HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI MALİ SEKTÖRLE İLİŞKİLER VE KAMBİYO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YURTDIŞI DOĞRUDAN YATIRIM RAPORU 2013

Transkript

1 HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI MALİ SEKTÖRLE İLİŞKİLER VE KAMBİYO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YURTDIŞI DOĞRUDAN YATIRIM RAPORU 2013 Ekim 2014

2

3 İÇİNDEKİLER Giriş... 2 Dünya da Uluslararası Doğrudan Yatırım Trendi... 3 Yıllar İtibarıyla Yurtdışına Yapılan Doğrudan Yatırımlar... 5 Türkiye nin Yurtdışı Doğrudan Yatırım Stoku... 7 Ülkeler ve Sektörlere Göre Dağılım... 7 Yurtdışı İştirakin Faaliyetleri Genel Değerlendirme ve Sonuç

4 GİRİŞ 2013 yılında, bir önceki yıla göre Uluslararası Doğrudan Yatırım (UDY) girişi dünya genelinde %9 luk bir artış göstermiştir. 1 Türk yatırımcılarının yurtdışı yatırımları özellikle 1990 lı yıllardan itibaren artmaya başlamış ve bu eğilim günümüzde de devam etmektedir. Türkiye den yurtdışına yapılan yatırımlardaki artış, günümüzün bütünleşmiş ve bağımlı ekonomik koşullarının sunduğu fırsatlar ve ortaya koyduğu zorunluluklar çerçevesinde Türk yatırımcılarının uluslararası ölçekte faaliyet göstermeleri açısından önem taşımaktadır. Bu çerçevede, Hazine Müsteşarlığı görev ve sorumluluk alanı içinde Türkiye den yurtdışına yapılan doğrudan yatırımlar takip edilmekte ve IMF, OECD gibi uluslararası kuruluşlar tarafından kabul edilen tanım ve yöntemler çerçevesinde uygun ve kapsamlı istatistikler oluşturulmaktadır yıllarına ilişkin olarak Hazine Müsteşarlığı kayıtlarında bulunan Türk yatırımcıların doğrudan yatırım tutarları açısından %95 ini temsil eden bir kitleye söz konusu doğrudan yatırım tanımına uygun olarak hazırlanan anket formu gönderilmiş olup, bu anket formları toplulaştırılarak Türkiye nin yurtdışı doğrudan yatırım stoku hesaplanmıştır. Elde edilen veriler ise mevcut raporla kamuoyu ile paylaşılmaktadır. 1 Dünya Yatırım Raporu 2013, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü. 2

5 I. DÜNYA DA ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM TRENDİ Küresel düzeyde UDY lara yönelik olarak sınırlı düzelme gerçekleşmiştir yılında bir önceki yıla göre %9 luk artış gösteren UDY girişi (FDI inflow), 1 trilyon 452 milyar ABD Doları, UDY çıkışı (FDI outflow) ise 1 trilyon 411 milyar ABD Doları olmuştur yılında toplam UDY akımından %53,6 pay alan gelişmekte olan ülkeler, tarihte ilk kez gelişmiş ekonomilerden daha fazla UDY çektikleri 2012 yılından sonra 2013 yılında da UDY akımından daha fazla pay almışlardır. Gelişmekte olan ekonomiler, ayrıca, UDY çıkışlarının yaklaşık olarak üçte birini gerçekleştirmiş ve bu ülkelerin UDY çıkışlarına ilişkin istikrarlı yükseliş trendi devam etmiştir. Ekonomik belirsizlik sebebiyle, 2013 yılında gelişmiş ekonomilerin UDY çıkışları bir önceki yıla göre çok az artış göstermiştir. Tablo 1: Uluslararası Doğrudan Yatırımların Gelişimi Bölgeler UDY Giriş (Milyar ABD Doları) UDY Çıkış (Milyar ABD Doları) Dünya Toplamı Gelişmiş Ekonomiler Gelişmekte Olan Ekonomiler Afrika Latin Amerika ve Karayip Adaları Asya Okyanusya Güneydoğu Avrupa ve BDT Bölgelere UDY Akımının Dağılımı % % % % % % Gelişmiş Ekonomiler 51,8 38,8 39,0 71,0 63,3 60,8 Gelişmekte Olan Ekonomiler 42,6 54, ,7 32,7 32,2 Afrika 2,8 4,1 3,9 0,4 0,9 0,9 Latin Amerika ve Karayip Adaları 14,3 19,2 20,1 6,5 9,2 8,1 Batı Asya 3,1 3,6 3,0 1,3 1,4 2,2 Güney, Doğu ve Güneydoğu Asya 22,2 27, ,6 21,0 20,9 Güneydoğu Avrupa ve BDT 5,6 6,3 7,4 4,3 4,0 7,0 Kaynak: Dünya Yatırım Raporu 2014, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü yılında %7 lik artış ile gelişmekte olan ülkeler 778 milyar ABD Doları ile UDY girişlerinin %53,6 sını sağlamıştır. UDY girişleri itibariyle en büyük giriş yapılan 20 ülkenin 10 u gelişmekte olan 3

