ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ ADIM: Aşağıdaki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduklarını karşılarına belirtiniz.

Transkript

1 AIM: 1 1. Aşağıdaki cümlelerin doğru () ya da yanlış () olduklarını karşılarına belirtiniz. / a. Hücre bölünmesi tüm canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlar. b. Prokaryot canlılarda hücre bölünmesinin çekirdek bölünmesi aşaması gerçekleşmez. c. Bölünme öncesinde interfaz aşamasında NA replikasyonu gerçekleşir. d. Sinir hücresi, alyuvar gibi bazı hücrelerde bölünme gerçekleşmez. e. Bakterilerde hücre bölünmesi NA replikasyonu olmadan gerçekleşir. 2. Hücrenin bölünmesine neden olayları yazınız. a. üzey / hacim oranın bozulması Hücre zarının yüzeyinin hücrenin hacmiyle orantılı artmaması zardan madde alışverişinin yetersiz kalmasına neden olur. b. Sitoplazma oranın bozulması Büyüyen hücrede çekirdek hücreyi yönetmekte zorlanır. 265

2 3. Aşağıdaki kutucuklardaki cümleleri doğru () ya da yanlış () olarak değerlendirerek uygun çıkışa ulaşınız. Sigara kanser oluşumunda etkilidir. 1. Çıkış 2. Çıkış Kanser hücrelerinde NA replikasyonu gerçekleşmez. Kontrolsüz bölünen hücrelere kanser hücresi denir. Genetik yatkınlık kanser oluşumunda etkilidir. 3. Çıkış 4. Çıkış Kanser hücresinin diğer dokulara taşınması metastaza neden olur. Kötü huylu tümörde hücre sürekli bulunur. 5. Çıkış 6. Çıkış Cevap = 3. Çıkış Kanser hastalığını onkoloji bilim dalı inceler. 7. Çıkış 8. Çıkış 4. Aşağıdaki kutucuklardaki cümleleri doğru () ya da yanlış () olarak değerlendirerek uygun çıkışa ulaşınız. Bölünme sürecinde hücre ATP harcar. 1. Çıkış 2. Çıkış Bitki hücrelerinin tümü sürekli bölünebilir. Mitoz evresi hücrenin hayat döngüsü içinde kısa süreli bir yer tutar. Cevap = 3. Çıkış Bakterilerde mitozla ikiye bölünme gerçekleşir. Amip gibi tek hücrelilerde mitozla ikiye bölünme gerçekleşir. Farklı hücrelerin bölünme süreleri farklı olabilir. Hücre duvarı olan hücrelerde bölünme gerçekleşmez. 3. Çıkış 4. Çıkış 5. Çıkış 6. Çıkış 7. Çıkış 8. Çıkış 266

3 5. 2n = 4 kromozomlu bir hücrenin geçirdiği mitozun evrelerini çiziniz. Profaz Metafaz Anafaz Telofaz 6. Aşağıdaki soruların altlarına cevaplarını yazınız. Kardeş kromatitlerin ayrıldığı evre hangisidir?...anafaz... Kromozomların tek tek sayılarak karyotipin hazırlandığı evre hangisidir?...metafaz... Çekirdek zarı ve çekirdekçik hangi evrede kaybolur?...profaz... NA kendini hangi evrede eşler?...interfaz... Sitoplazmadaki iğ iplikleri hangi evrede kaybolur?...telofaz

4 7. Bitki ve hayvan hücrelerinin mitozu sırasında görülen farkları yazınız. Bitki hücrelerinin iğ ipliği sitoplazma tarafından oluşturulur. Hayvan hücrelerinde sentriyoller tarafından oluşturulur. Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi ara çeper oluşumuyla gerçekleşir, hayvan hücrelerinde boğumlanma ile gerçekleşir. Bitki hücrelerinde sitokinez içten dışa doğru, hayvan hücrelerinde dıştan içe doğru gerçekleşir. 8. 2n = 26 kromozomlu bir hücrenin mitoz bölünmesinde oluşan kromatit sayısı, bölünme sonucu oluşan hücre sayısı ve hücrelerden her birinin kromozom sayılarını hesaplayınız. Kromatit sayısı: Bölünme ile oluşan hücre sayısı: Hücrelerin kromozom sayısı:...2n = Aşağıda boş bırakılan yerleri doldurunuz. Mikrofilamentler...hayvan... hücrelerinde bölünme sırasında sitoplazmanın boğumlanmasında görev alır. Kardeş kromatitlerin bir arada tutulmasını sağlayan yapıya...sentromer... denir. Mitoz bölünmede sitokinezden önce...karyokinez... evresi gerçekleşir. Sentromerde bulunan iğ ipliklerinin bağlandığı yapıya...kinetekor... denir. 10. Vücudumuzda yenilenme yeteneği en fazla olan yapılar nelerdir? Bu durumu nedeniyle açıklayınız. eri (epitel) hücreleri, karaciğer hücreleri, ağız içi epitel hücreleri gibi yapılardır. Bu yapılarda hücre ölümlerinin fazla olmasından dolayı mitozda fazladır. Ayrıca kan hücreleri üreten kırmızı kemik iliğindede mitoz sayıda gerçekleşir. 11. Aşağıdaki terimlerin tanımlarını karşılarına yazınız. Kromatin iplik: Çekirdek içinde NA nın çeşitli proteinlerle oluşturduğu iplik şeklindeki dağınık yapıdır. Sentromer: Kromatitleri birbirine bağlayan bölge Kinetekor: Sentromerde bulunan iğ ipliklerinin bağlandığı protein yapı Kromozom: Kromatin ipliğin bölünme sırasında kısalıp kalınlaşmasıyla oluşturduğu NA + Protein kılıftan oluşan yapıdır. 12. Bakterilerde mitozun görülmemesinin nedeni nedir? Açıklayınız. Bakterilerde mitozun evreleri gerçekleşmez. Bu durumun en önemli sebebi çekirdeklerinin olmamasıdır. Bakterilerde mitoza benzeyen amitoz bölünme gerçekleşir. Bu bölünmede NA replikasyonu gerçekleşir ve sitoplazma bölünerek, iki yeni bakteri oluşur. 268

5 AIM: 2 1. Eşeysiz üremeyi tanımlayınız. Canlıların üreme hücresi oluşturmadan ve döllenme olmadan ata bireyle aynı genetik özelliklere sahip yeni bir birey oluşturmasına eşeysiz üreme denir. 2. Aşağıdaki şekilde hidranın eşeysiz üremesi gösterilmiştir. Bu üreme tipini belirterek tanımlayınız. Tomurcuklanma ile eşeysiz üreme gerçekleşmiştir. Bu üremede mitozla oluşan yavru birey ana bireyden ayrılarak gelişimini sağlamıştır. 269

6 3. Amipin öglenanın ve paramesyumun bölünerek üreme şekillerini çiziniz. Amip Paramesyum Öglena 4. Aşağıdaki ifadelerin doğru () ya da yanlış () olma durumlarını belirtiniz. / a. Toprak solucanının bir kısmı koptuğunda baş bölgesinin kendini onararak kuyruk oluşturması bölünme ile üremedir. b. Tomurcuklanma çiçekli bitkilerde gözlenen eşeysiz üreme şeklidir. c. Sporla üremede oluşan sporlar ortam koşullarına dayanıklıdır. d. Çiçekli bitkilerde eşeysiz üreme gerçekleşmez. e. Bakterilerde eşeysiz üremede mitoz evreleri gözlenmez. f. Eşeysiz üreme ile oluşan bitkiler arasında farklılık kesinlikle olmaz. 270

7 5. Aşağıda verilen kutucuklardaki cümleleri () ya da yanlış () olarak değerlendirerek uygun çıkışa ulaşınız. Sporla üreme bir eşeysiz üreme şeklidir. 1. Çıkış 2. Çıkış Eşeysiz üremede üreme hızı çok düşüktür. Eşeysiz üreme, mitoz bölünmeye dayalıdır. Eşeysiz üreme yeni kalıtsal varyasyonlar oluşturur. 3. Çıkış 4. Çıkış Eşeysiz üremeyle ana bireyden yavru canlı oluşabilir. Tomurcuklanma ile üreme bitkilerde gerçekleşir. 5. Çıkış 6. Çıkış Bakteriler ikiye bölünerek çoğalırlar. 7. Çıkış 8. Çıkış CEVAP 4. ÇIKIŞ 6. Aşağıdaki ifadelerin doğru () ya da yanlış () olma durumlarını belirtiniz. / a. Hidra ve mercan gibi omurgasız hayvanlarda tomurcuklanma görülür. b. Bakteriler bölünme yoluyla 20 dakikada bir üreyebilirler. c. Rejenerasyonla üreme sadece deniz yıldızında görülür. d. Rizom gövde ile üreme bazı bitkilerde görülen eşeysiz üreme biçimidir. e. Çelikle üretim tekniği ile bitkilerde kalıtsal çeşitlilik meydana gelmez. f. Vejetatif üremede mitoz bölünme meydana gelmez. g. Sporla üreme tohumsuz bitkilerde ve mantarlarda görülebilir. 271

