ORGANİZE TOPTAN DOĞAL GAZ SATIŞ PİYASASI

Transkript

1 ORGANİZE TOPTAN DOĞAL GAZ SATIŞ PİYASASI Enerjide Doğal Gazın Yeri ve Geleceği Paneli Avni ÇEBİ Strateji Geliştirme Direktörü, EPİAŞ 03/11/2017, İSTANBUL

2 İçerik 1.Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü 2.Kaynak Tipinde Kurulu Güç 3.Türkiye Elektrik Piyasası 2023 Projeksiyonu 4.Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi 5.Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) 6.Kurumsal İlkeler 7.Organizasyon Şeması 8.Elektrik Piyasası Kanunu Türkiye de Elektrik Piyasası Modeli 10.Türkiye Elektrik Piyasası Mevcut Durum 11.Elektrik Piyasası Aktörleri

3 İçerik 12.Türkiye de Serbest Piyasa İhtiyacı 13.Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası 14.Organize Toptan Doğal Gaz Piyasasının Getirdikleri 15.İletim Şirketi için Piyasa Bazlı Dengelem 16. Adım Adım 17.Yeni Doğal Gaz Piyasası Modeli 18.Doğal Gaz Spot Piyasa Gelişim 19.Avrupa daki Gelişmiş Piyasa Hacimleri 20. Sınır Ötesi Ticaret İmkanı

4 Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü /MWh Gün Öncesi Piyasası Yıllık Ortalama Takas Fiyatı 81,649 MW* Kurulu Güç TWh Yıllık Toplam Tüketim Miktarı 983* Katılımcı Sayısı TWh Gün İçi Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi (miktar) TWh Gün Öncesi Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi (miktar) 4.6 Milyar Gün Öncesi Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi (tutar) 37.5 Milyon Gün İçi Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi (tutar) Ortalama Euro/TL kuru: 3, Eylül 2017 itibariyle

5 Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü Üretici Tipine Göre 2017 Yılı Toplam Elektrik Üretimi (GWh) SERBEST ÜRETİM ŞİRKETİ SANTRALLARI; ,37 ; 62% YAP İŞLET DEVRET YAP İŞLET SANTRALLARI SANTRALLARI , ,09 4% 15% [KATEGORİ ADI] [DEĞER] [YÜZDE] Otoprodüktör [DEĞER] [YÜZDE] İŞLETME HAKKI DEVREDİLEN 5.327,46 2%

6 Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü 2017 Toplam Kurulu Güç : 81,649 MW* [KATEGORİ ADI] [YÜZDE] İTHAL KÖMÜR 10% AKARSU 9% BARAJLI 25% DOĞAL GAZ 33% RÜZGAR 7% Diğer 4% JEOTERMAL; 1% FUEL OİL; 1% DOĞAL GAZ BARAJLI LİNYİT İTHAL KÖMÜR AKARSU TAŞ KÖMÜR; 1% BİYOKÜTLE; 1% ASFALTİT KÖMÜR; 0% NAFTA; 0% GÜNEŞ; 0% LNG; 0% MOTORİN; 0% RÜZGAR JEOTERMAL FUEL OİL TAŞ KÖMÜR BİYOKÜTLE ASFALTİT KÖMÜR NAFTA GÜNEŞ LNG MOTORİN * 30 Eylül 2017 itibariyle

7 TW Kaynak Tipinde Kurulu Güç 90,0 o Ülkemizin kurulu gücünde 1990 lı yıllara göre hızlı bir yükseliş görülmektedir. o Destekleme mekanizması ile birlikte 2011 yılından sonra Rüzgar Enerjisi kurulu gücünde artış görülmektedir. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Kömür Sıvı Yakıtlar Doğal Gaz Hidrolik Yenilenebilir

8 Türkiye Elektrik Piyasası 2023 Projeksiyonu 2023 Hedef Tablosu 33% 28% 25% 25% 21% 23% 17% 8% 7% 4% 5% 2% 1% 1% DIĞERLERI HIDRO DOĞALGAZ &LNG RÜZGAR JEOTERMAL GÜNEŞ KÖMÜR 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Toplam Kurulu Kömür Kapasitesi 17,1GW 30 GW Kurulu Güneş Kapasitesi 1,7 GW 5 GW Kurulu Jeotermal Kapasitesi 0,8 GW 1 GW Kurulu Rüzgar Kapasitesi 6,3 GW 20 GW Toplam Kurulu Güç 81 GW 120 GW

9 Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.) EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş.) TETAŞ (Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.) EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) (TEDAŞ) Dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesi TEAŞ (Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş.) TEDAŞ (Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.) EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş.) TEK (Türkiye Elektrik Kurumu)