6 ülkeler konumunda bulunmaktadır. UDY çıkışları itibariyle 2013 yılında gelişmekte olan ülkeler toplam 454 milyar ABD Doları ile UDY çıkışlarının %32,2 lik kısmını gerçekleştirmişleridir. Gelişmiş ekonomilere yapılan UDY girişleri ise, 2013 yılında 566 milyar ABD Doları ile son 10 yılın ikinci en düşük seviyesinde gerçekleşmiştir UDY akımında, ilk sırayı 188 milyar ABD Doları ile ABD almış, Çin ise 124 milyar ABD Doları ile ikinci sırada, Rusya 79 milyar ABD Doları ile üçüncü sırada yer almıştır. Türkiye ise 12,9 milyar ABD Doları tutarında UDY çekerek bu alanda önemli bir ülke konumunda olma özelliğini devam etmiştir. 2 2 Dünya Yatırım Raporu 2013, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü. 4

7 II. YILLAR İTİBARIYLA YURTDIŞINA YAPILAN DOĞRUDAN YATIRIMLAR Grafik 1 de 2009 yılından günümüze kadar Türkiye nin doğrudan yatırım stoku gösterilmektedir. Buna göre özellikle 2010 yılından sonra doğrudan yatırım stokunda önemli artış olduğu ve bu sürecin devam ettiği görülmektedir yılında doğrudan yatırım stoku sermaye pozisyonu bir önceki yıla göre %8 lik artış göstermiştir. Grafik 1: Türkiye nin Doğrudan Yatırım Stoku (Milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) 5

8 KUTU 1: Doğrudan Yatırımın Unsurları OECD tanımına göre, Doğrudan Yabancı Yatırım, bir ekonomide yerleşik bir birim tarafından (doğrudan yatırımcı) kendisinden farklı bir ekonomide yerleşik bir girişimde (doğrudan yatırım yapılan kuruluş) kalıcı bir menfaat kurulmasıdır. Bu tanımdaki kalıcı menfaat ten doğrudan yatırımcı ile doğrudan yatırım yapılan kuruluş arasında var olan uzun vadeli bir ilişkiyi ve yatırımcıya doğrudan yatırım yapılan kuruluşun yönetiminde kayda değer bir etki sağlanma olanağının anlaşılması gerekmektedir. Belirli bir ekonomide yerleşik bir girişimde diğer bir ekonomide yerleşik bir yatırımcı tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak %10 ve üzeri bir oy hakkına sahip olunması uzun dönemli bir ilişkinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. Söz konusu tanımlara göre, Doğrudan Yabancı Yatırım Pozisyonu sermaye ve borç pozisyonlarından oluşmaktadır. Sermaye pozisyonu, hissedarların fonlarının tüm unsurlarını kapsamaktadır (ellerinde bulundurdukları hisse senetleri oranında). Bu çerçevede sermaye pozisyonu, sermaye, ortaklarca işletmede bırakılan karlar, yeniden yatırılan gelir (reinvested earnings), yeniden değerlemeler ve rezerv hesaplarını kapsamaktadır. Borç pozisyonu, doğrudan yatırım ilişkisi içerisinde bulunan firmalar arasındaki krediler, depozitolar, borcu kanıtlayan senetler (debt securities), ticari krediler, makine kira sözleşmeleri, kâr payından belirli oranda yararlanma hakkı veren ve bundan başka yararlanma hakkı tanımayan senetlerden kaynaklanan borçlar ve alıcılar hesaplarını kapsar. Hazine Müsteşarlığınca yukarıda belirtilen sermaye ve borç pozisyonu kalemlerine ilişkin veriler toplanmış ve sonuçlar III. bölümde sunulmuştur. 6

