6552 SAYILI KANUN İLE YER ALTI MADEN İŞÇİLERİNE GETİRİLEN ÖZEL İYİLEŞTİRMELER

Transkript

1 6552 SAYILI KANUN İLE YER ALTI MADEN İŞÇİLERİNE GETİRİLEN ÖZEL İYİLEŞTİRMELER Abdurrahman ÇALIK* 37 ÖZ Aylardır gündemde olan ve birbirinden çok farklı konularda düzenlemeler içermesi nedeniyle kamuoyunda torba kanun olarak adlandırılan 6552 sayılı Kanun un yer altı maden işçilerine münhasır hükümleri incelendiğinde; iş güvencesinden yararlanmada 6 aylık kıdem koşulunun aranmaması, çalışma sürelerinin günde 6 ve haftada 36 saat ile sınırlandırılması, fazla mesai ücretlerinin %50 yerine %100 zamlı ödenmesi, yıllık ücretli izinlerin dörder gün artırımlı uygulanması, ücretlerin asgari ücretin iki katından az olamaması, emeklilik yaşının 50 ye çekilmesi ve sosyal güvenlik mevzuatındaki fiili hizmet süresi zammının daha kapsamlı uygulanması gibi düzenlemelerin, iş ve sosyal güvenlik mevzuatındaki genel hükümlere göre yer altı maden işçileri lehine özel iyileştirmeler getirdiği görülmektedir. 1. GİRİŞ Aylardır gündemde olan ve birbirinden çok farklı konularda düzenlemeler içermesi nedeniyle kamuoyunda torba kanun olarak adlandırılan düzenleme, uzun bir yasama sürecinin ardından nihayet 6552 sayılı Kanun olarak TBMM Genel Kurulu nda kabul edilmiş ve Cumhurbaşkanlığı makamınca onaylanarak yürürlüğe girmiştir.( T.C. Yasalar, 2014) Söz konusu Kanunun diğer hükümleri bir yana, yalnızca çalışma hayatını ilgilendiren maddeleri bile çok kapsamlı değişiklikler içerdiğinden, bu çalışmamızda 6552 sayılı Kanunun yalnızca yer altı maden işçilerine özgü olarak getirdiği iyileştirmeler üzerinde durulacaktır. 2. HEMEN YÜRÜRLÜĞE GİREN İYİLEŞTİRMELER 2.1. İş Güvencesinden Derhal Yararlanma Avantajı Genel Olarak İş Güvencesi Hükümleri 4857 sayılı İş Kanunu nun (T.C. Yasalar, 2003) 18 ila 21 inci maddelerinde düzenlenen iş güvencesi hükümlerine göre, 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan (işletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları ile işyerinin bütününü sevk ve 37 * ÇSGB İş Müfettişi, Kamu Yönetimi Uzmanı Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi: EYLÜL - EKİM

2 idare eden ve işçiyi işe alma ve işten çıkarma yetkisi bulunan işveren vekilleri dışındaki) işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. İşçinin altı aylık kıdemi, aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde geçen süreler birleştirilerek hesap edilir. İşverenin aynı işkolunda birden fazla işyerinin bulunması halinde, işyerinde çalışan işçi sayısı, bu işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirlenir. İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesinde işe iade davası açabilir. Taraflar anlaşırlarsa uyuşmazlık aynı sürede özel hakeme götürülür. Yargı süreci sonunda, işverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur. Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları da ödenir Yer Altı İşçilerinin İş Güvencesinden Hemen Yararlanması (6 Ay Şartı Aranmaması) Yukarıda yer alan hükümlere göre iş güvencesi hükümlerinden yararlanmak için işçinin aynı işverene ait işyeri veya işyerlerinde en az 6 ay kıdeme sahip olması (en az 6 ay çalışmış olması) gerekirken, 6552 sayılı Kanun un 2 nci maddesi ile İş Kanunu nun 18 inci maddesinin birinci fıkrasına Yer altı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz. cümlesi ilave edilmek suretiyle, yer altı işlerinde çalışan işçilerin en az 6 ay çalışmış olma koşuluna bağlı olmaksızın iş güvencesi hükümlerinden yararlanmasına olanak sağlanmıştır. Buna göre, yer altı işlerinde çalışan işçi, bir gün bile çalışmış olsa, iş sözleşmesinin feshinde işverence geçerli bir nedene dayanılması gerekecek, bu işçi isterse işe iade davası açarak işine dönebilecek, dava süresince boşta geçen sürenin 4 aya kadarki ücretini alabilecek, yargı kararına rağmen işe başlatılmazsa yine 4 ila 8 ay arası bir iş güvencesi tazminatına hak kazanacaktır. Önemle belirtmek gerekir ki, iş güvencesinden yararlanmada 6 aylık kıdem şartı aranmamasına ilişkin bu hükmün, medya organlarında sıkça bahse- 230 EYLÜL - EKİM

