BİTKİLER. Yeryüzünde Oluşan Bitki Formasyonlari 1-AĞAÇ 2-ÇALI 3-OT

Transkript

1 BİTKİLER Yeryüzünde Oluşan Bitki Formasyonlari 1-AĞAÇ 2-ÇALI 3-OT AGAÇ FORMASYONU Ormanların temel unsuru ağaçtır. Ağaçların oluşturduğu topluluklara orman denir. Yağış, sıcaklık ve toprak şartlarının elverişli, yetimse devresinin uzun olduğu her yerde ağaç yetişir. Yağış azlığı, şiddetli buharlaşma ağaç yetişmesine engel olur. Ormanların temel unsurudur. Baslıca Orman Türleri Yaprak biçimine göre: yayvan yapraklı ormanlar, iğne yapraklı ormanlar 1-Ekvatoral Yağmur Ormanları 2-Muson Ormanları 3-Orta Kuşağın Karışık Ormanları 4-Tayga Ormanları ÇALİ FORMASYONU Maki, Garip ve Psödomaki Maki Karakteristik özellikleri, kisin yapraklarını dökmemeleri ve yaz kuraklığına dayanıklı olmak için yaprak, gövde ve kök sistemlerinin su kaybını önleyecek yapıda olmalarıdır. Genelde Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde ve orman tahribinin yoğun olduğu sahalarda ince gövdeli, sert, bazen kenarları dikensi, cilalı daimi yeşil yapraklı 2-3 m. boyları olan, çalı görünüşlü ya da ağaççık seklindeki bitki toplulukları maki formasyonu olarak adlandırılır. Baslica Maki Türleri Filarya, Zakkum, Laden, Katirtirnagi, Ardiç Sumak, Harnup (keçi boynuzu), Sandal, Mersin, Kocayemis, Pirnal Mesesi, Funda, Defne, Menengiç Sakiz agaci, Ilgin, Yabani zeytin,(deli, delice)

2 Garip Garip formasyonu, Akdeniz ikliminin hakim olduğu alanlarda ancak toprak şartlarının daha elverişsiz eğimlerin daha fazla ve yağışların daha az olduğu kesimlerde ayrıca makilerin tahrip olduğu sahalarda görülür. Bunlar son derece kurakçıl bitki topluluklarıdır. Psödomaki(Yalanci maki-yalanci çali) Ormanlarin tahrip edildigi yerlerde olusan yalanci çali türleridir. Kisin yapraklarini dökerler. OT FORMASYONU Iklim,toprak ve yer sekilleri gibi sartlarin agaç yetismesine olanak vermedigi yerlerde, belirli zamanlarda yagan yağışa veya tamami topragin derinliklerine sizmayan suya bagli olarak yetisen ot cinsinden bitkilerin olusturdugu topluluktur. Savan Savanlar uzun süre yeşil kalan, gür ve uzun boylu ot topluluklaridir. Savan bitki örtüsü içinde yer alti sularinin yüzeye çiktigi yerlerde ve akarsu boylarinda ormanlar görülür. Kurak mevsimin uzun sürdügü tropikal bölgelerde görülen, tek tük agaçlar serpili büyük çayirlardan olusan bitki toplulugu, Güney Afrika?da ve Dogu Afrika?da baslica bitki toplulugu olan, boylari yer yer iki metreyi bulabilen köksapli bitkilerden ve bugdaygillerden olusur. Step(Bozkır) Ilkbahar yağışlariyla yeseren, yaz baslarinda kuruyan küçük boylu ot toplulugudur. Bozkır bitki örtüsü içinde geven, deve dikeni, gelincik, çoban yastigi gibi bitkiler yer almaktadir. yağışların daha az mevsimler arasindaki sicaklik farklarinin daha fazla olduğu alanlar ot formasyonunun gelistigi sahalardir. Steplerin bir kismi dogal olurken bir kismi da ormanlarin insanlar tarafindan tahribi sonucu ortaya çikmistir. (Bu sekilde olusan bozkıra Antropojen Bozkır denir) Iç Anadolunun orta bölümü (Konya ve Eregli havzalari, Tuz gölü çevreleri) asil step sahasidir. Step formasyonunun gelisme gösterdigi bu bölümde yağışlar 250 mm. altina düser. Bu sahada görülen bitkiler kendilerini kurak sartlara son derece adapte etmisler ve keçe gibi tüylü dikenli, az yapraklidirlar. Çayir Çayirlar genellikle düz ve taban suyu yüksek olan taban arazilerde tesekkül