9 III. TÜRKİYE NİN YURTDIŞI DOĞRUDAN YATIRIM STOKU III.1. ÜLKELER VE SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIM Hazine Müsteşarlığı kayıtlarında bulunan Türk yatırımcılardan yatırım tutarları açısından %95 ini temsil eden bir kitleye anket formu gönderilmek suretiyle yapılan anketin sonuçlarından elde edilen verilere göre, yurtdışı doğrudan yatırım stoku 2013 yılı sonu itibarıyla 33,4 Milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu tutarın 29,5 Milyar ABD Doları sermaye pozisyonundan oluşurken 3,8 Milyar ABD Doları da borç pozisyonundan oluşmuştur. Tablo 2: Yurtdışı Doğrudan Yatırım Stoku (ABD Doları) Ödenmiş Sermaye Sermayeye Eklenen Kar Rezervler Toplam Net Borç Toplam Yatırım Stoku Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) Yurtdışı doğrudan yatırım stokunun ülkeler itibarıyla dağılımına bakıldığında ilk sırayı 11 milyar ABD Doları ile Hollanda nın aldığı görülmektedir. Bu ülkeyi 5,2 milyar ABD Doları ile Azerbaycan, 1,3 milyar ABD Doları ile ABD, 1,2 milyar ABD Doları ile Almanya ve 1 milyar ABD Doları ile Malta takip etmektedir. Hollanda nın konumunda özellikle bankacılık ve finans sektöründe yapılan yatırımlar etkili olmaktadır. Hollanda, Lüksemburg ve Malta gibi ülkeler vergi avantajları nedeniyle özel amaçlı holding şirketlerinin kurulduğu ülkeler olup, buralarda kurulan holding şirketleri tarafından diğer ülkelere yapılan yatırımlar yönlendirilmektedir. Bu Rapor da yatırım yapılan ilk ülke esasına göre ayrım yapıldığından söz konusu ülkeler en fazla yatırım yapılan ülkeler arasında yer almıştır. Azerbaycan ise özellikle Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığının (TPAO) uzun yıllardır yaptığı sermaye ihraçları nedeniyle yine yurtdışı doğrudan yatırımlar açısından önemli bir ülke konumundadır. 7

10 Grafik 2: Yatırım Stokunun Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) Yurtdışı doğrudan yatırım stokunun sektörler itibarıyla dağılımına bakıldığında, en yüksek payı finans ve sigorta faaliyetleri ile onun alt kalemi olan holding şirketlerinin faaliyetleri ve parasal aracı kuruluşlarının faaliyetleri ve madenciliğin aldığı görülmektedir. Bunda özellikle Türkiye de bulunan bankaların yurtdışında kurdukları bankalar ve banka şubeleri ile büyük sermaye gruplarının oluşturduğu finansal holding şirketleri etkili olmaktadır. Madencilik sektörü ise TPAO nun faaliyetleri nedeniyle önemli bir sektör konumundadır. Yine imalat, bilgi iletişim, inşaat ve ticaret sektörleri de önemli sektörler arasında yer almaktadır. Tablo 3 de görüldüğü üzere, finans ve sigorta faaliyetlerinin 16,9 milyar ABD Doları olduğu ve bunun içerisinde yer alan holding şirketleri faaliyetlerinin ise 10,4 milyar ABD Dolarına ulaştığı görülmektedir. Madencilik sektörüne yapılan yatırımlar özellikle TPAO nun faaliyetleri nedeniyle toplam yatırım stokunun 4,4 milyar ABD Dolarını oluşturmaktadır. Yine imalat sektörü 2,7 milyar ABD Doları tutarındaki yatırım ile önemli bir sektör konumundadır. 8