10 Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi Elektrik sektörü Türkiye deki enerji sektörünün serbetleşmesinde öncü rol oynamıştır. Türkiye Elektrik Kurumu nun (TEK) elektrik üretimi, iletimi, dağıtım ve tedariği amaçları ile kurulması 3096 sayılı Kanun ile ilk defa özel sektörün elektirk sektöründeki yatırımlara dahil olmasına izin verilmiştir sayılı Kanun ile YİD uygulamaları için yasal temel ortaya konulmuştur ve uygulamaya geçirilmişitr sayılı Kanun ile elektrik üretim sektöründe Yİ modeli düzenlenerek uygulamaya geçirilmiştir sayılı Elektrik Piyasası Kanunu TEK in iki ayrı anonim şirket olarak yapılandırılması; elektrik üretimi ve iletimi faaliyetlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Üretim ve İletim Anonim Şirketi (TEAŞ) ve dağıtım faaliyetlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi.

11 Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi sayılı Elektrik Piyasası Kanunu Ağustos 2006 başlangıç tarihiyle dengeleme ve uzlaştırma uygulamalarında geçiş döneminin başlaması Dengeleme ve Uzlaştırma uygulamalarına başlanması Dengesizliklerin 3 zamanlı olarak sistem marjinal fiyatına göre aylık uzlaştırılması Nihai Dönem Aralık- Gün Öncesi Piyasası nın başlatılması Teminat ve avans ödeme mekanizmalarının başlatılması Talep tarafının teklifi bildirimi yapabilmnesi Revize edilen YEK Destekleme Mekanizmasının yürürlüğe girmesi; farklı yenilenebilir enerji teknolojileri için farklı destek fiyatlarının belirlenmesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nun kurulması İletim faaliyetlerinin kamu tarafından yürütülmesi Dağıtım faaliyetlerinin özelleştirilmeye başlanması Geçiş Dönemi Aralık- Gün Öncesi Planlama ve Dengele Güç Piyasası Dengeleme ve uzlaştırma uygulamaların saatlik olarak gerçekleştirilmesi Sistem İşletmecisi tarafından talep tahminin yapılarak Piyasa ya sunulması

12 Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu EPİAŞ ın resmi olarak kurulması 12 Mart 1 Temmuz 2015 Gün İçi Piyasası nın açılması 1 Eylül 2015-EPİAŞ ın Piyasa İşletme lisansı alması 1. Şeffaflık Çalıştayı nın düzenlenmesi Haziran 2016-Yeni Gün Öncesi Yazılımı nın devreye girmesi Şeffaflık Platformu nun kamu kullanımına açılması 31 Aralık Serbest Tüketici Portalı nın açılması

13 Kurumsal İlkeler Şeffaflık Herkese açık, erişilebilir bilgi ile tüm piyasa katılımcılarına eşitlik fırsatı sunulması Şeffaflık İşbirliği İşbirliği Enerji ticaretinin tüm ilgili piyasa katılımcılarıyla yakın iş birliği yaparak geliştirilmesi Güven Yüksek teknolojik altyapı, gelişmiş gözetim mekanizmaları ile enerji piyasalarında güven telkin edilmesi Güven Eşitlik Herkese açık, eşit ticaret koşullarının olduğu enerji ticaretinin garanti edilmesi Eşitlik Yalınlık Yalınlık Enerji piyasalarının gereksinim duyduğu süreçlerin mümkün olan en yalın şekilde tasarlanması Likidite Likidite Enerji piyasalarında likiditenin oluşmasına imkân sağlayacak gerekliliklerin yerine getirilmesi Gelişim Gelişim Her geliştirilen adımın bir öncekini mantık çerçevesinde takip ederek, bütünlük içinde enerji piyasalarının gelişimine katkıda bulunulması

14 Elektrik Piyasası Kanunu Motivasyon Rekabeti sektörün odağı haline getirmeyi hedefleyen gerekli hükümlerin ve yapısal düzenlemeler için çerçevenin oluşturulması Amaç Rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması Vurgu Elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması Likidite ve ürün çeşitliliği Adil ve tarafsız referans fiyat Enerji ticaret merkezi olmaya katkı Bölgesel piyasalarla bütünleşme Bilgi şeffaflığı

15 Türkiye de Elektrik Piyasası Modeli İkili Anlaşma Piyasası Gün Öncesi Spot Piyasalar Fiziksel Ticaret Gün İçi Dengeleme Toptan Piyasalar Gerçek Zamanlı Piyasa Yan Hizmetler Türev Piyasalar Fiziksel Olmayan & Finansal Ticaret Tezgahüstü Piyasa (OTC) Gün Öncesi Piyasası EPİAŞ piyasa arzı ve talebine dayanarak ertesi gün için saatlik elektrik fiyatlarını belirler Gün İçi Piyasası Dengesizliğin azaltılması için fiziksel teslimattan 1 saat 30 dakika öncesine kadar ticaret sürer. Dengeleme & Uzlaştırma Uzlaştırma sürecinin uygulanması, mali uzlaştırma ve alacak/ödenecek bildirimlerine ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi Tedarikçi Değiştirme Piyasa katılımcıları arasında bilgi alışverişinin sağlanması yoluyla serbest tüketicilerin tedarikçi değişimi sürecinin organize ve koordine edilmesi