3 etmislerdir. Toprak uzun süre nemli oldugundan bitki örtüleri sik ve yüksek boyludur. Sik ve yüksek boylu olan bitki örtüleri siki bir çim kapagi meydana getirerek topragi sikica tutar.aktif büyüme döneminde yapraklar tüm yüzeyi kapatir. Biçilerek degerlendirilen bu alanlardan elde edilen ot kis aylarinda hayvanlara verilir. Alpin Çayirlar Genellikle daglarin yüksek kesimlerinde orman örtüsünün üst sinirindan sonra ortaya çikan ot örtüsüdür olarak bilinir. Ülkemizde Alpin çayirlar daglarin 2100 m. den sonraki kesimlerde görülmeye baslar. Ilkbahar ve yaz mevsimlerinde karlarin erimesi ile ortaya çikan bu çayirlar rengarenk açan çiçekleri yaninda yer yer de 1 m yi bulan uzun boylari ile dikkat çekerler. Tundra Yosun,ot ve ciliz çaliliklardan olusan bitki örtüsüdür. Tundra, kutba en yakin bitki örtüsüdür. Kuzey ülkelerinde rastlanan, yapisina likenlerin de katildigi bodur ot topluluklari. Tundralar yilin dörtte üçünden uzun bir süre karlarla örtülü kalir. Bunun için kutup bölgesi disinda yetisen bazi agaçlara burada ancak bodur çalilar halinde rastlanir. Kutup sögüdü ve bodur hus bunlara misal verilebilir. Hakim bitki topluluklarini karayosunlari ve likenler (Ren geyigi likenleri vs.) meydana getirir. Dünya üzerindeki iklim tiplerine bagli olarak bitki örtüsü ekvatordan kutuplara dogru; Genis yaprakli ormanlar,savanlar,kaktüs,bozkır Maki,Orman-çayir,Igne yaprakli ormanlar,tayga ormanlari,tundra Seklinde siralanir. Her bitkinin kendine has bir iklim özelligi vardir. Baska bir ifadeyle benzer iklim sartlarinda benzer bitki türleri görülür.(kutup iklimi hariç) Farkli bölgedeki iklimin benzerligi tabii bitki örtüsünün benzerligini kanitlar. Yer sekillerinin kisa mesafeler dâhilinde degismesi bitki örtülerinin de kisa mesafeler dâhilinde degismesini saglar. Bitki örtüleri yeryüzüne dagilislarinda araliksiz kuşaklar olusturmazlar. Enlem farki arttikça ve farkli enlemlerden olustukça bitki örtüsüde çesitlenir. Bitki örtüsü iklimin bir nedeni degil iklimin bir sonucudur.

4 ERYÜZÜNDE GÖRÜLEN BITKI KUŞAKLARI VE ÖZELLIKLERI: Ekvatoral Yagmur ormanlari: Sicaklik ve nem kosullarindan dolayi sik ormanlar gelismistir ve ormanlar her zaman yeşildir. Orman agaçlari çok gürdür(50 60 m). Balta girmemis ormanlar olarak adlandirilir. Iklime uyum saglamak için terleme yüzeyleri genis ve gözeneklidir. Agaçlardan düsen dal ve yapraklarin sicak nemli ortamda çürümesi sonucu hos olmayan bir koku etrafa yayilir. Bu ormanlarin görüldügü yerler her mevsim yağışli özellikte ve yillik yağış miktari 2000 mm nin üstündedir. Bitkiler yayvan yaprakli ve yapraklarini dökmeyen agaçlardir. Bitki çesitliligi çok fazladir. Orman alti sarmasik ve otsu bitkilerle(liyan, Epifit) kaplidir Yeryüzündeki dagilisi Ekvatorun 10 kuzey 10 güney enlemleri arasinda 1000m kadar yükseltiye kadar etkilidir. Güney Amerika da Amazon Havzasi nda ( Brezilya), Afrika da Kongo Havzasi nda ve Gine Körfezi kiyilarinda, Güney Dogu Asya Adalari (Endonezya ) belirgin olarak görüldügü yerlerdir. Malezya, Endonezya, Filipinler, Papua Yeni Gine de etkilidir. Avustralya nin kuzeyinde görülür Muson Ormanlari: Muson iklim bölgesinde bulunan ormanlardir. Bunlar Ekvatoral ormanlar gibi gür ve sik ormanlardir. Ancak içinde yer alan tür sayisi bakimindan ekvatoral ormanlardan fakirdir. Yillik yağış miktari 2000 mm civarindadir. Yaz aylari yağışli, kis aylari kurak geçer. Yillik yağışin % 85 i yaz aylarinda olduğu için yazin yeşil, kisin yaprak döken ormanlardir. Muson ormanlarinin agaci teak agacidir. Bitki örtüsü yağışların bol olduğu alanlarda kisin yapragini döken muson ormanlari, etrafinda çalilar ve az yağış alan yerlerde ise savanlar yaygindir. Orta Kusagin karisik ormanlari: Orta kuşak okyanusal Iklim bölgesinde görülen bitki örtüsüdür. Bu ormanlar genis yaprakli ve igne yaprakli agaçlarin bir arada bulundugu bitkilerdir.

