ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI OKUL DÖNEMİNDE ARKADAŞLIK VE AKRAN İLİŞKİLERİ

Transkript

1 k İl u ok l ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI OKUL DÖNEMİNDE ARKADAŞLIK VE AKRAN İLİŞKİLERİ PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - MART 2014

2 OKUL DÖNEMİNDE ARKADAŞLIK VE AKRAN İLİŞKİLERİ Her insan, yaşamını sürdürmek ve gelişmek için başka insanlara ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaçları karşılamak için arkadaşlık ilişkileri, sosyal alandaki en önemli etkileşim alanıdır. Arkadaş edinme ve bu arkadaşlığı sürdürebilme becerileri, çocuğu sadece sosyal bakımdan geliştirmez. Arkadaşlık aynı zamanda; aidiyet duygusu, değer ve kabul görme hissi kazanımına ve öz güveninin gelişimine yardım eder. Çocuğun zihinsel, fiziksel ve duygusal alanda gelişmesi için arkadaşları olması şarttır ve çocuk için arkadaş, hayati bir ihtiyaçtır. Arkadaşa duyulan ihtiyaç, sadece onunla vakit geçirmek için değil; bilgi ve deneyim kazanmak içindir. Çocuğunuzun başka bir çocuğu sevme nedeni ne olursa olsun, okula başlarken arkadaşlıklar oldukça önemlidir. Arkadaş seçimi ise çocuğun gelişiminde önemli bir yer tutar. Çünkü arkadaş ilişkileri ona toplumsal yaşam içinde kabul gören davranışları ve iş birliğini öğretir. Liderlik, sorumluluk, grup çalışması gibi yetenekler arkadaşlar sayesinde kazanılır. Ayrıca çocuk; öz güven, bir yere ait olma, sevgi, saygı, çözüm üretme ve yardımlaşma duygularını kazanma fırsatlarını grup içinde bulur. Arkadaşlarıyla oyun oynayarak enerjisini boşaltma şansını yakalar. Arkadaş ilişkileri yoluyla kendini ve diğerlerini tanıma fırsatı bulan çocuk, farklılıklara hoşgörü ile bakmayı öğrenir. Genelde ilkokul döneminde çocukların şu özellikleri taşıyan arkadaşlar edinme eğiliminde oldukları konusunda bazı araştırmalar bulunmaktadır: Aynı cinsiyet Eş düzeyde duygusal ve sosyal olgunluk Benzer kişilik özelliklerinin taşınmasıdır. Bazı durumlarda çocuklara yanlış model olabilecek arkadaşlar ile arkadaşlık kurmalarına rağmen genellikle bir süre sonra, doğru arkadaşları kendi başlarına bulma eğilimleri artmaktadır. Örneğin, anaokulu çağındaki çocukların arkadaşlıkları sürekli değişir, hatta birkaç günden daha uzun sürmeyebilir. Çocuğunuz yaşlarına ulaştığında arkadaşlıkları daha dengeli ve kalıcı olmaya başlar. Yaşlara Göre Akran İlişkileri Akran ilişkileri ve arkadaşlık kavramı incelendiğinde her yaştaki arkadaşlık ilişkilerinin farklı niteliklere sahip olduğu görülmektedir. Çocukluk dönemindeki akran ilişkilerine genel olarak bakıldığında ise çocuğun içinde yer aldığı sosyal çevrede (akran ilişkileri, sınıf kuralları vb.), kişilerin bireysel özellikleri (sosyal becerileri, saldırgan, sosyal davranışları vb.) ve birbirleriyle etkileşimleri akran ilişkilerinin yapısını şekillendirmektedir. Bireysel özelliklerin yanı sıra akran desteği, güç dengesi/dengesizliği

