Tarihçinin Özel Sorularının Çözümleri

Transkript

1 LİSANS Tarihçinin Özel Sorularının Çözümleri Bu soruları görün, KPSS sorununu çözün...

2 İÇİNDEKİLER İslamiyet Öncesi Türk Tarihi... Türk - İslam Devletleri... Türkiye Tarihi... Osmanlı Devleti Kuruluş ve Yükselme Dönemi... Osmanlı Devleti Kültür - Uygarlık... Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi... Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi... Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi... XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti... Millî Mücadele Hazırlık Dönemi... I. TBMM Dönemi... Millî Mücadele Muharebeler Dönemi... Atatürk İlkeleri... İnkılaplar ve İç Politika... Atatürk Dönemi Dış Politika... XX. Yüzyıl Başlarında Dünya... II. Dünya Savaşı... Soğuk Savaş Dönemi... Yumaşama Dönemi... Küreselleşen Dünya... Deneme Sınavları

3 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ I 3 1 İslamiyet öncesi dönemde varlık gösteren Türk topluluklarının, demografik yapısının (nüfus özelliklerinin), statik olmaması yani hareketli olmasının temel nedeni yaşam tarzı dır. Türklerin konar göçer bir yaşama sahip olması, bölgelerde nüfus değişimlerinin görülmesine yol açmıştır. 2 Türklerin anayurdu genel hatları ile Orta Asya dır. Türkler farklı nedenlere bağlı olarak anayurt Orta Asya dan çeşitli bölgelere göç etmiştir. Göç edilen bölgelerden biri de Avrupa dır. Avrupa ya gelen Türk toplulukları yeni yaşam bölgelerinde; eskiden olduğu gibi yine otlak ve mera arayışına girmiş, siyasi mücadeleler yaşamış, yeni yerleri fethetmek istemiş ve dış tehditler almıştır. Ancak Avrupa ya gelen Türk toplulukları için ortak Çin baskısı bir yer değiştirme nedeni olmamış veya sorun teşkil etmemiştir. 3 Asya Hunları (Büyük Hunlar) İlk düzenli ordu İlk ikili teşkilat İlk kurultay İlk siyasi birlik İlk devlet teşkilatı İlk onluk sistem İlk İpek Yolu hâkimiyeti Ancak Asya Hunlarının Türk tarihine kazandırdıkları arasında millî alfabe yoktur. Çünkü bu dönemde yazı kullanılmamıştır. Bu özellik Göktürklere ve Uygurlara aittir. 4 Türklerin yaşam tarzının göçebelik olması, hızlı hareket edilmesini ve dayanıklı olunmasını gerektirmiştir. Bu nedenle Türklerin göçlerine at unsuru ve tekerlekli arabalar pratiklik kazandırmıştır. Ancak kurgan adı verilen mezarların göçleri pratikleştiren veya durağanlaştıran yönü yoktur (II). 5 Gaziyan İslam sonrası Türk hükümdarları için kullanılan bir unvandır. 6 Uygurların Manihaizm i benimsemesi ile; Değişenler Sanat yapısı (Kalıcı eserler verilmiş) Geçim kaynağı (Tarım başlamış) Yaşam tarzı (Yerleşik yaşama geçilmiş) Savaşçı yapı (Zayıflamış) Ticaret (Pazar ticareti gelişmiş) 7 Değişmeyenler Egemenlik anlayışı Hanedan yönetimi Sorunun seçeneklerinde yer alan Bitikçi- Din adamı eşleştirmesi doğru değildir. Bitikçi, yazman anlamındadır. Din adamlarına ise Şaman, Kam ve Baksı gibi isimler verilmiştir. 8 Asya da Varlık Gösterenler Avrupa da Varlık Gösterenler Hunlar Bulgarlar Göktürkler Macarlar Uygurlar Hunlar Avarlar Avarlar Kırgızlar Oğuzlar Karluklar ÇÖZÜM 1

4 Orta Asya bozkırlarında hayvancılıkla uğraşan Türk toplulukları için otlak ve meralar vazgeçilmez unsurlar olmuştur. Orta Asya nın kurak iklimi nedeniyle otlak ve meraların azalması Türklerin yer değiştirmek zorunda kalmasına yol açmıştır. 10 İskitler (Sakalar) Tarihinin bilinen ilk Türk topluluğudur. En ünlü hükümdarları Alp Er Tunga ve Tomris tir. Alp Er Tunga, Gaznelilerin Şehnamesi nde yer alır. (C) Hayvan üslubunu sanatta ilk kullanan Türk topluluğudur. (D) Orta Asya nın batısı ile Karadeniz in kuzeyinde yaşamışlardır. (E) Atı evcilleştiren ilk topluluktur. Koşum takımlarını kullanmışlardır. (A) Halkın çoğunluğu İran kavimlerinden oluşur. Şu ve Alp Er Tunga destanlarını ortaya koymuşlardır. Ancak İskitler için Türkler arasında siyasi birlik sağladıkları söylenemez. Çünkü bu olguyu ilk kez gerçekleştiren Asya Hun Devleti dir. 11 Türk tarihinde bağımsızlık elde etmek amacıyla ortaya konulan ilk isyan hareketi Kürşad İsyanı dır. Kürşad ve kırk askeri başarılı olamamıştır. Ancak esaret altında kalmak istemeyen Göktürklere örnek teşkil etmiştir. Asya Hunlarının Türk Tarihine Kattığı İlkler: İlk devlet (A) İlk siyasi birlik (C) İlk kurultay İlk düzenli ordu (B) İlk onluk sistem İlk İpek Yolu hâkimiyeti İlk ikili teşkilat (E) Ancak ilk madeni parayı Asya Hunları değil, Türgişler basmıştır. 13 Göktürklerin ticari münasebet k urduğu devletler: Bizans (Doğu Roma) Çin Sasaniler Diğer Orta Asya Türk Devletleri 14 Öncüle dikkat edildiğinde görülüyor ki verilen yargının diğer bir anlamı; Göktürk hükümdarları kimlerdir? Asıl cevabı aranması gereken budur. Bu durumda hemen verilen seçenekleri incelersek: Bilge Kağan Kültigin Bumin Kağan İstemi Yabgu nun Göktürk hükümdarları olduğunu söyleriz. Ayrıca; bunların dışında Mukan Kağan, Tengri Kağan, Tapar Kağan, İşbara, İllig Kağan, Tuli Kağan gibi isimler de Göktürklerde hükümdarlık yapmıştır. Ancak Bökü Kağan, Uygurlarda hükümdarlık yapmıştır.