5 Yillik yağış miktari mm civarindadir. Agaç türü, sayisi ve agaçlarin büyüklükleri bakimindan da ekvatoral ve muson ormanlari kadar zengin ve büyük degildirler. Tayga Ormanlari: Orta kuşakta karasal iklimin sert özellikte görüldügü ve yağışin bol olduğu nemli alanlarinda görülen ormanlardir. Bu iklimde kislar çok sert geçtigi için agaçlar soguga dayanikli yaprak dökmeyen igne yaprakli agaçlardir. Yağışin çogu yazin düser. En az yağış kisin düsmektedir ve kar seklindedir. Kislarin asiri soguk olmasi nedeniyle havadaki nem miktarinin azalmasi ve yüksek basincin etkisi yağışlari azaltir.yaz mevsiminde havanin isinmasi nedeniyle olusan termik kaynakli alçak basinçlar konveksiyonel karakterde yağışların olusmasini saglar. Yillik yağış ortalamasi mm civarindadir. Makiler: Makiler yaz kurakligina dayanikli kisa boylu bodur agaç ve çalilardan olusan ( yabani zeytin, defne,kocayemis, mersin, keçiboynuzu, sandal, zakkum, akçakesme, kermez mesesi, Süpürge çalisi, tas mesesi, bodur ardiç vb.) Akdeniz iklimin dogal bitki örtüsüdür. Maki yaz kurakligina dayanikli bitkiler olup kis soguklarina fazla dayanikli degildir. Yapraklari kalin, günese dönük yüzleri parlak, terlemeyi saglayan stomalari az ve küçük olmasi ile suyu iktisatli kullanarak yaz kurakligina dayanir. Makiler genelde kizilçam ormanlarinin yok edildigi yerlerde olusurlar ve genelde kiyida m yukarilara kadar çikabilir. Savanlar: Tropikal iklim bölgesinin bitki örtüsüdür. Savanlar uzun süre yeşil kalan, gür ve uzun boylu ot topluluklaridir. Savan bitki örtüsü içinde agaçlar ve agaç kümeleri görülür. Genelde buralarda ki agaçlar kurakçil veya kurakliga dayanikli türlerdir.akarsu boylarinda ise galeri ormanlari görülür. Galeri Ormanlari: Savanlardaki, küçük akarsu boylarinda görülen, çogunlukla m genisliginde, bir akarsu agi biçiminde uzanan ve sürekli yeşil kalabilen nemli ormanlardir. Galeri ormanlari olarak adlandirilmalarinin nedeni, agaçlarin, akarsuyun

6 üstünü bir galeri seklinde kapatmasidir.kurak geçen dönemlerde agaçlar yapraklarini döker. Günes isinlarinin dik geldigi yaz döneminde konveksiyonel yağışlar görülür, Kis aylarinda Subtropikal yüksek basincin (DYB) etkisinde kaldigindan kis kurakligi belirgindir. Bu nedenle yazi yağışli kisi kuraktir.yillik yağış miktari mm arasindadir. Yağış grafigi birbirinin tersidir. Yağışlar günes isinlarinin dik olarak geldigi dönemde daha fazladir KYK de Haziran, GYK de Aralik ayinda yağış daha fazladir. Bozkır ( Step): Bitki örtüsü ilkbahar yağışlariyla yeseren, yaz baslarinda kuruyan küçük boylu ot toplulugudur. Buna step(bozkır) bitki örtüsü denir. Steplere Kuzey Amerika da preri, Güney Amerika da pampa adi verilir.bozkır bitki örtüsü içinde geven, deve dikeni, gelincik, çoban yastigi gibi bitkiler yer almaktadir.step ikliminde yağış miktari orman gelisimi için yeterli degildir.bu iklimin etki alanlarindan akarsu boylarinda seritler halinde kavak ve sögütler yaygindir. Orta kuşak tipinde kar yağışlari ve don olayi görülür nem orani düsüktür yağış rejimi düzensizdir. Insanlar tarafindan agaç kesilerek, yakilarak ormanlarin ortadan kaldirilmasi sonucunda olusan bozkırlara ANTROPOJEN BOZKIR denir. Bu tür bozkırlar, ormanlarin tahrip edilmesi sonucunda ortaya çiktigindan böyle alanlarda yer yer orman agaci topluluklarina rastlanir. Çayirlar: Orta kuşakta karasal iklim bölgesinin yari nemli sahalarinda ve yüksek daglarda orman ve agaç yetisme üst sinirinin üstende görülen ve yaz boyu yeşil kalan ve bozkırlardan daha uzun boylu bitki örtülerine çayir denir. Yazlari serin ve yağışli geçmesi otlarin kurumasini önleyerek yeşil kalmalarini ve uzun boylu olmalarini saglamaktadir.bunlarin orman üst sinirindan sonra görülenlere dag çayirlari denir. Tundra: Yillik yağış miktari mm civarindadir. Kislar çok soguk ve uzun geçer. Toprak kis aylarinda donmus haldedir. Yaz aylarinda topragin üst kisimlarinda çözülmeler görülür ve olusan batakliklarda tundra adi verilen sezonluk ot ve çayir türü bitkiler yetisir.tundra kutba en yakin bitki örtüsüdür.

