SÜT SIĞIRI YETİ TİRİCİLİĞİNDE DÖL VERİMİ SORUNLARI. Prof. Dr. Selahattin KUMLU. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Antalya

Transkript

1 SÜT SIĞIRI YETİ TİRİCİLİĞİNDE DÖL VERİMİ SORUNLARI Prof. Dr. Selahattin KUMLU Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Antalya

2 Döl veriminde 4 ana hedef 1. Gebeliğin süt verimine ve yemden yararlanmaya olumlu etkisinden yararlanmak üzere her yıl her bir ineğin gebe kalmasını sağlamak 2. Sürüyü yenilemede veya et üretiminde kullanılabilecek yeterli sayıda ve kalitede buzağı elde etmek ve en az kayıpla yetiştirmek 3. Kuruda kalma süresini uygun seviyede tutarak gereksiz masraflardan kaçınmak 4. Planlı çiftleştirme yoluyla daha verimli ve sağlıklı döller elde etmek 2

3 Laktasyon eğrisi Laktasyon başında hem süt verimi daha yüksek ve hem de yemden yararlanma daha yüksektir

4 Döl veriminde başarıyı ölçmede 5 kıstas 1. Buzağılamayı izleyen ilk 50 gün içinde ineklerin en az %80 inin ilk kızgınlık belirtileri saptanmış olmalıdır. 2. İneklerin en az %70 i buzağılamayı izleyen günler arasında tohumlanmış olmalıdır. 3. İlk tohumlamada gebe kalanların oranı %55 in altına düşmemelidir. 4. Gebelik başına tohumlama sayısı 1,8 i aşmamalı, ortalama 1,65 dolayında kalmalıdır. 5. En kötü olasılıkla, 4. tohumlamadan sonra ineklerin en çok %10 u boş kalmış olmalıdır. 4

5 Enerji ihtiyacı Enerji dengesi BKP Döl verimi 5

6 Döl veriminde karşılaşılan sorunlar: Anket sonuçları Almanya da 1999 yılında 238 işletme sahibine en önemli döl verimi sorunları sorulmuş. Sakin kızgınlık Yeniden kızgınlık gösterme Yumurtalık kistleri Metritis Sonun düşmemesi Kızgınlığın görülmemesi Yavru atma Ketozis Diğer %

7 Döl veriminde karşılaşılan sorunlar: Aşırı ve uygunsuz kesif yem tüketimi zararlı Günlük kesif yem azami miktarı (kg) İnek başına yıllık süt verimi (kg) Azami kesif yem tüketimine ulaşılan hafta İnek başına yıllık kesif yem tüketimi (kg) Kaba yemden alınan günlük süt miktarı (kg) Döl verimi ana sorunları Yeniden kızgınlık gösterme (%) Sakin kızgınlık (%) Yumurtalık kistleri (%) Kesif yem tüketimi düşük yüksek 6,2 11, ,1 3, ,0 7,

8 Döl veriminde karşılaşılan sorunlar: Almanya da anket sonuçları Kaba yem rasyonu: Ankete katılan işletmelerin %50 den fazlası yıl boyunca silaj yediriyor. Kaba yem olarak her bir ineğe günde ortalama 20 kg ot silajı, 15 kg mısır silajı ve 2 kg kuru ot veriliyor. Kaba yem rasyonunda protein fazlası var. Kesif yem: Ek olarak verilen kesif yem de enerji/protein dengesini kurmaya uygun değil! Sonuç: Buzağılamadan kısa bir süre sonra azami kesif yem tüketimine zorlama sonucunda asidoz ve buna dayalı kist ve metritis olayları ortaya çıkıyor. Protein fazlası da sakin kızgınlık, kist ve metrit olaylarını tetikliyor. 8