3 akran yapısını şekillendiren diğer unsurlardandır. Örneğin, zorba davranışlar gösteren çocuk ile bu davranışlara maruz kalan çocuk arasında güç dengesizliği bulunmaktadır. Akran grubunun zorba davranışa müdahale etmemesi ve/veya destek olması da şiddetin seyrini etkileyebilmektedir. Bu gibi durumlarda okul-aile ve çocuk arasında iletişim arttırılmalı, olumsuz davranışlar hakkında konuşulmalıdır. Okul çağındaki çocuklar arasında olumsuz akran ilişkileri problem durumlarını arttırabilmekteyken olumlu akran ilişkileri, bazı problemleri (saldırganlık, zorbalık vb.) azaltabilmekte ve süreç içinde çocuk aslında problem çözme becerilerini öğrenmekte, sosyal gelişimi için önemli sayılabilecek ilk adımları bu yıllarda atmaktadır. Bu gibi nedenlerden dolayı akran ilişkileri, olumlu ve olumsuz davranış örneklerini barındıran çok yönlü bir ilişki biçimidir. Bu ilişkiler, toplumdaki diğer sosyal ilişkilerle de etkileşim halinde olduğundan çocuğun sosyal gelişimi için de önemlidir. Çocuğun sağlıklı arkadaşlık kurabilmesi için okul yıllarında bazı sosyal becerileri kazanmış olması gerekir. Ortaklaşa oyun kurabilme, paylaşma, kendi isteklerini kontrol edebilme, sırasını bekleyebilme gibi sosyal becerileri kazanmış bir çocuk; arkadaşlık ilişkilerini idare etmeyi, onlarla iyi geçinmeyi öğrenecek ve her zaman kendi isteklerinin olamayacağını fark edecektir. Tüm bunların gelişebilmesi için de belli bir süreç vardır. Örneğin, iki yaş civarı akranları ile yan yana, yani paralel oyun oynayan çocuk, üç yaşında karşılıklı oyun oynamaya başlar. Bu dönem, kreşe başlamak için en uygun zaman kabul edilir. Çocuk bu yaşlarda ne kadar çok sosyal ortama girer ve ne kadar çok akranlarıyla bir arada bulunursa sağlıklı ilişki kurma konusunda o kadar beceri kazanır. İlkokul dönemindeyse kendi cinsiyetinden olan ya da karşı cinsten olan çocuklarla oyunlar kurmakta, hayal gücünü genişletmekte, problem ve çatışma çözümü hakkında fikir sahibi olmaktadır. Bu süreçte onlara aileler ve öğretmenleri de yardımcı olabilmekte, onlara yol göstermektedir fakat burada tüm yetişkinlerin aklından çıkarmaması gereken şey, onların tüm davranışlarına müdahale etmek değildir. Bazı zamanlarda kendi başlarına çözüm bulmalarını sağlamak ve çözüm bulamadıkları noktalarda onlara rehberlik etmektir. Çözümleri ailesi ve öğretmenlerinin bulduğu, öğretmenin yönlendirmesine ihtiyaç duyan çocuklar, zaman içinde kendi problemlerini çözemeyen ve dıştan denetimli bireyler haline gelmektedir. Çocuk nasıl arkadaş edinileceğini bilmiyor olabilir. Yeni bir ortama girmek, orada karşılaşacağı kimseler onu ürkütebilir. Bu noktada anne babaya düşen, çok ısrarcı olmayan bir tavırla yeni ortamın özellikleri hakkında bilgi vererek onu ortama alıştırmaktır. Bazı istisnai durumlarda, özellikle gelişim dönemlerinden kaynaklanan gerilimler sebebiyle arkadaş ortamlarından uzak kalabilir. Bu gibi dönemlerde de anne babaların, çocuklarının içinde bulunduğu dönemlerin özelliklerine göre davranmaları yeterli olacaktır.

