1. Dönem Tanzimat Edebiyatı nın Genel Özellikleri:

Transkript

1 TANZİMAT EDEBİYATI

2 1. Dönem Tanzimat Edebiyatı nın Genel Özellikleri: Tanzimat edebiyatı, ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesinin 1860 ta çıkarılmasıyla başlar. Tanzimat sanatçıları, edebiyatı toplumu aydınlatmada bir araç olarak gördüklerinden toplum için sanat anlayışındadırlar. Bu dönem sanatçılarının tamamı devlet adamı, bürokrat ya da siyasetçidir. Birçok edebi tür ilk kez bu dönemde edebiyatımızda kullanılmıştır(roman, hikaye, eleştiri, deneme, tiyatro ) Tanzimat sanatçılarından Şinasi ile Ahmet Vefik Paşa Klasisizm den ; Namık Kemal, Ahmet Mithat ve Şemsettin Sami ise Romantizm den etkilenmiştir. Bu dönem sanatçıları başta Fransız edebiyatından olmak üzere Batı edebiyatından etkilenmiştir. Notalama işaretleri ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.(şinasi) Bu dönem sanatçıları, eserlerinde kişiliklerini gizlememişlerdir. Bu dönemde hak, adalet, özgürlük, vatan gibi temalar ilk kez kullanılmıştır. Bu dönemde yazılan tiyatro eserleri oynanmak içindir. Bu dönem sanatçıları, dilde sadeleşmeyi amaçlamışlar; ancak başarılı olamamışlardır. Bu dönem sanatçıları; eski-yeni, doğu-batı çatışmasını işlemişlerdir.

3 1.Dönem Tanzimat Şiirinin Genel Özellikleri Tanzimat şiiri, içerik bakımından yeni; şekil bakımından eskidir. Tanzimat sanatçıları, Türk şiir ölçüsünün hece ölçüsü olması gerektiğini savundukları halde aruz ölçüsünü kullanmışlardır. Tanzimat sanatçıları, Divan edebiyatının tersine beyit (parça) bütünlüğü yerine konu bütünlüğüne önem vermişlerdir. Tanzimat sanatçıları, beyit nazım birimi ve Divan şiiri nazım şekillerini kullanmışlardır. Bu dönemde şiirde sanatlı söyleyiş amaç olmaktan çıkmıştır

4 1.Dönem Tanzimat Hikaye ve Romanının Genel Özellikleri: Bu dönemde yazılan hikaye ve romanlar, türlerinin ilk örnekleri olmaları ve taklit yoluyla oluşturulmaları nedeniyle teknik yönden kusurludur. Roman ve hikâyelerde tesadüfler, betimlemelerde gereksiz tasvirler bolca kullanılmıştır. Roman ve hikayelerdeki kahramanlar genellikle ölür.(verem, intihar ) Bu dönem roman ve hikayelerinde görücü usulüyle evlenmenin sakıncaları, yanlış Batılılaşma, köle ve cariyelerin sıkıntıları, vatan ve özgürlük gibi temalar işlenmiştir. Roman ve hikayelerde kullanılan dil çok ağır değildir.

5 TANZİMAT EDEBİYATININ 1. DÖNEM SANATÇILARI İBRAHİM ŞİNÂSİ ( ) Edebiyatımızdaki birçok ilkin sahibi olan Şinâsi İstanbul doğumludur. İstanbul ve Paris te iyi bir eğitim almış, yurda döndükten sonra da devletin çeşitli kademelerinde memurluk yapmıştır. Edebiyatımızda noktalama işaretlerini kullanan ilk sanatçıdır. Şinasi, edebiyatımızın Batılı anlamdaki ilk bilinçli temsilcisidir. Şinasi, eserlerinde bilinçli bir dil kullanmaya özen göstermiş ve dönemine göre sade bir dil kullanmıştır. Fransız klasiklerinden etkilenen Şinasi, birçok şiir çevirisi yapmıştır. Edebiyatımızdaki ilk makaleyi yazmıştır (Mukaddime). İlk tiyatro eserini yazmıştır.(şair Evlenmesi) Agâh Efendi yle birlikte ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesini çıkarmıştır.

