f t 1. UNITE Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

Transkript

1 f t 1. UNITE Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

2 CANLILIĞIN TEMELİ: HÜCRE Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; Hayvan hücreleri mikroskop ile incelendiğinde hücre şekillerinin genelde yuvarlak olduğu gözlenir. 1. Bir hayvan hücresi ve bitki hücresini mikroskopta gözlemleyerek çizmeyi, 1.4 Hücrenin bir organizmanın sahip olduğu canlılık özelliklerini gösterdiğini, öğrenmiş olacağım. C A N L IL IĞ IN TEM ELİ: HÜCRE Canlıların canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denir. Hücreler çok küçük oldukları için, mikroskop yardımıyla görülüp incelenebilir. Hücreler, bir organizmanın sahip olduğu solunum, boşaltım, sentez ve büyüme gibi çeşitli canlılık özelliklerini gösterir. Bundan dolayı hücreler canlıdır diyebiliriz. Doğada bulunan canlılar çok hücreli veya tek hücreli olabilir. Bitki hücreleri mikroskop ile incelendiğinde hücre şekillerinin genelde köşeli olduğu gözlenir. Mikroskop Örnek -1 Mikroskopta görülen hayvan hücresi Hayvan hücresi Soğan zarından alınan bir parça mikroskop altında inceliyor. Bu çalışma sonucunda, aşağıdaki hücre tiplerinden hangisi gözlenmiş olabilir? Mikroskop Mikroskopta görülen bitki hücreleri SiDptewia f t * Gcrtgı Çefajrd* Ehdoptazm k c s ım a ğ ı re B a J u m Bitki hücresi C) D,ı p f «IK COŞKU

3 Canlılığın Temeli: Hücre Çözüm Soğan zarı hücreleri bitki hücreleridir. Mikroskop ile incelendiğinde hücre şekillerinin köşeli olduğu gözlenir. Bu durumu A seçeneğindeki hücreler gösterir. Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; Cevap A 1.2 Hücrenin temel kısımlannı levha, model üzerinde göstererek görevlerini, öğrenmiş olacağım. Hücrede depo edilen besinleri ve hücredeki yıpranmış - yaşlanmış olan organelleri parçalayarak yok eder. c. Golgi cisimciği: Salgıların üretilmesi, paketlenmesi ve salgılanmasında görev yapar. Golginin etkinliği sonucu; ter, gözyaşı, süt, balözü, mukus ve sindirim sıvısı gibi salgı maddeleri üretilir. d. Ribozom: Hücrede en küçük olan ve en fazla bulunan organeldir. İhtiyaç duyulan proteinleri sentezler. Endopiazmk mutulum U 2 Q zom SertrîyoMer G d g» Hücreler genel olarak; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç ana kısımdan oluşur. -K otul 1. Hücre Zarı Hücreyi bulunduğu ortamdan ayıran, ince örtüye hücre zarı denir. Hücre zarları esnek, canlı ve yarı saydamdır. Hücre zarı; hücreyi dış ortamdan ayırır, hücreye şekil verir, sitoplazmayı dış etkilerden korur ve hücrenin madde alış verişini kontrol eder. Hücre zarının yapısında madde geçişini sağlayan geçit ya da porlar vardır. Hücre zarları seçici geçirgen özelliğe sahiptir. Bu özellik, hücreye yararlı maddelerin girmesini, hücre içindeki zararlı olan maddelerin ise dış ortama atılmasını sağlar. Bazı hücrelerde, zar dışında bulunan dayanıklı olan ikinci örtüye hücre duvarı denir. Hücre duvarı bitki, bakteri ve mantar hücrelerinde vardır. Hücre duvarı sert, cansız ve koruyucudur. Hücre zarına destek olur. Hayvan hücrelerinde hücre duvarı bulunmaz. 2. Sitoplazma Hücre zarı ile çekirdek arasında bulunan akıcı olan sıvı yapıya sitoplazma denir. Sitoplazma saydam, akıcı ve canlıdır. Sitoplazmanın büyük bir kısmını su oluşturur. Sitoplazmada beslenme, solunum ve boşaltım gibi yaşamsal olaylar gerçekleşir. Sitoplazmadaki farklı işleri üstlenmiş yapılara organel denir. Organeller hücre faaliyetlerinin hızlı ve kontrollü olarak yapılmasını sağlar. a. Endoplazmik retikulum: Hücre zarı, çekirdek ve diğer organeller arasında, kanal veya tüpler oluşturur. Hücre içindeki yapılar arasında madde iletimini sağlar. b. Lizozom: Hücre içi sindiriminden sorumlu organeldir. Hücreye alınan büyük moleküllü besinleri parçalar. Çekirdek Hücrenin yapısı ve kısımları Hücre zan e. Sentriyoller: Sadece hayvan hücrelerinde çiftler halinde bulunur. Hücre çoğalması sırasında iki katına çıkar. Hücre bölünmesinde görev yapar. f. Kloroplastlar: Bitki hücrelerinde bulunur. Kloroplastın içinde klorofil denen yeşil renkli maddeler vardır. Yaprak ve olgunlaşmamış meyvelere yeşil renk verir. Güneş ışığını emerek, karbondioksit ve sudan hücrenin ihtiyaç duyduğu besinleri ve oksijeni üretir. Fotosentezle ihtiyaç duyulan besini üretir. Karbondioksit + Su + İşık -> Besin + Oksijen g. Koful: Hücrede atık maddeleri veya ihtiyaç fazlası besinleri depolar. Bitki hücrelerinde büyük, hayvan hücrelerinde küçüktür. h. Mitokondri: Hücrenin enerji santralidir. Hücrede bulunan besin ve oksijeni kullanarak, enerji üretir. Besin + Oksijen -> Karbondioksit + Su + Enerji Enerji ihtiyacı fazla olan doku ve organ hücrelerinde, fazla sayıda mitokondri bulunur. Anahtar Bilgi Sentriyoller hayvan hücrelerinde, kloroplast ve hücre duvarı ise bitki hücrelerinde COŞKU

4 Canlılığın Temeli: Hücre - 2 Hücredeki organeller ve görevleriyle ilgili, aşağıdaki eşleştirmelerin hangisi yanlıştır? A) Mitokondri - Enerji üretimi B) Golgi - Sindirim yapma C) Koful - Atık depolama D) Kloroplast - Besin üretme Çözüm Mitokondri besinlerden enerji üretilmesini, golgi salgıların üretilmesini, koful madde depolanmasını ve kloroplast güneş ışığının kullanılarak fotosentez ile besin üretilmesini sağlar. Sıra Sizde -1 Cevap B Öğretmen Müge den, kendi görevlerini anlatan aşağıdaki hücre organellerini havvan hücresi şeklinin içine çizmesini istiyor. Müge hangi organeli çizerse hata yapmış olur? A) B) C) m : Fotosentezle besin üretirim. : Hücre içi sindirimi yaparım. : Hücre için önemliyim, bulunduğum hücreye enerji üretirim. b. Gelişmiş hücreler: Zarla çevrilmiş çekirdek ve organelleri vardır. Kalıtsal maddesi, çekirdek içinde yer alır. Bazı mikroskobik canlılar, mantar, bitki, hayvan ve insanda bulunur. Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; & 1.3 Gözlemlerim sonucunda bitki ve hayvan hücresi arasındaki benzerlik ve farklılıklan, öğrenmiş olacağım. Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklar: Bitki hücresinde hücre duvarı var, hayvan hücresinde ise yoktur. Bitki hücrelerinde kloroplast var, hayvan hücresinde ise yoktur. Bitkilerde hücre şekli köşelidir, hayvanlarda ise yuvarlaktır. Hayvan hücresinde sentriyoller vardır, bitki hücresinde ise yoktur. Bitki hücreleri, hüce duvarlarının bulunmasından dolayı, dış etkilere karşı hayvan hücrelerine göre daha dayanıklıdır. 1 Bitkilerde kofullar büyük ve az sayıda, hayvans larda ise kofullar küçük ve çok sayıda bulunur. «A* u Bazı bitki hücreleri kendi besinini üretir, hayvan hücresi ise besinini üretemez. Bitki ve Hayvan Hücrelerinde ortak olan yapılar (siyah renk) O)» : Küçük bir organelim ancak hücrede protein sentezi yaparım. 3. Çekirdek Hücrenin yaşama ve çoğalmasıyla ilgili kalıtsal maddelerin bulunduğu kısımdır. Çekirdek, sitoplazma ve hücre zarında gerçekleşen olayları denetler, organelleri yöneterek iş birliği ve uyum içerisinde çalışılmasını sağlar. Çekirdeğin yapısında bulunan kalıtsal maddeler; canlıların göz rengi, boy uzunluğu, yaprak genişliği, tüy rengi gibi kalıtsal özelliklerin yeni hücrelere aktarılmasını sağlar. Çekirdek yapılarındaki farklılıklara göre iki çeşit hücre grubu vardır. a. İlkel hücreler: Basit yapıya sahip olan bazı hücrelerde zarla çevrilmiş çekirdek ve organelleri bulunmaz. Kalıtsal maddesi sitoplazmada dağınık halde bulunur. Bakteriler bu gruba girer. Sadece Hayvan Hücresine ait yapılar (mavi renk) Sadece Bitki Hücresine ajt yap, ar (yeşil renk) Bitki ve Hayvan hücresi arasındaki farklar Örnek - 3 Bitki ve hayvan hücresi arasında, aşağıdakllerden hangisi farklılık oluşturmaz? A) Hücrenin şekli B) Hücre duvarı bulundurma C) Çekirdeğin görevi D) Besin ihtiyacını karşılama şekli QCOŞKU