5 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ II 5 1 İslamiyet öncesi Türk toplumunda, toplumsal yapı; Oğuş Urug Boy Budun İl (aile) (sülale) (sülalelerin (millet) (devlet) birliği) Şeklinde olmuştur. Bu sıralamaya bakıldığında siyasi örgütlenmenin en üst noktası il (devlet) dir. Her boyun kutsal saydığı bir hayvanın olması, Totem inancının varlığını kanıtlar. (Totemcilik: Bir kabilenin atası olarak kabul edilen bir hayvan yada bitkiyi kutsal sayma biçiminde beliren ilkel inançtır.) Toplumun her yıl vergisini ödediği otlak ve meraların olması, toprağın devletin malı sayıldığını göstermektedir. 3 İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hâkimiyet sembolü olarak; Otağ, orda (çadır) Örgin (taht) Nevbet (davul) Yarlıg (buyruk) Tuğ (sancak) Ok-yay Alem (bayrak) Kotuz (sorguç) kullanılmıştır. Türklerin İslamiyet i kabulüyle birlikte taht, otağ, alem, ferman, hutbe, okutma, para bastırma, menşur (onay), hilat (giysi) hükümdarlık sembolü olarak kullanılmıştır. ÇÖZÜM İlk Türk devletlerinde Egemenlik yetkisi Gök-Tanrı tarafından hükümdar ve ailesine verilir. anlayışı hakimdir. Bu anlayışa Kut denilirdi. Kut siyasi egemenliğin kaynağıydı. Kut; hükümdarlığın halkın gözünde meşru hale gelmesini sağlardı. Aynı zamanda fiziki ve iktisadi gücü de gösterirdi. Kut ile bütün dünyanın hakimiyeti hükümdara verilmiş olurdu. Kut, Gök Tanrı tarafından sadece kişiye değil, ailesine de verilirdi. Kan yoluyla geçerdi. Bu nedenle kağan ailesinden her bireyin devleti yönetme hakkı vardı. Bu anlayış taht kavgalarının önemli nedenlerinden birisiydi. Bu durum Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur. Fakat Kut anlayışı, devletin Gök Tanrı öğretileriyle yönetimini sağlamamıştır. Kurultaya katılan üyelere bakıldığında; Hakan Hatun Hanedan mensupları Hükûmet üyeleri Boy beyleri Bağlı devletlerin yöneticileri bulunurdu. Kurultayın aldığı kararlar genellikle Hakan tarafından da kabul edilirdi. Fakat Kut sahibi Hakan olduğu için son kararı Hakan verebilirdi. Bu nedenle Kurultay bir danışma organı sayılırdı. Kararların tartışılarak alınması meclisin demokratik nitelikler taşıdığının kanıtı sayılabilir. Boy beylerinin katılması ise halkın temsil edildiğinin göstergesidir. Önemli meselelerin görüşülmesi devlet işleyişini ilgilendiren konuların görüşüldüğünün kanıtıdır. Fakat Hakan ın bazı isteklerinin Kurultay tarafından reddedilmesi katı bir monarşinin varlığını kanıtlamamaktadır.

6 6 5 8 Kut İnancı; hükümdara yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılması anlayışıdır. Kut sadece bir kişiye değil, kan yoluyla aileye verildiği için, ailede bulunan her bireyin devleti yönetme yetkisi vardır. Yabgu isimli erkek kardeşin Kurultay da yer alması, mecliste Kut inancının varlığını kanıtlamaktadır. Ancak Hatun, Tamgacı (dış politikaya bakan görevli), Ağılıg (hazine sorumlusu), Aygucı (başbakan) nın hanedan soyundan gelmediği düşünüldüğünde bu görevlerin Kut a sahip olmadığı gibi, devleti yönetmede de yetkileri yoktur. 6 Ülke yönetiminde uygulanan İkili Sistem, ülkenin sağ-sol veya doğu-batı olarak bölünerek idare edilmesidir. Büyük Kağan Doğu da, batıda ise Yabgu unvanı taşıyan ikinci sırada bir hanedan üyesi bulunmaktadır. Bölgelerini serbest bir şekilde idare eden bu yöneticiler, devletin bütün olarak ilgilendiren konularda Kağan a uymak zorundadırlar. Ancak sahip oldukları askerî ve ekonomik gücü taht kavgalarında kullanabiliyorlardı. İkili yönetimin amacı, toplumu devletin altında tutmak, idareyi kolaylaştırmaktır. Türk tarihinde İkili Teşkilatın ilk uygulayıcısı olan devlet Hunlar olmuştur. 7 Eski Türk devletlerinde idari yapılanmada ikili yönetime yer verilmesinin nedenleri; Dinamik toplumu denetim altında tutma isteği Hanedan üyelerinin idareci olarak atanma haklarının olması İdareyi kolaylaştırma isteği Fakat ikili yönetim merkezî otoritenin güçlenmesini sağladığı gibi, zayıflamasına da sebep olmuştur. Genellikle batıya atanan hanedan üyesinin bağımsızlığını ilan etmesiyle ülke bölünmüştür. Uygulanan ikili sistem, hanedan üyelerine bağımsızlığı sağlama yolunu açma gibi bir amaç taşımamıştır. Kağanların eşleri olan Hatunlar, kurultaya katılmışlar, başka devletlere elçi yollama ve yabancı elçileri kabul etme gibi yetkileri bulunmuştur. Hatunların yabancı elçileri kabul etmeleri yeri geldiğinde Kağan a vekalet ettiklerinin göstergesidir. Ancak Hatunların kendilerine ait çadırları yoktur, Bu durum hükümdarlık sembolüdür. Çocuklarının veliahd sayılması, kurultaya katılabilmeleri ve mirastan pay alabilmeleri Kağan a vekalet ettiklerinin göstergesi olamaz. 9 Toplumsal yaşamda kişilerin birbirleriyle, toplum ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen, uyulması devlet gücüyle desteklenmiş kurallar bütününe Hukuk denir. Türkler hukuk sözcüğünün karşılığı olarak Töre sözcüğünü kullanmışlardır. Zamanla uyulan kurallar töre özelliği kazanır. Töre nin kaynakları arasında; Halkın örf ve adetleri (I) Hükümdar emirleri Kurultay kararları (II) Boy beyleri sayılabilirdi. Fakat İslam fıkıhı, Türklerin İslamiyet i kabulüyle Şer i Hukuk kapsamında yerini alacaktır. 10 Uygur Türklerinde; tarım ve ticaretin gelişmesi kanıtlanabilir ilişkilerin kurulmasını zorunlu kıldığından yazılı belgeler yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle sözleşmeler yazılı yapılmıştır. Bunlar daha çok borç alıp verme ve kiralama ile ilgilidir. Bu gelişme ile birlikte töre kurallarını yazıya döken ilk Türk topluluğu Moğollar Dönemi nde Uygurlar olmuştur.