6 Eserleri Durub-i Emsâli Osmâniye(Atasözleri Derlemesi) Tercüme-i Manzume (Çeviri Şiirler) Şâir Evlenmesi, (Lamartine La Fontaine) Müntehabât-ı Eş ar (Şiir Seçmeleri) Tercüman-ı Ahval (İlk özel gazete) Tasvir-i Efkâr (Tek başına çıkardığı gazete)

7 NÂMIK KEMAL ( ) Edebiyatımızın en gür sesli sanatçısı olan Namık Kemal, vatan şâiri olarak da bilinir. Tekirdağ doğumlu olan sanatçı, babasının memuriyeti sebebiyle ülkenin çeşitli yerlerini gezmiş ve iyi bir eğitim almıştır. İstanbul a geldikten sonra Şinasi ile tanışmış ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti ne üye olmuştur. Namık Kemal, şiirlerinde daha çok aruzu kullanmış; bunun yanında heceyle yazdığı şiirleri de vardır. Namık Kemal şiirlerinde içerik bakımından yeni, biçim bakımından eskidir. Sanatçı; eserlerinde hak, adalet, özgürlük ve vatan gibi temaları sıkça işlemiştir. Namık Kemal, tiyatroyu halkı eğitmede bir araç olarak gördüğünden tiyatro eserlerinde daha sade bir dil kullanmıştır. Fransız romantiklerinden etkilenen sanatçının düz yazıları şiirlerinden daha üstündür.

8 Toplum için sanat anlayışını benimseyen Namık Kemal, birçok türde eser vermiştir. Romanları: Cezmi (Tarihi ilk Roman), İntibah(Edebi ilk Roman) Tiyatroları: Vatan Yahut Silistre(Sahnelenen ilk Eser), Akif Bey, Gülnihal, Karabela, Celalettin Harzemşah, Zavallı Çocuk Eleştirileri: Tahrib-i Harâbat, Kanije Kalesi, Tâkip, Celal Mükaddimesi, Renan Müdafânâmesi

9 ZİYA PAŞA ( ) Edebiyatımızın en tutarsız sanatçılarından Ziya Paşa, İstanbul da doğmuş devletin çeşitli kademelerinde görev yapmış önemli devlet adamlarındandır. Politikayla uğraşan sanatçı, Namık Kemal gibi Yeni Osmanlılar Cemiyeti ne üye olmuş; ancak sürekli eskiyeni ikileminde kalmıştır. Şiir ve İnşâ adlı makalesinde Halk edebiyatını yüceltip Divan edebiyatını eleştirirken Harabat adlı eserinde Divan edebiyatını göklere çıkarır Halk edebiyatını yerin dibine batırır. Ziya Paşa Terkîb-i Bent ve Tercî-i Bent leriyle ünlüdür. Ziya Paşa nın birçok ünlü vecizesi vardır. Divan şiiri geleneğiyle yetişen Ziya Paşa, eserlerinin tamamında aruzu kullanmıştır.

10 Eserleri: Harabat ( Türkçe, Arapça, Farsça şiir Antolojisi), Zafername (üç bölümlük manzum bir eserdir, sadrazam Ali Paşa yı üstü örtülü bir şekilde yermiştir) Eş arı Ziya, Külliyat-ı Ziya Paşa (şiir) Defter-i Amal (çocukluk anıları) Şiir ve İnşa ( makale) Rüya, Veraset Mektupları (düzyazı) Emile, Engizisyon Tarihi, Endülüs Tarihi (çeviri)

11 AHMET MİTHAT EFENDİ ( ) Edebiyatımızda yazı makinesi olarak bilinen Ahmet Mithat ın 200 e yakın eseri vardır. Bütün amacı halkı eğitmek olan Ahmet Mithat, hemen her türde eser vermiştir. Ahmet Mithat, geçimini sağlamak ve halkı eğitmek amacında olduğu için eserleri teknik bakımdan kusurludur. Romantizmin etkisinde kalan sanatçı, eserlerinde olayın akışını keserek okuyucuya bilgi verir. Ahmet Mithat, sade ve anlaşılır bir dille bildiği her şeyi okuyucuya aktarmıştır. Roman ve hikayelerinde meddah tekniğinden yararlanan sanatçı, edebiyatın konusunu ve temasını genişletmiştir. Sanatçı 1878 yılında Tercüman-ı Hakikat gazetesini tek başına çıkarmıştır. Edebiyatımızda ilk hikaye örnekleri olan Letâif-i Rivâyet eserini oluşturmuştur.