5 Canlılığın Temeli: Hücre Çözüm Bitki hücresi köşeli, hayvan hücresi yuvarlaktır. Bitki hücresi kendi besinini üretir. Hücre duvarı bitki hücresinde bulunur. Çekirdek bulunduğu hücrelerde benzer görevler yapar. Cevap C Sıra Sizde - Mikroskopta hayvan hücresini inceleyen bir öğrenci aşağıdaki kısımlardan hangisini göremez? A) Hücre zarı B) Çekirdek C) Kloroplast D) Sitoplazma Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 1.5 Farklı tipte hücreleri, öğrenmiş olacağım. Bir canlıyı oluşturan hücreler görevlerine göre farklı şekil ve yapıya sahip olabilirler. B r r *..--'m 331 Yaprak hücresi 0 * Bakteri hücresi SMr hücresi : * 1 Deri hücresi Farktı doku ya da canlılara ait olan hücre şekilleri Çözüm Hücrenin üstlendiği göreve göre, organellerinin çeşidi ve sayısı farklı olabilir. Aynı canlıya ait farklı hücrelerin çekirdeklerindeki kalıtsal yapı birbirinin aynısıdır. Aynı canlıya ait görevleri farklı olan hücreler farklı doku ve organlarda bulunurlar. Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; Cevap C 1.6 Benzer yapı ve özellikteki hücrelerin aynı görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle dokulann oluştuğunu, 1.7 Hücre-doku-organ-sistem-organizma ilişkisini, öğrenmiş olacağım. Hücreden O rganizm aya Yapısı, görev ve şekilleri benzer olan hücrelerin biraraya gelerek oluşturduğu hücre topluluğuna doku denir. Kas hücreleri kas dokuyu, deri hücreleri epitel dokuyu, kemik hücreleri kemik dokuyu, kandaki hücreler kan dokuyu oluşturur. Çok hücreli canlılarda benzer görevi yapan dokuların birleşmesiyle organlar oluşur. Karaciğer, akciğer, böbrek, beyin, kas, iskelet ve mide vücudumuzdaki organlardan bazılarıdır. Örneğin midenin yapısında kas, kan, bağ, epitel dokuları bulunur. Vücutta benzer görevi yapan organların birleşmesiyle de sistemler oluşur. Sindirim, boşaltım, dolaşım, hareket, sinir sistemleri organlardan meydana gelir. Sistemlerin birleşmesi sonucunda oluşan ve tek başına yaşayan canlı veya organizma oluşur. J Örnek - 5 >) Canlı vücudunu oluşturan hücreler, birbirlerinden farklı görevler üstlenmiş olabilirler. Bir canlıyı oluşturan hücrelerin, farklı görevler üstlenmesinde; I. Organellerinin farklı çeşitte olması II. Çekirdeklerinde kalıtsal yapıların bulunması III. Bulundukları doku ve organların değişik olması gibi yapısal durumlardan hangileri etkili olur? A) Yalnız II C) İve III B) I ve I D) live Benzer yapı ve özellikteki hücrelerin aynı görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle oluşan yapıya ne denir? A) Doku C) Sistem Çözüm B) Organ D) Organizma Yapısı, görev ve şekilleri benzer olan hücrelerin biraraya gelerek oluşturduğu hücre topluluğuna doku denir. Cevap A 0 COŞKU

6 ÖLÇME WE DEĞERLENDİRME Canlılığın Temeli: Hücre Kazanım Pekiştirme - 1 Aşağıdaki kavram haritasını kutulardaki kavramlardan uygun olanlarıyla tamamlayınız.

7 C ANLILIĞIN TEMELİ: HÜCRE KAZANIM DEĞERLENDİRME TESTİ 1. Hücrede bulunan bir organel, kendisini aşağıdaki gibi tanıtmıştır. 3. Hücre zarının görevleri arasında, aşağıda verilenlerden hangisi bulunmaz? 0 (çözüm Golgi cisim ciğidir benim adım. Salgı maddele-, rinin oluşmasında görev yapanm. Salgılarımı üretir ve paketlerim. Salgı üreten organların hücrelerinde çok sayıda bulunurum. A) Hücrenin madde alış verişini kontrol etme B) Hücrenin şekil kazanmasını sağlama C) Hücrenin bütünlüğünü sağlamak D) Hücredeki tüm biyolojik olayları yönetme Buna göre, aşağıda verilen organların hangisinin hücrelerinde, normalden daha çok golgi bulunmaz? 4. Hücrelerde bulunan iki organel, aşağıda gösterilmiştir. B) Sindirim salgısı üretir P organeli S organeli P ve S organelleriyle ilgili olarak, aşağıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bilgiler doğrudur? Tükürük üretir A) S bitki, P hayvan hücresinde bulunur. P besin ve oksijen üretir, S hücre bölünmemde görev yapar. Bir bitki ve hayvan hücresi, aşağıdaki şekilde karşılaştırmıştır. Hücre duvarı Hücre zarı Kloroplast Çekirdek Koful C) Semih P bitki, S hayvan hücresinde bulunur. P besin ve oksijen üretir, S hücre bölünmesinde J görev yapar. Mitokondri Ceyda B etül Bu hücreler arasında, aşağıda verilen özelliklerden hangisi ortaktır? A) Fotosentezle besin üretme B) Hücre dışında iki örtü bulundurma C) Besinlerden enerji üretme D) Sentriyollere sahip olma Hücredeki yaşamsal olayların yönetilmesini sağlayan kısım hangisidir? A) Hücre zarı C) Sitoplazma B) Çekirdek D) Hücre duvarı 0 C O 8 K U

8 Canlılığın Temeli: Hücre 6. Hücredeki mitokondri organelleri, şu reaksiyonun gerçekleşmesini sağlar: Besin+Oksijen->Karbon dioksit+ Su+ Enerji Buna göre, günlük enerji tüketimleri; I. Çok II. Az İli. Normal olan hücrelerdeki mitokondri sayıları arasında, hangisindeki ilişki bulunur? A) Mitokondri sayısı g ) Mitokondri sayısı a I II III Hücre C) Mitokondri sayısı I II III Hücre Q) i Mitokondri sayısı 8. Bir bitkinin, iki farklı kısımlarından alınan hücreler mikroskopta inceleniyor. Yaprak Bir miktar hücre çıkartılarak mikr roskopta incelenir. X hücresi Kök Bir miktar hücre çıkartılarak mikroskopta incelenir. Y hücresi Buna göre, X ve Y hücreleri arasında, aşağıda verilen organellerden hangisi farklılık oluşturur? I II Hücre P La I II Hücre Mitokondri (Enerji üretir) Golgi (Salgı üretir) 7. Nidanur; ağız içinden ve soğandan aldığı bir kısım hücreleri mikroskopta inceliyor. Kloroplast (Fotosentez yapar) Endoplazmik retikulum (Madde iletir) 9. Hücre kısımlarına ait olan bazı özellikler, aşağıdaki şemada verilmiştir. Bir miktar hücre çıkartılarak inceleniyor. Bir miktar hücre çıkartılarak inceleniyor. Nidanur yapmış olduğu bu deneyden; I. Hücrelerin şekilleri ortak mıdır? II. Hücre duvarı her iki hücrede bulunur mu? ^oîûm Kalıtsal özellikleri oluşturan yapıları bulundurur. Hücreye özgün şeklini venr. 3 Saydam ve akıcı yapıya sahiptir. III. İki hücre arasında organel farklılığı var mı? şeklindeki sorulardan hangilerine cevap bu- Hücre zarı Çekirdek Sitoplazma labilir? A) A) Yalnız 1 B) İv e li içinde çeşitli yaşam olayları gerçekleşir. * 2 Seçici ve geçirgen özelliğe sahiptir. Hücrede gerçekleşen canlılık olaylarını yönetir. 0 Belirtilen özelliklerin ait olduğu hücre kısımlarıyla ilgili, hangi eşleştirme yanlıştır? B) C) C) İve III D) 1, II ve III D) ı COŞKU

