ADOLESANLA GÖRÜŞME İLKELERİ. Prof. Dr. Emine Z. Kılıç Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dalı

Transkript

1 ADOLESANLA GÖRÜŞME İLKELERİ Prof. Dr. Emine Z. Kılıç Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dalı

2 Lise birinci sınıfı hatırlayın! Sizi en çok mutlu eden şeyler nelerdi? Sizi en çok üzen şeyler nelerdi? Bir adolesan kliniğine başvursanız nedeni ne olurdu? Beklentiniz ne olurdu?

3 " Puberty" Edward Munch, 1895

4 Bilişsel gelişim: Soyut düşünce gelişimi : 1. Eğer soruları sorar, farklı olasılıklar üzerinde düşünür. 2. Soyut kavramlar üzerinde düşünür. 3. Kendi düşünceleri üzerinde düşünür 4. Başkalarının görüş açısını anlayabilir. 5. Aynı kavramın yanında ve karşısında olarak tartışabilir. 6. Hipotezler üzerinde düşünebilir. 7. Sosyal biliş gelişir. Farklı durumlarda farklı tutumlar sergileyebilir.

5 Soyut düşünce gelişimi ile ortaya çıkan sorunlar İdeali hayal edebilir, gerçekliği sorgular Kavramları sorgular Felsefi konularda kafa yorar ve tartışır Varoluşsal şüpheler, politik sorular, ahlaki konularda sorgulamalar ortaya çıkar, Ebeveynler ve öğretmenlerle tartışır, düzeni sorgular. Kendi kimliği ile ilgili sorular sorar, ben kimim sorusu gündeme gelir. Başkalarını eleştirirken kendisini de eleştirir.

6 Orta ergenlik Ergenin aileye bağımlılığı Ergenin kendine dayanması Ergenin arkadaş çevresi baskısına direnci

7 DAVRANIŞ, DUYGU VE DÜŞÜNCELERİN İLİŞKİLERİ İnanç Sistemleri Duygular Düşünceler Davranışlar

8 ÖNERİLER: Gencin fikirlerini dinleyin. Kendi kimlik teorilerini oluşturma sürecini destekleyin. Kendi dünya görüşünü oluşturma sürecini destekleyin Kendi beğenilerini ve değer yargılarını geliştirmesini destekleyin. Planlama becerilerini geliştirmesini destekleyin, bu konuda örnek olun. Düşünceler-duygular ve davranışlara farklı yaklaşın: İNSAN HERŞEYİ DÜŞÜNEBİLİR ANCAK YAPTIKLARINDAN SORUMLUDUR!

9 TERAPİST TUTUMLARI Uygun ayna olun, gencin olumlu özelliklerini öne çıkarın. Gereğinde kendinizden çok az miktarda dürüstçe söz edin. Öğüt ve konferans vermeyin Gençle özdeşim yapmayın Esnek, dürüst, güvenilir, iyimser olun. Gereğinde mizah duygunuzu kullanın.

10 KONULAR Geçmiş değil şimdiki zaman ve gelecek zaman üzerinde odaklanın Etiketlemeyin, her davranış kalıcı olmayabilir. Duygu-düşünce ve davranış arasındaki ayrımları yapmasına yardımcı olun. Problem çözme becerilerinin gelişmesine destek olun.

11 ÖZET Ergenlik döneminde soyut düşüncenin gelişimi ile ergen hem sorular sormaya başlar, hem de sorunlarına farklı yaklaşma becerisi kazanır. Terapistin ergenin kendi psikolojik süreçlerini anlaması ve zihinsel becerilerini kullanması için yol gösterici olması gerekir. Bu işlevi gerçekleştirebilmek için terapistin ergenle dürüst ve kabul edici bir ilişkisi olmalıdır.

12 ADOLESANIN AİLE VE AKRAN İLİŞKİLERİ Prof. Dr. Emine Z. Kılıç Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dalı

13 İÇERİK Adolesan çocuğu olan ailelerin çocuklarıyla ilişkileri nasıl? Aile gelişim dönemi açısından adolesans Adolesan Aile ilişkilerinde cinsiyet farkları Akran ilişkileri Özet 15 dk. Genel Tartışma 10 dk. 10 dk. 10 dk. 5 dk.

