Başkent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Doç. Dr. S. EKER

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Başkent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Doç. Dr. S. EKER"

Emin Koca
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TÜRK DİLİ ÜZERİNE BİRKAÇ NOT Başkent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Doç. Dr. S. EKER 1

2 Millî his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir Dilin millî ve zengin olması millî hissin inkişafında başlıca müessirdir ATATÜRK 2

3 DEĞERLENDİRME KONULARI 1. Giriş 2. Türkçe yok olma tehlikesiyle karşı karşıya mı? 3. Türkçenin zenginliği ve büyüklüğü 4. Standart dışı kullanımlar 5. Dilimiz bozuluyor mu? 6. Dil ilişkileri ve yabancı dillerin etkileri 7. Türkçenin söz varlığı 8. Türkçenin etkin kullanımı 9. Atatürk ve Türk Dili 3

4 Sözlü Dil-Yazılı Dil Dil, öncelikle sözdür. Ancak tarihsel süreçte sözlü dil gelişen üretim ilişkilerinin ve toplumsal yapının ihtiyaçlarını karşılayamaz hâle gelmiştir. Sözlü dilin konuşan ve dinleyenden ibaret iki boyutluluğuna karşılık, toplumsal ilişkilerdeki ve iletişimdeki çok boyutluluk, karmaşıklık, gelişen üretim ve yönetim ilişkileri, yazının icadını bir bakıma zorunlu kılmıştır. 4

5 Zamanla, siyasî, askerî, dinî bürokrasinin yazılı/sözlü dili ile halkın sözlü dili arasında farklılıklar ortaya çıkmıştır. Yazı, sözün yerini almamış, fakat toplumsal ilişki ve iletişim biçimlerini değiştirmiş ve dönüştürmüştür. Yazılı dil, en eski uygarlıklardan bu yana siyasi- idari işlev kazanarak, iktidarın bildirim ve yaptırım gücünün icra aracı olmuştur (bk. Erdoğan 1999: 37). 5

6 Devletin Dili Devlet; dağınık sözlü değişkelerin yarattığı anarşi de hükmetme, denetleme ve icra gücünün icra aracı olacak, aynı zamanda egemenliğini simgeleyecek çatı görevinde bir üst dile ihtiyaç duyar. 6

7 Bu üst dile, bölgelerüstü ölçünlü dil adı verilir. Bölgelerüstü ölçünlü dil, tarihsel gelişmeler sonucunda politik ve kültürel merkez olarak kabul edilen bir bölgenin prestijli değişkesinin kodlandırılıp işlevinin yazılı ve sözlü alanda genişletilmesi ve toplumca benimsenmesiyle oluşur. 7

8 Devlet ve Dil Politikaları Ülkelerin; bölgelerüstü ölçünlü dilin hâkimiyetini tesis ve idame eden, siyasî sınırlar içindeki yerel dillerin, toplumsal ve bölgesel değişkelerin kamu alanındaki kullanım süreçlerini düzenleyen açık ya da kapalı dil politikaları vardır. Bu politikalar tek dillilik, eşit çok dillilik ve ulusal/bölgesel dil dizgeleri olmak üzere üçe ayrılabilir. Tek dillilik için Fransa ve Türkiye, eşit çok dillilik için Belçika ve ulusal/bölgesel dil dizgeleri için Hindistan örnek olarak gösterilebilir 8

9 Kamu Görevlileri ve Dil Kullanımı Dil, toplumsallaşmayı sağlayan kurumlardan biri olmasının yanı sıra millî varlığın güvencesi, aynı zamanda millî hakimiyetin icra aracıdır. Devlet dil politikaları ile millî varlığının olmazsa olmaz ön şartı ölçünlü dili, sosyal hayatın bütün süreçlerinde hakim kılacak düzenlemeleri yapmak, kendisini temsil eden kamu görevlilerinden de bunun hayata geçirilmesini talep etmek durumundadır. 9

10 2. Türkçe yok olma tehlikesiyle karşı karşıya mı? 10

11 Türk dilleri içinde yok olma tehlikesi içinde olan diller vardır, ancak; Türkiye Türkçesi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya değildir. 11

12 3. Türkçe zengin ve büyük bir dil midir? 12

13 Önce birkaç tespit: Her dil, kendi kültürünün ihtiyaçlarına cevap verebilecek yeterliktedir. Hiçbir dil geri kalmış ya da daha gelişmiş değildir. Her dilin üretim gücü, sonsuzdur. 13

14 Türkçenin zenginliği ve büyüklüğü : a. Türkçe tarihinin hiçbir döneminde bugün olduğu kadar geniş bir işleve alanına sahip olmamıştır. b. Türkçe, devletin dilidir. c. Tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. 14

15 15

16 16

17 d. Tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar kalabalık konuşur kitlesine sahiptir. e. Tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar çok sözlü ve yazılı yayın yapılmaktadır. Türkçe bu hususlar çerçevesinde zengin ve büyük bir dildir. 17

