3. TÜRKİYE ULAŞTIRMA SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "3. TÜRKİYE ULAŞTIRMA SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ"

Ufuk Özkul
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 3. TÜRKİYE ULAŞTIRMA SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ Cumhuriyetin 1950 yılına kadar olan döneminde, doğru bir ulusal politika ile demiryolu ve denizyoluna ağırlık verilmiştir. leştirilen atılım sonunda, ülkenin önemli yerleşim ve üretim merkezleri demiryolu ağıyla birbirine bağlanmıştır lara kadar süren bu atılım döneminden sonra demiryolları için durgunluk dönemi başlamış, arasında yalnızca 370 km demiryolu yapılmıştır. Denizyolu ulaşımına bakıldığında da gemi yapan, işleten ve liman hizmetlerini veren kuruluşların devlet tarafından kurulduğu görülmektedir. Karayolları bu aşamada, km si bozuk ve bakıma muhtaç durumda olmak üzere km uzunlukta bir ağdan ibaretti. Demiryollarını destekleyen ve ülkenin ulaştırma gereksinimini karşılayacak yeterlilikten uzak durumdaki bu karayolu ağında, 1950 yılına kadar önemli bir iyileştirme gerçekleştirilmemiştir. Bunların sonucu olarak 1950 yılında, yolcu taşımacılığında, taşıma türleri arasındaki dağılım %49,9 karayolu, %42,2 demiryolu, %7,5 denizyolu ve %0,6 havayolu şeklindeydi. İç yük taşımalarında ise demiryolu %55,1, denizyolu %27,8, karayolu %17,1 lik bir paya sahipti. ABD nin Marshall yardımının desteği ve 1950 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü nün kurulması ile karayolları hızlı gelişme durumuna girmiştir. Ancak benzer gelişmeler diğer ulaştırma türlerinde yaşanmamıştır te başlayan planlı kalkınma dönemindeki, ilk altı Beş Yıllık Kalkınma Planlarında, yatırımların ulaştırma türleri arasındaki paylaşımı Tablo 3.1 de görülmektedir. 3-1

1940 lara kadar süren bu atılım döneminden sonra demiryolları için durgunluk dönemi başlamış, 1940-50 arasında yalnızca 370 km demiryolu yapılmıştır.

2 Tablo 3.1. Beş yıllık kalkınma planlarında ulaştırma türlerinin yatırım ve gerçekleşme payları (%) Karayolu Demiryolu Diğer Plan.. Plan.. Plan.. I. Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) 71,2 71,2 17,5 17,5 11,3 11,3 II. Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) 72,7 72,7 18,8 18,8 8,5 8,5 III. Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) 52,0 74,6 22,4 13,9 25,6 11,4 IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) 60,7 74,6 24,6 10,6 14,7 14,8 V. Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) 49,2 43,3 21,9 16,0 28,9 40,7 VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) 78,9 82,7 8,5 7,2 12,6 10,1 Kaynak : 9. Ulaştırma Şurası Demiryolu Raporu,1998 Ulaştırma sistemimizin 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi ndeki kesiti, 7. Plan da aşağıdaki gibi özetlenmektedir : 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi nde ulaştırma yatırımları, toplam kamu yatırımları içinde %30,6 payla sektörler arasında birinci sırada yer almıştır. Alt sektörler bazında, karayolu yatırımlarının, kamu kesimi ulaştırma yatırımları içindeki payı yaklaşık %80 olmuş, kalan %20 lik bölüm ise, demiryolu, denizyolu, havayolu ve boru hattı sistemleri arasında paylaşılmıştır. Otoyol yatırımları da ulaştırma yatırımlarının %47 sini oluşturmuştur. Enerji tüketiminin %16,5 dolayındaki bölümü ulaştırma ile ilgilidir. Ulaştırmada tüketilen enerjinin hemen hemen tümü petrole bağımlıdır. Dolayısıyla ülkemizde petrolün %41,5 dolayındaki bölümü ulaştırmada tüketilmektedir. Tablo 3.2 de ise, ulaştırma yatırımlarının yılları arasında, türlere göre paylaşılma miktarları ve yüzdeleri görülmektedir yılından sonra ve planlı kalkınma döneminde, ulaştırma türlerinin yolcu taşımalarındaki, yurtiçi ve yurtdışı yük taşımalarındaki payları, sırasıyla Tablo 3.3, Tablo 3.4 ve Tablo 3.5 deki gibi değişmiştir. Tablo 3.3, 3.4 ve 3.5, izlenen politikalar sonunda ulaştırma sistemimizde, karayolunun yük taşımasında %92, yolcu taşımasında %95 paya sahip olduğu dengesiz bir yapı oluştuğunu açık olarak ortaya koymaktadır. Yalnızca, dış yük taşımalarında, doğası gereği, denizyolu %87,3 oranla egemen durumdadır. 3-2

Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1978) 52,0 74,6 22,4 13,9 25,6 11,4 IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1984) 60,7 74,6 24,6 10,6 14,7 14,8 V.