8 7. Aşağıda boş bırakılan yerleri doldurunuz. Afrika menekşesinin koparılan yaprağından yeni bitkinin oluşması...vejetatif... üremedir....rejenerasyon... ile üreme vücuttan kopan parçaların gelişmesiyle yeni canlının oluşmasıdır. Süsen gibi bitkilerin toprağın altında bulunan eşeysiz üremeyi sağlayan gövdelerine...rizom... denir. Hidranın üremesi sırasında ana canlı üzerinde oluşan çıkıntıya...tomurcuk... denir. Mantarlar...spor... oluşturarak eşeysiz çoğalabilirler. tomurcuk rejenerasyon vejetatif rizom eşeysiz spor 8. Aşağıdaki canlılarla bu canlılarda gözlenen eşeysiz üreme çeşitlerini eşleştiriniz. a. Öglena 2 1. Sporla üreme b. Mantar 1 2. Bölünerek üreme c. Çekirdeksiz üzüm 5 3. Tomurcuklanma ile üreme d. Planarya 4 4. Rejenerasyonla üreme e. Bira mayası 3 5. Çelikle üreme 272

9 9. Tarımda ve süs bitkilerinin yetiştirilmesinde eşeysiz üreme neden önemlidir? Açıklayınız. İstenilen özellikleri taşıyan bitkilerin değişime uğramadan yetiştirilmesinde eşeysiz üreme tercih edilir. 10. Aşağıda özellikleri verilen kavram haritasındaki boşlukları doldurunuz. eniz yıldızının kopan kolundan yeni bir deniz yıldızının oluşması....rejenerasyonla üreme... Amip, paramesyum öglena gibi canlılarda gerçekleşir....bölünme ile üreme... EŞESİZ ÜREME ÇEŞİTLERİ Ana canlıdan oluşan çıkıntıdan yavru birey oluşur....tomurcuklanma ile üreme... Bitkilerde görülür. Çelikle, soğanla üretim gibi tarımda kullanımı yaygındır....vejetatif üreme... Etrafı, kalın örtüyle çevrili olumsuz koşullara dayanıklı özelleşmiş hücrelerle üremedir....sporla üreme

10 AIM: 3 1. Aşağıdaki boşlukları uygun cümlelerle doldurunuz. a. iploit ana hücredeki homolog kromozom çifti. b. Kardeş kromatitler c. Homolog kromozomlar ayrılır. d. Kardeş kromatitler ayrılır. 2. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. a. 2n = 40 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölünme sürecinde kaç tetrat oluşur? Tetrat sayısı n kromozom sayısına eşittir = 20 b. Bir hücrenin mayoz bölünmesi sonucu toplam kaç hücre oluşur? 4 hücre oluşur. c. 2n = 46 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölünmesi sonucu oluşan hücrelerde kaç kromozom bulunur? n = 23 d. Bölünmesi sırasında 10 tetrat gözlenen bir hücrenin bölünme sonucu oluşturduğu hücrelerde kaç kromozom bulunur? n = 10 e. Mayoz bölünmesinin Profaz I evresinde 30 tetrat sayılan hücre kaç kromozomludur? 2n = 60 f. Profaz I evresinde 88 kromatit sayılan bir hücrede kaç tetrat vardır? 22 g. Profaz I evresinde 20x birim gr. NA bulunan bir hücrenin bölünmesi ile oluşan her bir hücrede kaç x birim gr NA bulunur? 5x gr h. Mayozda sitokinez kaç kez gerçekleşir? 2 kez g. Mayozda NA replikasyonu kaç kez gerçekleşir? 1 kez 274

11 3. Aşağıda verilen mayoz bölünme evrelerini, gerçekleşme sırasıyla yazınız. I II III IV V VI Cevap: I V III II IV VI 4. Aşağıda farklı hücrelerin mayoz bölünme evrelerinden birinin şekli verilmiştir. Şekle bakarak hücrenin ait olduğu canlı türünün kromozom sayısını (X) ve şekildeki hücrenin kromozom sayısını () karşılarına yazınız. Şekildeki hücrenin kromozom sayısı () Mayoza başlayan ana hücrenin kromozom sayısı (X)

12 5. Aşağıdaki tabloda mitoza ait bazı özellikler verilmiştir. Tabloda mayoza ait özellikleri doldurunuz. OLA MİTOZ MAOZ 1. NA replikasyonu Çekirdek bölünmesi başlamadan önce, interfazda olur. Çekirdek bölünmesi başlamadan önce, interfazda olur. 2. Bölünme sayısı Bölünme sayısı bir olup, profaz, metafaz, anafaz ve telofazı içerir. Bölünme sayı iki kez olup profaz, metefaz, anafaz ve telofazı iki kez içerir. 3. Homolog kromozomların sinapsisi ve krossing over Olmaz. Olur 4. Genetik komposizyon ve kardeş hücre sayısı Her biri genetik olarak ana hücreyle özdeş 2 hücre oluşur. Genetik farklılığı olan 4 hücre oluşur. 5. Hayvan vücudundaki rolü Zigottan, çok hücreli ergin bir birey oluşmasını sağlar. oku onarımı ve büyüme için hücre üretimi sağlanır. Gamet oluşumunu sağlar. 6. 2n = 6 kromozomlu bir hücrede gözlenen mitoz ve mayoz bölünme evreleri aşağıda verilmiştir. Bu evrelerin ait oldukları bölünme şekillerini altlarına yazınız. I II III Mitoz - Metafaz evresi Mayoz - Anafaz II evresi Mayoz - Anafaz I evresi IV V VI Mayoz - Metafaz II evresi Mayoz - Telofaz II evresi Mitoz - Anafaz evresi 276

13 7. Aşağıdaki tabloyu doldurunuz (Var ok) OLALAR MİTOZ MAOZ I MAOZ II a. Replikasyon Var Var ok b. Krossing-over oluşumu, Tetrat oluşumu ok Var ok c. Homolog kromozomların ayrılması ok Var ok d. Sitokinez Var Var Var e. Hücre sayısı artışı Var Var Var 277

14 AIM: 4 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki özellikleri ait oldukları üreme şekilleri ile eşleştiriniz. I. Ortama uyum yeteneği yüksek yeni bireyler oluşturulabilir. II. Üreme hızı yüksektir. III. Mayoz bölünme ve döllenmeyle gerçekleşir. IV. Eşey hücrelerine gerek yoktur. V. Mitoza dayalıdır. VI. Tür içi çeşitliliği sağlar. VII. Tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. Eşeysiz Üremeye Ait Özellikler Eşeyli Üremeye Ait Özellikler II, IV, V, VII I, III, VI, VII 2. Eşeyli üreyen canlılara 5 örnek veriniz. Çiçekli bitkiler Kuş Sürüngen Balık Böcek 3. Aşağıdaki boşlukları uygun kelimelerle doldurunuz. Canlılarda mayoz bölünmeyle oluşan üreme hücrelerine...gamet... denir. Hem dişi hem de erkek bireye ait gonadı taşıyan canlılara...hermafrodit... canlılar denir. umurta ve spermin çekirdeklerinin kaynaşmasına...döllenme... denir. öllenme sonucu oluşan 2n kromozomlu hücreye...zigot... denir. Tohumlu bitkilerin üreme organına...çiçek... denir. 278

15 4. Aşağıdaki mitoz, mayoz ve döllenmeyle oluşan hücrelerin kromozom sayılarını yazınız. 2n Mitoz 2n Mayoz n öllenme 2n n Mitoz n öllenme 2n Mitoz 2n 2n Mayoz n öllenme 2n Mitoz 2n 5. Aşağıda verilen kutucuklardaki cümleleri doğru () ya da yanlış () olarak değerlendirerek uygun bir çıkışa ulaşınız. Eşeyli üremede üreme hızı eşeysiz üremeden yüksektir. 1. Çıkış 2. Çıkış Eşeyli üreme yeni kalıtsal kombinasyonlar oluşturur. Omurgalıların tümünde eşeyli üreme gözlenir. Eşeyli üremede iki farklı üreme hücresi görev alır. 3. Çıkış 4. Çıkış Eşeyli üreme mitoza dayalıdır. Eşeyli üreme, tür içi kromozom sayısının sabit tutulmasında rol oynar. 5. Çıkış 6. Çıkış Eşeyli üremede daima tek bir canlıdan yavru oluşur. 7. Çıkış 8. Çıkış Cevap = 2. çıkış 279

