kpss ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME SORU Önce biz sorduk Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri 80 Soruda 64

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

2 Komisyon KPSS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Öğretmen Adayları, Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Ölçme ve Değerlendirme kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar, Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler, Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları, Test ve Madde İstatistikleri bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ...4 EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...5 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?...5 ÖLÇME...6 Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar...6 Ölçme İşlemi Ögeleri...6 Değişken...7 Özelliklerine Göre Değişkenler...7 Yapılarına Göre Değişkenler...7 Araştırmaya Konu Oluşlarına Göre Değişkenler...8 Ölçme Kuralı...9 Birim...9 Doğal Birim...10 Yapma / Standart birim...10 Tanımlanmış/Türetilmiş Birim...10 Birimin Taşıması Gereken Nitelikler Ölçme Türleri Doğrudan Ölçme Dolaylı Ölçme...12 Türetilmiş Ölçme...12 Ölçmede Ölçek...14 Sınıflama Ölçeği...14 Sıralama Ölçeği...15 Eşit Aralıklı Ölçekler...16 Eşit Oranlı Ölçek...18 DEĞERLENDİRME...19 Değerlendirme Türleri...20 Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri...20 Mutlak Değerlendirme...20 Bağıl Değerlendirme...21 Amacına Göre Değerlendirme Türleri...23 Tanıma Yerleştirme (Diagnastik) Değerlendirme Biçimlendirme Yetiştirme Değerlendirmesi (İzleme, Formative Değerlendirme)...23 Düzey Belirleme Değerlendirmesi (Değer Biçme Sonuç ya da Summative Değerlendirme)...24 BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE ÖLÇME...27 Bilimsel Araştırmalarda Evren ve Örneklem...28 Evren...28 Örneklem...28 Korelasyon...29 Korelasyon Grafikleri...29 ÖZET...31 ÇÖZÜMLÜ TEST...33 ÇÖZÜMLER...35 CEVAPLI TEST...36 ÇIKMIŞ SORULAR...40 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER...52 GEÇERLİK...52 GEÇERLİK TÜRLERİ...53 Kapsam Geçerliği...53 Kapsam Geçerliğini Belirleme Yolları...54 Görünüş Geçerliği...56 Ölçüt Geçerlikleri...57 Yordama Geçerliği...57 Uygunluk Geçerliği (Mevcut durum, eş zaman, zamandaş geçerlik)...59 Yapı Geçerliği...59 Sonuçsal Geçerlik...61 Geçerliği Etkileyen Faktörler...61

5 vi GÜVENİRLİK...63 Ölçmede Hata ve Güvenirlik...64 Ölçmede Hata Kaynakları...65 Hata Türleri...66 Güvenirlik Belirleme Yolları...68 Test - Tekrar Test Yöntemi (Kararlılık Katsayısı)...68 Eş Değer Formlar Yöntemi (Paralel Testler Yöntemi - Eş Değerlik Katsayısı ya da Tutarlılık Katsayısı)...70 Eş Değer Yarılama (Testin iki yarıya bölünmesi) (İç Tutarlılık Katsayısı) Yöntemi...71 İç Tutarlılık Katsayıları Yoluyla Güvenirliğin Belirlenmesi...71 Standart Hata...73 GÜVENİRLİĞİ ARTTIRMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER...75 GEÇERLİK VE GÜVENİLİRLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ...77 KULLANIŞLILIK...79 ÖZET...80 ÇÖZÜMLÜ TEST...82 ÇÖZÜMLER...85 CEVAPLI TEST...87 ÇIKMIŞ SORULAR...90 ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları TESTLERİN SINIFLANMASI...98 Ölçtükleri Özelliklere Göre Testlerin Sınıflanması...98 Tipik Davranış Testleri...98 Maksimum Performans Testleri... Cevaplama Tepkisine Göre Testler Ayrılan Zamana Göre Testler Hız Testleri Güç Testleri Puanlama Biçimine Göre Testler Testi Alan Birey Sayısına Göre Testler Test Planı KLASİK ÖLÇME ARAÇLARI Yazılı Yoklama Yazılı Yoklamalarda Geçerlik ve Güvenirlik Yazılı Yoklamalarda Puanlama Kısa Cevaplı Testler Kısa Cevaplı Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik Eşleştirmeli Testler Doğru - Yanlış Testleri Çoktan Seçmeli Testler Çoktan Seçmeli Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik Çoktan Seçmeli Testlerin Puanlanması Sözlü Sınavlar Sözlü Sınavlarda Geçerlik, Güvenirlik ve Kullanışlılık TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞI Kavram Haritaları Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) Kelime İlişkilendirme Tablosu (KİT) Yapılandırılmış Grid Performans Değerlendirme Performans Ödevleri Proje Ödevleri Ürün Seçki Dosyası (Portfolyo) Portfolyo Türleri Portfolyoların Sınırlılıklarını Ortadan Kaldırmak İçin Yapılması Gerekenler...138