12 Romanlar: Felâtun Bey le Râkım Efendi, Henüz 17 Yaşında Hasan Mellah, Dünyaya İkinci Geliş,Hüseyin Fellah, Dürdâne Hanım, Jön Türk,Paris te Bir Türk Hikayeleri : Letaif-i Rivayat, Kıssadan Hisse, Tiyatro: Eyvah, Açıkbaş, Ahz-ı Sar, Çerkes Özdenler Gezi: Avrupa da Bir Cevelan

13 ŞEMSETTİN SAMİ ( ) Edebiyatımızda sözlük çalışmalarıyla öne çıkan sanatçı, dil alanında önemli yapıtlar vermiştir. Sanatçı hem Doğu hem Batı dillerini iyi bilmektedir. Orhun Kitabeleri ni ve Kutadgu Bilig i Türkiye Türkçesine çevirerek açıklaşmıştır. Türk dilinin sadeleşmesinde büyük çabalar veren sanatçı, Kâmus-i Türkî adlı ilk sözlüğü oluşturmuştur. Edebiyatımızda ilk yerli roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri yazmıştır.

14 Eserleri: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (ilk yerli roman) Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Fransevi, Kamus-ı Arabi (sözlük) Kamus-ı Alam (ansiklobedi) Besa yahut Ahte Vefa, Gave, Seydi Yahya (tiyatro) Sefiller, Robinson Crusoe (çeviri)

15 AHMET VEFİK PAŞA ( ) Tanzimat Dönemi nin en önemli devlet adamlarından biri olan sanatçı, sadrazamlık dâhil birçok görevde bulunmuştur. Moliere den yaptığı çevirilerle tanınan sanatçı, döneminin Türkçülük ve milliyetçilik akımlarının ilk büyük temsilcisi. Tiyatroyu Anadolu ya taşıyan sanatçı, Bursa da bir tiyatro binası yaptırmıştır. Eserleri: Secere-i Türkî (Tarihi Çeviri), Moliere den Çeviriler Lehçe-i Osmâni Hikmet-i Tarih Fezleke-i Tarihi Osmânî

16 2.DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ Devrin siyasi şartları nedeniyle topluma yönelik eserler yerine bireysel temalı eserler yazılmıştır. Bu yüzden sanat sanat içindir anlayışı benimsenmiştir. Bu dönemde gazetecilik birinci dönemdeki işlevini yitirmiştir. Birinci dönemdeki sade ve anlaşılır dil anlayışının yerini bu dönemde süslü ve sanatlı bir dil almıştır. Bu dönemde yazılan tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak içindir. Dolayısıyla eserler sahne tekniğine uygun değildir. Dönem Tanzimat sanatçılarına göre güzel olan her şey şiire girebilir. Dolayısıyla duygular, felsefi düşünceler, metafizik konuları işlenmiştir. Bu dönemde aruzun yanında hece vezni de kullanılmıştır.

17 Bu dönem sanatçıları şiirde Romantizm in, hikaye ve romanlarda ise Realizm in etkisindedir. Hikaye ve roman birinci döneme göre teknik bakımdan gelişmiştir. Şiirde Divan şiiri nazım şekillerinin yanında yeni şekiller de kullanılmıştır. Dönem sanatçıları Divan edebiyatına karşı Batı debiyatını savundukları için Batılı örnekler vermişlerdir. Bu dönemin en önemli özelliklerinden biri de Recaizade Ekrem ile Muallim Nâci arasında yaşanan kafiye tartışmasıdır. Bu dönem sanatçılarından Recâizâde Ekrem, Servet-i Fünûn edebiyatının oluşmasına zemin hazırlamıştır

18 TANZİMAT EDEBİYATININ 2. DÖNEM SANATÇILARI

19 RECAİZADE MAHMUT EKREM ( ) Dönem Tanzimat edebiyatının en önemli sanatçılarından olan Recâizaâde Ekrem, devletin çeşitli kademelerinde görev yapmış ve gazetecilikle uğraşmıştır. Recâizâde Ekrem; şiir, tiyatro, hikaye ve roman türlerinde eser vermiştir. Eserlerinde hem Divan şiirinin hem Halk şiirinin hem de Fransız edebiyatının etkisi görülür. Sanat için sanat anlayışında olan Ekrem in şiirleri, teknik bakımdan kusurludur. Şiirlerinde Romantizm in, hikaye ve romanlarında ise Realizm in etkisindedir. Muallim Naci ile girdiği kafiye tartışmasında Kulak için Kafiye anlayışını benimsemiş ve çokça taraftar toplamıştır. Edebiyatımızda ilk realist roman olan Araba Sevdası adlı eseri yazmıştır. Recaizade Ekrem in en önemli özelliklerinden biri de Servet-i Fünûn edebiyatının oluşmasına zemin hazırlamasıdır.