9 İNSANLARDA ÜREME, BÜYÜME ve GELİŞME Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 2.3 Üreme organlarının neslin devamı için üreme hücrelerini oluşturduğunu, öğrenmiş olacağım. Bu bölümü bitirdiğimde; 2.2 İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları model, levha, şema üzerinde göstermeyi, öğrenmiş olacağım. Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Canlılar üremeyle türün kalıtsal bilgisini sonraki nesillere aktarır. Üremede kullanılan organlara üreme sistemi denir. İnsan üreme sisteminin yapısı cinsiyete göre farklılık gösterir. Erkek ve dişi üreme organlarının temel görevi neslin devamı için üreme hücrelerini oluşturmaktır. Dişi Üreme Sistemi Dişi üreme sisteminin temel görevi; yumurta üretme, döllenmeyi sağlama ve yavrunun gelişmesine ortam hazırlamaktır. - Yumurta kanalı Örnek - 6 Üreme olayıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Bütün canlı türlerinde ortaktır. B) Canlıların yeni bireyler oluşturmasını sağlar. C) Yeni özellikler oluşmasını sağlar. D) Neslin devam etmesinde rol oynar. Çözüm Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Türler üremeyle yeni özellikler oluşturmaz, aynı özelliğe sahip canlı oluşturur. Cevap C Sıra Sizde - 3 Aşağıdakilerden hangisi üreme organlarının temel görevidir? A) Canlının cinsiyetine özgü özellikleri kazanmasını sağlamak B) Üreme hücrelerini oluşturmak C) Yeni bireyler oluşturmak D) Canlının gelişimini sağlamak Vagina Dişi üreme sisteminin kısımları Yumurtalık: İki tane yumurtalık vardır. Dişi üreme hücresi olan yumurtayı üretir. Dişi vücudunda; yaklaşık olarak 30 günde bir yeni bir yumurta üretilerek, yumurta kanalına bırakılır. Yaşlılık dönemine kadar bu olay sürer. Yumurta kanalı: Yumurtanın yumurtalıktan döl yatağına taşınmasını sağlayan kanaldır. Döllenme burada gerçekleşir. Döl yatağı: Döllenmiş yumurtanın (zigot) yerleştiği ve gelişmeye başladığı yapıdır. Vajina: Döl yatağı ile dış ortam arasındaki bağlantıyı sağlar. Esnek yapıdadır ve gelişen yavrunun doğumla dışarı çıkmasını sağlar. Döllenme gerçekleşmediğinde yumurtanın ve bir kısım döl yatağı dokularının kanama şeklinde dışarıya atılmasına adet kanaması denir. 0 C O 9 K U

10 İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Erkek Üreme Sistemi Erkek üreme sisteminin temel görevi, sperm üreti mini sağlamaktır. Sıra Sizde - 4 Dişi üreme sistemiyle ilgili olarak aşağıdal delerden hangisi yanlıştır? Sperm kanalı Penis Salgı bezleri A) Ergenlik döneminden sonra etkinlik göst ye başlar. B) Üretilen yumurtalar, döllenirse yeni birey c munu sağlayabilir. C) Embriyonun oluşması ve gelişmesi yumu ta meydana gelir. D) Ayda bir yumurta üretimini sağlar. Testis Erkek üreme sisteminin kısımları Testis: İki testis vardır. Erkek üreme hücresi olan spermlerin üretilmesini sağlar. Burada kısa zamanda çok sayıda sperm üretilir. Vücut dışında bulunur. Sperm kanalı: Üretilen spermlerin penise taşınmasını sağlar. Salgı bezleri: Spermlerin korunması ve hareket yeteneği kazanması için bir sıvı salgılar. Penis: Üretilen spermler ile böbreklerde üretilen idrarın vücuttan dışarı atılmasını sağlar. Örnek - 7 Dişi üreme sisteminin yapısındaki; I. Yumurta kanalı II. Yumurtalık III. Döl yatağı IV. Vajina belirtilen kısımların görevleri, aşağıdakilerin hangisinde yanlış olarak eşleştirilmiştir? Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 2.1 Üremeyi sağlayan sperm ve yumurtanın görevlerine göre farklı yapılar kazanmış hücreler olduğunu, öğrenmiş olacağım. Üreme Hücresinin Özellikleri Hücre bölünmesi sonucu testislerde sperm, yumurtalıklarda da yumurta hücreleri üretilir. Yumurta: Dişi üreme hücresine yumurta denir. Yumurtalıkta üretilir. Yumurta; zar, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelir. Her ay bir tane yumurta üretilir. Sitoplazması bol ve büyüktür. Kamçısı yoktur ve aktif hareket yapamaz. A) I: Yumurtalıkta üretilen yumurtanın döl yatağına ulaşmasını sağlar. B) II: Yumurta üretimi yapılır. C) III: Döllenmenin gerçekleştiği yerdir. D) IV: Döl yatağı ile dış ortam arasındaki bağlantıyı sağlayan esnek yapıdır. Çözüm Döl yatağı (III), döllenmiş yumurtanın(zigot) yerleştiği ve gelişmeye başladığı yapıdır. Döllenme burada gerçekleşmez, döllenme yumurta kanalında gerçekleşir. Cevap C Q coşku

11 İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Örnek - 8 Aşağıda verilen bilgilerden hangisi, yumurta hücresi için doğrudur? A) Büyük ve hareketsizdir. B) Küçük ve hareketlidir. C) Baş, orta kısım ve kuyruktan oluşur. D) Baş kısmı; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten oluşur. Çözüm Yumurta tek parçadan oluşur ve zar, sitoplazma ile çekirdekten meydana gelir. Her ay bir tane yumurta üretilir. Sitoplazması bol ve büyüktür. Kamçısı yoktur ve aktif hareket de yapamaz. Cevap A Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 2.4 Sperm/ yumurta/ embriyo ve bebek arasındaki ilişkiyi, öğrenmiş olacağım. İM İ Döllenme ve Gelişme Sperm çekirdeğinin yumurtaya girerek, yumurtanın çekirdeğiyle birleşmesine döllenme denir. Döllenmenin yapılmasında milyonlarca sperm kullanılır, bunlardan bir tanesi yumurtayla birleşir. Döllenme sonucu oluşan temel hücreye zigot denir. Zigot, bireyin ilk hücresidir. Gelişmeyle ilgili tüm bilgiler zigotta bulunur. Zigotun oluşması, gebeliğin başlamasını sağlar. Zigot, hemen bölünerek hücre sayısının artmasını sağlar ve yeni bireyin gelişmesini başlatır. Gelişme sırasında oluşan hücre topluluğuna embriyo denir. Embriyo, döl yatağına bağlanır ve gebelik belirtilerini başlatır. Genetik bilgi, embriyo gelişiminin belirli evrelerinde hücresel farklılaşmaları sağlar ve farklı özellikteki doku ve organlar oluşur. Birçok sperm yumurtam etrahra sarar ive spermin yahidrijer) bileşir. r " 4 a hatta sonuna dünyaya geir. 2got BEBEK Embriyo Fetus İki ay sonra buadıatc Zioofcjn gelişmesi sonucu oluşur. Sperm ve yumurtadan bebeğin oluşumu Embriyo gelişmesini sürdürürken, etrafında sıvı dolu bir kese oluşur. Embriyo çevresindeki kese, yavrunun dış etkilerden korunmasını, sabit sıcaklıkta tutulmasını ve dış etkilerden korunmasını sağlar. Örnek - 9 Yumurta C Bebek oluşumunu gösteren yukarıdaki şekilde, 1 ve 2 ile gösterilen yapılar hangileridir? 1 2 A) Yumurta Sperm B) Sperm Yumurta C) Embriyo Sperm D) Sperm Embriyo Çözüm Yumurta ile sperm (1) ile döllenerek embriyoyu (2) oluşturur. Cevap D Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 2.5 Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için anne adayının nelere dikkat etmesi gerektiğini, öğrenmiş olacağım. Hamileliğin ilk üç ayında gelişme çok hızlıdır. Bundan dolayı bu dönemlerde; radyasyondan, sigara ve alkolden uzak durulması gereklidir. Doktor gözetimi dışında kullanılan ilaçlar annenin hastalığını ve bebeğin gelişimini olumsuz etkiler. Annenin yeterli ve dengeli beslenmesi bebek gelişimini olumlu etkiler. Örnek -1 0 ( ) Sağlıklı bir bebeğin dünyaya gelebilmesi için, aşağıdakilerden hangisi anne adayları tarafından alınması gereken tedbirlerden biri değildir? A) Yeterli ve dengeli beslenmek B) Hamilelik sürecinde bol bol ilaç kullanmak C) Sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıkları bırakmak D) Radyasyonun olduğu yerlerde bulunmamak