18 4. Standart dışı kullanımlar 18

19 Tek bir dil yoktur. Standart dilin dışında; Cinsiyet Yaş Meslek Bölge vb. Toplumsal katman vb. olguların belirlediği çok sayıda dil vardır. Bu dillerin tümünün, standart dilden farklılaşan ancak kendilerine özgü her dilbilgisel düzeyde standartları mevcuttur. 19

20 Bölgesel ve toplumsal değişkeler 20

21 Farklı dillere karşı tutumu belirleyen prestijdir. Prestiji belirleyen ise ekonomik, toplumsal, siyasal vb. baskınlıktır. Kitleler; Düşük prestijli dilleri ve değişkeleri kötü, yanlış, standart dışı vb. kabul eder ve Bunlara karşı genellikle olumsuz tutum geliştirirler. 21

22 5. Dilimiz bozuluyor mu? 22

23 Dilimiz bozulmuyor. Yazım ve söyleyiş yanlışları Yabancı dillerin etkileri Alfabe sorunları Dilde kirlenme ve yozlaşma Dilde kuşak ve cinsiyet farklılığı vb. sorun ların tamamı doğal toplumdilbilimsel olgulardır, her dilde yaşanmaktadır. 23

24 Toplumsal sorunların nedeni dil değildir. Dil bozulduğu için toplum bozulmaz Dil, toplumsal değişme ve gelişmelerin yalnızca bir yansıma alanıdır. 24

25 6. Dil ilişkileri ve yabancı dillerin etkileri 25

26 Diller arasındaki ilişkiler çok yönlü ve karmaşıktır. Bu ilişkilerin tarihi binlerce yıl öncesine uzanır. Dil ilişkilerinde coğrafya ve zaman engeli yoktur. Tarihsel döneme göre farklılaşmak üzere, Sayısal, politik, ekonomik faktörlerin baskın olduğu toplulukların prestijli dili, diğer dilleri daha çok etkiler. Örneğin, Türkçe, Balkan dillerini derinden etkilemiş, onlardan çok az sayıda kelime almıştır. 26

27 7. Türkçenin söz varlığı 27

28 Türkçe, ancak Cumhuriyet ten sonra devlet güvencesine kavuşmuştur. Aşırı Arapça, Farsça unsurlar Dil Devrimi ile geniş ölçüde ayıklanmıştır. Türkçe her kavramı ifade edebilecek yeterliktedir. Şu anda i aşkın söz varlığına sahiptir. 28

29 SÖZLERİN KÖKENLERİNE AİT SAYISAL DÖKÜM 1998 Almanca Arapça Arnavutça Bulgarca Ermenice Farsça Fransızca İbranice İngilizce İspanyolca İtalyanca (1000 YILDA) (150 YILDA)

30 Japonca Lâtince Macarca Moğolca Norveççe Osmanlı Türkçesi Portekizce Rusça Slavca Yunanca Toplam Türkçe

31 8. Türkçenin doğru ve etkin kullanımı nedir? 31

32 Kullanım Bakımından Dil Türleri D1: Temel Dil: : arkadaşlar, aile vb. çevrelerde kullanılan çok gayriresmî günlük konuşmalardır. Yerel değişkeler, argo, kaba sözler vb. D1 kapsamındadır. D1 kamuoyunca prestiji düşük dil durumudur ve doğru dilden sapma olarak görülür. D2: Orta Dil: : dilin resmî ortamlarda, eğitimli kişilerce kullanılan türüdür. 32

33 Seçkin Dil : dilin en üst düzeyde resmiyete dayalı olarak kullanılmasıdır. Dilbilgisi ve söz varlığında en doğru biçimler ön plandadır. Çok resmî ortamlarda kullanılan törensel dil tipleri D3 kapsamındadır. Türkçenin etkin ve yeterli kullanımı D2 ve D3 türü dile yöneliktir. 33

34 Dilin zamana, mekâna ve ortama bağlı olarak değiştiğini bilmek yani dilsel farklılığın farkında olmak, Değişen durumlara paralel biçimde kod değiştirmeyi uygun biçimde yaparak ortak anlam ve anlaşma ortamı yaratmak, Standart dilin yazılı ve sözlü normlarına uygun bir dil geliştirmek ve uygulamaktır. 34

35 9. Atatürk ve Türk Dili 35

36 Atatürk Türk dili ve tarihinin ulusal bir nitelik taşımasını ve araştırılmasını en önemli konu olarak görmüştür. Alfabe, geometri terimleri, askeri rütbe ve birlik adları, betimlemek, tanımlamak, açıklamak vb. pek çok sözcük bizzat O nun eserdir. 36

37 37

38 TEŞEKKÜRLER 38

Benzer belgeler

1. DÜNYADAKİ BAŞLICA DİL AİLELERİ

1. DÜNYADAKİ BAŞLICA DİL AİLELERİ Kaynak bakımından birbirine yakın olan diller bir aile teşkil ederler. Dünya dilleri bu şekilde çeşitli dil ailelerine ayrılırlar. Bir dil ailesi tarihin bilinmeyen devirlerinde