7 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ III 7 1 Türk edebiyatının başlıca örnekleri; Alper Tunga ve Şu destanları: İskitler Oğuz Kağan Destanı: Hunlar Ergenekon ve Bozkurt destanları: Göktürkler Manas Destanı: Kırgızlar Dede Korkut Hikâyeleri: Oğuzlar Türeyiş ve Göç destanları: Uygurlar Karabalasagun Yazıtı: Uygurlar Moyen Çor (Sine-Uşi) Kitabesi ve İki Kardeş Hikâyesi: Uygurlar Yenisey Yazıtları: Kırgızlara aittir. 2 Destan: Bir ulusun başından geçen önemli olayları, bağımsızlık, vatan sevgisi, kahramanlık serüvenlerini olağanüstü şekilde anlatan uzun manzumelerdir. İslam öncesi Türk gelenek, töre, inanç ve yaşam tarzı hakkında bilgi veren en önemli kaynaklardır. Sav: Atasözü Sagu: Ölen kişiler için yapılan ağıt. Koşuk: Kopuz denilen müzik aleti eşliğinde söylenen şiir. Mersiye: Divan Edebiyatında bir nazım biçimidir. 3 Sagu: Ölen kişiler için yakılan ağıt. Sav: Atasözü. Abide: Yazılı anıt. Bezeme: Süsleme sanatı. Koşuk: Kopuz eşliğinde söylenen şiir. 4 Topluluk İskitler Asya Hun Göktürk Uygurlar Kırgızlar Avrupa Hun 5 Destan Alper Tunga ve Şu Oğuz Kağan Ergenekon ve Bozkurt Göç ve Türeyiş Manas Attila Milattan Önce VIII. yüzyıla ait Orhun Kitabeleri, Vezir Tonyukuk (727), Kültigin (732), Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir. Orhun Yazıtlarında; Göktürk Devleti nin kuruluşu ve gelişmesi, yönetici ve halkın karşılıklı görevleri, Türk ve Çin ilişkileri, Türklerin hukuk, din ve inançları hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca bu kitabelerde ilk Türk alfabesi kullanılmış, ilk yazılı millî tarih kaynağı olmuştur. Türk devlet geleneğini yansıtan ilk yazılı Türk kaynağıdır. Ulusçu ve sosyal bir anlayış yazıtlara egemen olmuştur. Anıtlar Türkçe ve Çince kullanılmak üzere Yolug Tigin tarafından yazılmıştır. 6 Tarih boyunca Türklerin kullandığı başlıca alfabeler; Orhun, Uygur, İbrani, Soğd, Arap, Kiril, Latin alfabeleridir. Türkler coğrafi, dinî, ticari ve kültürel değişimlerin etkisiyle çeşitli alfabeler kullanmışlardır. İbrani alfabesi Hazar Türkleri tarafından, Kiril alfabesi Rusya ya yerleşen Türkler tarafından, Latin alfabesi Azerbaycan ve Türkiye tarafından, Arap alfabesi İslamiyet le birlikte kullanılmıştır. Bu alfabeler içerisinde Soğd alfabesi Uygurların, Orta Asya da ticari ilişkilerine bağlı olarak kullanmaya başladıkları alfabedir. ÇÖZÜM 3

8 Soruda verilen bilgiler doğrultusunda, Türklerin atalarının kurganda yaşamaya devam etmesi ikinci bir yaşamın (ahiret inancının) varlığını kanıtlamaktadır. Kurgan (Mezar) yapısının varlığı, eski Türklerde mezar kültürünün geliştiğini gösterir. Ölen ataların resimlerinin keçe üzerine yapılması din anlayışının sanata taşındığının ve dokumacılık faaliyetlerinde bulunduklarının kanıtıdır. Fakat verilen bilgilere göre Tek Tanrı inancı gelişmiştir diyemeyiz. 8 Türklerin tarih boyunca birçok farklı dini ve inancı kabul etmelerinin nedenleri arasında şunlar yer almıştır; Tek Tanrı inancı: Diğer tek tanrılı dinlere kolaylıkla girmeleri Dinsel hoşgörü: Geleneksel Türk din ve inançları diğer din ve inançların etkisine açıktı Coğrafi değişim: Orta Asya nın dışına göç etmelerinden sonra İslamiyet i ve Hıristiyanlığı benimsediler Ticari ilişkiler ve yerleşikliğe geçiş Siyasi hâkimiyeti kaybetme ve siyasi baskılar etkili olmuştur. 9 Kavram Anlam Yuğ Cenaze töreni Balbal Mezar taşı Tamu Cehennem Omay Tanrıça Baksı Din adamı Eski Türklerde Ağıt, Sagu kavramının karşılığıdır. 10 Türk tarihinde kâğıt ve hareketli harf sistemini (matbaa) ilk kez kullanan topluluk Uygurlardır. İslamiyet öncesi Türk tarihinde Uygurlara kadar olan döneme bakıldığında göçebe toplum yapısına bağlı olarak dokumacılık, çadır işleme ve madencilik önemli sanat faaliyetleri olmuştur. Yine bu dönemde ilk millî alfabemiz olan ve Göktürkler tarafından oluşturulan 38 harfli Orhun alfabesi oluşturulduğu sırada Göktürkler göçebe toplum yapısına sahiplerdir. Fakat Uygurların Çin den etkilenerek Manihaizm dinini benimsemeleri ve yerleşik yaşama geçmeleri beraberinde şehirleşme faaliyetlerinin ortaya çıkmasına neden olacaktır. 12 Hoşgörülü bir millet olan Türkler, yayıldıkları yerlerin toplumlarından etkilenmeleri sonucunda çeşitli din ve inançları benimsemişlerdir. Geleneksel Gök-Tanrı inancının dışında Atalar inancı ve yer-su inancı bulunmaktadır. Türkler İslam öncesinde Uygurlarla birlikte Manihaizm ve Budizm dinlerini kabul etmişler. Talas Savaşı ndan sonra kitleler halinde İslam dinine geçmişlerdir. Zerdüştlük, Hıristiyanlık ve Musevilik dinine geçen Türkler de olmuştur. Ancak Türk tarihinde ilk kez bir semavi dine inanan topluluk Hazarlardır. Hazarlar semavi bir din olan Museviliği kabul etmişlerdir. 13 İslamiyet öncesi Türk devletlerinde göçebe dönemde sanat; resim, heykel ve müzik olarak ayrılırken yerleşik dönemde sanat; fresk (duvar resmî), mimari, çini, heykel ve minyatür olarak ayrılmıştır. Resim sanatının ilk örneklerine kayalarda rastlanmıştır. Halı, keçe, örtüler üzerine çeşitli figürlerin işlenmesi (pars, kurt, kaplan, ejder) Türklerin sanatsal anlamda yaşam tarzı ve inanışlarının bir göstergesi olmuştur. Budizmin etkisiyle heykel sanatı doruklara ulaşmıştır. Sanatın gelişmesinde ve şekillenmesinde Türklerin geçim kaynakları da (hayvancılık) etkili olmuştur.