20 Eserleri: Araba Sevdası (ilk realist roman), Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Pejmurde, Yadigâr-ı Şebab (şiir) Afife Anjelik, Vuslat, Çok Bilen Çok Yanılır, Atala (tiyatro) Muhsin Bey, Şemsa (öykü) Talim-i Edebiyat (ders kitabı) Zemzeme, Takdir-i Elhan (eleştiri)

21 ABDÜLHAK HAMİT TARHAN ( ) Tanzimat ın 2. Dönem edebiyatının büyük sanatçılarından olan Hamit, hem doğu hem de batı ülkelerinde elçilik yapmıştır. Hamit, görev yaptığı ülkelerin kültüründen etkilenmiştir. Sanatçı, şiirin hem biçim hem de içeriğinde yenilik yapmıştır. Şiir ve tiyatrolarıyla tanınan sanatçı, romantizmin etkisinde kalmıştır. Hamit, tiyatrolarını oynanmak için değil okunmak için yazmıştır. Bu yüzden tiyatroları sahne tekniğine uygun değildir. Divan edebiyatını yıkan adam olarak bilinen sanatçı, serbest tarzda şiirler yazmış; ölçü, uyak, biçim kaygısı taşımamıştır. Edebiyatımızda ilk pastoral şiir örneği olan Sahra yı yazmıştır. Döneminde Şair-i Âzam olarak bilinen Hamit, Batı şekillerini Türk şiirine getirmiştir.

22 Eserleri Tiyatro : İçli Kız, Sabr-u Sebat, Finten, Nesteren, Tarık, Eşber, Tezer, Sardanapal, Macera-yı Aşk, Duhter-ü Hindu. Şiir : Makber, Sahra, Hacle, Ölü, Bunlar Odur, Garam, Validem, Tayfalar Geçidi, İlham-ı Vatan.

23 MUALLİM NACİ ( ) 2. Dönem Tanzimat edebiyatında eski edebiyatı savunan sanatçılarından olan Naci; öğretmenlik, memurluk, gazetecilik yapmıştır. Fransızcayı iyi bilen sanatçı, dönemindeki sanatçılara göre daha sade bir dil kullanmıştır. Recaizâde Mahmut Ekrem ile girdiği kafiye tartışmasında göz için kafiye görüşünü savunmuş ve Recaizâde Mahmut Ekrem i sürekli eleştirmiştir. Medrese eğitimi alan ve Doğu kültürüyle yetişen sanatçı divan edebiyatı anlayışının yeniden canlanmasını sağlamıştır. Muallim Naci nin dil ve edebiyat bilimi alanında yapmış olduğu birçok çalışma vardır. Köylü Kızların Şarkısı adlı şiiri ile köyden söz eden ilk şairdir.

24 Eserleri Şiir : Demdeme (eleştirel şiir), Ateşpare, Şerore, Füruzan, Sümbüle, Terkib-i Bent Sözlük : Lugat-ı Naci Anı : Ömer in Çoçukluğu Tiyatro: Heder, Ebul Gazan, Hamiyet yahut Musa Istılahat-ı Edebi (edebiyat bilgileri)

25 SAMİPAŞAZÂDE SEZAİ ( ) Tanzimat ın 2. Döneminin diğer önemli sanatçısı olan Sezai büyükelçilik yapmıştır. Değişik türlerde yazmasına rağmen realist çizgide yazdığı roman ve hikâyeleriyle tanınmıştır. Edebiyatta ilk realist hikâye olan Küçük Şeyler i yazmıştır. Sanat için sanat anlayışında olan sanatçı Namık Kemal den etkilenmiştir. Fransız ve İngiliz edebiyatından etkilenen sanatçının dili ağırdır.

26 Eserleri Sergüzeşt (roman), Küçük Şeyler(hikâye), Sir (tiyatro), Rumuzul Edebiyat (makale), İclâl (mensur hikaye)

27 NABİZADE NAZIM ( ) 2. Dönem Tanzimat edebiyatı gerçekçi yazarlarından olan sanatçı subaylık görevi yapmıştır. Edebiyatın ilk köy romanı olan Karabibik i yazmıştır. Öykü ve romanın konusunu İstanbul dışına taşıyan sanatçıdır. Sanatçı, daha çok romantizm ve naturalizmden etkilenmiştir. Sanatçı realist çizgiye uygun olarak eserlerinde kişiliğini gizlemiştir. Zehra adlı roman psikolojik özellikleri ağır basan naturalist (tezli) bir eserdir. Eserleri Karabibik, Zehra

28 EDEBİYATIMIZDAKİ İLK LER Batılı anlamda ilk tiyatro eseri, Şinasi nin tek perdelik töre komedyası şeklindeki Şair Evlenmesi adlı eseridir. Sahnelenen ilk tiyatro eseri,

29 İlk hikaye örnekleri, Ahmet Mithat Efendi nin Letaif-i Rivâyet adlı hikayesidir. Batılı anlamda ilk hikaye, Sami Paşazâde Sezâi nin Küçük Şeyler adlı hikayesidir.