11 Tablo 3: Yatırım Stokunun Sektörlere Göre Dağılımı (Milyon ABD Doları) TARIM SEKTÖRÜ A. Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık SINAİ SEKTÖRLER B. Madencilik ve Taşocakçılığı C. İmalat Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve D. E. Dağıtımı Su Temini, Kanalizasyon, Atık Yönetimi ve İyileştirme Faaliyetleri 3 2 HİZMETLER SEKTÖRÜ F. İnşaat G. Toptan ve Perakende Ticaret H. Ulaştırma ve Depolama I. Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri J. Bilgi ve İletişim K. Finans ve Sigorta Faaliyetleri Parasal Aracı Kuruluşların Faaliyetleri (Bankalar) Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Fonları (Zorunlu Sosyal Güvenlik Hariç) 2 2 Holding Şirketlerinin Faaliyetleri Diğer Finansal Hizmet Faaliyetleri L. Gayrimenkul Faaliyetleri M. Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler 3 3 N. İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri Kamu Yönetimi ve Savunma; Zorunlu Sosyal Güvenlik - - O. P. Eğitim Q. İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri - 3 R. Kültür, Sanat, Eğlence, Dinlence ve Spor S. Diğer Hizmet Faaliyetleri T. Hanehalklarının İşverenler Olarak Faaliyetleri; Hanehalkları Tarafından Kendi Kullanımlarına Yönelik Olarak Ayrım Yapılmamış Mal ve Hizmet Üretim Faaliyetleri - - U. Uluslar Arası Örgütler ve Temsilciliklerinin Faaliyetleri 1 1 Sınıflandırılamayan - - TOPLAM Borç Pozisyonu GENEL TOPLAM Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) 9

12 Grafik 3 te finans ve sigorta faaliyetlerinin (holding şirketlerinin faaliyetleri hariç) ülkelere göre dağılımı gösterilmektedir. Bu grupta, Türk yatırımcılardan özellikle Türkiye de bulunan bankalarca yurtdışında kurulan bankalar, banka şubeleri ve sigorta şirketleri bulunmaktadır. Bu tür şirketlere yüksek miktarda sermaye tahsis edilmesi gerektiğinden, yurtdışı doğrudan yatırım stokunun önemli bir bölümünü finans ve sigorta faaliyetleri sektörü oluşturmaktadır. Bu kapsamda 2013 yılında, özellikle Türkiye deki bankalarca şube ya da iştirak oluşturulması suretiyle faaliyet gösterilen en önemli iki ülkenin Hollanda ve Avusturya olduğu görülmektedir. Bu ülkeleri Almanya, Malta, Lüksemburg ve diğer ülkeler izlemektedir. Grafik 3: Finans ve Sigorta Yatırımlarının - Holding Şirketlerinin Faaliyetleri Hariç - Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) Türkiye deki büyük sermayeli şirketler tarafından yurtdışında özel amaçlı holding şirketi olarak oluşturulan iştiraklerin ülkelere göre dağılımına bakıldığında, Hollanda 5,1 milyar ABD Doları ile ilk sırada yer almakta ve bu ülkeyi Almanya, Malta ve ABD gibi ülkelerin küçük paylarla izlediği görülmektedir. 10