12 İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Çözüm Doktor gözetimi dışında gereksiz kullanılan ilaçlar, hem annenin hastalığını hem de bebeğin gelişimini olumsuz yönde etkiler. Cevap B Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 2.6 Büyümeye bağlı olarak değişen yaş-boykütle ilişkisini, öğrenmiş olacağım. Canlının hücre sayısının, hacim ve kütlesinin artması olayına büyüme denir. Büyümeyle beraber, vücudumuzdaki organları kullanabilmemiz için, bu organlarımızın yeni yetenek ve özellikler kazanmasına olgunlaşma denir. Bir davranışın yapılabilmesi için de büyüme ve olgunlaşmanın yanında o davranışın öğrenilmesi de gerekir. Büyüme, olgunlaşma ve öğrenme insanların gelişmesini sağlar. İnsanın büyüme ve gelişmesi; doğumdan sonra belli bir zamana kadar devam eder. İnsan büyüdükçe ağırlığı, hacmi ve yaşı orantılı olarak değişir. Örnek -1 1 Anne karnında başlayıp ergenliğin sonuna kadar insanlarda görülen boy ve kütle artışı X olarak tanımlanır. Vücudumuzdaki yapı ve organların belirli işlevleri yapabilecek duruma gelmesine Y denir. X, Y ve öğrenme, insanların Z sini sağlar. X, Y ve Z aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir? A) Olgunlaşma Gelişme Büyüme B) Büyüme Olgunlaşma Gelişme C) Gelişme Olgunlaşma Büyüme D) Gelişme Büyüme Olgunlaşma Çözüm insanlarda görülen boy ve kütle artışı büyüme (X) olarak tanımlanır. Vücudumuzdaki yapı ve organların belirli işlevleri yapabilecek duruma gelmesine olgunlaşma (Y) denir. Büyüme (X), olgunlaşma (Y) ve öğrenme insanların gelişmesini (Z) sağlar. Cevap B Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 2.7 Gözlemlerim sonucunda insanın gelişim dönemlerini isimlendirerek belirgin özelliklerini, öğrenmiş olacağım. insan yaşamı boyunca belirli gelişim dönemlerinden geçer. Bu dönemler ve özellikleri şunlardır. Bebeklik (0-2 yaş): Günün büyük bir kısmını uykuda geçirirler. Emme, yakalama, tutma, arama gibi bazı reflekslere sahiptir, başını dik tutamaz, çevreye ilgisi yoktur, gürültüyü algılayabilir, sorunlarını ağlayarak belirtir. Çocukluk (2-12 yaş): Bu dönemde konuşmayı, yemek yemeyi, elbiselerini giyip çıkartmayı öğrenir. Çocuk aile ortamından farklı olarak okul yaşamına başlar, böylece toplumsal çevreye karışır. Tek cins grupları oluşur. Cinsel kimlik iyice belirmiştir. Oyun, sokağa kaymıştır. Ergenlik (12-21 yaş): Testis ve yumurtalık gibi cinsiyet organlarının ve cinse özgü dış görünüm özelliklerinin gelişmesi, büyüme ve kemik olgunlaşmasında belirgin hızlanma, vücut oranlarında ve bedensel yapıda değişiklik, ergenlik sürecinin özelliklerini oluşturur. Yetişkinlik (21-65): Bu dönemde belli bir olgunluğa erişilmiştir, evlilikler yapılır, çocuklar doğar ve sorumluluk artar. Ailenin geçimi için anne ve baba çalışır. Yaşlılık (65-?): Bu döneme ihtiyarlık dönemi de denir. Yaşlılık döneminde vücuttaki yapım yıkımdan azdır. Metabolizma yavaşlamıştır. Bu nedenle yaşlıların vücutlarında küçülme başlar. Yaşlı insanlar artık iş gücünü kaybetmişlerdir. Örnek -1 2 İnsanların yaşam döngüsündeki embriyonik dönem, yaklaşık hangi yaş aralığını ifade eder? A) 0 ile 6 yaşlar arası B) Zigot hücresinden doğuma kadar C) 2 ile 12 yaşlar arası D) Doğumdan 2 yaşına kadar Çözüm Doğumdan 2 yaşına kadar bebeklik dönemidir. 2 ile 12 yaşlar arası çocukluk dönemidir. Embriyonik dönem yumurta ve sperm hücrelerinin döllenmesiyle oluşan zigotla başlar doğuma kadar devam eder. Cevap B COŞKU

13 İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Sıra Sizde - 5 İnsana ait bazı gelişim özellikleri aşağıda verilmiştir. Yüzünde sivilceler çıkar ve deride yağlanma başlar. Arkadaşlarıyla oyun oynamayı sever. Hızlı hareket edemez ve çabuk yorulur. Yukarıdaki gelişim özelliklerine sahip olmayan kişi, aşağıdakilerden hangisi olabilir? Erkeklerin ergenlik döneminde şunlar olur: Boyu uzar ve kütle artar. Vücut gelişir ve yüzde sivilceler çıkar. Üreme organları sperm üretmeye başlar. Gırtlak gelişir ve konuşma sesi kalınlaşır. Koltuk altı ve cinsel bölgede kıllanma olur. Bıyık ve sakal oluşumu başlar. Ter ve yağ salgılaması artar. Ahmet: 5 yaşında B) C) A D) Hatice: 60 yaşında Kızların ergenlik döneminde şunlar olur: Boyu uzar ve hacmi artar. Üreme organları gelişir ve yumurta üretimi ve adet görme olayları başlar. Vücut gelişir ve yüzde sivilceler çıkar. Kalçada yağ dokusu birikerek genişler. Göğüsler genişleyip belirginleşir. Koltuk altı ve cinsel bölgede kıllanma olur. Ter ve yağ salgılaması artar. Ergenlik döneminde görülen ruhsal değişiklikler: Ayşen: 14 yaşında Bu bölümü bitirdiğimde; Hakan: 36 yaşında 3.1 Çocukluktan ergenliğe geçişte meydana gelen bedensel ve ruhsal değişimleri, öğrenmiş olacağım. E rgenlik D önem inin Ö zellikle ri Çocukluktan yetişkinliğe geçişi sağlayan döneme ergenlik denir. Bu dönem bireye üreme potansiyeli kazandırır. Vücutta bazı bedensel (fiziksel) ve ruhsal değişmeler olur. Vücutta olan değişmeleri; çevre koşulları, beslenme, hastalıklar, kalıtım, arkadaş ortamı gibi faktörler etkiler. 12 ile 21 yaşları arasında görülür. Kızlarda erkeklere göre biraz daha önce başlayıp, önce biter. Kimlik arayışı Toplumdaki rolünü belirleme isteği, Hayatı ve çevreyi sorgulama görülür. Bağımsızlık arayışı Kendi başına hareket etme isteği, Yalnız kalma isteği görülür. Duygusal dalgalanma Aynı gün içerisinde sevinç, üzüntü, öfke, korku vb. duyguların sık sık yer değiştirmesi, Sebepsiz can sıkıntısı hissetme, Aşırı öfkelenme, Hayal kurma, Cinsel konulara merak duyma, Utangaçlık görülür. İletişim Bulunduğu ortamda dikkat çekme isteği, Arkadaş grubuna katılma isteği, İletişim kurmada güçlük çekme görülür. Zihinsel değişim Soyut algılama yeteneğinin artması, Daha hızlı okuyup anlama, Kararsızlık, Bir konu üzerinde dikkatini uzun süre toplayamama görülür.

