ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ - İş Sözleşmesi ve Türleri-

Transkript

1 ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ - İş Sözleşmesi ve Türleri- Doç. Dr. Altan Doğan İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İnsan Kaynakları Yönetimi Anabilim Dalı İŞ KANUNUN KAPSAMI Madde 1 : Bu Kanun, 4 üncü Maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır sayılı İş Kanunu şu işlerde ve iş ilişkilerinde..: a..taşıma işlerinde, b. 50'den az işçi çalıştırılan (50 dahil).. ve.. işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde, c.. ekonomisi sınırları içinde kalan. ilgili her çeşit yapı işleri, d. Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak ve yapıldığı işlerde, e.., f.. hakkında, g.. hakkında, h...hakkında, i. 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2. maddesinin tarifine uygun. kişinin çalıştığı işyerlerinde. slayt kodu: 08 BÜYÜK GÖRSEL İş Sözleşmesinin Unsurları İŞ SÖZLEŞMESİ İş K. md. 8 e göre, iş sözleşmesi, bir tarafın (işçi). olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. (BELİRLENEN (BELİRLENEN YAPAR) YAPAR) İŞ İŞ SÖZLEŞMESİ BAĞIMLILIK İŞVEREN (KARŞILIĞINDA (KARŞILIĞINDA ÜCRET ÖDER) ÜCRET ÖDER) Kanunda aksi belirtilmedikçe, tabi değildir. BAŞKASINA BAŞKASINA DEVREDEMEZ DEVREDEMEZ (KSEL (KSEL BAĞIMLILIK) BAĞIMLILIK) Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde, işveren işçiye en geç. içinde, genel ve özel çalışma koşullarını gösteren bir belge vermek zorundadır. (Madde 8) İŞVERENİN İŞVERENİN EMİR EMİR VE VE TALİMATLARINA UYARAK,DENETİMİ TALİMATLARINA UYARAK,DENETİMİ VE GÖZETİMİ ALTINDA YAPAR VE GÖZETİMİ ALTINDA YAPAR İş sözleşmesini diğer sözleşme türlerinden (istisna (eser), vekalet, işletme vb.) ayıran en önemli özellik. unsurudur. İş Sözleşmesinin Hukuki Nitelikleri TARAFLARIN. hukuk sözleşmesi olması İşçinin.. bağlı olması Karşılıklı.. bir sözleşme olması İş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için, tarafların iş sözleşmesi yapma ehliyetine sahip olmaları gerekir. İş sözleşmesi yapacak olan tarafların, kural olarak.gücüne sahip olması, doldurmuş olması ve.. olmaması zorunludur. 1

2 İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA.. ve.. İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA YASAKLARI İş sözleşmesi yapma özgürlüğü, kural olarak işçi ve işverenin. işçi ve işverenle iş sözleşmesi yapması anlamını taşır. Ancak bu özgürlük, işçinin korunması ve bazı toplumsal nedenlere dayalı olarak. Bu sınırlar bazı işgören grupları için iş sözleşmesi yapma bazıları için de iş sözleşmesi yapma.. olarak çizilmiştir..ilgili yasaklar İş Kanunu kural olarak yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılmasını yasaklamış, ancak, yaşını doldurmuş olup, ilköğretimi tamamlamış olan çocukların, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve de eğitime devam edenlerin okullarına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabileceğini hükme bağlamıştır..yaş arasındaki ve genç işçilerin hangi çeşit işlerde çalışabilecekleri ve çalışma koşulları, Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılması Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik te belirtilmiştir. Ayrıca İş Kanununda, yer altında veya su altındaki işlerde.. yaşını doldurmamış., sanayiye ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin.. çalıştırılması yasaklanmıştır. (M.72 ve 73/1) İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA YASAKLARI İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA YASAKLARI.. işçilerle ilgili yasaklar altında veya.. altında çalışılacak işlerde.çalıştırılması yasaklanmıştır. (m.72.).. durumu elvermeyen işçilerle ilgili yasaklar İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda, tehlikeli ve çok tehlikeli iş sınıfında bulunan işyerlerinde istihdam edilecek olan kişilerin, sağlık durumlarının işe uygun olduğuna dair rapor almadan işe alınamayacakları belirtilmiştir.(m.15/2) 18 yaşını doldurmuş kadın işçilerin ise gece postalarında çalıştırılması, ilgili yönetmelikte bazı esaslara bağlanmıştır.. işçilerle ilgili yasaklar Yabancıların ülkemizde bağımlı ya da bağımsız olarak çalışabilmeleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın iznine tabidir. Bu iznin türü, koşulları ve süreleri Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkındaki Kanun da ayrıca belirtilmiştir. İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA.. İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA. ve eski. çalıştırma zorunluluğu İşyerlerinde elli veya daha fazla işçi çalıştıran işverenler sektörde %. engelli, sektöründe ise, %.. engelli, %.. eski hükümlüyü veya terör mağdurunu istihdam etmek zorundadırlar. (m.30/1) Çalıştırmazlarsa? Madde Bu Kanunun 30 uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak engelli ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her engelli ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için. Türk Lirası idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz.. sona ermiş işçileri çalıştırma zorunluluğu Çalıştırmazsa.ücret tutarında tazminat öder... veya kanuni bir. nedeniyle işten ayrılan işçileri çalıştırma zorunluluğu ay içinde başvurulmalı (İşveren almazsa,.öder.).. İşten Çıkarma ile iş sözleşmesi sona erenleri çalıştırma zorunluluğu. ay içinde yeniden işçi İşyeri ve iş uzmanları elemanları çalıştırma zorunluluğu 2