16 6. Aşağıdaki şemada bal arılarının üremesi sırasında gerçekleşen bazı olaylar numaralarla gösterilmiştir. Kraliçe arı (2n) II Erkek arı I III umurtalar IV Spermler Erkek arı V VI VI Zigot işi embriyolar (2n) Polen ile beslenme Arı sütüyle beslenme VII VIII Kısır Verimli Şemada numaralarla gösterilen olayları aşağıdaki tabloda boş kutucuklara yazınız. Mitoz bölünme III Mayoz bölünme II öllenme V n I Kraliçe arı VIII 2n VI Partenogenez. IV İşçi arı VII 280

17 7. Aşağıdaki ifadeleri doğru () ya da yanlış () olma durumlarını karşılarına belirtiniz. / a. Arılarda işçi ve kraliçe arı, partenogezle meydana gelir. b. Bakterilerin konjugasyonunda verici bakteriden (F + ) alıcı bakteriye (F ) NA aktarımı gerçekleşir. c. Konjugasyonda iki hücre sitoplazmatik köprüyle birbirine bağlanır. d. Kraliçe arı yumurtayı mayozla, erkek arı spermi mitozla oluşturur. e. Paramesyum konjugasyonun çekirdek aktarımı gerçekleşir. f. Konjugasyon genetik çeşitliliği sağlar. g. Arı lavralarının beslenmeye bağlı farklı özellikler kazanarak kraliçe veya işçi olması modifikasyon örneğidir. 8. Aşağıdaki kavramların tanımlarını karşılarına yazınız. Konjugasyon: Genetik özellikleri farklı, aynı türden iki hücrenin yanyana gelerek aralarında kurdukları sitoplazmik köprü veya tüp şeklinde bağlantı sayesinde birbirlerine gen aktarmasıdır. Transformasyon: Bakterilerin ortamda NA varsa bunu alarak genetik farklılık oluşturmasıdır. Transdüksiyon: Bakterilere virüsler aracılığıyla gen aktarımının gerçekleşmesidir. Partenogenez: öllenmemiş yumurta hücresinden yeni birey meydana gelmesidir. 281

18 AIM: 5 eğerlendirme Adımı-01 azılı Sınavı 1. Aşağıda mitoz bölünmede gerçekleşen evreler verilmiştir. Evrelerin isimlerini ve bu evrelerde gerçekleşen olayları altlarına yazınız. I Profaz Kromatin iplikler kalınlaşır. İğ ipliği oluşumu başlar. Çekirdek zarı erir. Çekirdekçik kaybolur. II Geç Profaz Kromatitler orta düzleme hareket eder. III Metafaz Kardeş kromatitler orta düzlemde dizilir. IV Anafaz Kardeş kromatitler ayrılır. V Telofaz - Sitokinez Çekirdek zarı ve çekirdekçik tekrar oluşur. Kromozomlar kromatin ipliğe dönüşür. Sitoplazma bölünmesi başlar. 2. Vejetatif üremeyi tanımlayarak, vejetatif üreme şekillerine örnekler veriniz. Bitkilerde mitoz bölünme ile yenilenme esasına dayanan eşeysiz üreme şeklidir. Menekşe bitkisinin yaprağından yeni bitki oluşumu Asmadan koparılan daldan yeni bitki oluşumu 3. 2n = 48 kromozomlu bir hücre 4 mitoz bölünme geçirmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. a Her hücrede oluşan kromatit sayısı kaçtır? 96 b. Bölünme sonucu oluşan hücre sayısı kaçtır? 16 c. Bölünmeler sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı kaçtır? 2n =

19 4. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri tabloda verilen kavramlar ile tamamlayınız. Konjugasyon Kiyazma Sentromer Partenogenez Gamet Karyokinez Kromozom Sinapsis Eşeysiz Spermatogenez Ara çeper Oogenez Anafaz I Boğumlanma Kanser Sitokinez Sürünücü Bölünme Varyasyon Kromatik iplik Mayoz bölünmenin profaz I evresinde homolog kromozom çiftinin birbiriyle sarmal oluşturmasına...sinapsis... denir. öllenmemiş yumurtaların gelişerek yeni bir birey oluşturmasına...partenogez... denir. Hücre bölünmesi öncesinde çekirdekte ağ, yumak, iplik şeklinde görülen yapıya...kromatin iplik... denir. Sitokinez bitki hücrelerinde...ara çeper... hayvan hücrelerinde...boğumlanma... ile gerçekleşir. Patates bitkisi yumru gövde ile çilek bitkisi...sürünücü... gövde ile ürer. Paramesyum ve bakterilerde genetik bilginin bir bireyden diğerine aktarımına...konjugasyon... denir. Erkek üreme organı olan testislerde sperm oluşumuna...spermatogenez... denir. Krossing-over homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında...kiyazma... adı verilen temas noktasında gerçekleşir. Bir canlının döllenme olmadan kendisiyle aynı genetik yapıda canlılar oluşturmasına...eşeysiz... üreme denir. Bakterilerde, amip, öglena gibi canlılarda...bölünme... ile üreme gözlenir. Kontrolsüz hücre bölünmesi ile oluşan hastalığa...kanser... denir. Kromozomların ortasında kardeş kromatitlerin birbirine bağlandığı boğum noktasına...sentromer... adı verilir. Mayoz bölünme sonucu oluşan hücrelere...gamet... denir. işi bireyin yumurtalıklarında yumurta oluşmasına...oogenez... denir Mayoz bölünmede...karyokinez... ve...sitokinez... aşamaları iki kez gerçekleşir. Aynı türdeki bireylerin genetik yapılarının farklı olmasına...varyasyon... denir. Mayoz I sonunda...kromozom... sayısı yarıya iner. Mayoz bölünmede homolog kromozomların ayrılması...anafaz I... evresinde gerçekleşir. 283

20 5. Eşeyli üremeyi eşeysiz üremeden ayıran dört özellik yazınız. Genetik çeşitliliği sağlar. Mayoz bölünme ile gamet oluşumu ve ardından döllenme gerçekleşir. eğişen ortam koşullarına dayanıklı bireylerin oluşumuna neden olur. İki farklı cinsiyetteki ebeveynlerin gamet oluşturmasıyla gerçekleşir. 6. Krossing-over nedir? Şekil çizerek hangi evrede gerçekleştiğini belirtiniz. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında alel genlerin karşılıklı yer değiştirmesidir. Bu olay genetik çeşitliliği artırır. Mayoz I de profaz I evresinde gerçekleşir. A A a a A a A a A a a a B B b b B B b b B B b b C c C c C c C c C c C c Tetrat Homolog kromozomda krossing-over 7. 2n = 4 kromozomlu bir hücrede mayoz bölünmede aşağıdaki olayların gerçekleştiği evrelerin şekillerini karşılarına çiziniz. Krossing-over: Kardeş kromatitlerin orta düzlemde dizilmesi: Homolog kromozomların ayrılması: Kardeş kromatitlerin ayrılması: 284

21 8. Aşağıda verilen eşeysiz üreme çeşitlerinin adlarını altlarına yazınız. 9. Aşağıda verilenleri dikkatlice okuyunuz, ifade doğru ise, yanlış ise yi işaretleyerek yanlışların doğrusunu yanındaki kutucuğa yazınız. / 1 Hücre bölünmesinin kontrolünde genetik materyalin çoğalması ve hücre hacminin artması etkilidir. Paramesyumun enine bölünerek üremesi 2 3 Vejatatif üreme yollarından biri de aşılamadır. Sperm ana hücresi mayoz sonucu oluşur. Sperm ana hücresi mayoz bölünme geçirerek spermleri oluşturur. 4 Bitki gövdesindeki gözlerden yeni bitki oluşması biyolojik çeşitliliği sağlar. Bitkideki gözlerden yeni bitki oluşumu mitozla gerçekleşir. Biyolojik çeşitlilik oluşturmaz. 5 Kas hücreleri mitoz bölünme ile oluşur. 6 Tetratların sayısı diploit kromozom sayısına eşittir. Tetrat sayısı monoploit (n) kromozom sayısına eşittir. eniz yıldızının rejenerasyonla üremesi Planaryanın rejenerasyonla üremesi Bira mayasının tomurcuklanma ile üremesi 285