3 dildiğinin aksine, kıdem tazminatı ile bir ilgisi yoktur. Burada geçen kıdem şartı aranmaz ibaresi, iş güvencesinden yararlanması için gerekli olan en az 6 ay çalışmış olma koşulunun aranmayacağını ve işe girdiği günden itibaren (işçi sayısı 30 ve üzeri ise) iş güvencesine sahip olacağını ifade etmektedir. Bu işçilerin kıdem tazminatına hak kazanmaları için gerekli olan en az bir yıl çalışmış olma koşulu her halde geçerliliğini korumaktadır Yer Altı Maden İşlerinde Fazla Çalışma Yasağı Yine 6552 sayılı Kanun un 4 üncü maddesi ile İş Kanunu nun 41 inci maddesine eklenen fıkrada Bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan haller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz. Denilmekte olup, bu hallerden 42 nci madde zorunlu nedenlerle yapılacak fazla çalışmaları, 43 üncü madde ise, her ne kadar madde başlığında olağanüstü hal denilmekte ise de madde içeriğine göre seferberlik döneminde yapılacak fazla çalışmaları kapsamaktadır. Söz konusu maddelere göre, gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması halinde işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına zorunlu nedenlerle fazla çalışma yaptırılabilecektir (m.42). Yine seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu, günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilecektir (m.43). Belirtilen bu zorunlu nedenler veya seferberlik hali dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılması yeni dönemde kesinlikle yasaklanmış olup kanuna aykırılık teşkil etmektedir Yer Altı Linyit ve Taşkömürü İşçilerine En Az İki Asgari Ücret Ödenmesi İş Kanunu na göre (m.39), iş sözleşmesi ile çalışan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için ücretlerin asgari sınırları, Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile belirlenmektedir sayılı Kanun un 9 uncu maddesinde ise, 3213 sayılı Maden Kanunu na (T.C. Yasalar, 1985) Ek 9 uncu madde eklenerek Bu Kanunun 2 nci maddesinde sayılan 4. Grup madenlerden Linyit ve Taşkömürü çıkarılan EYLÜL - EKİM

4 işyerlerinde, yer altında çalışan işçilere ödenecek ücret miktarı 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesi uyarınca belirlenen asgari ücretin iki katından az olamaz. Hükmü getirilmiştir. Buna göre, linyit ve taşkömürü çıkarılan işyerlerine münhasır olmak üzere, yer altında çalışan işçilere ödenecek ücret miktarı, yürürlükteki asgari ücretin iki katından az olamayacaktır. Linyit ve taşkömürü dışındaki madenlerin çıkarıldığı işyerlerindeki yer altı işçileri için ise bu yönde bir zorunluluk bulunmamaktadır Yer Altı İşçilerine 4 Gün Artırımlı Yıllık İzin Verilmesi Genel Olarak Yıllık Ücretli İzin Süreleri İş Kanunu na göre (m.53), işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; a) 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara 14 günden, b) 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden, c) 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, Az olamaz. Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık izin süreleri, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir Yer Altı İşlerinde Çalışan İşçilerin Yıllık Ücretli İzin Süreleri Yıllık ücretli izinle ilgili genel düzenleme bu şekilde olmasına karşın 6552 sayılı Kanunun 5 inci maddesi ile İş Kanunu nun 53 üncü maddesinin dördüncü fıkrasına Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin sureleri dörder gün arttırılarak uygulanır. cümlesi eklenmek suretiyle yıllık ücretli izin konusunda özel bir hüküm getirilmiştir. Buna göre, yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin sureleri; a) 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) en az 18 gün, b) 5 yıldan 15 yıla kadar en az 24 gün, c) 15 yıldan itibaren (15 yıl dahil) en az 30 gün olarak uygulanacak ve bu süreler iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilecektir. 232 EYLÜL - EKİM