9 TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ-I 9 1 Türkler Araplarla ilk olarak Hz. Ömer Dönemi nde sınır komşusu olunduğunda karşılaşmışlardır. Hz. Osman Dönemi nde Hazar Devleti ile Türk-Arap çatışmaları yaşanmıştır. Emeviler Dönemi nde de bu ilişkiler gergin bir şekilde devam etmiştir. Özellikle Emevilerin Mevali Politikasını benimsemeleri yani üstün ırk olarak Arapları görmeleri Türklerin Araplara ve İslam a uzak durmalarında etkili olmuştur. Ancak Abbasiler Dönemi nde Araplar hoşgörülü bir politika izlemişler, hatta bu dönemde Türkler ile Araplar ticari ilişkiler yürütmeye başlamışlardır. 751 yılında yapılan Talas Savaşı nda Karlukların kazanmasına sebep olmuştur ve bu savaş sonrasında Türkler kitleler halinde İslam dinini benimsemişlerdir. 2 Türkler İslam dininin Göktanrı inancı ve yaşayış tarzları ile çok benzemesi sonucu bu dinî kitleler halinde benimsemişlerdir. Araplarla yaptıkları ticari ilişkiler İslam kültürünü yakından tanımalarına sebep olmuştur. Abbasilerin hoşgörülü politikaları, İslam dünyasının zenginliği, kurban kesme inancının İslam da da olması, Ahiret inancının bulunması Türklerin İslam ı benimsemelerini sağlayan etkenlerdendir. Ancak soruda İslam ın geniş alanlara yayılmasında etkili olan anlayış sorulmaktadır. Türklerdeki Cihan hâkimiyeti, İslam ın Cihat (İslam için fethetmek) anlayışıyla birebir örtüşmektedir. Bu durumda Türklerin fetihçi karakterleri İslam dini ile birleşmiş ve İslam dini çok geniş coğrafyalara yayılmıştır. 3 Emirü l Ümera: Türklerin İslamiyet e geçmelerinden sonra Abbasilerin devlet kadrosunda Emirü l Ümera unvanı ile valilik yapmışlardır. İlk Emirü l Ümera Raik El-Hazari dir. Emir-i Şimşir: Türk-İslam devletlerinde divanın güvenliğinden sorumlu görevlidir. Halife: İslami siyasi ve hukuki yönetim makamına verilen isimdir. İlk Türk Halife Yavuz Sultan Selim dir. Sultanü l Azam: Türk-İslam devletlerinde hükümdar unvanlarından biridir. Muhtesib: Çarşı ve pazar denetiminden sorumlu görevlidir. 4 Karahanlılar Satuk Buğra Han Dönemi nde İslam ı resmî din olarak benimsemişlerdir. Böylece devlet İslam kültürünü bütünüyle uygulamaya başlamış ve Türk-İslam sentez kültürü oluşturulmuş ve devletin gidişatındaki en önemli değişim yaşanmıştır. Ancak Türkçe devletin kuruluşundan itibaren resmî dildir. İlk yazılı eserler ise Yusuf Kadir Han a sunulmuştur. Karahanlı Devleti nin etnik yapısı tamamen Türklerden oluştuğu için imparatorluk özelliği göstermemektedir. 5 Karahanlılar İslam dinini benimsemelerine rağmen millî benliklerini korumuşlardır. Karahanlıların millî benliklerini koruyabilmelerinde; Devletin kurulduğu yerin etnik yapısının sadece Türklerden oluşması, Türklerin çok köklü ve yerleşmiş bir kültüre sahip olmaları, Türkçe nin kullanılmasının devam etmesi ve birçok eserin Türkçe yazılması etkili olmuştur. 6 Mısır da (Afrika kıtasının kuzeyi) sırasıyla; 1. Tolunoğulları 2. Akşidler 3. Eyyubiler 4. Memlükler hâkimiyet kurmuşlardır. Dolayısıyla Mısır da kurulan ilk Türk devleti Tolunoğulları dır. Bu devlet Mısır ın bayındır hale gelmesinde büyük rol oynamıştır. Babür Devleti ise Hindistan da kurulmuş olan Türk Devleti dir. ÇÖZÜM 4

10 Akşidler Mısır da kurulmuş olan ikinci Türk devletidir. Akşidler kutsal topraklar olan Hicaz Bölgesi ne hâkim olan ilk Türk devletidir. Akşidler Hicaz ın gelişimi ve yönetimi için önemli çabalar sarf etmişlerdir. 8 Dandanakan Savaşı 1040 yılında Gazneliler ile Büyük Selçuklular arasında yapılmış olan ve Gaznelilerin yenilerek yıkılış sürecine girdiği savaştır. Bu savaş iki Türk ve Müslüman devlet arasında yaşandığı için Türk-İslam siyasi birliğinin bozulduğuna kanıt oluşturmaktadır. Talas Savaş ı 751 yılında Çin ile Abbasiler arasında yapılmış olan ve Abbasi üstünlüğü ile sonuçlanan savaştır. Türkler bu savaştan sonra kitleler halinde İslam ı benimsemişlerdir. Malazgirt Savaşı 1071 yılında Bizans ile Büyük Selçuklular arasında yapılmış ve Anadolu nun kapıları Türklere açılmıştır. Pasinler Savaşı 1048 yılında Bizans ile Büyük Selçuklular arasında gerçekleşmiş ve Bizans hezimete uğramıştır. Hıttin Savaşı, Selahaddin Eyyubi nin Kudüs ü Haçlılardan aldığı savaştır. 9 Gazneli Devleti Hindistan a 17 sefer düzenlemiş ve Türk-İslam kültürünün yayılmasında etkili olmuşlardır. Babürler ve Yeni Delhi Sultanlığı Hindistan Bölgesi nde kurulmuş iki Türk devletidir ve dolayısıyla Türk-İslam kültürünün bu bölgede yayılmasını sağlamıştır. Timur Devleti de Hindistan coğrafyasına sefer düzenlemiş ve Delhi Sultanlığı nın elinden Delhi yi almıştır. Timurların da İslam kültürünü benimsemelerinden dolayı bölgede Türk-İslam kültürü yayılmıştır. Ancak Büyük Selçuklular Nişabur, Cend, Rey şehirleri merkezli Orta Asya ve İran coğrafyasına yakın bir coğrafyada kurulmuş ve Hindistan a hiçbir zaman sefer düzenlememiştir. Aşağıdaki Türk devletlerinin resmî dilleri şu şekildedir; Karahanlılar Türkçe Anadolu Selçukluları Farsça Tolunoğulları Arapça Gazneliler Farsça Büyük Selçuklular Farsça Dolayısıyla resmî dilleri bakımından ortak olan iki devlet Büyük Selçuklular ve Gaznelilerdir. 11 Memlüklü Devleti yılları arasında Mısır da varlık göstermiştir. Osmanlılar Abbasiler Moğollar Yılları arasında varlık göstermişlerdir. Dolayısıyla üç devlet de Memlük Devleti nin çağdaşıdır. Aynı zamanda Memlükler Osmanlı ya Mısır seferi sırasında karşılaşmış ve Memlükler yenilerek yıkılış sürecine girmişlerdir. Memlükler Abbasilerden Halifeliği almışlar ancak bu makamı kullanmamışlardır. Moğollarla Memlükler ise Ayn-ı Calud Savaşı nda karşı karşıya gelmişler ve Moğol ordusu yenilgiye uğramıştır. 12 Karahanlı Devleti Batı Türkistan da Bilge Kül Kadir Han tarafından kurulmuştur. Bu dönemde Türk-İslam kültür sentezi oluşturulmuş ve Türk-İslam mimarisinin ilk örnekleri verilmiştir. Ticareti geliştirmek amacıyla Ribat adı verilen kervansaraylar inşa etmişlerdir. Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikili teşkilatı benimsemişlerdir. Federatif yapı boylar birliği ve ikili teşkilatı kapsamaktadır. Karahanlılar da Karluk, Yağma ve Çiğil Türk boylarının birleşmesi ile kurulmuştur. Yani federatif yapı sonlandırılmamış tam tersi kullanılmıştır.