6 vii TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞINDA PERFORMANSI PUANLAMA ARAÇLARI Kontrol Listesi Dereceli Puanlama Ölçeği (Rubric) Gözlem Formları Anekdot Kayıtları Görüşmeler (Mülakatlar) ÖĞRENCİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİNE KATILIMINI SAĞLAMA ARAÇLARI Öz Değerlendirme Formları Akran Değerlendirme Formu Grup Değerlendirme Formu ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Test ve Madde İstatistikleri STANDART PUANLAR (Z VE T PUANI) Z Puanı T Puanı MADDE İSTATİSTİKLERİ...1 Basit Yöntemle Madde Analizi Madde Güçlük İndeksi Madde Ayırt Edicilik İndeksi Korelasyon Yöntemi ile Madde Ayırt Ediciliğinin Hesaplanması Diğer Madde İstatistikleri Madde Varyansı ve Madde Standart Sapması Madde Güvenirlik Katsayısı Meraklısına ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ TEST VE MADDE İSTATİSTİKLERİ MERKEZÎ YIĞILMA - TOPLANMA - MERKEZÎ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ KAYNAKÇA Aritmetik Ortalama Medyan Mod (Tepe Değer) MERKEZÎ YAYILIM (DEĞİŞİM, FARKLILAŞMA, DAĞILIM) ÖLÇÜLERİ Ranj Çeyrek Sapma Standart Sapma Varyans (Değişkenlik) Bağıl Değişkenlik Katsayısı Çarpıklık Katsayısı Normal ya da Simetrik Dağılım Sağa Çarpık Pozitif Kayışlı Dağılım Sola Çarpık Negatif Kayışlı Dağılımlar...189

7

8 1 PEGEM AKADEMİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri ¾ Ölçme ve Değerlendirmenin Eğitim Sistemindeki Yeri ve Önemi ¾ Eğitim Programı ve Ölçme ve Değerlendirme ¾ Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmeden Hangi Amaçlar İçin Yararlanılabilir? Ölçme Değerlendirme Ölçemediğinizi değerlendiremez, ölçüp değerlendiremediğinizi geliştiremezsiniz.

9 KAVRAM HARİTASI Ölçme ve Değerlendirme Eğitim sistemine Eğitim programına Dönüttür. Ögesidir. Eğitim programı sınama durumları Öğrenciye Ölçüm Ölçüt Doğrudan Öğretmene Değerlendirme işleminden önce yapılır. Ölçme işleminden önce yapılır. Ögeleridir. Karar Dolaylı Türetilmiş Türleri Gözlemdir. Ölçme Değerlendirme Türleri Tanıma yerleştirme İşlem olarak Ölçüm Sonucudur. Ölçme kuralı bulunur. İşlemlerinde kullanılır. Ölçmeye konu olan özelliklerdir. Değişken Ölçütüne göre Amacına göre Biçimlendirme yetiştirme Aralıkları eşit Test yönergelerinde Ölçme aracı Bağıl Gruplanır. Mutlak Düzey belirleme Genel Kullanışlı Olmalıdır. Birim En küçük parçasıdır. Yapısındadır. Ölçek Özelliklerine göre Aldığı değere göre Araştırmaya konu oluşlarına Üç türlüdür. Nicel Nitel Süreksiz Sürekli Bağımlı Bağımsız Doğal Yapma Türetilmiş Dört türlüdür. Sınıflama Sıralama Eşit aralıklı Eşit oranlı