7 Çöl Bitkileri: Kum örtüleri altinda veya kayaliklardan olusan bu bölgelerde yillik yağışlar yok denecek kadar azdir. ( 200mm nin altinda) Buralarda bitkiler çok seyrektir. Kurakliga uyum saglamis olan kurakçil kaktüsler, otlar ve çalilardan olusur.bu bölgelerde kurakliga en iyi uyum saglamis bitkiler, gövdesinde çok miktarda su biriktirebilen kaktüslerdir. Üzerlerindeki küçük dikenler, bitkinin isi kaybini azaltmaktadir. Ayrica yeralti sularinin yüzeye çiktigi yerlerde vahalar olusmustur. Tundra iklim bölgesinde düsük sicakliga ve kurakliga uyum saglamis olan kisa boylu çalilar, otlar ve yosunlardan olusan bitki toplulugudur. Bitki Topluluklarinin Cografi Dagilisi Ekvatoral yagmur ormanlari Amazon Havzasi, Senegal den Gine körfezine kadar olan saha Kongo Havzasi, Güneydogu Asya adalari Muson Ormanlari Güneydogu ve Dogu Asya da Hindistan, Japonya, Tayland, Vietnam,Endonezya, Dogu Çin, Kore, Avustralya nin kuzeybatisi, Filipinler, Güneydogu Afrika Orta Kusagin Karisik Ormanlari Bati Rüzgarlari sebebiyle Iliman Kuşak karalarinin batisinda görülür (Bati ve K.Bati Avrupa, Amerika nin batisi). Yurdumuzda ise Karadeniz kiyilarinda etkilidir Tayga Ormanlari Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve iliman kuşak karalarinin dogu kiyilarinda (soguk su akintisindan dolayi) görülür. Orta ve dogu Avrupa Asya nin kuzeyi(sibirya) Kanada ve ABD nin kuzeyinde görülür. Maki Akdeniz e kiyisi olan ülkeler (Libya, Misir ve Lübnan hariç. Buralarda görülmeme sebebi yer sekillerinin engebesiz olmasidir.), Avustralya nin güneybatisi, G. Afrika

8 Cumhuriyetinde Kap bölgesi, Sili nin orta kesimleri Kuzey Amerika da Kaliforniya çevresinde etkilidir. En genis anlamiyla derece enlemleri arasinda kitalarin özellikle bati kiyilari Savan Güney ve Orta Afrika, Sudan,Güney Amerika da Brezilya davenezüella, Kolombiya, Peru ve Bolivya da etkilidir. Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasinda (10-20 kuzey ve güney enlemleri arasinda görülür) Bozkır(Step) Sicak ve iliman kuşak kara içlerinde görülür. Yurdumuzda Iç Anadolu Bölgesinde ve Ergene Bölümünde görülen karasal iklim buna örnektir. Çayir Bati Rüzgarlari sebebiyle Iliman Kuşak karalarinin batisinda görülür (Bati ve K.Bati Avrupa, Amerika nin batisi). Alpin çayirlar daglarin yüksek kesimlerinde görülür Tundra Sibirya, Iskandinavya Yarimadasinin kuzeyinde, Kanada nin kuzeyinde, Grönland adasinin kiyi kesimleri.yaklasik olarak enlemleri çevresinde görülür.güney yarimküredeki etki alani KYK dekine oranla çok azdir bunun nedeni GYK de okyanuslarin genis alan kaplamasidir. Çöl Bitkileri Kizilkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Mogolistan), Taklamakan (Çin), Arizona (A.B.D) çölleri,kuzey AfrikaArap yarimadasi Avustralya nin iç kesimleri ALINTI