9 Ne Yapmalı? 1. Hataların ve eksiklerin doğru saptanabilmesi ve isabetli önlem alınabilmesi için mutlaka düzenli kayıt tutulmalı ve tutulan kayıtlardan yararlanılmalı 2. Sorun tüm sürüde görülüyorsa a. Kötü sürü yönetimi b. Dengesiz besleme c. Uygun olmayan barınak koşulları d. Parazit sorunu 3. Sorun bir veya birkaç inekte varsa, akrabalarına bakıp o inek veya ineklerin genetik bakımdan sorunlu olup olmadıklarına karar verilmelidir. 9

10 Ne Yapmalı? 4. Uzman bir veteriner hekim ile bir Sürü Yönetim ve İzleme Programı yapılmalı ve uygulanmalıdır. Unsurları: Sürü izleme Üreme sürecinin denetlenmesi Genetik ıslah Dengeli besleme 10

11 Ne Yapmalı? Sürü izleme Numaralama Gözleme Kayıt tutma İnek tabelası Ahır durum çizelgesi Kızgınlık takvimi İnek kartları / Bilgisayar kayıtları 11

12 Kızgınlık takvimi Gün\Ay Aralık/Ocak Ocak/Şubat Şubat/Mart Mart Pazartesi Salı 1 Hande Tohumlandı 22 Hande Đzle! 12 Hande test! 5 Çarşamba Perşembe 3 Elif buzağıladı Hande gebe 7 Elif Kızgın? Cuma Cumartesi Selda kontrol et! 9 Pazar 6 27 Selda kanama! 17 Selda tohumlandı 10 Selda kontrol et! Pazartesi Selma buzağıladı Salı Çarşamba Perşembe 10 Selma Kuru Cuma Cumartesi Pazar Pazartesi 14 Esmer kızgın Salı 15 Esmer tohumlandı 5 Esmer tohumlandı 26 Esmer kontrol et! 19 Esmer gebe mi? Çarşamba 16 Esmer kanama Perşembe Cuma Cumartesi Pazar

13 Ne Yapmalı? Buzağılama öncesi inekler ne yağlı, ne de zayıf olmalıdır. Buzağılamaya 1-1,5 ay kala hazırlık yemlemesi yapılmalıdır. Mastitis testi yapılmalıdır. 13

14 Ne Yapmalı? Doğurma doğal bir olaydır ve her doğurmaya müdahale gerekmez. Zor ve riskli doğumlarda uzman bir Veteriner Hekime başvurulmalıdır. Düvelerin buzağılamasına deneyimli bir kişinin önderliğinde 3 kişi ile yardım edilmelidir. Buzağılama yeri temiz, havadar ve aydınlık olmalıdır. 14

15 Ne yapmalı? Her buzağılayan ineğe antibiyotik verilmemelidir Buzağılamadan sonraki 12 saat içinde eş düşmemişse, Vet.Hekime başvurulmalıdır. Uzman bir Veteriner Hekim tarafından; a. Buzağılamayı izleyen ilk 2 hafta içinde yırtılma ve zedelenmeye karşı döl yolları kontrol edilmelidir. b. Buzağılamayı izleyen haftalarda iltihaplanma durumu ve işlevlerini yapıp yapmadıklarını anlamak amacıyla yumurtalık ve döl yolu ile yatağı kontrol edilmeli c. İlk tohumlamadan sonraki haftalarda gebelik teşhisi yaptırılmalıdır. d. Diğer dönemlerde gebe kalmayan sorunlu ineklerle ilgilenilmeli, gereken önlemler alınmalıdır. Sağlığın ihmal edilmesinin maliyeti çok yüksektir! 15

16 Ne yapmalı? Bir aylık gecikmenin ortalama bedeli 100 YTL dır Sakin-gizli kızgınlığın yalnızca %6 sı kısırlıktan kaynaklanmaktadır. Sakin kızgınlığın temel nedeni, hormonal salgı düzenini bozan hatalı besleme ve barındırmadır. En ucuz denetim, inek ve düveleri günde yarımşar saatten 4 kez izlemektir. Günlük izleme sayısı Kızgınlığı saptama oranı (%)