22 AIM: 6 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 1. Mendel genetiği ile ilgili aşağıdaki ifadelerin karşılarına doğru () ya da yanlış () olma durumlarını belirtiniz. / a. Aynı fenotipe sahip olan canlıların genotipi farklı olabilir. b. Canlılarda kalıtsal özellikler genellikle en az iki alel tarafından kontrol edilir. c. Bir populasyonda en fazla görülen özellikler her zaman baskın genle aktarılır. d. Mendel günümüzde gen olarak bilinen birimleri faktör olarak isimlendirmiştir. e. Mendel in çalışmalarında bezelye bitkisini kullanmasının sebebi bazı karakterlerinin saf olup kolayca ayırt edilmesidir. 2. Mendel in çalışmalarında bezelyeleri tercih etmesinin sebeplerini yazınız. Kolay yetişmesi Kısa zamanda döl vermesi Kendi kendine tozlaşması Bazı karakterlerin saf olup kolayca ayırt edilebilmesi 3. Kalıtımla ilgili aşağıdaki kavramların karşılarına tanımlarını yazınız. Alel gen: Bir özelliğin ortaya çıkmasını sağlayan biri anneden diğeri babadan gelen gen çifti Kromozom: Hücre bölünmesinde oluşan genlerin yavru döllere aktarımını sağlayan protein ve NA dan oluşan yapı Fenotip: Genotip ve çevre etkisiyle ortaya çıkan dış görünüş. Baskın gen (dominant): Canlıda etkisini her zaman gösteren gen. Genotip: Canlının sahip olduğu genlerin tümü. Melez (Hibrit): Alel genlerin birbirinden farklı olması. Saf döl: Karakterle ilgili alel genlerin birbirinden farklı olması. Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen aynı karakterle ilgili bilgi taşıyan kromozom çifti. Gen: NA üzerinde belirli bir bölgeyi kaplayan herhangi bir özelliğimizi taşıyan çok sayıda nükleotitten oluşan NA parçası 286

23 4. Aşağıdaki hipotezleri ve teorileri açıklayınız. Karışım hipotezi: Anne ve babadan gelen kalıtsal maddelerin karışmasıyla çocukta orta değerde özellik oluşmasıdır. Bireysel faktör hipotezi: Günümüzde gen olarak tanımlanan kalıtım birimlerinin değişime uğramadan ayrı ayrı aktarıldığını savunan hipotezdir. Kalıtım kromozom teorisi: Genlerin kromozomlar üzerinde aktarıldığını savunur. 5. Üçüncü sütunda sıralanan kavramlara ilişkin bilgiler ikinci sütunda verilmiş ve birinci sütunda numaralandırılmıştır. Verilen bilgileri doğru kavramlarla eşleştirilerek kutu içine bilgi numaralarını yazınız. 1 Türde bulunan bireylerin sahip oldukları kalıtsal özelliklerin yavrulara aktarılması Alel İki özellik bakımından heterozigot döl Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamı Gen 4 ihibrit 2 4 NA üzerindeki belirli bir nükleotit dizisinden oluşan en küçük kalıtsal yapı ominant Heterozigot durumda etkisini fenotipte gösteren gen Bir genin iki veya daha fazla alternatif formlarından biri Kalıtım 1 Genotip 3 7 Bir canlıda çevrenin ve genetik yapının etkisi altında gelişen ve canlının gözlenebilen özellikleri Fenotip 7 6. Bezelyelerde uzun gövdeli olma (U) geni kısa gövdeli (u) genine baskındır. a. Homozigot uzun gövdeli bezelye ile kısa gövdeli bezelyeyi çaprazlayarak F 1 dölünü bulunuz. UU x uu F 1 = Uu b. F 1 dölündeki bireyleri kendileştirerek elde edilen F 2 dölünün fenotip ve genotip ayrışım oranlarını yazınız. Uu x Uu FAO = 3 : 1 F 2 UU Uu Uu uu GAO : 1 : 2 : 1 c. F 2 dölünde çekinik gen taşıyan bireylerin oranı nedir? Uu Uu uu olan bireyler 3/4 d. F 2 dölünde homozigot bireylerin oranı nedir? UU uu olan bireyler 2/4 287

24 7. Bir bezelye uzun, yuvarlak ve yeşil tohumlu olmayı sağlayan genlere sahiptir. (Uzun (U), kısaya (u), yuvarlak (), buruşuğa (y) Sarı (S), yeşile (s) baskındır.) Bu bezelyenin olabilecek genotiplerini yazınız. UUss UUyss Uuyss Uuss 8. Bezelyelerde mor çiçekli olma geni (M), beyaz çiçekli olma genine (m) uzun boylu olma (U), kısa boylu olmaya (u) baskındır. a. Tüm karakterlerce homozigot baskın bireyle çekinik genotipli bireyi çaprazlayarak F 1 dölünü bulunuz. MMUU x mmuu Gamet çeşitleri MU mu MmUu %100 b. F 1 dölündeki bireyleri punnet karesi kullanarak kendileştiriniz. MU Mu mu mu MU MMUU MMUu MmUU MmUu Mu MMUu MMuu MmUu Mmuu mu MmUU MmUu mmuu mmuu mu MmUu Mmuu mmuu mmuu c. F 2 dölünün fenotip ve genotip ayrışım oranını yazınız. F 2 genotip oranı F 2 fenotip oranı 1/16 MMUU 1/16 1/16 MMUu MmUU 9/16 Mor çiçekli uzun boylu 1/16 MmUu 1/16 MMuu 1/16 Mmuu 3/16 Mor çiçekli kısa boylu 1/16 1/16 1/16 mmuu mmuu mmuu 3/16 1/16 Beyaz çiçekli uzun boylu Beyaz çiçekli kısa boylu 288

25 9. Kahverengi gözlü ve esmer tenli bir anne ile mavi gözlü ve beyaz tenli bir babanın mavi gözlü ve beyaz tenli çocukları oluyor. Kahverengi göz geni : K Mavi göz geni : k Esmer ten geni : E Beyaz ten geni : e Buna göre annenin genotipini bulunuz. K _ E _ x kkee çocuk kk ee olduğuna göre Anne = KkEe olmalıdır. 10. andaki tabloda bir canlıya ait çeşitli karakterler ve bu karakterler üzerinde etkili olan baskın ve çekinik genler gösterilmiştir. Buna göre, I. göz rengi karakterini heterozigot, II. saç rengi karakterini homozigot baskın, III. saç şekli karakterini çekinik, IV. hemofili karakterini heterozigot Karakter Baskın gen Çekinik gen Göz rengi A a Saç rengi B b Saç şekli C c Hemofili X H X h olarak taşıyan dişi bireyin genotipini yazınız. AaBBccX H X h 11. KkLlM x KKLlmm genotipinde bireylerin çaprazlanmasıyla; a. K, L, M fenotipinde birey oluşma ihtimalini hesaplayınız. Kk x KK LI x LI Mm x mm KK Kk LL LI LI II Mm mm = 3 8 b. KKllMm genotipinde birey oluşma ihtimalini hesaplayınız = Altı karaktere sahip bir bireyin iki karakteri heterozigot diğer karakterleri homozigottur. Bu bireyin genotipini harflerle ifade ediniz. AaBbCCddeFF 289

26 AIM: 7 1. KkLlmmNnPp genotipinde K, L genleri bağlı diğer genler bağımsızdır. a. Bu bireyin genlerini kromozomlar üzerine çizerek gösteriniz. K L k l m m N n P p b. Bireyin kaç geni, kaç kromozomu, kaç tane karakteri verilmiştir. 10 geni 8 kromozomu 5 karakteri vardır 2. AaBbCcddee genotipinde bireyin oluşturacağı gamet çeşidi sayısını hesaplayınız. (Tüm genlerin bağımsız olduğu düşünülecek.) Aa Bb Cc ddee 2 n heterozigot karakter sayısı = Gamet çeşidi sayısı 2 3 = 8 dir 3. AaBbCcddee genotipinde bireyin A ve B genleri bağlıdır. Bu bireyin oluşturacağı gamet çeşidini bulunuz. (Krosing-over olmadığı düşünülecektir.) A B a b d d A ve B karakteriyle ilgili 2 çeşit gamet oluşur d, e ile ilgili tek çeşit, c karakteriyle ilgili iki çeşit gamet oluşur. Gamet çeşidi sayısı = = 4 tür. C c e e 4. KKLlmmNn genotipinde bireyin K ve L genleri m ile n genleri bağlıdır. Bu bireyin oluşturacağı gamet çeşidini bulunuz. (Krosing-over olduğu düşünülecektir.) Krossing - over olma durumunda oluşacak gamet çeşidi sayısı 2 n formülüyle hesaplanır. 2 n heterozigot karakter sayısı = 2 2 = 4 tür. 290