14 Ailenin Gelişimsel Görevi: Aile sınırlarının esnekliğini değiştirmek: Gencin gereksinimine uygun şekilde KONTROL ÖZERKLİK dengesini kurmak.

15 SORUNLAR Adolesanın özelliklerinden kaynaklanan sorunlar: (Davranış sorunları, gelişimsel gecikme, travmatik yaşantılar.) Ailenin özelliklerinden kaynaklanan sorunlar: (Anne baba ilişkisi sorunları, ebeveynlerin fiziksel veya ruhsal sorunları)

16 ERGEN AİLE İLİŞKİLERİ İLİŞKİLER FARKLILAŞIR: Kız çocuk-anne Kız çocuk-baba Erkek çocuk-anne Erkek çocuk- baba

17 Steinberg ve Duncan; 2002, Ergen sağlığını geliştirmek için ebeveyn ve ailelerin kapasitesini arttırma çalışma grubu raporu: Anababaların ergenin sağlıklı gelişimini desteklemek için gereksinimleri: Ergenlikteki normal gelişimsel değişiklikler konusunda bilgi sahibi olmak, Ergenlik yılları boyunca etkili ebeveynlik yapabilmek için gereken becerileri öğrenebilmek ve böylece ergenin gereksinimlerine yanıt verebilmek, Ergenlik döneminde ailede ortaya çıkan değişimler konusunda bilgilenmek Bu dönemde yaşanan zorluklarda kendilerini destekleyecek bir sistem.

18 Ailenin gelişimsel görevleri Aşamalı ve ergenin özelliklerine uygun biçimde sorumluluk ve özerklik verme konularında yaşa uygun düzenlemelere yapmak ancak kurallardan vazgeçmemek. Gencin özeline saygı gösterirken izlemeyi bırakmamak. Sosyal beceri kazanmasını desteklemek Akran grubu standartlarına izin vermek Ergenin yeni stiller denemesini gerçekçi geribildirimler vererek tolere etmek. Felaketlerde kurtarmaya hazır olmak!

19 Becker in ebeveyn stilleri modeli Yüksek düzeyde duygusal destek üşük düzeyde ontrol AŞIRI İZİN VERİCİ EBEVEYNLER İHMAL EDEN EBEVEYNLER YETKİLİ EBEVEYNLER OTORİTER EBEVEYNLER Yüksek düzeyde kontrol Düşük düzeyde duygusal destek

20 Baumrind (1975) Yetkili ebeveynler ergenin fikrini anlar, kurallara uyumu mantıksal açıklama ile sağlar ancak son karar ve sorumluluk ebeveynindir. Ergenin otonomisini destekler Otoriter ebeveynler ergenin kurallara uyumunu zor kullanarak sağlar. Ergende anksiyete ve davranış bozukluğu, düşük benlik saygısı görülür. Uyumlu ve tutucu olabilirler. Aşırı izin verici ebeveynler sorumluluk almaz, son karar ergenindir. Riskli davranışlar görülebilir ama yaratıcılığı destekler. İhmal eden ebeveynler: Benlik saygısı düşük ergenler ortaya çıkar. Kendini kontrol etme becerileri gelişmez.

21 Ebeveyn ilişkisi akran ilişkisini etkiler (Dekovic, Meeus, 1997) Ebeveynle yakın, kabul edici ilişki Olumlu Benlik algısı Olumlu akran ilişkisi Ebeveyn ilgi azlığı İhmal, eleştiri, Olumsuz benlik algısı Akranlara aşırı Değer verme, uyma, Çok zaman geçirme

22 Ailelere yaklaşım nasıl olmalı Ailenin sorunlarla başedebilme gücünü destekleme Aileyi ergen gelişimi, normal ve normal olmayan durumlar konusunda bilgilendirme Ebeveynlik becerilerini arttırma Gereğinde eş terapisi ile aile çatışmalarını azaltma Ailenin suçlanmaması

23 Ebeveynlik becerilerini arttırma Ebeveynlere 1. Ergenle bağlarını güçlendirme 2. Ergenden beklenen davranışlarla ilgili net yönergeler oluşturma 3. Yönergelere uyum sağlamama durumunda ortaya çıkacak sonuçları net olarak anlatma 4. Öfke kontrolü 5. Ergenin günlük aile işlerine katılımını arttırma konularında eğitimler verilir.