13 III.2. YURTDIŞI İŞTİRAKLERİN FAALİYETLERİ Yurtdışında iştiraki bulunan Türk ortaklar ile 2013 yılı için yapılan anket kapsamında yurtdışı iştiraklerin bulundukları ülkelerdeki faaliyetlerine ilişkin bazı sorular yöneltilmiş olup, anket sonuçları ülke bazında toplulaştırılmıştır. Bu kapsamda yurtdışı iştiraklerin kar/zarar durumu, Türkiye den yaptıkları ithalat, Türk ortakların yurda getirdikleri kar gibi unsurlar açısından istatistikler elde edilmiştir. Ancak söz konusu istatistikler yalnızca ankete katılan Türk ortakların sahip olduğu iştiraklerin faaliyetlerine ilişkin olup, yurtdışı iştiraklerin toplam faaliyetlerini göstermemektedir. Bununla birlikte bu istatistikler özellikle ülkeler hakkında belli eğilimler vermesi açısından yararlı görülmektedir. Grafik 4 te yurtdışı iştiraklerin kar/zarar toplamları ülke bazında gösterilmektedir. Anket sonuçlarına göre Türk iştiraklerin en fazla kar ettiği ülkelerin başında Azerbaycan, Hollanda, Fransa, Bahreyn, Malezya, İran, Avusturya ve Malta gibi ülkeler gelmektedir. Grafik 4: En Çok Kar Edilen Ülkeler (Milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) 11

14 Yurtdışı iştiraklerin özellikle ana ülke ile olan dış ticaretleri de önem taşımaktadır. Bu kapsamda, son yıllarda giderek artan Türk doğrudan yatırımlarının Türkiye nin dış ticaretine olumlu etkileri olduğu bilinmektedir. Grafik 5 te Türk ortaklı şirketlerin Türkiye den yaptıkları ithalata (Türkiye nin ihracatı) ilişkin bazı bilgiler yer almaktadır. Söz konusu bilgiler yalnızca ankete katılan firmaların belirttikleri tutarların toplamı olmakla birlikte bu bilgilerin özellikle ülkeler açısından belli bir eğilimi ortaya çıkardığı düşünülmektedir. Buna göre Türk ortaklı şirketlerce Türkiye den en çok ithalat yapılan ülkelerin başında Hollanda, İngiltere, Almanya, Fransa, BAE, Rusya ve Kazakistan gibi ülkeler gelmektedir. Grafik 5: Türkiye den Yapılan İthalat (Milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) 12

15 Grafik 6 da Türk ortakların yurtdışı iştiraklerinden Türkiye ye getirdikleri kara ilişkin bazı bilgiler yer almaktadır. Yurtdışına yapılan doğrudan yatırımların ülke ekonomileri için en önemli sonuçlarından biri de elde edilen karların bir bölümün ortaklarca yurda getirilmesi ve bu yolla döviz girişlerinin artmasıdır. En çok kar getirilen ülkelerin başında ise, Azerbaycan, Hollanda, Bahreyn, Irak, Jersey, Rusya İran ve Malta gibi ülkeler bulunmaktadır. Grafik 6: Yurda Getirilen Kar (Milyon ABD Doları) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü) 13

16 IV. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Hazine Müsteşarlığınca yapılan anket sonuçlarına göre 2013 yılı yurtdışı doğrudan yatırım stoku 33,4 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu tutarın 29,5 milyar ABD Doları sermaye pozisyonundan oluşurken 3,8 milyar ABD Doları da borç pozisyonundan oluşmuştur. Yatırım yapılan ülkeler açısından bakıldığında ise Hollanda, Azerbaycan, ABD, Almanya ve Malta nın ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Özellikle bankacılık ve holding şirketlerinin yatırımları ile madencilik sektörüne yapılan yatırımların ilk sıralarda yer alması, söz konusu ülkelerin ön plana çıkmasında etkili olmuştur. Dünya genelinde uluslararası doğrudan yatırımların önemi sürmektedir. Günümüzün bütünleşmiş ve bağımlı ekonomik koşullarının sunduğu fırsatlar ve ortaya koyduğu zorunluluklar kapsamında ülkemizden yapılan doğrudan yatırımların artışı da önem taşımaktadır. Nitekim Türk yatırımcılar tarafından yurtdışında yapılan yatırımların artmasının, şirketlerin ekonomik faaliyetlerdeki tecrübelerini artırdığı, organizasyon yapılarının gelişmesine neden olduğu, yönetim becerilerini geliştirdiği, uzun dönemde kar transferleri yoluyla ülke ekonomisine katkı sağladığı ve en önemlisi Türkiye nin ihracat potansiyelini artırdığı gözlemlenmektedir. 14