11 TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ-II 11 1 İlhanlı Devleti ( ) İran (Tebriz) merkezli kurulmuştur. İran, Azerbaycan ve Anadolu da varlık göstermişlerdir. Abbasi Devleti ni yıkmışlar ve Kösedağ Savaşı (1243) ile Anadolu Selçuklu Devleti nin yıkılış sürecine girmesine neden olmuşlardır. İlhanlılar Gazan Han zamanında İslam ı benimsemişlerdir. Ancak Rusların güneye inmesi Altın Orda Devleti nin yıkılması sonucu gerçekleşmiştir. Bu nedenle C seçeneği İlhanlı Devleti ne ait bir özellik değildir. 2 Akkoyunlu Devleti Kara Yölük Osman tarafından Diyarbakır merkezli kurulmuştur. Osmanlılara karşı Venedik, Rum-Pontus ve Karamanoğulları ile işbirliği yapmışlardır. Doğu Anadolu ve İran coğrafyasına hâkim olmuşlardır. Akkoyunlular birçok vakıf kuruluşu inşa etmişlerdir. Soruda ise edebiyata en büyük katkıları sorulduğu için doğru cevap A seçeneğidir. 3 Moğol Hanı Cengiz in ölümünden sonra Moğol Devleti dört kola ayrılmıştır. Altın Orda Devleti (Saray) İlhanlılar (İran) Çağataylılar (Türkistan) Kubilay Hanlığı (Çin) Altın Orda Devleti Berke Han zamanında İslam ı kabul etmişlerdir. Çağataylılar, zamanla İslam dinini benimsemişlerdir. Kubilay Hanlığı ise kurulduğu coğrafyadan ötürü zamanla Çinleşmiş ve Budizm e inanmıştır. Dolayısıyla İslam ı kabul eden Moğol devletleri Altın Orda, Çağataylar ve İlhanlılardır. 4 Karakoyunlu Devleti Bayram Hoca tarafından Erciş (Van) merkezli kurulmuştur yılları arası varlık göstermişlerdir. Azerbaycan a akınlar yaparak Türk varlığının bu bölgede şekillenmesini sağlamışlardır. Bu devlete Akkoyunlular son vermişlerdir. Akkoyunlular, Kara Yölük Osman tarafından Diyarbakır merkezli kurulmuştur. Timur Devleti, Semerkant ta Timur tarafından kurulmuş Türk devletidir. Osmanlı ve Altın Orda Devleti ne büyük zararlar vermişlerdir. Babürler; Babür Han tarafından Hindistan, Bangladeş bölgesinde kurulmuş Türk devletidir. Safeviler; İran coğrafyasında Şah İsmail tarafından kurulmuş olan ve Osmanlı yı uzun yıllar uğraştıran Türk devletidir. 5 Büyük Selçuklu Devleti Türk-İslam tarihine ve kültürüne önemli katkılarda bulunmuştur. Tuğrul Bey zamanında Abbasi halifesi Şiilerin baskısından kurtarılmıştır. Sultan Melikşah Dönemi devletin en görkemli zamanların yaşandığı dönemdir. Bu dönemde Melikşah adına Celâli takvimi hazırlanmıştır. Sultan Alparslan, Nizamülmülk ün veziriazamlığa getirildiği ve Bağdat ta Nizamiye Medreseleri nin kurulduğu dönemdir. Anadolu nun fethinim hızlanması için fethedilen toprak, fethedenin malıdır anlayışını benimsemiştir. Sultan Sencer Dönemi, devletin zayıflamaya başladığı dönemdir. Oğuz ayaklanmasıyla uğraşmıştır. Sultan Baybars ise Büyük Selçuklu Devleti nin değil, Memlük Devleti nin sultanıdır. ÇÖZÜM 5

12 12 6 Ülke hanedanın ortak malıdır anlayışı veraset sisteminin doğmasına sebep olmuştur. Bu anlayış ülkede taht kavgalarının yaşanmasına ve ülkenin kısa sürede yıkılmasına sebep olmuştur. Soruda verasetin sebep olduğu yıkılış nedeni istediği için cevap C seçeneğinde verilmektedir. 9 Türk-İslam devletlerinde para bastırmak, taç takmak, tahta oturmak ve hutbe okutmak hâkimiyet sembollerindendir. Ancak hutbe okutmak ve halifeden menşur (onay) almak başa geçen sultan ile halifenin birlikte hareket ettiğini göstermektedir. 7 Malazgirt Savaşı nın sonuçları şunlardır; Anadolu nun kapıları Türklere açılmıştır. Türkler akın akın Anadolu ya yerleşmeye başlamışlardır. Türkiye Tarihi başlamıştır. Anadolu da Bizans ın elinde bulunan bölgeler tek tek ele geçirilerek Bizans ın egemenlik sahası daraltılmıştır. Bizans ın Türkleri durduramaması üzerine Haçlı Seferleri başlamıştır. Anadolu da ilk Türk beylikleri (Artuklar, Saltuklar, Danişmentler, Mengücekler, Çaka Beyliği) kurulmuştur. Ancak Bâtınilik ise Büyük Selçuklu Devleti nin yıkılışında etkili olmuştur. 8 Soruda verilen paragrafta Melikşah ın birçok bölgeyi ele geçirdiği ve Oğuz beyleri ile mücadele ettiği bilgisinden beyler aracılığı ile egemenlik sahasının genişletildiğine, ele geçirilen yerlere Türkmenlerin göç ettirildiği bilgisinden ise Selçuklularda iskân (yerleşme) politikasının uygulandığına ulaşabilmekteyiz. Ancak hâkimiyetin ilahi kaynağa dayandırılması ile ilgili herhangi bir bilgi verilmemiştir. Bu nedenle III. öncüle ulaşılamamaktadır. 10 Çetr: Saltanat şemsiyesidir. Nevbet: Saltanat davuludur. Alem: Devletin bayrağıdır. Hilat: Halifenin Türk-İslam devleti sultanlarına gönderdiği elbisedir. Tuğra: Hükümdar imzasıdır. 11 Büyük Selçuklu Devleti nde vezirler genellikle Türk ailelerin üyelerinden değil, gulam sistemi ile yerleştirilen kişilerden seçilmiştir. Bunun temel nedeni yönetime rakip bir yapının oluşmasını engelleme isteğidir. 12 Menşur: Türk-İslam devletlerinde tahta geçen hükümdarın halife tarafından onaylandığını gösteren belgedir. Hilat: Halife tarafından Sultana yollanan elbisedir. Sikke: Sultan adına bastırılan paradır. Asa: Sultanların kutsal değneğidir. Saray: Yönetim merkezidir.