27 5. P R p r T T 7. Genotipi bilinmeyen bir bireyin fenotipi A, B, c, d ve E dir. Bu bireyin genotipini tespit etmek için hangi genotipte bireyle çaprazlama yapılmalıdır. U U aabbccddee Kromozom durumu yukarıda gösterilen hücreyle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Kromozom sayısı kaçtır? 6 8. Bağlı ve bağımsız gen kavramları tanımlayınız. Bağlı gen: Aynı kromozom üzerinde bulunan genler. Bağımsız gen: Farklı kromozomlar üzerinde bulunan genler b. Kaç karaktere sahiptir? 4 c. Hangi genler bağlıdır? P.R ile p.r bağlı genlerdir. d. Hangi genler bağımsızdır? T,U genleri bağımsızıdır. e. Oluşturabileceği gamet çeşitlerini yazınız. (Krossing-over yok.) PRTU, prtu 9. Tavşanlarda kürk rengi fenotipleri Himalaya, yababi, gümüşi ve albinodur. Bu genlerin baskınlık durumu; Himalaya tipi C h > abani C y > Gümişi C g > Albino C a şeklindedir. a. Himalaya fenotipinde olan bireylerin genotip çeşitlerini yazınız. C h C h, C h C y, C h C g, C h C a b. abani fenotipinde olan bireylerin genotip çeşitlerini yazınız. C y C y, C y C g,c y C a c. Gümüşi fenotipinde olan bireylerin genotip çeşitlerini yazınız. C g C g, C g C a f. Oluşturabileceği gamet çeşitlerini yazınız. (Krossing-over var.) PRTU, prtu, prtu, PrTU 6. Kontrol çaprazlaması nedir? Açıklayınız. Baskın fenotipli bir bireyin genotipini tespit etmek için çekinik bireyle çaprazlanmasıdır Birey homozigotsa; Birey heterozigotsa; d. Tavşanlarda kürk rengiyle ilgili kaç çeşit genotip bulunur hesaplayınız. n(n + 1) = Genotip çeşidi sayısı = 20 2 = Kontrol çaprazlaması, I. baskın, II. çekinik, III. eş baskın AA x aa Aa Oluşan tüm bireyler baskın fenotipte olur. Aa x aa Aa aa Oluşan bireylerin %50 si baskın %50 si çekinik fenotipte olur. özelliklerinden hangilerini fenotipinde gösteren bireylerin genotipini tespit etmek için yapılır. Baskın 291

28 11. Kırmızı bir boğa ile beyaz inek çiftleştirildiğinde 1 beyaz, 2 demir kırı, 1 kırmızı yavru doğmuştur. Buna göre boğa, inek ve yavrularının genotiplerini yazınız. Boğa = KB İnek = KB Beyaz yavru = BB emir kırı yavru = KB Kırmızı yavru = KK 12. Beyaz çiçekli aslanağzı bitkisiyle kırmızı renkli aslanağzı bitkilerini çaprazlayıp genotip ve fenotip ayrışım oranlarını yazınız. Beyaz = BB Kırmızı = KK Pembe = KB BB x KK KB %100 Pembe 13. abanıl (C 1 ) Chinchilla (C 2 ) Himalaya (C 3 ) Albino (C 4 ) ukarıda tavşanların kürk rengi bakımından fenotipleri ve bu fenotipleri ortaya çıkaran alel genleri verilmiştir. Bu genlerin arasındaki baskınlık durumu C 1 > C 2 > C 3 > C 4 olduğuna göre, chinchilla kürk rengine sahip tavşanların çaprazlaması sonucunda, I. yabanıl, II. himalaya III. albino kürk rengine sahip tavşanlardan hangileri oluşabilir? Chinachilla tavşanın genotipi C 2 C 2, C 2 C 3, C 2 C 4 olabilir. Bu genotiplerin çaprazlanmasıyla abanıl (C 1 ) dışında tüm genotipte yavrular oluşabilir. Cevap = himalaya ve albino (C 3 C 3 ) (C 4 C 4 ) 14. Genotipinde üç karakterle ilgili alel gen bulunduran bir canlıda birincil alel gen çifti heterozigot, ikinci eş baskın, üçüncü ise homozigottur. Buna göre bu canlının kendileştirilmesi ile meydana gelecek oğul döllerin fenotip ve genotip çeşidi sayısını hesaplayınız. AaKB x AaKB Aa x Aa KB x KB x AA Aa Aa aa KK KB KB BB Genotip çeşidi: 3 Genotip çeşidi: 3 Genotip çeşidi: 1 Fenotip çeşidi: 2 Fenotip çeşidi: 3 Fenotip çeşidi: 1 Genotip çeşidi sayısı = = 9 dur. Fenotip çeşidi sayısı = = 6 dır. 292

29 AIM: 8 1. Aşağıda verilen ifadelerin doğru () ya da yanlış () olma durumlarını belirtiniz. / a. b. c. d. e. f. İnsanlarda kan grubunun kalıtımında çok alellik görülür. A, B, 0 kan grubu sisteminde A ve B genleri eş baskın 0 ise çekiniktir. Çok alellik gösteren karakterlerde bireyin vücudunda bu karakter için en az üç tane gen vardır. Tavşanlarda kürk renginin kalıtımında çok alellik görülür. AB0 kan grubu sistemi dışında Rh faktörüde kan naklinde önemlidir. Heterozigot A grubu iki bireyin evliliği ile doğacak tüm çocuklar A grubudur. 2. A Rh + kan grubu bireyle B Rh + kan grubu bireyin evliliği sonucu ilk çocukları 0 Rh kan grubu dünyaya gelmiştir. İkinci çocuklarının AB Rh + erkek doğma olasılığını hesaplayınız. A _ R _ x B _ R _ çocuk = 00rr ise A0Rr x B0Rr olmalıdır. A0 x B0 Rr x Rr AB A0 B RR Rr Rr rr = 3 32 dir. 3. Kan grubu ORh olan bireyle ilgili aşağıdaki ifadelerin doğru () ve yanlış () olma durumlarını karşılarına yazınız.. / Alyuvarlarında kan grubuyla ilgili antijen bulunmaz. Kan plazmasında anti A, anti B ve anti bulunur. Kan grubu A ve B olan bireylerden kan alabilirler. BRh kan grubundan bireyin kan plazmasıyla alyuvar hücreleri karşılaştırıldığında çökelme gerçekleşmeyebilir. 293

30 4. Kan grubu genotipi ABRr olan bir birey kaç çeşit gamet oluşturabilir? azınız. AR, Ar, BR, Br (4 çeşit gamet oluşturur.) 5. Aşağıdaki yapılandırılmış Grid de numaralandırılmış kutucuklara kalıtımla ilgili genel kavramlar yazılmıştır. Kutucuk numaralarını kullanarak numaralarını kullanarak verilen soruları cevaplayınız. 1. Fenotip 2. A0 (A kan grubu) 3. AA (A kan grubu) 4. B0 (B kan grubu) 5. MN (MN kan grubu) 6. Monohibrit çaprazlama 7. Lokus 8. BB (B kan grubu) 9. MM (M kan grubu) 10. Genetik 11. Bağlı gen 12. Kontrol çaprazlaması (0 kan grubu) 14. AB (AB kan grubu) 15. RR (Rh (+)) 16. rr (Rh ( )) 1. Hangileri eş baskın alel genleri taşır? 5, Hangileri homozigottur? 3, 8, 9, 13, 15, Hangileri heterozigottur? 2, 4, 5, Hangileri çekinik fenotipe sahiptir? 13, Hangisi benzerliklerin ve farklılıkların nesillere aktarılmasını araştıran bilim dalıdır? Hangileri homolog kromozomlarda alel genlerin bulunduğu bölgedir? 7 7. Hangisi bir karakter bakımından heterozigot bireylerin çaprazlanmasına denir? 6 8. Hangisi baskın fenotipli bir bireyin genotipini öğrenmek için yapılır? Hangisi bir kromozom üzerinde bulunan birden fazla gene denir?