14 İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Örnek -1 3 Ergenlik döneminde, aşağıda verilenlerin hangisi zamanla değişmez? A) Vücut görünüşü B) Doku çeşidi C) Besin tüketimi D) Duygusallık Çözüm Ergenlik döneminde besin tüketimi artar, vücut büyür ve olgunlaşır ve duygusallık artar. Vücuttaki doku sayısı ve çeşidi zamanla artmaz. Sıra Sizde - 6 Cevap B Aşağıda verilenlerden hangisi, ergenlik döneminde, kızlarda ve erkeklerde ortak olarak görülen, bedensel değişikliklerden biri değildir? A) Sesin kalınlaşması B) Deride yağlanmanın artması C) Sivilce çıkması D) Ter salgısının artması Kazanımlar Kazanımlar 4 Bu bölümü bitirdiğimde; Ergenliği sağlıklı geçirebilmek için yapılması gerekenleri, Büyüme, gelişme ve ergenliğin, araştırıldığı tartışıldığı ve paylaşıldığı küçük ve büyük toplumsal organizasyonlann önemini kavrayarak, böyle organizasyonlann çalışmalarında gönüllü olarak yer almayı, öğrenmiş olacağım. Ergenlik dönemini sağlıklı geçirebilmek için çevremizdekilerle sağlıklı bir iletişim kurmamız gerekir. Ergenlik dönemini geçirirken aynı duyguları paylaştığımız arkadaşlarımızın fikirlerine önem veririz. Fakat arkadaşlarımızda ergenlik döneminde olduklarından bizi yanlış yönlendirebilir. Bunun için doğru arkadaş seçiminde bulunulmalıdır. Sigara, alkol ve uyuşturucu gibi zararlı alışkanlıklaç ra başlamamıza sebep olabilirler. Bu dönemde ka- 1 zanılan iyi ve kötü alışkanlıklar bir ömür boyu insa- nın hayatını etkiler Bu tür zararlı alışkanlıklardan korunabilmek için, büyüme, gelişme ve ergenliğin, araştırıldığı tartışıldığı ve paylaşıldığı küçük ve büyük toplumsal organizasyonlara katılmalı ve spor, resim, müzik, tiyatro, elsanatları gibi sosyal etkinliklerle uğraşmalıyız. Bu bölümü bitirdiğimde; 3.2 Ruhsal ve bedensel değişimlerimi ailemi, akranlarım, kişisel gelişim uzmanlan ile paylaşmayı, 3.3 Ergenlik döneminin insan yaşamının doğal bir dönemi olduğunu, öğrenmiş olacağım. Ergenlik döneminde görülen bedensel ve ruhsal değişiklikler bazı gençlerde hiçbir zorluk oluşturmazken, bazılarını çok etkiler. Bundan dolayı ruhsal ve bedensel değişimlerimizi katkı sağlamak ve yardım almak amacıyla ailemiz, arkadaşlarımız ve kişisel gelişim uzmanları ile paylaşmalıyız. Bu dönemin her insanda gerçekleşen doğal bir süreç olduğunu unutmamalıyız. Örnek - # Ergenlik döneminin sağlıklı olarak geçirilebilmesi için, aşağıda verilen işlemlerin hangisi yapılmalıdır? A) Uyuşturucu kullanmaya başlama B) İhtiyaçtan daha fazla besin tüketme C) Yaşa ve bedene uygun egzersizler yapma D) Haksızlığa karşı hemen sert tepki gösterme Çözüm Ergenlik dönemini sağlıklı geçirebilmek için; spor, resim, müzik, tiyatro ve elsanatları gibi sosyal etkinliklerle uğraşmalıyız Cevap C COŞKU

15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Kazanım Pekiştirme - 2 Bebek Fetüs Döllenme Embriyo Yukarıdaki şekli inceleyerek aşağıdaki harfleri iigiii tanımlarla çizgi çizerek eşleştiriniz. 1. Zigotun gelişmesi sonucu oluşur. C D 2. İlk iki aydan sonra bu adı alır hafta sonunda dünyaya gelir. E Yumurta ve spermin çekirdekleri birleşir. Bir çok sperm yumurtanın etrafını sarar. E Yumurta ve spermin birleşmesi sonucu oluşur. & Q COŞKU

16 İNSANLARDA ÜREME, BÜYÜME ve GELİŞME KAZANIM DEĞERLENDİRME TESTİ KDT 1 2 j 1. İnsanların üreme döngüsünde oluşan, bazı olaylar şekilde verilmiştir. 3. İnsanlarda; dişi üreme hücresine yumurta, erkek üreme hücresine sperm adı verilir. Sperm ve yumurtanın özellikleriyle ilgili olarak, aşağıda belirtilen karşılaştırmalardan hangisi doğrudur? A) Özellik Yumurta Sperm B) Özellik Yumurta Sperm Hücre şekli Yuvarlak Kamçılı ve uzun Hücre şekli Yuvarlak Kamçılı ve uzun İşaretlenen yapıların özellikleriyle ilgili; 1 : Üreme hücrelerinin çekirdekleri birleşir. 2 : Hızla çoğalarak embriyoyu oluşturur. 3 : Doku ve organ oluşumu gerçekleşir. 4 : Ergenlik dönemi özellikleri başlar, şeklindeki ifadelerin hangileri doğrudur? A) 1 ve 4 B) 1,2 ve 3 C) 2,3 ve 4 D) 1,3 ve 4 Hücre büyüklüğü Büyüktür Hücrenin hareketliği C) Hareket eder Küçüktür Hareket etmez Özellik Yumurta Sperm Hücre şekli Yuvarlak Kamçılı ve uzun Hücre büyüklüğü Küçüktür Büyüktür Hücrenin hareketliği Hareket eder Hareket etmez Hücre büyüklüğü Hücrenin hareketliği D) Büyüktür Küçüktür Hareket etmez Hareket eder Özellik Yumurta Sperm Hücre şekli Kamçılı ve uzun Hücre büyüklüğü Büyüktür Hücrenin hareketliği Hareket etmez Yuvarlak Küçüktür Hareket eder 2. Ergenlik döneminde meydana gelen, bedensel değişmelerin bazıları şemada verilmiştir. ûı (çözüm Boy ve kilonun artması 0 Göğüslerin belirginleşmesi Sakal ve bıyık oluşması Yüzde sivilcelerin oluşması 4. Gülşen; 12 yaşındadır. Boyu 140 cm ve kilosu ^ da 45 kg dır. İlköğretim 6. sınıfa devam etmektedir. Kitap okumayı, ders çalışmayı ve oyun {çözüm oynamayı seviyor. Buna göre, Gülşen; 3 Adet döngüsünün başlaması Koltuk altında kılların çıkması Ter salgısının artması (!) Sesin kalınlaşması 0 Bu değişmelerin; erkekler ve kızlar arasında ortak olanları ile farklılık oluşturanları, aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? Ortak olanlar A) B) C) D) Farklı olanlar şeklindeki yaş gruplarının hangileri arasında bulunmaktadır? A) 1 ile 2 C) 3 ile 4 B) 2 ile 3 D) 4 ile 5 Q COŞKU

17 KDT İnsanlarda Üreme, Büyiime ve Gelişme 5. Ergenlik dönemindeki bireylerin, sık sık belirttiği sorulardan dört tanesi şunlardır: 1 - Acaba o benimle arkadaş olurmu? 2 - Ben bu konuyu neden anlamıyorum? 8. Ergenlik döneminin sağlıklı olarak geçirile- ^ bilmesi için, aşağıda belirtilen davranış vej j ö h ya etkinliklerden hangisi yapılmamalıdır? ( ç fiu m A) B) 3 - Neden kimse beni anlamıyor? 4 - Ben kimim? Yukarıdaki soruların oluşmasına neden olan ruhsal değişikliklerle ilgili, aşağıda verilen eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) 1 Ergenin, insanlarla iletişim kurmada güçlük çekmesi B) 2 Ergenin, konular üzerinde dikkatini uzun süre toplayamaması C) 3 -> Ergenin, sık sık kararsız kalması D) 4 Ergenin, hayatını ve çevresini sorgulaması M üzik a le ti çalm a C) D) Alkol alma Yemek yeme Kitap okuma 6. Dişi üreme hücresinin yapısında, aşağıda verilenlerden hangisi bulunmaz? A) Çekirdek C) Kamçı B) Sitoplazma D) Hücre zarı 9. Aşağıda verilen işlemlerin hangisi, gebelik sürecinde yavru gelişimine zarar verir? A) Yeterli ve dengeli beslenmek B) Temiz havalı yerlerde bulunmak C) Sigara kullanmak D) Düzenli egzersiz yapmak 7. Dişi ve erkek üreme sistemlerinin, yapısı ve kısımları aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir Burcu; 10 yaşındayım ve ilköğretim 4. sınıfta «okuyorum. Kilom 30 ve boyum 130 cm dir. Oyun oynamayı, gezmeyi ve kitap okumayı seviyorum. şeklinde belirttiği özelliklere sahiptir. Buna göre, Burcu aşağıda gösterilen bireylerden hangisi olabilir? A) B) N * M Erkek ve dişi üreme sistemlerinde, benzer görevi yapan kısımlarla ilgili olarak, aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? C) D) A) 1 - K C) 3 - N B) 2 - M D) 4 - L Ç jl COŞKU