17 Ne Yapmalı? Tohumlamada başarının yüksek olması için; Tohumlanacak ineğin vulva akıntısı temiz, berrak ve yapışkan olmalıdır. Çift tohumlama, yalnızca özel hallerde yapılmalıdır. Tohumlama sırasında hayvan strese sokulmamalıdır. Sabah kızgın olarak belirlenenler akşam, akşam belirlenenler ertesi gün sabah tohumlanmalı! Kızgınlık takvimine ineğin kızgınlık belirtileri anlaşılır şekilde kayıt edilmelidir. Buzağılamayı izleyen ilk 8 haftada tohumlanmamalıdır. 17

18 Ne yapmalı? Boğayı BOĞA KATALOGU ndan seçiniz. Katalog bilgilerine göre; Döl verimi özellikleri bakımından damızlık değeri ve isabet derecesi %70 ten yüksek olan; Kızları zor doğum yapmayan, Yavruları kolay doğan, Kızlarının damızlıkta kalma süresi yüksek olan, Yavrularında hatalı oluşumlar ve kalıtsal bozukluklar görülmeyen DENENMİ boğalar kullanınız. 18

19 Boğa katalogu 19

20 Bilgi eksikliği olan bir boğa katalogu Sığırlarda döl verimi sorunları, 20

21 İneklerin seçimi Düve iken, dengeli beslemeye karşın yumurtalıklarında kist oluşanlar ve soylarında da bu eğilim olanlar damızlık olarak seçilmemelidir Üreme ve metabolik sorunları olanlar ve soylarında da bu soruna rastlananlar damızlıkta kullanılmamalıdır Laktasyonda düşük persistensiye sahip olanlar damızlıkta kullanılmamalıdır Düşük yem tüketimi kapasitesine sahip olanlar damızlıkta kullanılmamalıdır 21

22 Dengeli besleme için ne yapmalı? Sığırların dengeli beslenmeleri için; Büyüme, gelişme ve verim durumlarına bağlı olarak besin maddeleri gereksinimleri bilinmelidir Rasyonda kullanılan yemlerdeki besin maddelerinin miktarı ve birbirlerine oranı yem analizleri yardımıyla belirlenmelidir Yıl boyunca gerekli yem miktarı önceden planlanmalı ve zamanında temin edilmelidir. 22

23 Buzağılama öncesi ve sonrası besleme? Buzağılama öncesi Ca/P=1/1 olmalıdır. Buzağılamaya 2-4 hafta kala 5-8 kg süt veriyormuşçasına beslenmelidir. Bu dönemde rasyonda bulunan yemlerde ani değişikliklerden kaçınılmalıdır. Son iki ay içerisinde dölütün hızlı bir şekilde büyümesi nedeniyle, kaba yem tüketimi azalacağından, kaba yemin kalitesi arttırılmalıdır Kabızlık yapan veya ishale yol açan yemlerin rasyona katılması önlenmelidir. Buzağılama sonrası Kaba yem tüketimi arttırılmalıdır. Rasyon, ortaya çıkma olasılığı yüksek olan enerji açığını kapatacak şekilde hazırlanmalıdır. Günlük rasyonda kesif yem miktarı 5-6 kg ı aşıyor ise, bunu 3-4 öğüne bölerek hayvana vermelidir. Her iki dönemde Belirli aralıklarla süt ve kan örnekleri alınarak metabolik sorunların varlığı araştırılmalı ve belirlenmesi durumunda derhal sağaltma çalışmaları başlatılmalıdır. 23

24 Sonuç Düvelerini 2 yaşında buzağılatabilen; İnek başına yılda 1 buzağı alan; İnekleri ortalama 4 yıl damızlıkta tutabilen; Sürüdeki ineklerin en az %85 i sağmal olan (DÖL VERİMİ BAKIMINDAN) BA ARILI BİR YETİ TİRİCİDİR. 24