31 6. Arıların üremesine ait aşağıdaki şekilde numaralarla gösterilen yerlere gelmesi gerekenleri yazınız. Kraliçe arı (2n) Erkek arı (n) 8. Kuşlarda eşeyin belirlenmesi nasıl sağlanır? Açıklayınız. Kuşlarda ZZ erkek, ZW dişidir. avru bireylerin cinsiyetini yumurtadaki gonozom çeşidi belirler. I II umurtalar (n) Spermler (n) III Erkek arı (n) Zigot (2n) işi embriyolar (2n) Polen ile beslenirse Arı sütü ile beslenirse İşçi arı (kısır) (2n) Kraliçe arı (2n) I II III Mayoz bölünme Mitoz bölünme öllenme 7. Arılarda oogenez sırasında gerçekleşen bir nokta mutasyonla ortaya çıkan ve çekinik gen ile aktarılan bir hastalığa, bu arıdan oluşacak olan, I. erkek, II. kraliçe, III. işçi 9. Fenotipik eşey belirlenmesi nedir? Açıklayınız. Eşeyin belirlenmesinde çevre şartları etkindir. Örneğin; Bir bitki türü olan Arisaema Japonica da soğan biçiminde kökler büyükse (yedek besin çok) sadece dişi çiçekler, yedek besin az ise sadece erkek çiçekler oluşur. arı çeşitlerinden hangilerinde kesin olarak rastlanır? Nedeniyle açıklayınız. Erkek arılar kraliçe arının yumurtasından döllenme olmadan gelişir. Bu yüzden yumurtada mutasyonlu çekinik gen erkek bireyin fenotipinde ortaya çıkacaktır. Kraliçe arı ve işçi arılar döllenmeyle oluşur. Erkek arıdan gelen spermde baskın gen varsa yavru bireylerde çekinik gen ortaya çıkmayabilir. 295

32 AIM: 9 1. Aşağıda verilen ifadelerin doğru () ya da yanlış () olma durumlarını belirtiniz. / a. b. c. d. e. f. g. h. X kromozomunda taşınan karakterler sadece dişi bireylerde görülür. kromozomuyla taşınan özellikler sadece babadan oğula geçer. İnsanda tek doğumda çocuğun kız ya da erkek olma ihtimali eşittir. Renk körü erkek çocuk hastalık genini annesinden alır. Kız çocuğunun renk körü olması hem anneden hem babadan hastalık genini almasıyla gerçekleşir. işi bireylerde kromozomu olmadığından kıllı kulaklılık özelliği görülmez. Sağlıklı bireylerin genotipi her zaman heterozigottur. Kas distrofisi X kromozomuyla aktarılan bir hastalıktır. k. Erkek bireylerde hemofili hastalığı görülmez. l. Taşıyıcı dişi bireyin renk körü erkek çocuğu olma ihtimali vardır. 2. Renk körlüğü taşıyıcısı kadınla sağlıklı bir erkeğin evliliği sonucu; a. Hasta erkek çocuğu doğma olasılığı nedir? X R X r X X R X R X R X R X R X r X r = 1/4 Hasta erkek 296

33 b. Erkek çocuklarından hasta olanların oranı nedir? X R X r 123 genotipinde erkek çocuklar olur Hasta erkek 1/2 dir. c. Kız çocuklarının genotipi nedir? X R X R veya X R X r (sağlam) (taşıyıcı) 3. X e bağlı çekinik genle aktarılan bir hastalığın toplumda dişilerde görülme sıklığı ile erkeklerde görülme sıklığı farklıdır. Bunun nedenini açıklayınız. Erkek bireylerin hasta olmasında sadece bir genin bulunması yeterlidir. işi bireylerin hasta olması için genden iki tane bulunmalıdır. Bu yüzden hastalığın dişilerde görülme sıklığı daha azdır. Örneğin hastalık geninin toplumda bulunma ihtimali 1 20 hasta olma ihtimali; X a = 1 20 dişilerin hasta olma ihtimali; Xa X a = = olacaktır. ise erkeklerin 4. Kırmızı-yeşil renk körlüğü bakımından dişi ve erkek bireylerin genotip çeşitleri ile ilgili aşağıdaki tabloyu doldurunuz. işi birey Erkek birey Hasta birey X r X r X r Taşıyıcı birey X R X r Sağlıklı birey X R X R X R 5. Aşağıda verilen özelliklere uygun hastalıklarla ilgili birer örnek veriniz. X in ye homolog olmayan segmentinde taşınan: nin X e homolog olmayan segmentinde taşınan: X in ye homolog segmentinde taşınan: Hemofili Kıllı kulaklılık Tam renk körlüğü 6. ye bağlı kalıtımda ortaya çıkan hastalıkların dişi bireylerde görülme olasılığı var mıdır? Açıklayınız. ye bağlı kalıtım gösteren hastalıklar dişi bireylerde gonozomu olmadığı için görülmez. 7. ye bağlı katılımla aktarılan hastalıklar nelerdir? Kıllı kulaklılık,balık pulluluk, yapışık parmaklılık 297

34 8. Mutasyon nedir? Açıklayınız. Kromozomların sayısında veya kromozomların kendi aralarında, genlerin yapısında meydana gelen değişikliklere mutasyon denir. 9. Mutasyona neden olan etmenleri yazınız. Radyasyon, ultraviyole, x, beta ve gama ışınları, bazı uyuşturucu maddeler, katkı maddeleri 10. Aşağıdaki soruların oğru (), anlış () olma durumlarını karşılarına yazınız. / a. Vücut hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar sadece bireyi etkiler. b. Mutasyonlar bireyin ölümüne neden olmaz. c. Tüm mutasyonlar bireyin fenotipinde gözlenir. d. e. Üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsal olabilir. Bazı mutasyonlar kromozom sayısında değişime neden olabilir. 298

35 11. Homolog kromozomların mayoz I de ayrılmaması ile oluşacak gamet çeşitlerinin kromozom durumlarını çizerek gösteriniz. Ayrılmama Gametler n + 1 n + 1 n 1 n Kardeş kromatitlerin mayoz II de ayrılmaması ile oluşacak gamet çeşitlerinin kromozom durumlarını çizerek gösteriniz. Ayrılmama Gametler n + 1 n 1 n n 299

36 AIM: ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 2n = 4 kromozomlu bir hücrede homolog kromozomların mayoz I de ayrılmaması durumunda oluşacak gamet çeşitlerini şekil çizerek gösteriniz. Ayrılmama Gametler n = 4 kromozomlu bir hücrede kardeş kromatitlerin mayoz II de ayrılmaması durumunda oluşacak gamet çeşitlerini çizerek gösteriniz. Ayrılmama Gametler

37 3. Aşağıda özellikleri verilen bireylerin kromozom durumlarını karşılarına yazınız. 6. Gonozomlarda ayrılmama ile oluşan gametlerin döllenmesiyle oluşan bireyleri isimlendiriniz. own sendromlu dişi: 45 + XX own sendromlu erkek: 45 + X Klinefelter sendromlu erkek: 44 + XX 44 + XX 22 + XX X 22 + X 22 + Turner sendromlu erkek: 44 + XO a) 44 + XXX Tripl X sendromu b) 44 + XX Klinefelter sendromu c) 44 + XO Turner sendromu d) 44 + O Ölür. Tripli X sendromlu dişi: 44 + XXX 4. X Süper erkek sendromu nasıl oluşur? Açıklayınız. Normal yumurta hücresi ile sperm oluşumunda mayoz II de gerçekleşen ayrılmama sonucu oluşmuş 22 + taşıyan gametin döllenmesi ile oluşur. 7. Aşağıdaki soy ağaçlarında genotipleri verilmeyen bireylerin genotiplerini altlarına yazınız. Normal yumurta 22 + X 22 + Ayrılmama olan sperm 44 + X a) Taralı bireyler otozomal çekinik özelliği fenotiplerinde göstermektedir. aa AA veya Aa 5. Otozomlarda ayrılmama ile oluşan gametlerin döllenmesiyle oluşan bireyleri isimlendiriniz. Aa Aa Aa 44 + XX 44 + X aa aa 21 + X 23 + X 22 + X 22 + a) XX... b) X... (own sendromlu dişi) (own sendromlu erkek) Tek yumurta ikizi 301

38 b. Taralı bireyler otozomol baskın özelliği fenotiplerinde göstermektedir. d. Taralı bireyler X e bağlı baskın özelliği fenotiplerinde göstermektedir. aa Aa X a X a X A aa Aa aa Aa veya AA Aa X A X a X A X a X a X a X a X a Akraba evliliği c. Taralı bireyler X e bağlı çekinik özelliği fenotiplerinde göstermektedir. X A X a X A X A X a X a X A X A X A X a X A = Heterozigot taşıyıcı dişi birey 302

39 8. Aşağıdaki soy ağacında kan grubu fenotipleri verilen bireylerin kan grubu genotiplerini altlarına yazınız. ARh + BRh + A0Rr B0Rr 0Rh + 00Rr ORh 00rr ABRh + ABRR veya ABRr ORh 00rr BRh + B0RR veya B0Rr ARh + A0Rr 9. Aşağıdaki soy ağacında kalıtsal kan bağı olan ve olmayan bireylere örnek veriniz. 1 2 Kalıtsal kan bağı olanlar Kalıtsal kan bağı olmayanlar 1, 3, 4, 5, 7, 8,

