğine varılmıştır. b) Güneş'in batışı anında Ay'ın ufuktan yüksekliğinin açısal değeri, 5 dereceden az olmamalıdır. Sadece bu esasa göre normal durumlarda hilal'in çıplak gözle görülebilmesi mümkündür. 4. Hilal'in Ru'yet edilebilmesi için belli bir yer şart değildir. Yeryüzünün herhangi bir bölgesinde Hilal'in Ru'yet'inin sabit olması yeterlidir. Aslında bu kurallar, bizim de aktif üyesi bulunduğumuz Avrupa Fetva ve Fıkhi Araştırmalar Konseyi nin Mayıs 1999 tarihinde Köln Konferansında, Haziran 2008 tarihinde Genel Merkezimizde yapılan toplantıda ve Avrupa Fetva ve Fıkhi Araştırmalar Konseyinin 8-12 Recep 1430/30 Haziran - 4 Temmuz 2009 tarihinde yapılan İstanbul Toplantısında alınan kararlardır. Bu kararlar şu anda Türkiye devletinin de uyguladığı kurallardır. Bu kurallar hemen bütün İslam ülkelerinin de bildiği ve kısmi olarak uyguladığı kararlardır. Ancak kendilerine mahsus kriterleri sebebiyle bazen ayrı kararlar alabiliyorlar. Bizim cemaat olarak yapabileceğimiz şey ise, kendi prensiplerimiz doğrultusunda teşkilatımızın tespitlerince hareket edip, Ramazan ayına başlamak ve bayram yapmaktır. Bayram namazı tek başına kılınabilir mi? Cemaatle kılmak şart mıdır? Hanefiyye mezhebine göre, kendilerine cuma namazı farz olan kimselere, cuma namazının farz olması ve edasının şartları çerçevesinde, Ramazan ve Kurban bayramı namazları vacip namazlardır. Yalnız bayram namazlarında hutbeler namazdan sonra okunur ve sünnettir. Hanbelî mezhebinde kuvvetli olan görüşe göre bayram namazı farz-ı kifaye, Şâfiî ve Malikilere göre ise müekked sünnettir. 7 Bayram namazı, Cuma namazında olduğu gibi, cemaatle kılınır. Cemaate yetişemeyen kimse, kendi başına bayram namazı kılamaz. Dilerse dört rekat nafile namaz kılar. Bu bir Duha (kuşluk) namazı yerine geçer. Ancak Şâfiî mezhebine göre bayram namazının cemaatle 7 İbnu l Humâm, Fethu l Kadir, 1/422; İbn Abidin, Reddu l Muhtar, 1/774; İbn Kudâme, el-mugnî, 2/367; Zuhayli, el-fıkhu l İslami ve Edilletuhu 4

5 kılınması daha faziletlidir. Fakat, bir kimse tek başına hutbesiz olarak da kılabilir. Bu yüzden onlara göre, yolcular ve kadınlar da bayram namazını tek başına kılabilirler. Bayram gününe özel bir namaz var mı? Bayram günlerinde özel olarak kılınacak bir tek namaz vardır; o da Ramazan ve Kurban bayramı namazlarıdır. Bu iki namazın dışında bayrama özel bir namaz söz konusu değildir. Allah en iyisini bilir. M. Hulusi Ünye 5