18 HAYVANLARDA ÜREME, BÜYÜME ve GELİŞME Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 4.1 Hayvanların bir hayat döngüsünün olduğunu, öğrenmiş olacağım. Her canlı doğar, büyür, gelişir ve ölür. Bu yaşam süreci canlıların hayat döngüsünü oluşturur. Döllenme sonucu oluşan zigot gelişmesini yumurta içinde tamamlar. Embriyo gelişimi, dış ortamda ve suda olur. (Dış gelişme) Gelişen balık yavruları, yumurtadan dışarı çıkar. Alabalık, somon, köpek balığı, hamsi ve kefalde bu üreme yöntemi kullanılır. Örnek -1 5 Balıkların üremesiyle ilgili olarak, aşağıda verilen ifadelerin hangisi yanlıştır? A) Çok sayıda sperm ve yumurta üretir. B) Yumurta dişinin vücudunda döllenir. C) Yavrular ana canlıya benzer olur. D) Yavru bireyler yumurta içinde gelişir. Yavru DoHenme Atlarda hayat döngüsü Hayvanların çoğalma şekli ve yavru bakımında bazı farklılıklar gözlenir. Hayvanlar, erkek ve dişi bireylerden oluşur. Hayvanlarda, yumurtanın sperm tarafından döllenmesiyle zigot ve zigotun gelişmesi sonucu da embriyo oluşur. Embriyonun gelişim süreci sonunda türe özgü olan yavrular meydana gelir. Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 4.2 Hayvanların farklı çoğalma şekillerine sahip olduğunu, öğrenmiş olacağım. Çözüm Döllenme ve üreme şansını artırmak için, çok sayıda üreme hücresi yapılır. Yumurta vücut dışında, suda döllenir. Yavrular ana canlıya benzerler. Yavrular yumurta içinde gelişir. Cevap B Kurbağalarda üreme: Kurbağalar, sperm ve yumurtalarını suya aynı zamanda birlikte bırakırlar. Yumurta ve spermler canlı vücudu dışında, suda döllenirler. (Dış döllenme) Yumurtanın döllenme şansının artırılması için, çok sayıda yumurta ve sperm üretilir. Döllenmeyle oluşan zigot, gelişmesini yumurtada belli bir süre devam ettirir. Embriyo gelişimi, vücut dışında olur (Dış gelişme). Balığa benzeyen iribaş denen kurbağa larvası, yumurtadan çıkarak gelişmesini suda tamamlar. Balıklarda üreme: Balıklar, sperm ve yumurtalarını suya aynı zamanda bırakırlar. Yumurta ve spermler suda birleşirler. Yumurtanın döllenmesi vücut dışında gerçekleşir (Dış döllenme). Döllenme miktarının artması için çok sayıda yumurta ve sperm üretilir. Böylece oluşan yavru sayısı artırılmış olur. Anahtar Bilgi Suda üreyen balık ve kurbağa gibi canlılarda yumurtanın döllenme şansının artırılması için, çok sayıda yumurta ve sperm COŞKU

19 Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Sürüngenlerde üreme: Sürüngenlerde; yumurtayla spermin birleşmesi dişinin vücudunda gerçekleşir (İç döllenme). Oluşan zigottan meydana gelen embriyonun etrafına yumurta kabuğu kaplanarak yumurtlamayla dışarı çıkartılır. Sürüngenlerin ürettiği yumurtalar, farklı büyüklük ve görünümlere sahiptir. Bu yumurtalar, uygun ortamlarda gelişmeye bırakılır. Embriyo gelişimi, vücut dışında olur (Dış gelişme). Belli bir gelişim sonunda yavrular yumurta kabuğunu kırarak dışarı çıkarlar. Kertenkele, yılan, timsah ve kaplumbağada bu üreme süreci görülür. Kuşlarda üreme: Kuşlarda; yumurtanın spermle birleşmesi dişinin yumurta kanalında gerçekleşir (İç döllenme). Oluşan zigottan oluşan embriyonun etrafına yumurta kabuğu ile kaplanarak dışarı çıkartılır. Bu olaya yumurtlama denir. Yumurtlamayla dışarıya belli sayıda yumurta çıkartılır. Üretilen yumurtanın üzerine kuşlar kuluçkaya yatarlar. Böylece ana canlılar, yumurtadaki embriyonun gelişebileceği uygun sıcaklığı sağlamış olurlar. Embriyo gelişimi, dış ortamda olur (Dış gelişme). Gelişmesini tamamlayan kuş yavruları, yumurtanın kabuğunu kırarak dışarıya çıkarlar. Tavuk, deve kuşu, kartal, şahin, bülbül, akbaba gibi türlerde bu üreme süreci kullanılır. Memelilerde üreme: Memelilerde, yumurta dişinin yumurta kanalında döllenir (İç döllenme). Oluşan zigot gelişmesini dişi canlının vücudunda tamamlar. Memelilerin üreme süreci, insanlara benzer şekilde gerçekleşir. Yavru bireyler ana karnında belli bir gebelik süreci geçirirler. Embriyo gelişimi döl yatağında yapılır (İç gelişme). Gelişmesini tamamlayan yavrular doğumla dışarıya çıkar. Her memeli türünün doğum yaptığı dönem, gebelik süresi, bir doğumdaki yavru sayısı, yavruların vücut büyüklükleri birbirinden farklı olur. Örneğin atlar iki senede bir yavru yapabilirken, fareler ayda bir doğum yapabilme yeteneğine sahiptir. Köpek, kedi, fil, at, eşek, aslan, sırtlan, tilki gibi canlılarda bu üreme yöntemi kullanılır. Böceklerde üreme: Yumurtanın döllenmesi dişi böceğin vücudunda gerçekleşir (İç döllenme). Döllenme sonucu oluşan yumurtalar yumurtlamayla dışarı çıkartılır. Böcek yavruları, yumurta içinde kısa bir gelişme dönemi geçirirler. (Dış gelişme) Böcek yavruları tırtıl şeklinde yumurtadan dışarı çıkarlar. Böcek yavrularına larva denir. Larvalar gelişimlerini dışarıdan aldıkları besinlerle tamamlarlar. Kelebek, arı, karınca, hamam böceği, ipek böceği bu şekilde çoğalır. Örnek -1 6 Kuşların üremesiyle ilgili olarak, aşağıda verilen ifadelerin hangisi doğrudur? A) Az sayıda sperm ve yumurta üretilir. B) Yumurta suda döllenir. C) Yavrular ana canlıya benzemez. D) Yavru bireyler yumurta içinde gelişir. Çözüm Çok sayıda sperm ve az sayıda yumurta üretilir. Yumurtalar dişi canlının vücudunda döllenir. Yavrular ana canlıya benzer. Yavru bireyler, yumurta içinde gelişerek dışarı çıkarlar. Cevap D Sıra Sizde - 7 Kurbağalar ile böcekler arasında, hangi özellik benzerlik göstermez? A) Yavrunun gelişirken başkalaşım geçirmesi B) Yavru bakımının olmayışı C) Embriyo gelişiminin ana canlı vücudu dışında gerçekleşmesi D) Döllenme olayının ana.'jcanlı vücudu dışında gerçekleşmesi Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 4.3 Yavru bakımı açısından hayvan gruplarındaki farklılıkları, öğrenmiş olacağım. Yavru Bakımı Kuş ve memelilerin yavrularını bir süre besleyip korumalarına yavru bakımı denir. Kuş ve memeli yavruları oluştuktan sonra, kendi başlarına beslenip tehlikelerden kendileri tek başına koruyamazlar. Kuşlarda; oluşan yavrulara bir yuvada bakılırken; memelilerde ise doğan yavrular annenin ürettiği besleyici sütle COŞKU