10 1. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR Bölüm Öncesi Bu bölüm ölçme ve değerlendirme iki ana kavramının anlaşılmasına dönük olan temel kavramlardan oluşmaktadır. Bu bölümde öncelikle ölçme, ölçmenin ögeleri ve türleri üzerinde durulacaktır. Ölçme işlemi tanımlandıktan sonra ölçülen özellik (değişken), ölçek, ölçme aracı, birim, ölçek kavramları incelenecektir. Daha sonra değerlendirme, değerlendirmenin ögeleri ve değerlendirmenin türleri ele alınacaktır. Değerlendirme ögeleri ölçüm, ölçüt, karar ögeleri üzerinde durulduktan sonra, ölçütüne göre mutlak ve bağıl değerlendirme, amacına göre tanıma yerleştirme, biçimlendirme, yetiştirme ve düzey belirleme değerlendirme yaklaşımları incelenecektir. Bu bölümde ayrıca bilimsel araştırma yöntemleri ve korelasyon konusu da ele alınacaktır. Bu bölümün anlaşılması, diğer bölümlerin anlaşılmasına temel oluşturacaktır. Bu bölümden her yıl ortalama 4 soru gelmektedir. YAŞAMDAN Hayatta bütün kararlarımız (değerlendirmelerimiz) ölçme sonuçlarına dayanır. Verilecek kararların doğruluğu, ölçme işleminin doğruluğu ve ölçütlerin uygunluğu ile doğru orantılıdır. Ne güzel kadın dediğimizde ya da manken gibi dediğimizde önce bir gözlem yani ölçme, sonra bir karar verip değerlendirme yapmış oluruz. Vereceğimiz kararlarla; İş bulur, çalışır ya da işi bırakırız Evlenir, çocuk sahibi olur ya da boşanırız Normal ölçütlerin dışında kalanlara âşık olur, onu kendi ölçütlerimize uygun hâle getirmeye çalışırız Ev, araba vb. alır, satar, şehir değiştiririz Peki, bütün kararlarımız doğru mudur? Bazen yanlış ölçeriz Bazen doğru ölçer, yanlış ölçüt kullanırız Sonuçta kararlarımız bunlardan etkilenir. Bazen ölçme de doğrudur, ölçütler de uygundur Ama zaman yanlıştır. Sonuçta verdiğimiz her karar bir değerlendirmedir. Her değerlendirme de ölçme işlemine dayalıdır. Hayatın kendisi de bir sınav bir değerlendirme değil midir? Mutlak ölçütlere dayalı Bir o kadar da bağıl değil midir hayat, herkesin kendi Güzel ini aradığı Hayat bir ölçmedir. Ben O nu yazdıkça anladım Sonuç olarak diyorum ki: Doğru ölçümler, uygun ölçütlerle verdiğiniz kararlara bağlı olarak Hayat ınız Güzel olsun... Kaynak: Erkuş, 2006:4 ten esinlenerek oluşturulmuştur.

11 4 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Eğitim belli uzak, genel ve özel amaçlara ulaşmak üzere oluşmuş bir sistemdir. Eğitim sistemi girdiler, işlemler, çıktılar ve dönüt ögelerinden oluşmaktadır. Eğitim sisteminin belli noktalarında dönütleri olan ve başka sistemlerle de ilişkileri olan açık bir sistemdir. GİRDİLER İŞLEMLER ÇIKTILAR Öğrenci özellikleri Öğretmen nitelikleri Öğretim programı Eğitim amaçları Bilgi ve kültürel birikim Eğitim felsefesi Öğrenme-öğretme uygulama, iş ve işlemleri Öğrenme - öğretme yaşantıları Öğretim etkinlik, yöntem ve teknikleri Bilişsel, duyuşsal davranış değişiklikleri Öğrenme ürünleri İstenilen davranış değişiklikleri ile donanmış bireyler Ulaşılan yeterlikler DÖNÜT Ölçme ve Değerlendirme Ölçme ve değerlendirme; Girdilerin niteliklerinin belirlenmesi, Sistemin işlemler öğesi kapsamındakilerin (yöntem, etkinlik, vb.) etkili olup olmadığı ve eksikliklerinin belirlenmesi Hedeflere ve belirlenen yeterliklere ulaşma düzeyinin belirlenmesi yolu ile eğitim sistemine dönüt sağlamaktadır. Ölçme ve değerlendirmeden dönüt alan unsurlar ve aldıkları dönütün niteliği aşağıdaki gibi tablolaştırılabilir: ÖĞRENCİYE Hazır oluş ve ön öğrenme düzeyi, İlgi ve yetenekleri, Öğrenme eksiklikleri, Güçlü ve zayıf yönleri, Hedef ve yeterliklere ulaşma düzeyi hakkında dönüt sağlar. ÖĞRETMENE Öğrencilerin gelişimi ve nitelikleri, Öğrencilerini tanıma, gelişimlerini izleme ve öğrenme düzeylerini belirleme, Kendi mesleki yeterlikleri, Öğretimi planlama, uygulama ve değerlendirme konusundaki yeterlikleri hakkında dönüt sağlar. ÖĞRETİM YÖNTEM-TEKNİK, ARAÇ GEREÇ VE ORTAMINA Etkili öğrenme sağlayıp sağlamadığı, Aksayan, eksik kalan yönleri olup olmadığı, Biçimlendirilmesi ve değiştirilmesi gereken yönlerinin olup olmadığı yönünde dönüt sağlar. ÖĞRETİM PROGRAMINA 9 9 İstenilen öğrenmeleri saptamadaki araçsal ve yapısal değeri hakkında dönüt sağlar.

