CİNSİYETE BAĞLI KALITIM

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "CİNSİYETE BAĞLI KALITIM"

Si̇mge Şafak
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 CİNSİYETE BAĞLI KALITIM

2 *Cinsiyetin belirlenmesi: Eşeyli üreyen hayvanlarda cinsiyetin belirlenmesi farklı şekillerde olabilmektedir. Bazı hayvanlarda cinsiyetin belirlenmesi, çevre koşulları tarafından belirlenirken; bazılarında da yaşam süreleri içinde cinsiyet değişebilmektedir. Halkalı solucanlarda bireyler genç yaşta erkek, ileri yaşlarda dişi olmaktadır. Timsahlarda yumurta düşük sıcaklıkta gelişirse; dişi, yüksek sıcaklıkta gelişirse; erkek bireyler oluşur. Arılarda yumurta döllendikten sonra (2n) gelişirse; dişi, yumurta döllenmeden gelişirse (n); erkek bireyler oluşur.

3 Hayvanların çoğunda cinsiyetin belirlenmesi kromozomlarla olur. Cinsiyet haricindeki karakterlerin ortaya çıkmasından sorumlu olan kromozomlara; vücut kromozomu (otozom) denir. Cinsiyetin belirlenmesinden sorumlu olan kromozomlara; cinsiyet kromozomu (gonozom) denir. Gonozomlar aynı zamanda cinsiyet haricindeki bazı karakterlerin ortaya çıkmasından da sorumludur.

4 Gonozomlar X ve Y olarak ifade edilirler. Balık ve kuşlarda XX: erkek, XY: dişidir. (Daha çok ZZ: erkek, ZW: dişi olarak ifade edilirler) İnsanlarda gonozomlar, dişilerde: XX, ekeklerde ise XY dir.

5 İnsanlarda 46 kromozom bulunur. Bunlardan 44 tanesi vücut kromozomu (otozom) 2 tanesi ise cinsiyet kromozomu (gonozom) Dişi birey (2n): 44 + XX Yumurta (n): 22 +X Erkek birey (2n): 44 + XY Sperm (n): (22 +X) ve (22 +Y)

6 Cinsiyet belirlenirken, gonozomlar çaprazlanır. Çaprazlama sonucunda erkek ve dişi bireylerin oluşma ihtimali: % 50 dir.

7 *Cinsiyete bağlı kalıtım: X ve Y kromozomları üzerinde taşınan karakterler, cinsiyete bağlı kalıtımı oluşturur. Cinsiyet kromozomları, cinsiyetin haricindeki bazı karakterleri de taşır. Bu karakterlerin bazıları, mutasyonla bozularak; kalıtsal hastalıkları oluşturur. X ve Y kromozomları aynı şekil ve büyüklükte değildir. Bu nedenle bu kromozomlarda, homolog (eş) ve homolog olmayan kısımlar bulunur.

9 **Kas distrofisi: Kasların zayıflaması ve uyumsuz çalışması hastalığıdır. Bu hastalık, kaslarda bulunan distrofin adı verilen bir proteinin üretilememesinden kaynaklanır. **Renk körlüğü (Daltonizm): Renk körlüğü, kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edememe hastalığıdır. Bu hastalık, X kromozomu üzerinde bulunan çekinik bir gen tarafından kontrol edilir. Renk körü bireylerde; mavi, kırmızı ve yeşile duyarlı olan koni hücrelerinden biri eksiktir.

10 **Renk körlüğü (Daltonizm): Renk körlüğü, kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edememe hastalığıdır. Bu hastalık, X kromozomu üzerinde bulunan çekinik bir gen tarafından kontrol edilir. Renk körü bireylerde; mavi, kırmızı ve yeşile duyarlı olan koni hücrelerinden biri eksiktir.