3 Tablo 3.2. Ulaştırma yatırımlarının türler arasındaki paylaşım miktarları (milyontl) ve yüzdeleri Kaynak : 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ulaştırma Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

4 Tablo 3.3. Ulaştırma türlerinin yolcu taşımasındaki payları Karayolu Demiryolu Denizyolu Havayolu Toplam Yolcu-km Yıllar % % % % (milyar) ,9 42,0 7,5 0,6 5, ,9 24,0 2,0 0,8 14, ,4 7,6 0,3 0,7 54, ,0 4,1 1,2 0,7 86, ,2 4,9 0,1 0,8 139, ,8 3,5 0,1 1,6 163, ,0 3,2 0,1 1,7 162, ,2 3,1 0,0 1,7 195, ,8 3,3 0,0 1,8 184, ,2 3,0 0,0 1,8 195, ,2 3,2 0,0 1,6 176, ,4 3,0 0,0 1,6 171,3 Kaynak : DİE Ulaştırma İstatistikleri ve Türkiye Karayolları Ulaştırma İstatiktikleri, Tablo 3.4. Ulaştırma türlerinin yurtiçi yük taşımasındaki payları Karayolu Demiryolu Denizyolu Havayolu Toplam Ton-km Yıllar % % % % (milyar) ,1 55,1 27,8-5, ,0 48,0 14,0-9, ,7 21,6 12,7-28, ,6 10,4 15,9 0,1 49, ,6 9,5 8,8 0,1 81, ,5 7,1 0,2 0,2 121, ,0 6,8 0,0 0,2 133, ,6 5,3 0,0 0,2 161, ,9 5,0 4,9 0,2 167, ,9 5,5 4,4 0,2 179, ,5 4,5 4,8 0,2 167, ,9 4,4 3,5 0,2 164,1 Kaynak : DİE Ulaştırma İstatistikleri ve Türkiye Karayolları Ulaştırma İstatiktikleri,

0,3 0,7 54,2 1980 94,0 4,1 1,2 0,7 86,2 1989 94,2 4,9 0,1 0,8 139,1 1995 94,8 3,5 0,1 1,6 163,7 1996 95,0 3,2 0,1 1,7 162,9 1998 95,2 3,1 0,0 1,7 195,6 1999 94,8 3,3 0,0 1,8 184,8 2000 95,2 3,0 0,0

5 Tablo 3.5. Ulaştırma türlerinin, Türk dış ticaret yüklerinin taşınmasındaki payları (%) Yıllar Denizyolu Demiryolu Karayolu Havayolu Boru/Diğer ,6 1,4 10,9 0, ,7 0,8 11,3 0, ,6 1,2 9,0 0, ,3 1,0 8,7 0,7 1, ,8 0,7 6,8 0, ,1 0,5 7,2 0, ,1 0,8 7,7 0,2 0, ,8 0,3 11,4 0,8 2, ,5 3,0 12,5 0,4 1, ,1 0,6 9,1 0,3 2, ,9 0,5 6,7 0,2 1, ,6 0,5 8,6 0,2 2, ,0 0,6 10,6 0,2 1, ,3 0,7 9,7 0,2 2,1 Kaynak: DİE, DTO Verileri. Ulaştırma sistemimiz için, Beş Yıllık Kalkınma Planlarında öneri ve önlemler geliştirilmiştir. Ayrıca, Ulaştırma Ana Planı hazırlanarak uygulamaya konulmuştur. Ancak bu planların amaçlarına ulaşmaları sağlanamamıştır. Tablo 3.6 ve 3.7 de 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı ve Ulaştırma Ana Planı hedeflerine göre gerçekleşmelerin ne kadar uyumsuz oldukları açıkça görülmektedir. ten Ulaştırma Ana Planı na göre, 1993 de yük için denizyolunda %32,2 lik bir pay hedeflenmişken %0,8 gerçekleşme olmuş, demiryolunda ise %27,5 lik hedef %7,7 olarak gerçekleşmiştir. 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı ndaki gerçekleşmeler de daha düşük olan denizyolundaki %12,6, demiryolundaki %10,9 hedeflerinin altında kalmıştır. Sonuçta, Türkiye ulaştırmasının plansız olarak geliştiği söylenebilir. Tablo 3.6. Yurtiçi yolcu taşımasında Ulaştırma Ana Planı () ve 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı (BYKP) hedefleri ve gerçekleşmeler Yolcu x km (milyon) leşme Oranı Yolcu x km (toplamdaki payı) Denizyolu %1,2 %1,1 %0,2 %0,0 Demiryolu %65 %92 %4,1 %4,0 %3,3 %3,0 Boruhattı Karayolu %91 %103 %94,2 %94,1 %95,5 %95,8 Havayolu %136 %126 %0,5 %0,8 %1,0 %1,2 TOPLAM %90 %103 %100 %100 %100 %100 Kaynak : 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