13 TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ-III 13 1 Gazneli ordusu zamanının en güçlü ve teşkilatlı ordusudur. Gazneli ordusunda Gulam askerleri, eyalet askerleri, ücretli askerler ve gönüllüler bulunmaktadır. Gulam askerleri Gulam Sistemi adı verilen bir usulle yetiştirilmektedir. Ayrıca Gazneli Devleti, çeşitli milletlerden oluşmaktaydı. Bu da ordusunda etnik yapının çeşitli olmasına neden olmuştur. 2 Gulam Sistemi: Savaş esirleri arasından seçilenler ve halktan toplanan küçük yaştaki çocukların Gulamhane denilen yerde eğitildikleri sistemdir. Büyük Selçuklu Devleti nde de Karluk, Yağma, Kıpçak ve Halaç gibi Türk boylarının çocukları alınarak eğitilmişlerdir. Menzil: Ticari yolların güvenliğinden sorumlu teşkilattır. Mekkari: Ticarette taşımacılık uygulamasına verilen addır. İkta: Büyük Selçuklular tarafından oluşturulan toprak sistemidir. Bu sistem ile toprak tarıma açılır aynı zamanda bu toprağın geliriyle asker yetiştirilirdi. Sancak: Ülkenin bayrağı ya da yönetim biçimine verilen isimdir. 3 Türk-İslam devletlerinde; Sübaşı Ordu komutanı Hatip Din görevlisi Şıhne Vali (yönetici) Ulak Haberci Amid Eyaletlere gönderilmiş sivil vali 4 Vakıflar bir devletin sosyal devlet anlayışını benimsediğinin en önemli kanıtıdır. Vakıf Sistemi ile devlet halkın ihtiyaçlarının karşılandığı imaret (aşevi), bedesten (çarşı-pazar), cami, tabhane (misafirhane), bimarhane (akıl hastanesi), darüşşifa (hastane), kervansaray gibi vakıf kuruluşları kurdurmaktadır. Bu devletin kültürel ve sosyal alanda gelişmesini sağlamaktadır. Ayrıca vakıf sistemi İslami kaynaklara dayanmaktadır. Halkın ihtiyaçlarını karşılamak, kimsesizlere yer bulmak, askeri doyurmak gibi amaçlara da hizmet etmesi bakımından dinî özellik taşımaktadır. 5 İkta sisteminin temel özellikleri şunlardır; İkta, hizmetin sürmesi şartı ile babadan oğula geçebilmiştir. İkta sahibi iktasını satamaz ve vakfedemezdi. İkta sahibi arazisini boş bırakamaz ve orda oturmak zorundadır. İkta geliri, kişinin rütbesine göre çok ya da az olabilirdi. İkta sistemiyle üretimde süreklilik sağlanmıştır. Hazineden para çıkmadan hazır asker yetiştirilmiştir. Taşrada devlet otoritesi artmıştır. İkta sahibi, ikta karşılığında devlete kadı değil, Cebelü adı verilen asker yetiştirmektedir. 6 Vakıf kuruluşları arasında, Sebil (çeşme) İmarethane (aşevi) Medrese (eğitim yeri) Kervansaray (konaklama ve ticaret yapıldığı yer) Cami Bedesten (çarşı - pazar) Tabhane (misafirhane) Bimarhane (akıl hastanesi) Darüşşifa (hastane) Tersane ise donanma için gemilerin inşa edildiği yerdir ve bizzat devlet tarafından yaptırılır. ÇÖZÜM 6

14 Türk-İslam devletlerinde; Sultan toprağın mülkiyet hakkına, Köylü toprağı işleme hakkına, İkta sahibi toprağı devlet adına işletme hakkına sahiptir. 8 Selçuklularda halk, devlete ait arazilerde yaşamasına rağmen bağ ve bahçe gibi bazı taşınmazların da sahibi olabilmişlerdir. Ancak orman, yayla, otlak ve meralar bizzat devlete ait ve halkın ortak kullanımına bırakılan arazilerdir. 9 Şeri hukuk, Kuran-ı Kerim ve hadisleri temel alan hukuk sistemidir. Miras davaları, evlenme, boşanma, ticari anlaşmazlıklar, borçların tahsil edilmesi, aile arası anlaşmazlıkların hepsi Şeri hukukun kapsamındadır. Ancak devlet idaresi ise Kağanın kararlarının esas alındığı Örfi hukukun kapsamındadır. 10 Divanı Mezalim: En üst mahkemedir. Halkın şikâyetinin doğrudan dinlendiği divandır. Emiri Dad: Örfi davalara bakan görevlidir. Örfi hukuk temsilcisidir. Emiri Candar: Sarayın güvenliğinden sorumlu kişidir. Reisü l Bahr: Donanma komutanına verilen isimdir. Dolayısıyla sadece Divan-ı Mezalim ve Emiri Dad hukukla ilgili kavramlardır. Haraç Vergisi: Gayrimüslimlerden 1/5 oranında alınan ürün vergisidir. Bac Vergisi: Çarşı-pazarlardan alınan vergidir. Tüccarlardan alınır. Müslüman ya da gayrimüslim olması fark etmez. Gümrük Vergisi: Limanlardan veya gümrüklerden alınan vergidir. Genellikle yabancı tüccarlardan alınır. İkta geliri: İkta geliriyle sadece asker beslenir. Hazineye doğrudan bir katkısı yoktur. Öşür Vergisi: Müslümanlardan 1/10 oranında alınan ürün vergisidir. Dolayısıyla Müslüman soyundaki her artış bu verginin de gelirinin artması anlamına gelmektedir. 12 Derbent Resmî: Yol ve köprü geçişlerinden alınan vergidir. Ağnam: Küçükbaş hayvanlardan alınan vergidir. Dirhem: Gümüş paraya ya da ağırlık ölçüsüne verilen isimdir. Dolayısıyla verilenler içinde yalnızca Derbent Resmî ve Ağnam vergi türleridir. 13 Tahrir: Türk-İslam kültüründe ikta topraklarının ya da tarıma açılan toprakların kayıtlarının tutulduğu ve defterlere yazıldığı sistemdir. Bu sistem ile devletler toprakların gelirlerine göre vergi tabanını belirlemektedir. Tımar: Tarıma açılan ve geliriyle asker yetiştirilmesi zorunlu olan toprak sistemidir. Has: Padişaha ait topraklardır. Mütevelli: Vakıfların yönetiminden sorumlu heyettir. Tevki: Padişah fermanlarına çekilen tuğradır. 14 Türkler vakıf, ikta sistemleri, divan teşkilatı ve hat sanatını İslam kültüründen öğrenmiş ve geliştirmiştir. Ancak matbaa İslam toplumlarından değil, Çin den Uygurlar Dönemi nde öğrenilmiştir.