30 Çeviri ilk roman, Yusuf Kamil Paşa nın Fenelon dan çevirdiği Telemak adlı eserdir Yerli ilk roman, Şemsettin Sami nin Taaşşuk-u Talat ve Fitnat.

31 Tarihi ilk roman, Namık Kemal in Cezmi eseridir.. Edebi ilk roman, Namık Kemal in İntibah eseridir

32 Realist ilk roman, Recaizâde Mahmut Ekrem in Araba Sevdası. İlk köy romanı, Nabızâde Nazım ın Karabibik. Tezli (Natüralist) ilk roman, Nabızâde Nazım ın Zehra adlı romanı.

33 Psikolojik ilk roman, Mehmet Rauf un Eylül romanı. Batılı anlamada ilk roman, Halit Ziya nın Mai ve Siyah adlı eseri.

34 İlk Türkçe sözlük, Şemsettin Sami nin Kamus-i Türki. Pastoral ilk şiir, Abdülhak Hamit Tarhan ın Sahra adlı şiiri.

35 İlk kadın tiyatrocu, Afife JALE. İlk kadın romancı, Fatma ALİYE.

36 İlk mensur şiirleri yazan, Halit Ziya Uşaklıgil. Mizahi anlamda ilk dergi, Teodor Kasap ın Diyojen. İlk antoloji, Ziya Paşa nın Harabat adlı eseri. İlk makale, Şinâsi nin Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi. Batılı anlamda ilk eleştiri, Namık Kemal in Ziya Paşa nın Harabat ına karşı yazdığı Tahrib-i Harabat İlk resmi gazete Takvim-i Vakâyi İlk yarı resmi gazete Ceride-i Havâdis İlk özel gazete, Şinasi nin Agah Efendi yle birlikte çıkardığı Tercüman-ı Ahvâl.

37 A) Tanzimat Dönemi Romanları Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat: Şemsettin Sami nin eseridir. İlk yerli romandır. Romantik bir romandır. Konusu bir evlilik dramıdır. İntibah: Namık Kemal in eseridir. İlk edebî roman olarak kabul edilir. Ali Bey, Mahpeyker e âşık olur. Bu kötü kadından Dilaşup ismindeki cariye sayesinde uzaklaşır. Bunun üzerine Mahpeyker Ali Bey i öldürtmek ister. Dilaşup, Ali Bey i ölümden kurtarsa da kendisi ölür. Daha sonra Ali Bey, Mahpeyker i öldürür, hapse girer ve orada hastalanarak ölür.

38 Cezmi: Namık Kemal in romanıdır. İlk tarihi romandır. Cezmi, 16. yüzyılda İstanbul da yaşamış bir Türk sipahisidir. İranlılara esir düşen Adil Giray a yardım etmek için İran a gider. Romanın ikinci cildi yazılmamıştır. Felatun Bey ile Rakım Efendi: Ahmet Mithat Efendi nin yanlış batılılaşma temasını işlediği romanıdır. Romantizm etkisindedir. Felatun Bey alafranga hayata özenen mirasyedi bir züppedir. Buna karşın Rakım Bey, ağırbaşlı ve dengeli bir tiptir.

39 Sergüzeşt: Samipaşazade Sezai nin romanıdır. Romantizmden realizme geçişte köprü rolü oynayan bu eser, Dilber adındaki esir bir kızın, satıldığı zengin konaklardaki acıklı yaşamını anlatır. Dilber, bu konaklardan birinde geç ressam Celal Bey e aşık olur; romanın sonunda, götürüldüğü Mısır da kendini Nil nehrine atarak intihar eder.

40 Araba Sevdası: Recaizade Mahmut Ekrem in realist bir anlayışla yazdığı romandır. Romanda, yanlış batılılaşma teması işlenir. Bihruz Bey adındaki alafranga züppe tipin gülünçlükleri ve hayali aşkları anlatılır. Zehra: Nabizade Nazım ın natüralizmin etkisinde yazdığı romanıdır. Ana çizgileri Ahmet Mithat ın Müşahedat adlı romanına benzeyen eserde kahramanların ruh durumları fizyolojik ve toplumsal etkilerle açıklanmıştır.