16 EPİAŞ Hissedarlık Yapısı Kayıtlı Piyasa Katılımcısı Sayısı (Faaliyet Bazında)* 98 Özel Şirket 39,17 0, Katılımcı Sayısı 157 Toplam : Generation Supplier Distribution Retail 30 A Sınıfı (TEİAŞ) C Sınıfı (Piyasa Katılımcıları) B Sınıfı (BİST) C Sınıfı (BİST) *Toplam 983 (982+TSO+OSB Üretim) Katılımcı

17 Türkiye Elektrik Piyasası Mevcut Durum Üre tim İLETİM SİSTEM İŞLETMECİSİ Üretici Serbest Tüketici PİYASA İŞLETMECİSİ Dengeleme Güç Piyasası, gerçek zamanlı tedarik/tüketim dengesi ile tedarik kalitesinin sürdürülmesi, yan hizmetler ve Dengeleme Güç Piyasası vasıtasıyla gerekli rezerv kapasitenin oluşturmasına ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi TEİAŞ (İletim Sistem İşletmecis i) EPİAŞ (Piyasa İşletmecis i) Görevli Tedarik Şirketi Tedarik çi (Peraken de) Serbest Olmayan Tüketici Gün Öncesi ve Gün İçi Piyasaları na, mali uzlaştırma ve alacak/ödenecek bildirimlerine ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi

18 Elektrik Piyasası Aktörleri Piyasa İşletmecisi Hedeflenen Türkiye Elektrik Piyasası kapsamında elektrik üretcileri fiziksel ve finansal risk destekleyici araçlara sahip olmaya başlamışlardı. Üretim İletim Toptan Satış Dağıtım (>36kV) (<36kV) Perakende Satış EÜAŞ Kamu Şirketi %17 Serbest Üretim Şirketleri %62 (738) Yİ, YİD, İHD Serbest Üretim Şirketleri % 19 20% piyasa payı sınırı (yıllık üretim miktarında-eüaş hariç ) TEİAŞ: İletim Sistemi İşletmecisi Doğal Tekel Kamu Şirketi Milli Yük Tevzi Merkezi (Sistem İşletmecis) TEİAŞ altında Dengeleme Güç Piyasası nın ve Yan Hizmetler Piyasası nın işletilmesi TETAŞ : Kamu toptan satış şirketi Özel toptan satış şirketi (147) EÜAŞ-TETAŞ ve TETAŞ-Dağıtım Şirketleri arasındaki ikili anlaşmalar, ikili anlaşma piyasasından önemli olmaktadır. TETAŞ Yİ-YİD-İHD serbest üretim tesislerinin al yada öde sözleşmelerine karşı taraf olmuştur. 20% piyasa payı sınırı (yıllık tedarik miktarında) TEDAŞ 21 dağıtım bölgesine ayrılmış ve her dağıtım bölgesi için bir dağıtım şirketi kurulmuştur. Bütün dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi tamamlanmıştır Serbest Tüketiciler Serbest Olmayan Tüketiciler Son EPDK Kurulu Kararı ile Serbest Tüketici Limiti yıllık MWh seviyesine düşürülmüştür. Düzenlenen Rekabetçi

19 Türkiye de Serbest Piyasa İhtiyacı Mevcut Durum Türkiye doğal gaz tüketiminde Avrupa nın en büyük dördüncü ülkesi Fiyatı petrole endeksli, al ya da öde yükümlülüğü ve ihracat engeli olan uzun dönemli kontratlar İçeride sabit fiyatlı yıllık kontratlar Dengeleme gazı fiyatının piyasa bazlı olmaması sebebiyle iletim sistemini menfaatleri doğrultusunda kullanan taşıtanlar Serbest Piyasa Bölgesinde sadece tüketim miktarı değil, etkisi büyük bir Türkiye Hub a endeksli kontratlar Yurtiçinde daha dinamik bir doğal gaz piyasası, daha çok oyuncu İhracat imkanlarının artması ve dolayısı ile arz güvenliğinin sağlanması BOTAŞ ın yükünün hafifleyerek sadece yurtiçinde değil bölgesinde güçlü bir aktör konumuna gelmesi

20 Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Kurulun tarihli toplantısında, Organize Doğal Gaz piyasalarının işletilmesine ilişkin faaliyet izni verilmiştir. Kurul tarafından onaylanmış olan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği tarihi itibari ile Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu yönetmelik ile beraber EPİAŞ tarafından bir Piyasa İşletim Usul ve Esasları taslağı hazırlanmıştır. Taslak, EPDK, BOTAŞ ve özel sektör temsilcileri ile düzenli görüşmeler sonucu oluşturulmuştur. Piyasa İşletim Usul ve Esasları tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Piyasa işletiminde kullanılacak Sürekli Ticaret Platformu yazılımı için, bütün bu mevzuat süreci beklenmeden, EPİAŞ bünyesinde Ocak 2017 tarihinden itibaren çalışmalara başlanmıştır.