0,2-1992 88,3 1,0 8,7 0,7 1,3 1993 91,8 0,7 6,8 0,7-1994 92,1 0,5 7,2 0,2-1995 91,1 0,8 7,7 0,2 0,2 1996 84,8 0,3 11,4 0,8 2,7 1997 85,5 3,0 12,5 0,4 1,3 1998 88,1 0,6 9,1 0,3 2,0 1999 83,9 0,5 6,7

6 Tablo 3.7. Yurtiçi yük taşımasında Ulaştırma Ana Planı ve 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri ve gerçekleşmeler Ton x km (milyon) leşme Oranı Ton x km (toplamdaki payı) Denizyolu %3 %6 %15,0 %32,2 %12,6 %0,8 Demiryolu %32 %65 %9,9 %27,5 %10,9 %7,7 Boruhattı %77 %30 %6,6 %4,3 %9,1 %2,9 Doğalgaz %97 %4,5 %4,7 Karayolu %266 %125 %68,5 %36,0 %62,9 %83,9 Havayolu %130 %87 %0,0 %0,0 %0,0 %0,0 TOPLAM %114 %93 %100 %100 %100 %100 Kaynak : 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yukarıda sıralanan olumsuzluklara karşılık, değişik ulaştırma türlerinde, son zamanlarda gerçekleştirilen olumlu yenilikleri vurgulamakta yarar görülmektedir. AB ye uyum bağlamında, demiryollarının yeniden yapılandırılması ve yeni Demiryolu Kanunu nun çıkarılması yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Direkt ve Blok Tren işletmesi uygulamaya konulmuştur. Demiryollarının canlandırılması, yeniden devlet politikası haline gelmiştir. Türk Boğazları Gemi Trafik Yönetim ve Bilgi Sistemi (VTS) kurulmuştur. Kabotaj hattında çalışan gemilere ÖTV siz ucuz yakıt verilmesi sağlanmıştır. Liman ücretlerini azaltan yeni hizmet tarifeleri oluşturulmuştur. Gemi sağlık vergilerini azaltan düzenlemelerin yapılması, denzicilik sektöründeki olumlu bir gelişmedir yılında Sivil Havacılık Kanunu nun yürürlüğe gimesiyle gelişme sürecine giren havayolu ulaşımı, son olarak özel taşıma şirketlerine getirilen vergi kolaylıkları ve bölgesel taşımacılığın gündeme getirilmesi ile özellikle yurtiçi yolcu taşımalarında gelişimini sürdürmektedir yılında işletmeye açılmış olan Irak-Türkiye (Ceyhan) ham petrol boru hattına iki yıl içinde Bakü-Tiflis-Ceyhan ham petrol boru hattının eklenmesi beklenmektedir. Ürün boru hatları ve doğalgaz boru hatları da giderek yaygınlaşmaktadır. Karayollarında, Türkiye için Ulusal Trafik Güvenliği Projesi gerçekleştirilmesi, Karayolu Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği nin çıkarılması ve bazı otoyol kesimlerinde Akıllı Ulaştırma Sistemleri nin kullanılması öne çıkan gelişmeler olarak sıralanabilir. 3-6

339 900 %3 %6 %15,0 %32,2 %12,6 %0,8 Demiryolu 5.167 25.436 12.397 8.118 %32 %65 %9,9 %27,5 %10,9 %7,7 Boruhattı 3.429 4.016 10.314 3.091 %77 %30 %6,6 %4,3 %9,1 %2,9 Doğalgaz - - 5.083 4.

Benzer belgeler

LOJİSTİK SEKTÖRÜ BÜYÜME ORANLARI

LOJİSTİK SEKTÖRÜ BÜYÜME ORANLARI RAPOR: TÜRKİYE NİN LOJİSTİK GÖRÜNÜMÜ Giriş: Malumları olduğu üzere, bir ülkenin kalkınması için üretimin olması ve bu üretimin hedefe ulaşması bir zorunluluktur. Lojistik, ilk olarak coğrafyanın bir ürünüdür,