20 Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Bundan dolayı, ebeveynleri tarafından gelişmelerini tamamlayıncaya ve kendi kendine yetinceye kadar bakılırlar. Kediler yavrularını sütle beslerler. Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 4.4 Gelişim dönemlerinde başkalaşım geçiren hayvanlan, öğrenmiş olacağım. Örnek -1 7 Aşağıda verilen canlı çeşitlerinin, hangisinde yavru bakımı yoktur? - i Köpekbalığı B) D) Kanguru Başkalaşım Geçirme Yumurtadan yavrunun yarı gelişmiş halde çıkarak, büyüme ve gelişmesini dışarıda tamamlaması olayına başkalaşım denir. Başkalaşım olayı, kurbağa ve böceklerde görülür. Bu canlıların yumurtalarında yeterli besin olmadığı için, yavru birey yumurtada gelişimini tamamlayamaz. Bundan dolayı, yarı gelişmiş halde yumurtadan dışarıya çıkar. Balina Devekuşu Çözüm Kuş ve memeli türleri dışındaki canlı gruplarında yavru bakımı yoktur. Cevap A Sıra Sizde - 8 Kurbağa yavrularının başkalaşım geçirmesi Yavru bireyler yumurtadan; kurbağalarda, balık biçimindeki iribaş, böceklerde ise tırtıl şeklinde dışarıya çıkar. Kurbağa ve böceklerde yumurtadan çıkan yavrular, ergin canlılara benzemezler. Yumurtadan çıkan yarı gelişmiş olan hayvanlara larva denir. Larvalar dışarıdan besin maddesi alarak, gelişmelerini sürdürürler. Gelişmesini tamamlayan kurbağa ve böcek yavruları erginleşirler. Örnek -1 8 Kurbağalarda başkalaşım ve yavru bakımıyla ilgili, aşağıdaki ifadelerin hangisi doğrudur? Şekildeki gibi bir hayvanat bahçesine gezi yapan öğrenciler, sadece yavrusunu sütle besleyen hayvanlar! görmek istiyor. Buna göre öğrenciler kaç numaralı bölümleri ziyaret etmelidir? A) 2,7,9 C) 1, 5, 6, 8 B) 3, 4, 7 D) 2, 4, 5, 9 A) Başkalaşım geçirir, yavru bakımı yoktur. B) Başkalaşım geçirir, yavru bakımı vardır. C) Başkalaşım geçirmez, yavru bakımı yoktur. D) Başkalaşım geçirmez, yavru bakımı vardır. Çözüm Kurbağa yavruları gelişirken suda başkalaşım geçirir. Ancak, kurbağanın gelişim sürecinde yavru bakımı yoktur. Kurbağa yavruları kendi başına gelişir. Cevap A Q COŞKU

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme Kazanım Pekiştirme - 3 İpek böceği ve kurbağalarda görülen başkalaşım evrelerinin isimlerini yazınız ve gerçekleşme sırasına göre eşleştiriniz. Kazanım Pekiştirme - 4 Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına D yanlış olanların başına Y yazınız. Köpekler doğurarak çoğalır. Tavşanlarda yavru bakımı yoktur. Kedi embriyosu gelişimini ana canlının vücudunda tamamlar. - Kurbağalar çok miktarda yumurta bırakırlar. I Kuşlar yavrularını sütle besler. m. i Kangurular kuluçkaya yatarak yumurtadaki embriyonun gelişmesi için uygun sıcaklığı sağlar.

22 HAYVANLARDA ÜREME, BÜYÜME ve GELİŞME KAZANIM DEĞERLENDİRME TESTİ pççozum Yumurtanın spermle birleşmesi sonucu zigot oluşur. Zigotun gelişmesiyle embriyo meydana gelir. Embriyonun gelişmesi için de, korunması ve beslenmesi gereklidir. Bu amaçla, embriyodan yavru oluşuncaya kadar, bazı hayvanlar kuluçkaya yatarlar. Aşağıda verilen hayvan çeşitlerinden hangisi, üreme sürecinde kuluçkaya yatar? 3. Dişi kuşların ürettikleri yumurtanın üzerinde kuluçkaya yatmasının nedeni, aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? A) Embriyonun gelişmesi için uygun nem ve ısıyı sağlama B) Embriyonun beslenmesini sağlama C) Embriyonun hareketini sağlama D) Embriyonun solunum yapmasını sağlama 4. Denizlerde yaşayan üç farklı hayvan türü, şekilde gösterilmiştir. Bu canlıların üreme özellikleriyle ilgili, aşağıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bilgi yanlış olur? 2. 0Ççözüm Hayvanların bazı üreme özellikleri, aşağıdaki şemada verilmiştir. Özellik No Üreme Özellikleri 1 Yumurta dişinin vücudunda döllenir. A) Yumurta ve spermleri deniz suyunda birleşir. Semih 2 Yavru canlı yumurta içinde gelişir. 3 Oluşan yavru sütle beslenir. 4 Oluşan yavru ana canlıya benzer. C) Erginleşinceye kadar yavrularına bakmazlar. Aşağıda gösterilen canlılar, şemadaki özelliklerden hangilerine sahiptir? Leyla Sevda A) 1,2 ve 4 B) 1,3 ve 4 C) 2 ve 4 D) 1,2 ve 4 5. Aşağıda verilen canlılardan hangisi oluşan yavrularını sütle besler? A) Kedi C) Şahin B) Kurbağa D) Kelebek Q COŞKU

23 Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme 6. Kurbağa yavrularının yumurtadan gelişmemiş olarak çıkması, aşağıdakilerden hangisiyle anlaşılabilir? A) Çok hücreli olması B) Dış döllenmeyle meydana gelmesi C) Balığa benzemesi D) Yumurta içinde gelişmesi 7. Doğada bulunan bazı hayvan türleri, aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir. 9. Dört farklı hayvanın üremesiyle ilgili bazı bilgiler, aşağıdaki tabloda verilmiştir. Hayvan çeşidi Özellikler Fare Köpek At Tavşan Bir yılda ürettiği yavru sayısı Gebelik süresi 16 gün 60 gün 340 gün 32 gün Yaşam süresi 3 yıl 12 yıl 20 yıl 8 yıl Bu hayvanlar arasındaki üreme ilişkisiyle ilgili olarak, hangi ifade yanlıştır? A) Fare ömrü boyunca köpekten daha fazla yavru yapabilir. B) Büyük vücutlu hayvanların gebelik süresi daha uzun olur. C) Tavşanlar daha iri vücutlu yavru yapar. D) Yaşam süresi uzun olan hayvanların gebelik süresi de uzundur Ev kedisinin üremesiyle ilgili bazı sorular, aşağıdaki şekilde verilmiştir. Yavru gelişinceye kadar ona bakıyor mu? Bu hayvanlardan çoğalma, gelişme ve yavru bakımı özellikleri aynı olanlar, aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) 2-3, 4-7, 6-9 B) 2-9, 3-8, 5-7 C) 1-6, 3-5, 6-9 D) 4-8, 5-7, 2-9 Dünya ya gelinceye kadar gelişimini nerede tamamlar? Yumurta ve spermi nerede birleşir? Bu sorulara verilen cevaplarla ilgili olarak, aşağıda belirtilen eşleştirmelerden hangisi doğrudur? 8. Köpeklerin üremesi sırasında; 1. soru 2. soru 3. soru 4. soru I. Yumurtanın döllenmesi II. Yavrunun gelişmesi III. Spermlerin üretilmesi olaylarından hangileri dişinin vücudunda meydana gelir? A) Doğurarak Evet B) Yumurtayla Hayır C) Doğurarak Evet Anne karnında Anne karnında Dişi vücudunda Yumurtada Vücut dışında Dişi vücudunda A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III ) Yumurtayla Evet Yumurtada Vücut dışında 0ICO 8KU