21 Organize Toptan Doğal Gaz Piyasasının Getirdikleri Günlük Referans Fiyat Spot doğal gaz ticareti İletim Şirketine sistemi piyasa bazlı dengeleme fırsatı Taşıtanlara kendilerini dengeleme fırsatı

22 Adım Adım Piyasa İşletim Usul ve Doğal Gaz Ticaret Esasları Platformu nun açılması ve Yönetmeliği işletilmeye başlanması artırılması İlk Dengeleme İşlemleri ve Sürekli Ticaret Piyasanın gelişmesi ve işlem hacimlerinin Mevcut Durum Gün sonu ticareti Dengeleme fiyatları gerçeği yansıtmadığı için iletim şirketinin sistem dengeleme zorluğu Dengesizlik fiyatı aylık belirleniyor Nisan 2018 Piyasa Açılış Spot işlemleri kapsayan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Piyasa bazlı dengeleme Dengesizliklerin ücretlendirilmesi ile iletim şirketinin dengeleme yükünün hafiflemesi Günlük uzlaştırma yapılması ve aylık fatura kesilmesi Gelişme Dönemi Fiziksel teslimatlı vadeli ürünlerin işlem görmeye başlaması Finansal işlemler (Borsa İstanbul) Gelecek Durum Rekabetin artması Piyasanın derinlik kazanması Yeni anlaşmalarda fiyat belirleme avantajı Altyapı sorunlarının tamamen giderilip, arz güvenliğinin sağlanması

23 Yeni Doğal Gaz Piyasası Modeli Kapasite Alım/Satım Programlar (ikili anlaşma) TAŞITAN Teklif EPİAŞ STP Spot Piyasa EPİAŞ UDN Bildirimi BOTAŞ EBT Kapasite Dengeleme Gazı Alım Satım Ekranı Program/UDN Fatura Teminat Yönetimi Tahsisat verileri ve TMB bilgileri Tahsisat Dengesizlik ve Avans Ödeme Hesapları Fatura Dengesizlik Miktarı Hesaplama İletim Fatura( taşıma, kapasite vb.ödemeler için Şeffaflık Veri Ticari Bilgi/Teminat Kontrolü TMB (Taşıma Miktar Bildirimi): Taşıtanın, fiziki ve sanal noktalarda sisteme giriş çıkış yapacağı miktarları bildirmesi UDN (Ulusal Dengeleme Noktası) : İletim sistemindeki sanal nokta Sayaç Verileri DŞ & BOTAŞ

24 Doğal Gaz Spot Piyasa Gelişim -Beklenti- Min. Beklenen Ticaret Hacmi (TWh) Min.Beklenen Ticaret Hacmi ( bcm) 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 9,7 7,0 7,9 3,7 32,8 51,3 6,00 4,00 2,00-0,91 0,66 0,74 0,35 3,08 4,82 Yukarıda verilen grafiklerde doğal gazda mevcut sistemde 2015 yılında gerçekleşen işlemler baz alınarak piyasa açıldığı takdirde ilk yıl gerçekleşmesi öngörülen ticaret miktarı verilmiştir. Piyasa devreye girdiğinde öngörülen miktar 4.82 bcm dir. Güncel tarifeler baz alındığında piyasada gerçekleşen işlemin «TL» karşılığının yaklaşık 4 milyar TL olması beklenmektedir. Dengesizliklerin haricinde işlem olması durumunda bu miktarın çok daha fazla artması beklenmektedir.

25 Avrupa daki Gelişmiş Piyasaların Hacimleri Ülkeler Tüketim Üretim İthalat İhracat Depo Kapasitesi Almanya 88,4 11,80 94,9 18,8 19,9 Hollanda 46,4 86, ,3 5,1 İngiltere 77,7 38,5 49 9,9 4,5 İtalya 70,1 7,7 62 0,2 12,9 Avusturya 8,5 1,4 10,4 4 4,2 Ülkelerin doğal gaz sektörlerindeki piyasa gelişmişliği arttıkça ithalatları ve ihracatları artmaktadır. Sağdaki grafikte Avrupa daki başlıca hublardaki 2015 ve 2016 yılları birinci çeyrekleri ticaret hacimleri verilmiştir TWh=~565bcm

26