5 2.5. Yer Altı Maden İşçilerinim Emeklilik Yaşının 50 ye İndirilmesi 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu nun (T.C. Yasalar, 2006) 28 inci maddesinin ikinci fıkrasında sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli pirim gün sayısı ve yaş sınırı belirtilmiş, aynı maddenin altıncı fıkrasında da, Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için bu yaş şartının 55 olarak uygulanacağı düzenlenmiştir sayılı Kanun un 41 inci maddesi ile de, yukarıda belirtilen 55 yaş sınırı 50 olarak değiştirilmiş ve böylece yer altı maden işlerinde en az 20 yıldan beri çalışanlara, pirim gün şartını da taşımaları halinde 50 yaşında emekli olabilme yolu açılmıştır Yer Altı İşlerinde Fiili Hizmet Süresi Zammının Daha Kapsamlı Uygulanması Yine 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde fiili hizmet süresi zammından yararlanacaklar sayılmış olup, bu maddedeki tablonun 10 uncu sırasında yer alan maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar fiili hizmet süresi zammından belirtilen işlerde fiilen çalışma ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma şartına bağlı olarak yararlanmakta iken, 6552 sayılı Kanun un 42 nci maddesi ile söz konusu maddede değişiklik yapılmış ve belirtilen yer altı işlerinde çalışanların fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacakları dönem içinde kalan; yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim, kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık sürelerinde fiilen çalışma ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma şartına bağlı olmaksızın bu hizmet zammından yararlanması düzenlenmiştir TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİRECEK İYİLEŞTİRMELER Kanun koyucu, yer altı maden işçilerinin çalışma koşulları ile ilgili yukarıda belirtilen iyileştirmeleri hemen yürürlüğe koyarken, aşağıda belirtilen diğer iyileştirmeler için 2014 yılı sonuna kadar geçiş dönemi öngörmüş ve bu düzenlemelerin tarihinden itibaren yürürlüğe girmesini uygun görmüştür. Bu iyileştirmeler, çalışma sürelerinin kısaltılması ve fazla çalışma ücretinin farklı hesaplanması ile ilgilidir. EYLÜL - EKİM

6 3.1. Yer Altı Maden İşlerinde Çalışma Sürelerinin Kısaltılması 4857 sayılı İş Kanunu ndaki genel düzenlemeye göre (m.63) çalışma süresi haftada en çok 45 saat olup, bu sürenin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılması suretiyle günlük çalışma süresi 11 saate kadar çıkabilmektedir. Öte yandan, normalde iki aya kadar ve toplu iş sözleşmelerinde bu yönde hüküm varsa dört aya kadar denkleştirme dönemi uygulanmak suretiyle (m.63), haftalık çalışma süresinin bazı haftalarda 45 saati aşarak 66 saate kadar çıkması ve bu şekilde yoğunlaştırılmış iş haftalarında 45 saatin üzerinde yapılan çalışmaların denkleştirme dönemi içindeki diğer haftalarda 45 saatin altında çalışılmak suretiyle denkleştirilmesi de (iki veya dört aylık denkleştirme döneminin ortalama haftalık çalışma süresi 45 saati geçmemek kaydıyla) mümkün bulunmaktadır. Bu genel hükümlere karşın, 6552 sayılı Kanun un 7 nci maddesi ile İş Kanunu nun 63 üncü maddesinin birinci fıkrasına Yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için yer altındaki çalışma suresi; haftada en çok otuz altı saat olup günlük altı saatten fazla olamaz. cümlesi ilave edilmek suretiyle, yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma sürelerinde ilave sınırlamalar getirilmiştir. Dolayısıyla, bu işçilerin çalışma sürelerinin, zorunlu nedenlerle veya seferberlik dönemlerinde yapılanlar hariç fazla çalışma, denkleştirme veya benzeri uygulamalar ile günde 6 ve haftada 36 saatin üzerine çıkarılması hukuken mümkün değildir Yer Altı Maden İşlerinde Günde 6 Ve Haftada 36 Saati Aşan Çalışmaların Fazla Çalışma Sayılması İş Kanunu ndaki genel kurala göre fazla çalışma kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak tanımlanmış olup, haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda da, işyerinin normal haftalık çalışma süresini aşan ancak haftalık 45 saati geçmeyen çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılmıştır (m.41). Bu genel düzenlemeye karşın, 6552 sayılı Kanun un 4 üncü maddesi ile İş Kanunu nun 41 inci maddesine eklenen fıkrada Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 ncü maddelerinde sayılan hallerde haftalık otuz altı saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir. Denilmek suretiyle özel hüküm getirilmiştir. Buna göre, normalde haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma ola- 234 EYLÜL - EKİM