12 5 EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme ve değerlendirme (sınama durumları) eğitim programları ögelerinden biridir. Ne kadar öğrettik? sorusu temelinde desenlenir. Ölçme ve değerlendirmenin hangi ölçme araçları ile nasıl yapılacağı programların sınama durumları ögesinde uygulayıcılara açıklanır. Hedefler / Kazanımlar DEĞERLENDİRME Eğitim Programı Ögeleri İçerik Eğitim Durumları ÖLÇME Sınama Durumları Klasik Ölçme Araçları Tamamlayıcı Ölçme Anlayışı Ölçme Araçları Uzun Cevaplı ve Kısa Cevaplı Testler Performans Ödevleri Çoktan Seçmeli, Doğru Yanlış, Eşleştirme Tipi Testler Sözlü sınavlar Proje Ödevleri Öğrenci Ürün Dosyaları (Portfolyo) Rubric, Gözlem Formları, Akran Değerlendirme Formları, Grup Değerlendirme Formları vs. EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR? Eğitim gereksinimlerinin saptanması, Belli bir dersle ilgili davranışları kazanabilmeleri için gerekli olan davranışlara önceden sahip olup olmadıklarının belirlenmesi, Öğretme - öğrenme sürecinde oluşan eksikliklerin belirlenmesi, sürecin biçimlendirilmesi ve iyileştirilmesi, Öğrencilerin kazanımlara ulaşma düzeylerinin belirlenmesi, Öğretim programlarının değerlendirilmesi, Rehberlik ve yönlendirme amacıyla (ilgi ve yeteneklerin değerlendirilmesi) yararlanılabilir. Sözün Özü Ölçme değerlendirmeden; Tanıma, Seçme, Yöneltme, Yerleştirme, İzleme, Düzey belirleme, Dönüt alma, Program değerlendirme, İhtiyaç saptama, Rehberlik ve yönlendirme amacıyla yararlanılmaktadır.

13 6 ÖLÇME Ölçme, en geniş anlamı ile belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının gözlenerek sonuçlarının sayılarla ya da başka sembollerle gösterilmesidir. ÖRNEK Ölçmenin ögeleri aşağıdaki tablodaki gibi örneklenebilir: Ölçme tanımı aşağıdaki gibi şemalaştırılabilir: Ölçmeye konu olan özellikler (Değişken) Gözlem Gözlem sonucu ortaya çıkan sayı ya da sembol (Ölçüm) Ölçülen Özellik (Değişken) Ölçme Kuralı Akademik Başarı (Matematik dersi için) Testte 25 soru vardır. Her soru 4 puandır. Ölçme İşlemi Ölçme Aracı Çoktan Seçmeli Matematik Testi Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar Birim 4 puan Ölçme işlemine en az bir özellik konu edilir. Ölçmeye konu edilen bu özelliklere değişken denir. Ölçme işlemi bir gözlemdir. Ölçme işleminin sonucunda gözlenilenlerin sayı ve sembolle ifade edilmesi gerekir. Sayı ve sembolle ifade edilen bu sonuca ölçüm denir. Ölçme Ne kadar? sorusuna yanıt aramaktadır. Ölçme İşlemi Ögeleri Ölçüm Ölçülen Özdelik (Değişken) Gözlemi Yapan Ölçüm Ölçme işlemine örnekler Matematik öğretmeni Ali 80 aldı. 80 puan Deniz, bu dönem 8 gün devamsızlık yaptı. Çağdaş, Türkçe dersinde 4 kez söz aldı. Kaan ın yazdığı kompozisyonda 6 yerde yazım yanlışı var. Ölçen Ölçme Kuralı Matematik testinde en yüksek puanı Zeynep aldı. Kız öğrencilerin en uzunu Merve dir. Feyza nın göz rengi kahverengidir. Birim Ölçme Aracı Sözün Özü Fark kavramı ölçme için temeldir. Çünkü ölçme farktan doğmuştur. Ölçmenin yapılış gerekçesini aynı varlıkların farklı derecelerde özelliklere sahip olmasıyla açıklayabiliriz. Ölçme işlemi bu farklılıkları; miktara dönüştürme, puanlama, sayma, sıralama, niteleme, adlandırma, gruplama şeklinde yapabilir. Soruda Görelim: Aşağıdakilerden hangisi ölçmenin ögelerinden biri değildir? A) Ölçülecek nitelik B) Birim C) Ölçme aracı D) Ölçüt E) Ölçen kişi ya da makine Çözüm: Ölçme ögeleri arasında ölçüt, yorum ve karar bulunmaz. Bunlar değerlendirme ile ilgili kavramlardır. Cevap D