40 AIM: 11 eğerlendirme Adımı-02 azılı Sınavı 1. Mendel in çalışmalarında bezelye bitkisini kullanmasının nedenleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden doğru olanları () ve yanlış () olanları yanlarına belirtiniz. / a. Karakterlerin kolayca izlenebilir olması. b. Aynı yılda birden fazla kuşakta çaprazlama yapılabilmesi. c. Hızlı ve kolay büyüyebilen bitki olması. d. Aynı kromozomda birden fazla bağlı genin bulunması. e. Tohumlarının uzun sürede çimlenmesi. 2. Aşağıda domates bitkisine ait bazı özellikler kromozomlar üzerinde şematik olarak gösterilmiştir. Kırmızı meyve (K) Sarı meyve (k) Uzun gövde (U) Uzun gövde (U) Tüysüz meyve (T) Tüylü meyve (t) Şekle göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Hangi özellikler bitkide homozigottur? Uzun gövde (UU) b. Hangi özellikler bitkide heterozigottur? Meyve rengi ve tüylü, tüysüz olma durumu Kk, Tt c. Alel gen olanları yazınız. K-k, U-U, T-t d. Bitkinin genotipini yazınız. KkUUTt e. Bitkinin fenotipini yazınız. K, U, T 304

41 3. Uzun gövdeli bezelye (I) X Kısa gövdeli bezelye (II) F 1 : Uzun gövdeli bezelye (III) Kısa gövdeli bezelye (IV) Uzun gövdeli iki bezelyenin çaprazlanmasıyla oluşan F 1 dölü yukarıda verilmiştir. Buna göre, numaralarla gösterilen bireylerin genotiplerini yazınız. I II III IV Uu uu Uu uu 4. AaBbCcddX R X r AabbccdX r çaprazlanmasının sonucunda a. A, b, C, d, X r fenotipinde birey oluşma ihtimali nedir? = b. AabbCcdX r X r genotipinde birey oluşma ihtimali nedir? = 1 64 c. işi bireyin oluşturabileceği gamet çeşidi sayısı nedir? AaBbCcddX R X r 2 n heterozigot karakter sayısı = Gamet çeşidi sayısı 2 4 = 16 d. Erkek bireyin abcd gametini oluşturma ihtimali nedir? =

42 5. Kan grubu fenotipleri verilen aşağıdaki bireylerin sahip olabilecekleri genotip çeşitlerini karşılarına yazınız. Kan Grubu Fenotipleri Genotip Çeşitleri 0 Rh OOrr AB Rh + A Rh + B Rh ABRR, ABRr AARR, AARr AORR, AORr BBrr, BOrr 6. B0Rr x A0Rr ukarıdaki çaprazlama sonucu ABRh + erkek çocuğunun doğma ihtimalini bulunuz. BO x AO Rr x Rr AB 1 4 BO AO OO RR Rr Rr rr = Aşağıda kromozom formülleri verilen bireylerin taşıyabilecekleri sendromları karşılarına yazınız. a XXX TripI X (süper dişi) sendromu b X0 Turner sendromu c X own sendromu d XX Klinefelter sendromu 306

43 8. Renk körlüğü taşıyıcısı kadınla hasta bir erkeğin evliliği sonucu doğacak çocukların genotiplerini bulunuz. X R X r x X r X R X r Taşıyıcı dişi X R X r X r X r Sağlıklı Hasta Hasta erkek dişi erkek 9. K l k L P P Kromozom yapısı yukarıda gösterilen üreme ana hücresinin mayozu sonucunda oluşabilecek gamet çeşitlerini yazınız. (Krossing over vardır.) KIP klp KLP kip 2 n heterozigot karakterler = gamet çeşidi sayısı 2 2 = 4 çeşit gamet oluşur 10. Aşağıda verilen özelliklere uygun birer örnek veriniz. Sadece kromozomuyla aktarılan: Kıllı kulaklılık X in ye homolog olmayan (karşılığı) segmentinde taşınan: Kırmızı - yeşil renk körlüğü - Hemofili Otozomda ayrılmamayla oluşan: own sendromu Mutasyonla ortaya çıkan Fazla veya az sayıda organa sahip olma 307

44 11. a. 1 2 Aa Aa c. 1 2 Aa aa 3 4 AA veya Aa Taralı bireyler otozomal çekinik özelliği fenotiplerinde göstermektedir. 6 aa aa 5 Aa 7 Aa aa Aa Aa aa 7 aa Taralı bireyler otozomal baskın özelliği fenotiplerinde göstermektedir. b. 1 2 X R X r X r d. 1 2 X R X r X r X R X r X R X r X r X R X r X r X R X r X r X r X r 7 X R X r Taralı bireyler X e bağlı çekinik özelliği fenotiplerinde göstermektedir. 8 X r 7 X r X r Taralı bireyler X e bağlı baskın özelliği fenotiplerinde göstermektedir. 308

45 12. Aşağıdaki soy ağacında X e bağlı çekinik genle aktarılan bir hastalığın kalıtımı verilmiştir. 1 2 X a X a X A X a X A X a X A X a X a X A X a X a X A X a X A X a Aşağıdaki ifadelerin doğru () ve yanlış () olma durumlarını karşılarına yazınız. / a. 10 numaralı bireye hastalık geni 6 numaralı bireyden aktarılmış olabilir. b. 3 numaralı birey hastalık genini sadece 1 numaralı bireyden alır. c. 5 numaralı bireyde hastalık geni yoktur. d. 7 numaralı bireyin hastalıkla ilgili fenotipini 5 numaralı birey belirler. e. 11 numaralı birey taşıyıcı genotiplidir. f. 2 numaralı bireyde hastalık geni yoktur. g. 8 numaralı bireyin hasta olmasında tek etken 6 numaralı bireyden aldığı gendir. h. 1 numaralı bireyin sağlıklı erkek çocukları olabilir. 309

46 AIM: 12 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıda biyolojik organizasyonu oluşturan birimler karışık olarak verilmiştir. Bu birimleri küçükten büyüğe doğru sıralayınız. Komünite Biyosfer Popülasyon Organizma Ekosistem Aşağıdaki kavramları tanımlayınız. Biyotop: Komünite oluşturan bireylerin yaşamlarını sürdürebilmek için ihtiyaç duydukları coğrafik alan Ekoton: Komşu komüniteler arası geçiş bölgesidir. Ekoloji: Canlıların birbirleri ve cansız çevreleriyle olan etkileşimini inceleyen bilim dalıdır. 310

47 3. Aşağıda ekolojiyle ilgili çeşitli kavramlar ve tanımlar verilmiştir. İlgili kavramları tanımlarla eşleştiriniz. Bir türe ait bireylerin en iyi uyum gösterdiği doğal yaşam alanı Ekolojik niş Komünite Aynı yaşam alanını paylaşan birbiriyle ilişkili tüm populasyonların oluşturduğu topluluk Bir canlı türünün yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirmesi, beslenmesi korunması gibi tüm işlevleri Habitat Biyosfer eryüzünde canlıların yaşam sürdüğü alanlarının tümü Belirli bir bölgede yaşayan aynı tür canlıların oluşturduğu topluluk Popülasyon Ekosistem Belirli bir bölgede etkileşim hâlinde olan canlılar ve çevrenin oluşturduğu ekolojik sistem 4. Aşağıdaki ifadelerin doğru () ve yanlış () olma durumlarını değerlendirerek uygun çıkışa ulaşınız. Bir türün biyosferde yaşadığı alana habitat denir. Ekosistemin sürekliliğini biyotik ve abiyotik faktörler etkilidir. Ekoton bölgesinde tek tür canlı yaşar Canlının ekolojik nişi sadece beslenme şeklidir. Sıcaklık canlılara etki eden etmenlerden biridir. Biyosfer canlıların yaşam alanıdır. Ekosistem canlı ve cansız çevreden oluşur. 1. Çıkış 2. Çıkış 3. Çıkış 4. Çıkış Cevap = 2. çıkış 5. Çıkış 6. Çıkış 7. Çıkış 8. Çıkış 311

48 5. Aşağıdaki kavram haritasındaki boş kutucukları uygun kelimelerle doldurunuz. Üretici İnorganik maddelerden kendi besinlerini sentezler. Biyotik faktörler Ayrıştırıcı Organik atıkları parçalar. Tüketici Organik besin ihtiyacını canlı türlerinden beslenerek karşılar. EKOSİSTEM Oluşturan Faktörler İklim Bir bölgedeki atmosfer koşullarıdır. Işık Kaynağı güneştir. Abiyotik faktörler Toprak ve Mineraller Bitki gelişiminde önemlidir. Sıcaklık Bitki gelişiminde, hayvanların dağılımında çok etkilidir. ph Ortamın asitlik ve bazlık derecesini gösterir. 312