24 Ergenlik döneminde arkadaşlıklar Kızlar ve erkekler arasında farklılıklar vardır Ergenlik döneminin değişik fazlarında farklılıklar vardır, erken ergenlikte aynı cinsten yakın arkadaşlıklar kurulur Orta ergenlikte karşı cinse ilgi ortaya çıkar Geç ergenlikte uzun dönemli planlar yapılır Kendi akran grubunun normları genç için büyük önem taşır.

25

26 ÖZET Ergenlik dönemi aileler için de gelişimsel görevler içeren bir dönemdir. Anne-baba-kız ve erkek ergen farklı gereksinimlere yanıt veren ilişkiler kurarlar Ailenin ergenin sağlıklı gelişimindeki önemi unutulmamalıdır. Akranlarla ilişkiler ergenlik dönemi sürecinde ve kızlarla erkekler arasında farklılıklar gösterir.

27 Adolesan Döneminde Ortaya Çıkan Eğitime İlişkin Sorunlara Yaklaşım Prof. Dr. Emine Z. Kılıç Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dalı

28 İÇERİK Relaksasyon 15 dk. Stres belirtileri ve başetme Olumsuz düşüncelerle başetme Dur-düşün-yap yöntemi Problem Davranışı Ele alma Özet 10 dk. 5 dk. 10 dk. 5 dk. 5 dk.

29 Adolesanlarda okulla ilişkili sorunların nedenleri: Zihinsel gelişim geriliği Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu Dikkat bozukluğu yapan diğer ruhsal sorunlar Okul reddi Sınav kaygısı

30 Stres ve fizyolojik belirtileri Göz bebeği genişler Kalp atışları hızlanır Sık nefes alma ortaya çıkar Kaslar gerginleşir Terleme artar Sindirim sistemi faaliyeti durur Boşaltım sıstemi gevşer Dikkat keskinleşir, bilgi işleme hızlanır Heyecan, korku, kaygı tepkisi ortaya çıkar

31 Olumsuz düşünce biçimleri 1. Ya hep ya hiç türü düşünme 2. Aşırı genellemeler 3. Zihinsel süzgeç 4. Olumluyu geçersiz kılma 5. Hatalı falcılık yapma 6. Aşırı büyütme ya da küçültme 7. Duygusal mantık yürütme 8. meli, malı cümleleri. 9. Etiketleme ve yanlış etiketleme 10. Kişiselleştirme

32 Motivasyon Kendini ilerde olmak istediği kişi olarak hayal etmesi, bu noktaya varmak için ne tür seçimler yapması gerektiği üzerinde düşünmesini sağlar.

33 DUR-DÜŞÜN-YAP DUR: Güçlü ve zayıf yönleri belirle Amaçları belirle DÜŞÜN: Çözümleri sırala Olası sonuçları gözden geçir YAP: Bir eylem planı oluştur Planı izle

34 Çizelge örnekleri Güçlü ve Zayıf Yönlerim Gelişim Planım Sorun Davranışlar

35 ÖZET Ergenlerle çalışırken kendi psikolojik yapısını tanıma ve yönlendirme becerisi kazandırmak gerekir. Stresle başetmeyi öğrenmek ergenin ruhsal ve bedensel belirtiler arasındaki ilişkiyi kurmasını da öğrenmesine yarar Kendini motive etmeyi öğrenmek ergenin olumlu bir benlik imajı oluşturmasına yardımcı olur. Hedeflerini belirlemesini sağlar Davranışlarını yönlendirmek için düşünmesi ve planlama yapması gerektiğini öğrendiğinde ergen tepkisel davranışlarıyla başetmeyi öğrenir. Problem davranışlar yerine alternatifler üretme becerisi kazanmak ergenin sorun çözme becerisini arttırır.

36 SONUÇ Ergenlerle çalışırken ergenin sorunlarını çözmek değil ona sorun çözme becerisi kazandırmak temel amaçtır. Bunu yaparken ergen kendi ruhsal becerilerini farkeder ve kullanmayı öğrenir.