Tarım Tarihi ve Deontolojisi Dersi 13.Hafta Meslek Ahlakı. Dr. Osman Orkan Özer

Transkript

1 Tarım Tarihi ve Deontolojisi Dersi 13.Hafta Meslek Ahlakı Dr. Osman Orkan Özer

2 Meslek Ahlakı Bir uğraşın, meslek sayılabilmesi için aşağıdaki unsurları taşıması gerekir. a) Toplumun kaçınılmaz olan bir gereksinimini karşılar. b) Meslek, kişinin salt kendi doyumu için değil aynı zamanda başkalarının yararı içinde yaptığı bir uğraştır. c) Meslek sistemli bir eğitimle kazanılmış özel bilgi ve becerilere dayanır. d) Meslek dalları araştırma ve deneylerle geliştirilerek, zamanla kendine özgü tekniklere sahip olurlar. e) Meslekler, kazanç elde etmek için yapılan uğraşlardır. f) Meslek olarak kabul edilecek bütün uğraş alanlarının kendine özgü değer ve etik ilkeleri vardır ve bu mesleğin üyeleri bu değer ve ilkeler doğrultusunda davranırlar.

3 Meslek etik kurallarının üç temel işlevi vardır: Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak, Meslek içi rekabeti düzenlemek, Hizmet ideallerini korumak. Meslekler belli bir eğitim süresini gerektirirler. Bir mesleğin mensuplarının amacı öncelikle kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet etmektir. Örneğin (Ziraat mühendislerinin çiftçilere, doktorların hastalara, öğretmenlerin öğrencilere gibi). Meslek olmanın temelinde başkalarına ve topluma hizmet vardır: Meslek sahipleri meslek örgütlerine üye olurlar. Meslek örgütü, özerk bir yapıya sahip olmalı ve üyelerini kontrol etmeli, mesleki eğitim için öncülük etmeli, meslekle ilgili standartlar geliştirmek, meslektaşların haklarını koruyup onları temsil etmek gibi yükümlülükleri taşımalıdır.

4 Mühendis ve Mimarların Mesleki Davranış Kuralları Toplumda meslek ahlakının yerleşmesi güven yaratmak açısından çok önemlidir. Ticari çıkarları önde tutarak icra edilen meslek, o mesleğe karşı güven sarsıcı, ihtiyatlı olmayı gerektiren bir ortam yaratır. TMMOB 1998 yılında 6235 sayılı yasanın TMMOB'ne verdiği "... mesleğin genel çıkarlarına uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleriyle ve halkla olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplininin ve ahlakını korumak için gerekli gördüğü bütün teşebbüs ve faaliyetlerde bulunmak" görevine dayanarak, Mühendislik ve Mimarlık Mesleki Davranış (Etik) kuralları oluşturma çalışmasını başlatmıştır. Bu çerçevede mühendislerin ve mimarların mesleki davranış kuralları 5 ana başlık halinde tartışmaya açılmıştır:

5 a) Topluma Karşı Sorumluluklar 1. Mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini, toplumun ortak çıkarları evrensel insani kazanımların ve kültürel mirasın korunması ve insan refahının gelişimi için kullanırlar. 2. Kendilerinden istenen işin toplum ve çevre için ciddi bir tehlike yaratacağı sonucuna varırlarsa ve bu konudaki mesleki yargıları, işveren ya da müşteri tarafından dikkate alınmıyorsa, görüşlerini işverene ya da müşterilerine yazılı olarak bildirirler, sonuç alamamaları durumunda meslek örgütlerini ve gerektiğinde yetkili makamları ve kamuoyunu bilgilendirirler. 3. Toplumun ilgi alanı içinde bulunan teknik konulardaki görüşlerini, raporlarını konuyu yerinde ve tam anlamıyla araştırmış, incelemiş ve yeterli bir bilgi ve verilerle donanmış olarak, ticari ve kişisel kaygıları bir yana bırakarak, doğru tam ve nesnel bir biçimde açıklarlar.

6 4. İş yerlerinde işçi sağlığını korumak ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli önlemleri alırlar, iş yerlerinde çalışanları bu konularda bilgilendirirler. 5. İşverenleri, müşterileri, meslektaşları da dahil olmak üzere toplumdaki herkese adil, dürüst ve iyi niyetle davranırlar. 6. Ülkenin teknoloji ve mühendislik yeteneğinin yükselmesi için, teknolojinin, uygun kullanımının ve potansiyel sonuçlarının toplum tarafından anlaşılması için çaba gösterirler.