7 rak kabul edilirken, yer altı maden işçilerinin çalışma sürelerinin günde 6 ve haftada 36 saat şeklinde kısıtlanmasına paralel olarak, bu işçiler bakımından haftada 36 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilecektir. Yine İş Kanunu ndaki genel kurala göre her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle hesaplanması gerekirken, yukarıda belirtilen değişiklik uyarınca, yer altı maden işçilerinin fazla çalışma ücretleri, normal saat ücretlerinin %100 artırılması suretiyle hesaplanacak ve böylece bu işçilere diğer işçilere nazaran daha yüksek oranda fazla çalışma ücreti ödenecektir. Kanun metninde her ne kadar 42 nci ve 43 ncü maddelerinde sayılan hallerde ibaresi kullanılmış ise de, yasaklayıcı hükme rağmen bu işçilere zorunlu nedenler veya seferberlik hali dışında fazla çalışma yaptırıldığında da, yine haftalık 36 saati aşan çalışmaların fazla çalışma olarak değerlendirileceğinden şüphe edilmemelidir. Yine Yargıtay ın gece çalışması ile ilgili emsal kararlarındaki, günlük çalışma sürelerine getirilen üst sınırların fazla çalışmanın da üst sınırını oluşturacağı, gece döneminde 7,5 saati aşan çalışmaların (haftalık 45 saat sınırı aşılmamış olsa bile) fazla çalışma sayılacağı ve bu tür çalışmaların denkleştirme kapsamında değerlendirilemeyeceği yönündeki içtihatları (Yargıtay 7.Hukuk Dairesi, 2013) dikkate alındığında, yer altı maden işlerinde yalnızca haftada 36 saat sınırını aşan çalışmaların değil, günde 6 saat sınırını aşan çalışmaların da fazla çalışma olarak değerlendirileceğini söylemek yanlış olmayacaktır. 4. SONUÇ 6552 sayılı Kanunun yalnızca yer altı maden işçilerine münhasır olmak üzere getirdiği düzenlemelere bakıldığında bu işçiler açısından; iş güvencesinden yararlanmada en az 6 ay çalışmış olma koşulu aranmaması, çalışma sürelerine ilişkin genel sınırların daraltılarak günlük 6 saat ve haftalık 36 saat sınırının getirilmesi, zorunlu nedenler ve seferberlik hali dışında fazla çalışmanın yasaklanması, haftada 36 saati aşan çalışmaların fazla çalışma olarak değerlendirilmesi, fazla çalışma ücretlerinin %50 yerine %100 zamlı olarak ödenmesi, İş Kanunu ndaki yıllık ücretli izin sürelerinin dörder gün artırımlı uygulanması, yer altında çalışan linyit ve kömür işçilerinin (diğer maden işçileri için geçerli değildir) ücretlerinin asgari ücretin iki katından az olmaması, emeklilik yaşının 50 ye çekilmesi ve fiili hizmet süresi zammının daha kapsamlı uygulanması gibi düzenlemeler, iş ve sosyal güvenlik mevzuatındaki EYLÜL - EKİM

8 genel hükümlerine göre yer altı maden işçileri lehine yapılan özel düzenlemeleri ifade etmektedir. Bu düzenlemelerden önemli bir kısmı artık yürürlüğe girmiş olmasına karşın, çalışma sürelerine ve fazla çalışma ücretinin hesabına ilişkin iyileştirmelerin yürürlük tarihi kanun koyucu tarafından olarak tespit edilmiştir. KAYNAKÇA Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ( ). İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (25425 Sayılı) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ( ). İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (25425 Sayılı) Özdemir, Cumhur Sinan (2012).Yargıtay Karar İçtihatlı Ve Açıklamalı İş Kanunu. Ankara, Maliye Postası Yayınları T.C. Yasalar ( ) Sayılı İş Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (25134 Sayılı) T.C. Yasalar ( ) Sayılı İş Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması İle Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (29116 Mükerrer Sayılı) T.C. Yasalar ( ) Sayılı Maden Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (18785 Sayılı) T.C. Yasalar ( ) Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 Sayılı) Yargıtay 7. Hukuk Dairesi ( ). E:2013/3898 ve K:2013/12354 Sayılı Karar. Ankara: Yargıtay 7. Hukuk Dairesi 236 EYLÜL - EKİM