3 İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü İş sözleşmesinin hükümsüz olması 2 şekilde ortaya çıkar. İş sözleşmesinin. İş sözleşmesinin. İş Sözleşmesi Türleri.. İş Sözleşmesi Süreli İş Sözleşmesi. Süreli İş Sözleşmesi..Çalışma. Çalışma İş Sözleşmesi.. Sözleşmesi İş Sözleşmesi Bu ayrım işlerin.. bakımından yapılmaktadır. İş K. Md.10 a göre, nitelikleri bakımından en çok.süren işlere süreksiz iş, bundan..eden işlere sürekli iş denir. Süreksiz işlerde 3, 8, 12, 13, 14, 15, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 75, 80 ve geçici 6 ncı maddeleri uygulanmaz. Süreksiz işlerde, bu maddelerde düzenlenen konularda.. Kanunu hükümleri uygulanır. Süreli İş Sözleşmesi İş ilişkisinin belirli bir süreye bağlı.. durumunda sözleşme,.. süreli sözleşme olarak adlandırılır. İş ilişkisinin devam süresinin veya sona erme zamanının. bu sürenin veya zamanın sözleşmede açıkça veya.. olarak kararlaştırılabildiği sözleşmelere süreli iş sözleşmesi denir. Yargıtay a göre, çalışma hayatında asıl olan süreli iş sözleşmeleridir. Belirli süreli iş sözleşmeleri değişik şekillerde düzenlenebilir: Başlangıç ve bitiş tarihleri.olarak belirtilebilir. Sözleşmeye..(hafta, ay, yıl gibi) konabilir. (Örneğin 3 ay, 2 yıl gibi) Sözleşme süresinin, sözleşmeye konu olan işin amacının gerçekleşmesi veya işin tamamlanması ile sınırlı olduğu. olarak kabul edilebilir. Örneğin bir inşaat işi, belirli bir proje, izne çıkan, askere giden veya uzun süreli bir rapor alan işçinin yarattığı geçici işgücü kaybının telafisi gibi durumlar. Belirli süreli bir sözleşme, ya.. (bir köprünün yapımı, bir araştırma projesi vb.) ya da iş, işletme açısından. nitelikte olmakla birlikte, işçiye olan ihtiyacın.olduğu durumlarda (doğum izni, askerlik, uzun süreli hastalıklar vb.) geçerlidir. 3

4 4857 Sayılı İş Kanunu belirli süreli iş sözleşmelerinin yapılmasına imkan tanıyan durumları 11. maddede belirtmektedir. Buna göre belirli süreli iş sözleşmeleri;..veya veya. KOŞUL Objektif koşullar, sözleşmenin belirli süreli olma nedeninin koşullardır. Örneğin, bir projede çalışmak üzere yapılan iş sözleşmesi belirli süreli olarak yapılabilir. gibi... koşullara bağlı olarak yapılabilir. Süresi.. yıl ve daha.. olan belirli süreli iş sözleşmeleri. olmak zorundadır. (.. ) Aksi., sürenin bitiminde sona erer. Borçlar Kanunu Md. 430 Madde 8 - Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin şekilde yapılması zorunludur. Madde 11 - İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir. Belirli süreli hizmet sözleşmesi, aksi kararlaştırılmadıkça, fesih bildiriminde bulunulmasına gerek olmaksızın, sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer. Sözleşmenin fesih bildirimiyle sona ereceği. ve iki taraf da fesih bildiriminde bulunmamışsa, sözleşme... süreli sözleşmeye dönüşür. Objektif nedenin devam etmesi veya başka bir objektif nedenin ortaya çıkması halinde,. Objektif neden kalkmışsa.yapılamaz. Zincirleme yapıldıkları takdirde baştan itibaren süreli sözleşme gibi işlem görür. Sözleşmenin sürenin bitiminde sona ermesi halinde!!!.!!! Madde 11 Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir. Esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar. Borçlar Kanunu Md. 430 Belirli süreli sözleşme, süresinin bitiminden sonra örtülü olarak sürdürülüyorsa, belirsiz süreli sözleşmeye dönüşür. Ancak, esaslı bir sebebin varlığı hâlinde, üst üste belirli süreli hizmet sözleşmesi kurulabilir. 4