15 TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ-IV 15 1 Silahtar, camedar, emiri ahur ve çaşnigir Türk İslam devletlerinde saray görevlileri arasında yer alırken, sahibus şurta ise eyaletlerdeki askerî idarecilere verilen addır. Silahtar: Hükümdarın silahlarıyla ilgilenen görevlidir. Camedar: Hükümdar ve ailesinin elbiseleriyle ilgilenen görevlidir. Emiri Ahur: Atların bakım ve terbiyesi ile ilgilenen görevlidir. Çaşnigir: Hükümdarların yiyecekleriyle ilgilenen görevlidir. 2 Türk - İslam devletlerinde bilimsel yeterlilik ilkesine göre seçilen müderrislerin, bilimsel çalışmalarında bağımsız olabilmelerini sağlamak için görev süreleri ömür boyu olarak belirlenmiştir. 3 Büyük Selçuklu Devleti mimari eserlerin iç süslemelerinde hat, çini ve taş süslemeciliğini kullanmıştır. Selçuklular İran da yeni teknikler kullanarak çini sanatını geliştirmişler, çinilerde yazı ve geometrik desenleri sık kullanılmışlardır. Taş süslemelerinde ise çift başlı kartal, kartal, kuş, aslan ejder, geyik, melek, yıldız gibi figürleri kullanmışlardır. 4 Nizamiye Medresesinde başmüderrislik görevinde bulunan, onlarca öğrenci yetiştirerek Türk - İslam dünyasına hizmet eden bilim insanı İmam Gazali dir. Nizamiye Medreselerinde müderrislik yapabilmek için önceden müderris olarak çalışmak olmak gereklidir. Ders vereceği alanda kendini ıspatlamış ve başka bir müderris tarafından referans gösterilmesi gerekmektedir. Müderrisler ya vezir ya da hükümdar tarafından atanmaktaydı. Böylelikle eğitim verecek kişilerin atamaları devletin en üst yetkilerinin kontrolü altındaydı. 5 Sultan Sencer Türbesi, İran daki Damgan Minaresi, Mescidi Cuma ve Diyarbakır Ulu Camii Büyük Selçuklulara ait eserler iken Buhara daki Kalan Minaresi ise Karahanlılara ait bir mimari eserdir. 6 Büyük Selçuklu Devleti nde kadıların verdikleri kararlara itiraz edilmesi için başvurulan kuruma Divanı Mezalim denilmektedir. Divanı Mezalime sultan başkanlık eder ve böylelikle zulme uğrayan halkın doğrudan kendine ulaşmasını sağlardı. Dıvanı Arz: Askerî işlerle ilgilenir. Başındaki görevli emiriarız dır. Divanı Tuğra (Divanı İnşa): İç ve dış yazışmaları yürütür. Başındaki görevli turai dir. Divanı İşraf: Mali ve idari işleri kontrol ve teftiş ederdi. Başındaki görevli baş müşrif tir. 7 Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig İlk Türk İslam eseridir. Uygur alfabesi ile yazılmış, siyasetname özelliği taşımaktadır. Yusuf Has Hacip yazdığı eseri Karahanlı Hükümdarı Uluğ Kara Buğra Han'a takdim etmiştir. Kutadgu Bilig Mutluluk veren bilgi anlamına gelmektedir. ÇÖZÜM 7

16 Hastaneden çıktıktan sonra nekahet devresini geçirmek isteyen fakirlerin iş buluncaya kadar kaldıkları yerlere tabhane denilmektedir. Tabakhane: Derilerin işlenildiği yere verilen addır. Derileri işleyenlere ise debbağ denirdi. İmarethane: Fakir halka öğrencilere ve civardan geçmekte olan yolculara ücretsiz yemek, yatacak yer veren kurumdur. Maristan: Tolunoğlu Ahmet tarafından yaptırılan hastane ve eczanedir. Hastalardan herhangi bir ücret alınmazdı. Arasta: Çarşılarda aynı ürünü satan yerlere verilen addır. 9 Gazneli Mahmut un sarayımın en kıymetli hazinesi olarak nitelendirdiği Türk İslam bilgini Biruni dir. Biruni, dünyanın güneş etrafında dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini ıspatlamış, enlem ve boylam dairelerini bulmuştur. Matametik alanında çalışmalar yapan Biruni jeodezi bilminin kurucusudur. Farabi: Aristo dan sonra mantığı ikinci kez öğrettiği için muallimisani (ikinci öğretmen) ismiyle anılmıştır. Harezmi: Matematik ve astronomi alanında önemli çalışmalara yapan bilgindir. Cebiri sistemli bir hâle getirmiştir. Firdevsi: İran edebiyatının önde gelen fars şairidir. Şehnameyi yazarak Gazneli Mahmut a sunmuştur. Ömer Hayyam: Büyük Selçuklu Devleti nin en ünlü bilgin ve şairlerindendir. Matemetik astronomi ve edebiyat alanlarında çalışmalar yapmıştır. Rubaileri ve Melikşah adına düzenlediği takvim ile ünlüdür. Memluklarda kut inancı görülmemiştir. Memluklerin veraset anlayışına göre ülke hükümdar ve ailesinin malı değildi. Her emirin, komutanın hükümdar olma yetkisi vardı. Bu yüzden Memluklarda taht kavgası diğer devletlere göre daha fazla yaşanmış ve başa geçen hükümdar sayısı diğer devletlere daha fazla olmuştur. 11 Karahanlılar Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsi boylarının bir araya gelmesiyle Türkistan da kurulmuştur. Boyların birleşmesiyle bir araya geldiği için fedaratif bir devlet yapısına sahiptir. Meveraünnehir e hâkim olabilmek için Gaznelilerle mücadele etmişlerdir. Halka hizmet veren Maristan adında hastaneler kurmuşlardır. Karahanlılar Türkistan bölgesinde hâkimiyet kurdukları için Anadolu da İslamiyet i yaymak gibi bir faaliyetleri olmamıştır. 12 Selahattin Eyyubî tarafından Mısır da kurulan Eyyubîler Hıttin Şavaşı ile Haçlılarla savaşarak Kudüs ü Haçlıların elinden kurtarmıştır. Gazneliler ve Tolunoğulları Haçlılarla mücadele etmemişlerdir.

17 TÜRKİYE TARİHİ I Malazgirt Savaşı Anadolu nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecine büyük katkı sağlamıştır. Bu süreçte önemli bir pay sahibi de Sultan Alp Arslan ın komutanlarıdır. Bunlar arasında; Saltuk Bey, Danişment Gazi, Mengücek Gazi, Savtegin, Afşin Bey sayılabilir. Ancak Çağrı Bey, Sultan Alp Arslan dan önce ülkenin Batı kısmını yöneten idareciydi. 2 Türkiye Tarihi 1071 Malazgirt Savaşı ile başladı. Bu durumda 1071 Malazgirt Savaşı nın ardından ilk kurulan Anadolu Türk beyliği Saltuklar olduğuna göre, Türkiye Tarihini başlatan Saltuklardır. 3 Mengücekler Malazgirt Savaşı nın ardından Anadolu nun Erzincan, Kemah, Divriği, Şebinkarahisar bölgelerinde faaliyet gösteren bir beyliktir. Bu bölgelerde Mengüceklere ait eser olması beklenebilir. Ancak Diyarbakır Mengüceklerin değil Artukların hâkimiyet alanlarındandır. 4 Anadolu da ilk medrese Danişmentler tarafından Tokat Niksar da kurulan Yağıbasan Medreseleridir. 5 Tanrıvermişoğulları Beyliği Efes merkezli olarak kurulmuş bir Anadolu Türk beyliğidir. Bizans ile sık sık mücadele yaşayan bu beylik, Bizans ın güçlü donanması karşısında, merkezinde ve adalarda daha fazla tutunamayarak yıkılmıştır. 6 Denizci Beylikler Karesioğulları Saruhanoğulları Menteşeoğulları İsfendiyaroğulları (Candaroğulları) Aydınoğulları Çaka Beyliği Ancak Germiyanoğulları denizcilik ile uğraşmamıştır. Germiyanoğulları Kütahya, Tavşanlı, Emet çevresinde kurulmuştur. 7 Haçlı Seferleri yılları arasında Batı dünyasının, Doğu üzerine yaptığı seferlerdir. Doğuyu ele geçirmek amacı ile başlatılan seferlerin ilk ikisi Bizans üzerinden Anadolu ya gerçekleştirilmiştir. Bu seferler neticesinde; Anadolu ticareti zarar gördü, Anadolu nun imarı bozuldu, Karışıklık nedeniyle Türklerin Anadolu ya olan göçleri azaldı. Hıristiyanlarla mücadele duygusu Cihat ve Gaza anlayışını güçlendi. Ancak, seferlere bakılarak halifenin birleştirici gücü zayıfladı denilemez. ÇÖZÜM 8