7 b) Doğaya ve Çevreye Karşı Sorumluluklar Mühendisler ve Mimarlar, doğayı ve çevreyi korumayı, onlara zarar vermemeyi uygulamalarının doğayla uyumlu olmasını sağlamayı, mesleki sorumluluklarının ayrılmaz parçası olarak görürler, doğal kaynakların ve enerjinin tasarrufuna özel önem verirler.

8 c)işverene ve Müşteriye Karşı Sorumluluklar 1. İşveren / müşteriyle teknik konulardaki mesleki alışverişlerinde her zaman güvenilir bir işgören ya da vekil ya da danışman olarak ve işveren / müşterinin çıkarları için, toplumun refah ve sağlığını ve güvenliğini tehlikeye atmaksızın, mesleki beceri ve deneyimlerini sonuna kadar kullanarak uygun ve düzgün bir iş düzeyi ile çalışırlar. 2. İşverenleri ya da müşteriyle olan iş ilişkilerini etkileyecek şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak herhangi bir armağan, para, hizmet, iş teklifi kabul etmezler; başkalarına teklif etmezler, mesleki ilişkilerin geliştirmek amacıyla siyasal amaçlı bağış yapmazlar. 3. İşvereninin / müşterinin ticari ve teknolojik sırlarını izin almadan başkalarına açıklamazlar kişisel çıkarları için kullanmazlar.

9 c) Mesleğe ve Meslektaşa Karşı Sorumluluklar 1. Mesleki etkinliklerini, tüm meslektaşlarının güvenini kazanacak bir biçimde ve mesleğin saygınlığına azami özen göstererek sürdürürler. 2. Tüm meslektaşlarına saygıyla yaklaşırlar; meslektaşlarıyla haksız rekabet içinde olmazlar ve astlarının gelişimi için özel çaba harcarlar, onlara yardımcı olurlar, telif haklarına ve özgün çalışmalara saygı gösterirler, çalışmalar katkıları ve katkıda bulunanları belirtirler. 3. Yalnızca yeterli oldukları alanlarda mesleki hizmet verirler hizmetlerini etkileyebilecek diğer uzmanlık alanlarındaki yetkililerin görüşlerine başvururlar, disiplinlerarası ortak çalışmayı özendirirler. 4. Mesleki görev yetki ve sorumluluklarını, sadece zorunlu durumlarda ve ehil olan meslektaşlarına devrederler. 5. İşleri yalnızca kendilerine tanınmış mesleki görev, yetki ve sorumluluk çerçevesinde yaparlar, yalnızca resmi olarak hak kazanmış oldukları sıfat ve unvanları kullanırlar. 6. Bu mesleki davranış ilkelerine aykırı davrananlara yardımcı olmazlar, onların etkinliklerinin içinde yer almazlar onları uyarırlar, bu konuda meslek örgütleriyle işbirliği yaparlar, bu ilkelere uygun davrananları bütün güçleriyle desteklerler. 7. Meslek örgütlerinin etkinliklerine aktif olarak katılmaya çaba gösterirler, onları desteklerler, mesleğin gelişmesine katkıda bulunurlar.

10 e) Kendilerine Karşı Sorumluluklar 1. Mesleki bilgilerini güncelleştirirler, kültürlerini ve mesleki yeterliliklerini geliştirirler. 2. Mesleki etkinliklerine ilişkin olarak meslektaşlarının dürüst ve nesnel eleştirilerini dikkate alırlar, gerektiğinde kendileri de eleştirmekten kaçınmazlar. 3. Birlikte çalıştığı insanları anlamaya, çok kültürlü çalışma ortamlarına uyum sağlamaya çalışırlar.

11 Etiksel Teoriler Etiksel Egoizm: Herkesin kendi çıkarlarını ve iyiliğini en çoğa çıkaracak şekilde eylemde bulunmaları gerektiğini savunur. Rand, bu teorinin en önemli savunucusudur. Ona göre kişisel dürüstlüğe/doğruluğa saygı gösteren tek felsefi görüş etiksel egoizm'dir. Faydacılık: Bentham ve Mill tarafından geliştirilmiş faydacılık anlayışına göre; "herkes dikkate alındığında, bir insan, iyinin, kötü karşısında ağırlığı en büyük olacak biçimde davranmalıdır". Kantçı Etik: Her kişi, bütün durumlarda kendi ve bütün ötekilerin içinde bulunan, onu uymanın ya da bağlılığın koşulsuz olarak zorunlu olduğu ahlak ilkesinin onlara söylediği ve inandığı şekilde eylemde bulunmalıdır. Kant, kişinin vicdanının, ahlak yasasının temeli olduğuna inanır. Sosyal Sözleşme Teorisi: Başlıca savunucuları Rawls, Hobbes ve Socrates'tir. Hobbes'e göre sosyal yaşamın faydalarından zevk almak için, belli ahlaki ve yasal kurallara uyma konusunda fikir birliğinde olduğumuz görülür.