4 Çocukta Sağlıklı Sosyal Gelişim İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler Her çocuk çok girişken olacak, çocuğun çok sayıda arkadaşı olacak diye bir şey yoktur. Bazı çocuklar diğerine göre yapısal olarak daha girişken veya daha içe dönük olabilir. Çocuktan beklentilerinizin gerçekçi olması gerekmektedir. Çocuğu belli bir karakter özelliğini kazanması için zorlamak, çocuğun kendini geliştirmesi yönünde tüm motivasyonunu düşürecek, olumsuz deneyimler yaşadığında kendine güveni daha da azalacaktır. Yeni bir ortama girdiğinde çocuğu hemen kaynaşması için acele ettirmemek çok önemlidir çünkü bu, onun kaygısını daha da arttıracaktır. Bunun yerine çevresini gözlemlemesine izin vermeli, hâlâ çekiniyorsa harekete geçmesi için yüreklendirilmelidir. Çocukların sosyal beceri kazanmasında anne babalarının önemli katkısı vardır. Çocuklarına doğru ve rahat davranışlarıyla model olan anne babaların çocuklarında bu tip sorunların görülme olasılığı daha azdır. Ailece bol bol sosyal ortamlara girilmesi, saygı ve nezaket kurallarının öğretilmesi, çocuğun arkadaşlarının eve davet edilmesi, yaratıcılıklarını kullanarak oynadıkları oyunlara izin verilmesi, ev dışında arkadaşlarıyla buluşacağı programlar oluşturulması çocuk için çok faydalı olacaktır. Ayrıca spora yönlendirmek; resim, müzik, tiyatro gibi ilgi duyduğu alanlarda kendini geliştirmesini sağlayacak kurslara göndermek de yarar sağlayacaktır. Arkadaş ortamında saldırgan tavırlar sergileyen, oyuncaklarını paylaşmayan, kendinden daha küçük ya da daha büyük çocuklarla oynamayı tercih eden çocukların ebeveynlerinin eğitimle ilgili hatalar yaptıkları sıklıkla tespit edilmektedir. Çocuğa küçük yaşlarda sınırlarını öğretmedikleri, ebeveyn ile çocuk arasındaki ayrımın tam konulmadığı, aşırı serbest ya da aşırı katı eğitim sergiledikleri bilinmektedir. Küçük yaşlardan itibaren çocuğa paylaşmanın öğretilmesi, karşı tarafa zarar verici davranışların ortadan kaldırılmasına yönelik çocuğun eğitilmesi çok önemlidir. Okul öncesi eğitimin ve ilkokul döneminin çocuğun sosyal gelişimindeki önemi göz ardı edilmemelidir. Çocuğun erken yaşlarda edineceği deneyimler ileriki yaşlarda ona çok faydalı olacaktır. Çekingen çocuklar genellikle kendine güvende sorun yaşarlar. Arkadaşlarının kendisi hakkında ne düşüneceği, komik duruma düşeceği ya da beceriksiz görüneceğine dair endişe duyarlar. Bu nedenle bu çocukların yetenekli olduğu alanların ortaya çıkarılması, olumlu davranışlarına dikkat çekilmesi kendilerini göstermeleri için daha yürekli davranmalarını sağlayacaktır. Okulda öğretmenleriyle görüşülmeli, çocuğun yaşadığı zorluklar hakkında bilgi edinilmelidir. Ders aralarında ne yapıyor, nerede vakit geçiriyor, arkadaşları arasında kabul görüyor mu mutlaka öğrenilmelidir. Okulların rehberlik bölümleriyle iletişim halinde bulunmak, bazı sorunları erken tespit edilip önlem alınması açısından yararlı olacaktır. Okulda veya okul dışında ciddi derecede uyum güçlüğü yaşayan, dürtü kontrolü yetersiz, davranış bozukluğu gösteren çocuklarda, altta yatabilecek psikoloji bozukluklar açısından değerlendirme yapılması faydalı olacaktır. *Bir sonraki bülten konusu Aile İçi İletişim dir.

5 KAYNAKÇA Haluk Yavuzer, Gençleri Anlamak, Remzi Kitabevi, İstanbul, Haluk Yavuzer, Okul Çağı Çocuğu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2008.