11 **Hemofili: Hemofili, kesilen bir yerde kanın pıhtılaşmaması hastalığıdır. Hemofili hastalığı, X kromozomu üzerinde çekinik bir gen tarafından kontrol edilir. Kadınlarda hemofili hastalığına hemen hemen hiç rastlanmaz. Çünkü bir kadının hemofili olabilmesi için; babanın hemofili hastası ve annenin de taşıyıcı olması gerekir. Olasılık ilkelerine göre, hemofili bir bayanın oluşma olasılığı milyonda birdir. Ayrıca böyle bir kız genellikle ana rahminde ölür. Çünkü hemofili geni, homozigot durumunda öldürücü etki yapar. Eğer yaşarsa; en fazla ergenlik yaşına kadar yaşayabilir.

12 **Hemofili Uygulama Soruları

13 Örnek: Taşıyıcı bir anne (X H X h ) ile sağlam bir babanın (X H Y); a) Çocuklarının hemofili olma ihtimali kaçtır? b) Erkek çocuklarında hemofili görülme ihtimali kaçtır? a) Çocuklarında hemofili görülme ihtimali: %25 tir. b) Erkek çocuklarında hemofili görülme ihtimali: % 50 dir.

14 Örnek: Hemofili bir anne (X h X h ) ile sağlam bir babanın (X H Y); a) Çocuklarının hemofili olma ihtimali kaçtır? b) Erkek çocuklarında hemofili görülme ihtimali kaçtır? a) Çocuklarında hemofili görülme ihtimali: %50 tir. b) Erkek çocuklarında hemofili görülme ihtimali: % 100 dir.

15 Örnek: Taşıyıcı bir anne (X H X h ) ile hemofili bir babanın (X h Y); a) Çocuklarının hemofili olma ihtimali kaçtır? b) Kız çocuklarında hemofili görülme ihtimali kaçtır? a) Çocuklarında hemofili görülme ihtimali: %50 tir. b) Erkek çocuklarında hemofili görülme ihtimali: % 50 dir.

16 **Renk körü Uygulama Soruları

18 Örnek: Renk körü bir anne (X r X r ) ile sağlam bir babanın (X R Y); a) Çocuklarının renk körü olma ihtimali kaçtır? b) Kız çocuklarında renk körü görülme ihtimali kaçtır? X R : Sağlam gen X r : Renk körü geni a) Çocuklarının renk körü olma ihtimali: % 50 dir. b) Kız çocuklarında renk körü görülme ihtimali: % 0 dır.

19 Örnek: Sağlam bir anne (X R X R ) ile renk körü bir babanın (X r Y); a) Çocuklarının taşıyıcı olma ihtimali kaçtır? b) Kız çocuklarının taşıyıcı olma ihtimali kaçtır? a) Çocuklarının taşıyıcı olma ihtimali: %50 dir. b) Kız çocuklarının taşıyıcı olma ihtimali: %100 dür.

20 Doğru olanların yanına D, Yanlış olanların yanına Y harfi yazınız. ( Y ) ( D ) ( D ) ( Y ) ( D ) ( Y ) 1. Aynı karaktere etki eden gen çifti aynı kromozom üzerinde bulunur. 2. Cinsiyeti belirleyen kromozomlara gonozom, diğer kromozomlara ise otozom adı verilir. 3. Aynı kromozom üzerinde bulunan genlere bağlı genler adı verilir. 4. Canlıların gelişmişlik düzeyi arttıkça kromozom sayısı da artar. 5. Aynı kromozom üzerinde bulunan genler arasındaki mesafe arttıkça krossing over ihtimalide artar. 6. Bağlı genler sadece mitoz bölünme sırasında gerçekleşen krossing over ile birbirinden ayrılabilirler.

21 Mustafa AYAR Biyoloji Öğretmeni Uzm. Öğret SON...

Benzer belgeler

KALITIMIN GENEL İLKELERI. Modern Genetik Eşeye Bağlı Kalıtım-1

KALITIMIN GENEL İLKELERI. Modern Genetik Eşeye Bağlı Kalıtım-1 KALITIMIN GENEL İLKELERI Modern Genetik Eşeye Bağlı Kalıtım-1 Eşey Tayini Kromozoma dayalı eşey saptanması çok hücreli canlılarda gerçekleştirilebilir. Otozomal kromozomlar üzerinde her iki eşeye ait özellikleri