24 çiçekli bitkilerde üreme, BÜYÜME ve GELİŞME Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 5.1 Çiçeğin kısımlarını göstermeyi ve çizmeyi, 5.2 Çiçeğin kısımlarını model, levha, şema üzerinde göstererek görevlerini, öğrenmiş olacağtm. & Doğadaki bitkilerin büyük bir kısmı çiçeklidir. Bu bitkiler tohum üretme, çimlenme ve yeni bitki oluşmasını sağlar. Bitkilerde, tohum üretilmesini sağlayan organ çiçeklerdir. Çiçeğin Kısımları Değişik renk ve özelliklerde olan çiçekler tohum ve meyve üretimini sağlar. Çiçek sapı: Çiçeği bitki gövdesine bağlayan ve madde alışverişini sağlayan kısımdır. Çiçek tablası: Çiçek yapılarının üzerine oturduğu kısımdır. Çiçeğin en dışındaki yeşil renkli yapraklardır. Tomurcuk halinde çiçeği dış etkilerden korur. Çanak yaprak Çiçeğin yapısı Çiçek tablası Çiçek sapı Taç yaprak: Çiçeğin çanak yaprakları dışındaki renkli yapraklarıdır. Bir kısım bitkilerde renkli ve hoş kokuludur. Bu özellik çiçeklerin hayvanlar tarafından tozlaşmasını sağlar. Dişi organ: Çiçeğin ortasında bulunur. Tohum ve meyve oluşumunu sağlar. Üç kısımdan oluşur: Tepecik: Polenlerin yapıştığı kısımdır. Dişicik borusu: Polenlerin yumurtalığa taşındığı ince uzun borudur. Yumurtalık: İçinde bir veya birkaç tane tohum taslağı bulunur, yumurta üretilmesini sağlar. Tepeök Yumurtalık Dişi organ Dişicik borusu Erkek organ: İki kısımdan oluşur: ' Başçık Sapçık Erkek organ Başçık: Çiçek tozlarının (polenler) üretildiği yerdir. Sapçık: Başçığı taşır. Örnek * 19 Çiçeğin kısımları ve görevleriyle ilgili, aşağıdaki eşleştirmelerin hangisi yanlıştır? A) Taç yaprak - Tozlaşmaya yardım eder. B) Dişi organ - Tohumu oluşturur. C) Erkek organ - Yumurtayı üretir. D) Çanak yaprak - Çiçeği korur. Çözüm Erkek organ polenlerin, dişi organ yumurtaların üretilmesini sağlar. Çanak yapraklar, tomurcuk halindeyken çiçeği dış etkilerden korur. Taç yaprak böceklerle çiçeğin tozlaşmasına yardımcı olur. Cevap C Sıra Sizde - 9 Şekilde çiçeğin kısımları rakamla gösterilmiştir. Buna göre hangi kısmın görevi aşağıda yanlış verilmiştir? A) 1 Tomurcuk hâlindeki çiçeği korur. B) 2 İçinde tohum taslağı bulundurur. C) 3 -> Polen üretir. D) 4 Çiçeği bitki gövdesine COŞKU

25 Çiçekli Bitkilerde Üreme, Büyüme ve Gelişme Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 5.3 Çiçekli bir bitkide tozlaşmayı sağlayan et kenleri, öğrenmiş olacağım. Tozlaşm a Çiçekteki erkek organda polenler, dişi organda ise yumurtalar üretilir. Bir çiçekte çok sayıda polen üretimi yapılır. Erkek organdaki polenler, bazı vasıtalarla dişi organın üst kısmına taşınır. Bu olaya tozlaşma denir. Renkli ve hoş kokulu olan çiçeklerde tozlaşmayı böcekler sağlar. Diğer çiçeklerde ise su, rüzgar ve kuş gibi etkenler tozlaşmada etkili olur. Örnek - 20 (j ) Farklı çiçekli bitkilerin tohum oluşturmaları sırasında, aşağıdakilerden hangisi ortak olarak gerçekleşmez? A) Erkek organdaki polenlerin böcekler tarafından dişi organa taşınması B) Tozlaşma ve döllenme olaylarının gerçekleşmesi C) Erkek organda çok sayıda çiçek tozunun oluşturulması D) Dişi üreme hücresi ile erkek üreme hücrelerinin dişi organ üzerinde birleşmesi Çözüm Tüm çiçekli bitkilerde; erkek organda çok sayıda polen oluşturulur, tozlaşma ile döllenme yapılır ve döllenme olayı dişi organdaki yumurtalıkta gerçekleşir. Polenlerin dişi organa taşınmasında ise böcekler, rüzgar, kuşlar ve su gibi değişik faktörler rol oynayabilir. Sıra Sizde - 10 Cevap A Arı, kelebek gibi böcekler tarafından taşınarak çiçeklerde tozlaşmayı sağlayan yapı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Tohum C) Embriyo B) Yumurta D) Polen Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 5.4 Çiçekli bir bitkide döllenmeyi, öğrenmiş olacağım. D öllenm e Tozlaşmayla çok sayıda polen, dişi organın tepeciğine ulaşarak yerleşir. Polenlerin içinde bulunan üreme hücreleri (spermler), bir kanalla (Polen tüpü) yumurtalığa ulaşır. Sperm ve yumurtalar, yumurtalıkta zigotu meydana getirir. Bu olaya döllenme denir. Döllenme sonucunda zigot adı verilen temel hücre oluşur. Örnek - 21 < > Polenler, dişi organın tepeciğine yapıştıktan sonra, polen içerisinde bulunan erkek üreme hücreleri...x... isimli yapıyla yumurtalığa ulaşır. Sperm hücresi yumurta ile birleşerek...y...isimli yapıyı oluşturur. Yukarıdaki cümlenin doğru tamamlanabilmesi için, boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri yazılmalıdır? A) Polen tüpü Zigot B) Zigot Polen tüpü C) Tohum Polen tüpü D) Polen tüpü Tohum Çözüm Polenlerin içinde bulunan erkek üreme hücreleri (spermler), polen tüpüyle yumurtalığa ulaşır. Burada sperm ve yumurta hücreleri birleşerek zigotu meydana getirir. Cevap A Sıra Sizde -1 1 Yanda bir çiçek resmi verilmiş ve bazı bölümleri x* işaretlenmiştir. Bu şekle göre döllenme olayı çiçeğin hangi kısımda gerçekleşir? A) X B) V C) Y D)Z 0 CO8KU

26 Çiçekli Bitkilerde Üreme, Büyüme ve Gelişme Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 5.5 Çiçek modeli üzerinde tohum ve meyvenin nerede oluştuğunu, 5.6 Bitkilerin çok sayıda tohum oluşturmasının sebebini, öğrenmiş olacağım. Tohum ve M eyve O luşum u Zigot, hücre bölünmesiyle gelişerek, embriyoyu oluşturur. Embriyo, canlının bir taslağı olup, bitkinin kök ve gövdesinin oluşmasını sağlar. Embriyo yumurtalık içinde bir miktar gelişerek, tohumun oluşmasını sağlar. Tohumun yapısında tohum kabuğu, çenekler (tohumda besinin depolandığı kısım) ve embriyo denen yapı vardır. Yumurtalıkta bir veya birden fazla tohum taslağı bulunabilir, her bir tohum taslağı gelişerek türe özgü olan tohumu oluşturur. Tohumların farklı büyüklük, şekil ve sayıda olmaları farklı çevre şartlarına uyma yeteneklerini artırır ve nesillerinin devamını sağlar. j 11 Çözüm Tüm çiçekli bitkilerde; ilk önce erkek organda çok sayıda polen oluşturulur, tozlaşma ile döllenme yapılır ve döllenme sonucunda da tohum oluşur. Sıra Sizde - 12 Yandaki çiçekte tohum kaç numaralı kısımda oluşur? A) 1 B) 2 Kazanımlar Bu bölümü bitirdiğimde; 5.7 Tohumlarının yayılma yollannı, öğrenmiş olacağım. T ohum ların Yayılm a Y o lla rı Cevap C J Tohumun dışındaki meyve kısmı, tohumun korunmasını ve çevrede yayılmasını sağlar. Yumurtalı! Tohum taslağı Tohumlar; rüzgarla, suyla, hayvanlara yapışarak yada hayvanlar ve insanlar tarafından yenilerek dışkıyla çevrede yayılır. Çiçekli bitkide tohum ve meyve oluşumu Yumurtalık duvarı gelişerek meyveyi oluşturur. Bazı bitkilerin meyvelerinde bir tane bazılarında da birden fazla tohum vardır. (Tohum taslağı sayısınca tohum oluşur.) Örnek - 22 < > Çiçekli bir bitkinin üremesi sırasında, aşağıda verilen olayların hangisi, diğerlerinden daha sonra meydana gelir? A) Polenlerin oluşması B) Tozlaşmanın yapılması C) Tohumun oluşması D) Döllenmenin yapılması Örnek - 23 Aşağıdakilerden hangileri bitki tohumlarının yayılmasında etkilidir? I. Rüzgâr II. İnsan III. Hayvan A) Yalnız I C) II-III Çözüm B) l-ll D) l-ll-iii ( DPY/6) Rüzgar, hayvan ve insanlar tohumun çevreye yayılmasını sağlar. Cevap D Q c o ş k u