12 Etik Eğitimi Etik eğitiminin amaçları şunlardır: a) İnsanların, kararlarda etik bir boyut olduğunu kavramalarına yardım etmek, b) Bireylerin kişisel, örgütsel ve başkalarına ait değerleri anlamalarını sağlamak, c) Değerlerin iş yaşamındaki farklı seçenekler üzerindeki etkilerini tartmalarına yardım etmek, d) Bireylerde meslekle ilgili yaşanan etik sorunlar konusunda duyarlılık geliştirmek, e) Etik kararlar verilmesinde analitik beceriler kazandırmak, f) Kamu hizmetlerinde görev alacak bireyleri, kişisel sorumluluk ve ahlaki yükümlülüklerin üstlenilmesi konusunda eğitmek, g) Ahlak felsefesini geliştirmek, h) Yöneticinin etik açıdan yapması gerekenlerin gücünü ve önemini tanıtmak, ı) Kamu hizmetlerinde etik davranışları beslemek ve karakter gelişimine yardımcı olmak, i) Kamu yönetiminde etik standartlar hakkında bilgi kazandırmak, j) Politik düşüncede, sorumluluk ve demokrasi anlayışını yerleştirmek, k) Şahıslar arasındaki görüş ve anlayış farklılıklarına hoşgörüyle yaklaşımı geliştirmek, l) Anayasal çerçevede, kamu yönetiminin demokratik değer ve yükümlülükleri hakkında bilgi vermek, m) Etik ilkeleri öğretmek, n) Çıkar çatışmaları, örgütsel normlar ve kurallar hakkında bilgi vermek, o) Örgütsel kültür ve bürokratik normlar ve kurallar hakkında bilgi vermek, ö) Bir lider olarak etik davranışlar sergilemenin önemi ve etik sorunların çözümü konusunda beceri kazandırmak.

13 Tarım Etiği Kavramı 1-Sosyal sözleşme: Tarımdaki birçok önemli kararda, hükümet politikaları, kişisel tercihleri sınırlamaktadır. Sosyal sözleşme, herkese konuşma hakkı verir ve tarımsal etiğin görevi herkesin faydasını maksimize etmek için, sözleşmedeki gelişmelere dayanan fikir alışverişini yapmak ve yardım etmekle ilgilenmektedir.

14 2-Sosyoekonomik konular: Bu konular pestisit kullanımı, hayvan refahı, gıda güvenliği ve global açlık vb. olarak sıralanabilir. Bu konuların her biri kaçınılmaz ahlaki (etiksel) boyutlara sahip sosyal ve ekonomik yönleri vardır. 3-Tarımsal bioetik: Bu başlık altında biyoteknolojinin tarıma uygulanmasıyla ortaya çıkan konular yer almaktadır. Bunlar; Çiftlik hayvanlarının üreme teknolojileri, hayvanlarda, bitkilerde ve yaşayan canlılarda genetik mühendisliği, hayvan büyüme düzenleyicileri, transgenetik bitkiler (yabancı otlara ve böceklere dayanıklı), transgenetik türlere patent alınması. 4-Çevre: Dünyanın gelişmiş ülkelerinde uygulanan modern tarım, yenilenemeyen doğal kaynakları tüketmekte, verimlik ve etkinlik ölçüleri vasıtasıyla oldukça yüksek bir üretim seviyesi sağlanmaktadır.

15 Tarım Etiğinin Önemini Artıran Değişmeler a) İnsan nüfusunun artışı ve nüfus yapısındaki değişiklik b) Doğal Kaynaklar Üzerindeki Baskı c) Tarımın endüstrileşmesi d) Ekonomik gücün merkezileşmesi e) Globalizasyon (Küreselleşme) f) İnsanların neden olduğu değişiklikler g) Yeni Biyoteknolojiler h) İnformatikler (Bilgi Kaynakları)