49 6. Aşağıda ototrof (üretici) ve heterotrof (tüketici) canlılara ait bazı özellikler verilmiştir. Venn diyagramı üzerinde bu özellikleri karşılaştırınız. Üretici canlılar Tüketici canlılar d f a c e b g a. Ekosistemin biyotik elemanlarıdır. b. Çürükçül beslenenler de aynı zamanda bu grupta bulunur. c. İhtiyaç duydukları su ve mineralleri hazır alırlar. d. İnorganik maddelerden organik besin sentezlerler. e. Organik besinlerden polimer yapıda organik besin sentezlerler. f. Atmosfere oksijen verirler. g. Besin zincirinde II. ve III. beslenme düzeyini oluştururlar 7. Aşağıdaki ifadelerin doğru () ya da yanlış () olma durumlarını yanlarına yazınız. / a. b. Bitki örtüsü ve hayvanlar toprağın özelliklerine göre dağılım gösterirler. Abiyotik faktörler canlıları etkileyen çevresel koşullardır. c. Hayvanlar için habitat değişmez olup sabittir. d. e. Bir ekosistemin canlı varlıklarının tümüne biyotik faktörler denir. Komşu komüniteler arasında ekoton bölgeleri bulunur. 313

50 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ AIM: Aşağıdaki boşlukları uygun kelimelerle doldurunuz. Holozoik beslenen hayvanlar besin çeşidine göre...otçul, etçil... ve...karışık... beslenenler olmak üzere üç grupta incelenirler. Ototrof Beslenme...fotoototrof... beslenme ve...kemoototrof... beslenme olmak üzere iki çeşittir. Simbiyotik beslenmede eğer iki canlı birbirinden karşılıklı faydalanırsa bu duruma...mütüalizm... denir. Simbiyotik beslenmede türlerden biri diğerinden faydalanırken diğeri bu durumda fayda ya da zarar görmezse bu duruma...kommensalizm... denir. Parazit yaşamda zarar gören canlıya...konak... zarar veren canlıya...parazit... denir. Saprofit türlere örnek olarak...mantarlar... ve...bakteriler... verilebilir. 2. Aşağıdaki canlıları beslenme şekilleriyle eşleştiriniz. I. II. III. IV. Üretici Omnivor I Karnivor Herbivor II V. 314 V IV Ayrıştırıcı III

51 3. Aşağıda çeşitli ekosistemlerde yaşayan canlıların bazı davranışları verilmiştir. Bu davranışları, davranışların oluşmasında etkili olan abiyotik faktörlerle eşleştiriniz? I. Ortanca bitkisi toprağa eklenen kimyasalların etkisiyle pembeden mora doğru farklı renklerde çiçek verebilir. İklim II. Çay, fındık gibi bitkiler yağış alan Karadeniz bölgesinde iyi gelişirler. Su III. Akşam sefaları çiçeklerini gece açarken, gündüz kapatırlar. ph IV. Kaplumbağalar kışın kış uykusuna yatar Sıcaklık V. Ihlamur ağacının kökleri nemli bölgeye doğru uzayarak yönelir. Işık 315

52 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 4. Buğday ılan Kurbağa Çekirge Kartal ukarıdaki canlıları kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. ukarıdaki canlıları yandaki biyokütle piramidine uygun şekilde yerleştiriniz. Kartal ılan Kurbağa Çekirge Buğday b. ukarıdaki canlılarla bir besin zinciri oluşturunuz....buğday......çekirge......kurbağa......ılan......kartal... c. ukarıda oluşturduğunuz besin zincirindeki canlılarda gözlenen biyolojik birimi oranını sütün grafiğinde gösteriniz. Biyolojik birikim oranı ılan Çekirge Kartal 316 Kurbağa Buğday Canlı türleri

53 5. oğal bir ekosistemde yaşayan, canlı grupları arasında kurulan besin ağı ve bunların etkileşimleri şekilde gösterilmiştir. ağ Aslanı ılan Fare Baykuş Tavşan Otlar Sebzeler Besin ağına bakarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız. Çürükçüler a. ukarıdaki canlılardan hangileri besin zincirinde 1. trofik düzeyde bulunur? Otlar ve sebzeler b. ukarıdaki canlılardan hangileri otçul beslenir? Tavşan, fare c. ukarıdaki canlılardan hangisinin dokularında biyolojik birikim en yüksektir? ağ aslanı d. ukarıdaki canlılardan hangisine aktarılan enerji en azdır? ağ aslanı e. ukarıdaki canlılardan hangisi organik atıkları inorganik maddelere çevirir? Çürükçüller 317

54 AIM: 14 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 1. Karbon döngüsünü gösteren aşağıdaki şemayı tabloda verilen kavramları kullanarak tamamlayınız. Saprofitler Ototroflar Otçullar (1. tüketici) Etçiller (2. tüketici) Solunum anma Fotosentez Atmosferdeki CO 2 gazı Solunum Fotosentez Etçiller Otçullar Ototroflar Ölü organizmalar ve atıklar anma Saprotitler Fosil yakıtlar 2. Atmosferde su döngüsünü çizerek açıklayınız? Rüzgarla su buharının hareketi Karalar üzerine yağış Buharlaşma ağışlar Karadan buharlaşma terleme solunumun eniz ve Okyanuslar eraltındaki su kaynakları Toprakta süzülme 318

55 3. Aşağıda verilen kutucuklardaki cümleleri () ya da yanlış () olarak değerlendirerek uygun çıkışa ulaşınız. Topraktaki NO 3 tuzu bitkilerce temel aminoasit sentezinde kullanılır. Bitkilerin kullanılabileceği azotlu tuzların oluşumu denitrifikasyon bakterilerince sağlanır. Nitrat bakterileri NH 3 ten nitrat oluşturur. Nitrit bakterileri nitritten nitrat oluşturur. 1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış Saprofit canlılar topraktaki organik maddeleri azaltır. 5. çıkış Cevap = 4. çıkış 4. Aşağıdaki azot döngüsünde boş bırakılan yerlere uygun kavramları yazınız. Atmosfer Azotu Azot bağlayıcı bakteriler enitrifikasyon bakterisi Topraktaki NH 4 tuzu Bitkiler Tüketiciler Ceset ve atıklar Nitrat Nitrit NO tuzu bakterisi bakterisi 3 NO tuzu 2 NH 3 Ayrıştırıcılar 319

56 AIM: 15 eğerlendirme Adımı-03 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ azılı Sınavı 1. Ekosistemde ışık faktörünün bitkiler ve hayvanlar üzerindeki etkilerini örneklerle açıklayınız. Işık bitkiler için büyük öneme sahiptir. Bitkiler güneş ışığını kullanarak fotosentezle kendilerine besin üretirler. Işık miktarı ve gelme süresi fotosentez hızını etkiler. Bitkilerin fotosentezle daha fazla besin üretmeleri onlarla beslenen hayvan türlerinin de daha iyi gelişim göstermelerinde etkilidir. Ayrıca göçmen kuşların göç etmesinde, hayvanların üremesinde de ışık etkilidir. 2. Holozik beslenme nedir? Hangi canlılarda görülür? azınız. Besinlerin katı parçacıklar halinde alınmasıdır. Hayvanlarda görülür. Otçul, etçil ve karışık beslenme olarak gruplandırılır. 3. Aşağıdaki canlıları beslenme şekilleriyle eşleştiriniz Üretici Herbivor (otçul) Karnivor Omnivor 1 Ayrıştırıcı I. tüketici 2 II. tüketici 5 III. tüketici

57 ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 4. Canlılar arasındaki beslenme şekilleri aşağıdaki şemada verilmiştir. BESLENME ŞEKİLLERİ Hem ototrof hem heterotrof canlılar Heterotrof canlılar Ototrof canlılar ( ) Fotoototrof canlılar Kemoototrof canlılar (...4, 8...) ( ) Holozoik beslenme Otçullar Etçiller Hepçiller ( ) ( ) ( ) Simbiyoz yaşam Saprofit beslenme ( ) ( ) Tablodaki boşluklara aşağıdaki örnek canlılardan uygun olanlarını eşleştirerek yazınız. 2 Kuzu 5 3 Mantar 6 Böcekçil bitki 4 Aslan Ağaç 7 Liken 8 Tavuk Bakteri 321 1