5 Belirli süreli sözleşme ile çalışan işçi, ayrımı haklı kılan bir neden olmadıkça, belirsiz süreli sözleşme ile çalışan emsal işçiye göre Haklı bir neden (Md. 24 ve Md. 25) olmadıkça taraflarca süresinden önce.... Haklı bir neden varsa, işçi veya işveren sözleşmeyi süresi bitmeden. feshedebilir. İşçi açısından İş K. md. 24 te, işveren açısından da md. 25 te belirtilen nedenler geçerlidir. İŞVEREN AÇISINDAN Borçlar Kanunu Md. 438 İşveren, haklı sebep olmaksızın hizmet sözleşmesini derhâl feshederse işçi, belirsiz süreli sözleşmelerde, fesih bildirim süresine; belirli süreli sözleşmelerde ise, sözleşme süresine uyulmaması durumunda,.,.. olarak isteyebilir. Belirli süreli hizmet sözleşmesinde işçinin hizmet sözleşmesinin sona ermesi yüzünden tasarruf ettiği miktar ile başka bir işten elde ettiği veya bilerek elde etmekten kaçındığı gelir,. Hâkim, bütün durum ve koşulları göz önünde tutarak, ayrıca miktarını serbestçe belirleyeceği bir tazminatın işçiye ödenmesine karar verebilir; ancak belirlenecek tazminat miktarı,.. Haklı bir neden (Md. 24 ve Md. 25) olmadıkça taraflarca süresinden önce sona erdirilemez. AÇISINDAN Borçlar Kanunu Md. 439 İşçi, haklı sebep olmaksızın işe başlamadığı veya aniden işi bıraktığı takdirde işveren, isteme hakkına sahiptir. İşverenin, ayrıca.giderilmesini isteme hakkı da vardır. İşveren zarara uğramamışsa veya uğradığı zarar işçinin aylık ücretinin dörtte birinden az ise, hâkim.. Tazminat isteme hakkı takas yoluyla sona ermemişse işveren, işçinin işe başlamamasından veya işi bırakmasından başlayarak içinde, dava veya takip yoluyla bu hakkını kullanmak zorundadır. Aksi takdirde,... Yüksek Mahkemeye göre; Her ne kadar taraflar arasında dört yıllık belirli süreli iş sözleşmesi düzenlenmiş ise de, davalılara ait süreklilik arz eden işte, imalat işçisi olarak çalışan davacı işçi ile belirli süreli iş sözleşmesi yapılmasını gerektirir.bulunmamaktadır. Bu nedenle sözleşmenin başlangıçtan itibaren.olduğunun kabulü gerekir. (Y. 9. HD, T., 2005/14221 K, 2005/16526 K.)... belirli süreli iş sözleşmesi yapmayı gerektirir.. bir. de mevcut olmadığı, davacının.. süreli iş sözleşmesi ile çalıştığı kabul edilmelidir." Yerel mahkeme kararı Y. 9. HD'nin T., 2006/10697 E., 2006/13021 K. Sayılı kararı ile onanmıştır. Bartın-Amasra yolunun yapım işlerinin.. süresi sonuna kadar yapılan bir sözleşmede, yol yapım işinin ne zaman sona ereceği konusunda. diğer bir anlatımla işin..nitelikte olduğundan bu sözleşmenin belirli süreli iş sözleşmesi olduğundan. (Y. 9. HD, T., 2003/2474 E., 2003/15155 K.) Öncelikle belirtmek gerekir ki, davacının belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışmasını gerektiren belirli süreli bir iş, belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşulların varlığı bulunmamaktadır. Bu nedenle davacının belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştığının kabulü ile işe iade isteğinin reddine karar verilmiş olması. (Y 9. HD, T, 2006/12876 E., 2006/16262 K.).Süreli İş Sözleşmesi (Full-Time) Sözleşmeler Uygulamada görünen şekliyle, işyerindeki çalışma sürelerine uygun olarak yapılan çalışmalardır.. (Part-Time) İş Sözleşmeleri Yasanın 13. maddesinde düzenlenmiştir. İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçiye göre belirlenmesi durumunda, sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir. 5