18 18 8 I. Haçlı Seferi, Bizans İmparatoru ile anlaşan Batı devletleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu sefer neticesinde Anadolu Selçuklu Devleti nin başkenti olan İznik Haçlıların eline geçmiştir. Bunun üzerine Anadolu Selçukluları başkenti Konya ya taşımıştır. 11 Anadolu Selçuklu Devleti, Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından kurulmuştur Osmanlı Devleti ne katılan ilk beylik Karesioğullarıdır. Karesilerin Osmanlı ya katılması ile ilk kez donanmaya sahip olunmuştur. Yunus Emre, Hacı Bektaş, Ahmet Gülşehri, Hoca Dehhani gibi edebiyatçı ve düşünürler Anadolu Selçukluları Dönemi nde yaşamıştır. Ancak Nesimi Osmanlı Devleti Dönemi nde yaşamış bir Divan şairidir. 10 Savaş Alaşehir Muharebesi Miryokefalon Savaşı Kösedağ Savaşı Yassı Çimen Muharebesi Pasinler Savaşı Taraflar Anadolu Selçuklu - Rumlar Anadolu Selçuklu - Bizans Anadolu Selçuklu - İlhanlılar Anadolu Selçuklu - Harzemşahlar Büyük Selçuklu - Bizans 13 Anadolu Selçuklularında Meliklerin tecrübesiz olması durumunda, ona geçici olarak Atabey adı verilen kişiler vekalet ederler. 14 Türkçenin Anadoluda ilk kez resmî dil olması Karamanoğlu Mehmet Bey Dönemi nde gerçekleşmiştir.

19 TÜRKİYE TARİHİ II 19 1 Bâbâ î ya da Baba İshak Ayaklanması Vefâ îyye takipçilerinden Ebu l Bekâ Baba İlyas bin Ali el Horasânî ve müridi Baba İshâk Kefersudî nin çıkardığı ayaklanmadır. Anadolu da Şii nüfusunun yoğun olduğu bölgelerde etkili olmuştur. Ayaklanma Anadolu Selçuklu ordusunda paralı Frank askerleri kullanılarak güçlükle de olsa bastırılmıştır. 2 Kösedağ Muharebesi, Anadolu Selçuklularının İlhanlılara (Moğollara) yenilmesiyle sonuçlanan ve 3 Temmuz 1243 tarihinde meydana gelen savaştır. Türk-İslam tarihinde, önemli bir dönüm noktası olan bu savaş, Anadolu Selçuklu Devleti nin yıkılma sürecine girmesine sebep olmuştur. 4 Ahi Teşkilatının ticari davalara bakmak gibi bir yetkisi veya görevi yoktur. Bu yetki kadılara aittir. 5 Anadolu Selçuklularında bir hükümdar ülkeyi yönetebilecek yaş ve olgunlukta değilse onun yerine geçici olarak Naib adı verilen vekiller görev yapar. ÇÖZÜM Anadolu Selçuklu Hükümdar unvanları Sultan Sultanü l Azam Sultanü l Şahane Keykavus Keyhüsrev Keykubat Şah Bey Gazi Sultanı Galip Gıyaseddin Rükneddin Ancak Türk-İslam devletleri içinde Halife unvanını tek kullanan Osmanlı Devleti dir. Divan Çeşitleri Vezaret Divanı: Devletin genel işlerinden sorumlu divandır. Başkanı veziri azamdır. Pervane Divanı: Dirlik topraklarının dağıtıldığı divandır. İşraf Divanı: Devlet kurumlarını denetleyen divandır. Tuğra (İnşa) Divanı: İç ve dış yazışmalardan sorumlu divandır. Arz Divanı: Savunma işlerinden sorumlu divandır. İstifa Divanı: Maliye işlerinden sorumlu divandır. Berid Divanı: Posta işlerinden sorumlu divandır. Niyabet-i Saltanat Divanı: Hükümdarın ülkede olmadığı ya da seferde olduğu dönemde devlet idaresini yürüten divandır.

20 20 7 Serhenk veya Çavuş (Durbaş): Törenlerde hükümdarın önünde gider ve yol açarlardı. Günümüzde dahi orduda ve halkımız arasında önden giden ve yol gösterip örnek olan kişilere çavuş denmektedir. Çavuşların ellerinde değnekler ve bellerinde de kıymetli taşlarla süslü kemerler vardı. Halktan şikâyeti olanlarla ilk muhatap olanlar bu çavuşlardı. Divan yazışmalarının bir yere götürülmesinde çavuşlardan yararlanılırdı. Törenlerde tebaya savulun, uzak durun diye bağırırlardı. 8 9 Süleyman Paşa Medresesi Osmanlı Devleti nde Orhan Bey zamanında açılmıştır. 10 BEYLİK Menteşeoğulları Saruhanoğulları Dulkadiroğulları Germiyanoğulları Eretnaoğulları FAALİYET ALANI Muğla, Menteşe Manisa Maraş, Afşin Kütahya, Tavşanlı Sivas, Kayseri Mevlana nın Eserleri Divan-ı Kebir: Mevlana bu eserinde, tam bir tasavvufi aşkla bağlandığı ve onunla özleştiği Şems in adını mahlas olarak kullanmaktadır. Mesnevi: Kuşkusuz Mevlana adının akla ilk çağrıştırdığı eser, onun Mesnevisi dir. Fîhi Mafih: Sistematik bir görünüme sahip olan bu eser, Mevlana nın sohbetleri esnasında, onun konuşmalarının oğlu Sultan Veled veya müritlerinden biri tarafından derlenmiş şeklidir. Mektûbat: Mevlana nın değişik kişilere yazdığı mektupların sonradan bir araya getirilmesinden oluşmuş bir eserdir. Mecalîs-i Seb a: Mevlana nın yedi vaazını içeren bu kitapta, sonradan derlenmiştir. Rubaîler: Divan-ı Kebir arasına serpiştirilmiş rubailerin bir araya getirilmiş şeklidir. Ancak Risalet ün Nushiye, Yunus Emre ye aittir. 11 Anadolu Selçuklularında şehirleşmede en etkili unsur kalelerdir. Şehirler güvenlik nedeniyle kalelerin arkasında kurulmuştur. 12 Anadolu Selçuklularının Bursa da hakimiyeti söz konusu olmadığı için burada eserine rastlanması mümkün değildir. 13 Emiri Candar, Sarayın güvenliğinden sorumlu muhafızdır.