6 Tam - Kısmi Süreli İş Sözleşmesi Süreli İş Sözleşmesi Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas alınır. Önemli Ölçüde Az İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 6. Maddesine göre tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın kadar yapılan çalışma kısmi sürelidir. Kısmi süreli sözleşme ile çalışan işçiye tam süreli emsal işçiden. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre.. olarak ödenir. Ancak hizmet süresi orantılı olarak.. İşçinin işe başladığı ve işten ayrıldığı tarihler arasındaki süre tam olarak hesaplanır. Önemli Ölçüde =. Örnek: Haftalık çalışma süresi 45 saat ise ve. dan az Kısmi Süreli İş Sözleşmesi (Ek fıkra: 29/1/ /21 md.) Bu kanunun 74 üncü maddesinde öngörülen izinlerin bitiminden sonra çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu maddeye göre ebeveynlerden.. kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve fesih nedeni sayılmaz. Bu fıkra kapsamında kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin. hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Üzerine Çalışma Çağrı üzerine çalışma, sayılı İş Kanununda düzenlenmiş bulunmaktadır sayılı İş K. Md. 14 e göre, Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi,.. üzerine çalışmaya dayalı.. süreli bir iş sözleşmesidir. Örnek: Otellerde ve eğlence yerlerindeki ekstra işçiler. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanır. Çağrı Üzerine Çalışma. Çalışma.. olma zorunluluğu vardır. Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle.. belirlenir. Aksi takdirde haftalık çalışma süresi saat olarak kabul edilir. Aksi kararlaştırılmamış ise, işveren önce işçiye çağrıda bulunur ve kendisine iş verir. Aksi kararlaştırılmamış ise işverenin her çağrıda işçiyi..çalıştırma zorunluluğu vardır. Belirlenmiş sürede işçi çalıştırılsın çalıştırılmasın hak.. Uzaktan çalışma, 4857 sayılı İş Kanununda yılında düzenlenmiş bulunmaktadır sayılı İş K. Md. 14 e göre, Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini.. ya da teknolojik iletişim araçları ile.. yerine getirmesi esasına dayalı ve olarak kurulan iş ilişkisidir. 6

7 Uzaktan Çalışma Dördüncü fıkraya (bir önceki slayt) göre yapılacak iş sözleşmesinde; işin.., yapılma., işin.. ve., ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan.. ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile.. ve çalışma. ilişkin hükümler yer alır. Uzaktan Çalışma Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre.. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, s ağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla.... Süreli İş Sözleşmesi Sözleşmesi İş sözleşmesine..konursa, deneme süreli iş sözleşmesinden söz edilir. (Belirli iş sözleşmelerinde de geçerli ) Deneme süresi Yasanın 15. maddesinde belirtildiği üzere,.. olamaz. Bu süre toplu iş sözleşmelerine konacak bir hükümle kadar uzatılabilir. İş sözleşmesine Yasa da belirtilen sürenin üzerinde bir deneme süresi. Deneme süresi içinde işçi veya işveren herhangi bir tazminat ödemek zorunda kalmaksızın sözleşmeyi..sona erdirebilir. İş K. Md.16 ya göre, birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı bu işçilerden birinin, sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir. Uygulamada genellikle inşaat ve limanlarda yük taşıma işlerinde veya mevsimlik işlerde takım sözleşmesi yapıldığı görülmektedir. Takım sözleşmeleri. yapılır. Sözleşmede her işçinin ve alacağı.gösterilir. Çalışılan zamandaki haklar.. Takım kılavuzu, her bir işçinin işe başlamasından.. Takım Sözleşmesi Sözleşme işveren ile takım kılavuzu arasında yapıldıktan sonra, bu sözleşmenin takımı oluşturan diğer işçilerle de yapılmış sayılabilmesi için, işçilerin herbirinin gerekir. Takım sözleşmesinde isimleri yazılı işçilerden her birinin işe başlamasıyla, o işçi ile işveren arasında takım sözleşmesinde belirlenen şartlarla bir iş sözleşmesi yapılmış sayılır. İşveren işçilerin ücretlerini topluca takım kılavuzuna değil, işçilerin herbirine..ödemesi gerekir. Takım kılavuzu için, takıma dahil işçilerin ücretlerinden işe aracılık veya benzeri bir nedenle.(m.16). 7