Bükme sonrasında elde edilmeye çalışılan parça şekli için geri yaylanma durumu dikkate alınmalıdır.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Bükme sonrasında elde edilmeye çalışılan parça şekli için geri yaylanma durumu dikkate alınmalıdır."

Belgin Özbey
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Bükme Sonrası Geri Yaylanma Bükme işlemi uygulanmış bir malzeme üzerinden bükme yükü kaldırıldığında, d parça bükülmüş haldeki şeklinde d kalmaz. Malzemedeki artık elastikiyet, bükülmüş durumdaki parçanın bir miktar açılmasına sebep olur. Bu olaya geri yaylanma adı verilir. Bükme sonrasında elde edilmeye çalışılan parça şekli için geri yaylanma durumu dikkate alınmalıdır. Geri yaylanma değeri bükme şartlarına, malzeme cinsine ve bükme boyutlarına bağlı olarak değişir. Ancak, değerin bulunmasında teorik yöntemlerden çok deneysel ğ y ç y verilerden yararlanılmaktadır.

Bükme sonrasında elde edilmeye çalışılan parça şekli için geri yaylanma durumu dikkate alınmalıdır.

2 Bükmesonrası geri yaylanma Elastik bükmede gerilmeler

3 σ f değeri akma gerilmesi olup, bükme momenti M f değerinden küçükse çubukta yalnızca elastik şekil değiştirme olur. Bükme momenti M f değerinden büyükse çubuğun üst liflerinde δ = 0,5 (s h) kalınlığındağ kalıcı şekil değişimineğ ş uğramışğ ş bir tabaka oluşur. Çubuğun ortasındaki (h) kalınlığındaki bölge yalnızca elastik şekil değişimine uğramış kısımdır. δ kalınlığında kalıcı deformasyona uğramış tabakalar meydana getirecek olan bükme momenti:

değişimineğ ş uğramışğ ş bir tabaka oluşur.

4 Elastik sınır üzerinde bükülmüş parçada gerilmeler

5 Elastik şekil değişimine uğramış (h) tabaka kalınlığı bulunur. Kalıcı şekil değişimine uğramış (δ ) tabaka kalınlığı bulunur.

6 Çubuk dış tabakasındaki gerilme akma sınırına eriştiğinde çubuk eğrilik yarı çapı ve olur. Hesaplanan bu eğrilik yarı çapı dış tabakadaki gerilmelerin akma sınırına henüz eriştiği, fakat dış tabakada henüz kalıcı deformasyonun olmadığı en küçük eğrilik yarı çapıdır. Eğrilik yarı çapı bükme momenti arttırılarak daha da küçültülürse alt ve üst kenarda kalıcı deformasyona uğramış tabaka meydana gelir.

tabakada henüz kalıcı deformasyonun olmadığı en küçük eğrilik yarı çapıdır.

7 M>M f momenti ile çubuk ρ < ρ f eğriliğine erişir. Bağıntı önceki denkleme benzer şekilde, ve olduğundan bulunur. Şekilüzerinde de görüleceği gibi, olduğundan,

8 elde edilir. olduğundan Eğrilik yarı çapı olur.

9 Bükülmüş parça üzerinden bükme yükü kaldırıldığında, elastik tabakadaki gerilmelerin momentleri parçayı bükme öncesi şekline getirmeye zorlar. Bunu sonucu olarak da parça eğrilik yarı çapı büyür. Bükme yükü kalktıktan sonra çubuktaki gerilme yayılışı aşağıdaki şekildeki gibi olur.

getirmeye zorlar. Bunu sonucu olarak da parça eğrilik yarı çapı büyür.

10 Kalıcı şekil değişimine uğramış tabakada meydana gelen gerilmelerin momentleri yalnızca elastik şekillenmiş tabakada ortaya çıkan gerilmelerin momentlerine eşittir. Yukarıdaki şekle göre: (ρ) eğrilik yarı çapında bükülmüş parçanın dış liflerinde (x) uzaklığındaki (λ)uzaması dikkate alınırsa: olduğundan yazılabilir.

11 (δ)kalınlığındaki tabakada uzama ile meydana gelen gerilme bulunur. (ρ) eğrilikğ yarı çapı çp ile bükülmüşş parça eğriliği ğ ğ (ρ 1 ) yarı çapına çp dönüştüğünde parçanındış tabakasında meydana gelen gerilme, olur. Parçanın (δ) kalınlığındaki tabakasında meydana gelen elastik gerilmelerin momenti (yine şekil üzerinden), ve olduğundan

dönüştüğünde parçanındış tabakasında meydana gelen gerilme, olur.

12 bulunur. (h) kalınlığındaki iç tabakada (ρ 1 )eğrilik yarı çapındaki moment, Kesitüzerindeki momentlerintoplamı sıfırdır. Buna göre : değeriyazılırsa : olur.

13 Daha önce bulunan (σ 2 )değeri yukarıdaki eşitlikte yerine yazılırsa: bulunur. Parça üzerindeki bükme yükü kalktıktan sonraki eğrilik yarı çapı (ρ 1 ) yukarıdaki dkibağıntıdan: ğ elde edilir.

14 Aşağıdaki şekilden de görüldüğü gibi bükme yarı çapının, bükme sonrası yarı çapına oranına gerii yaylanma fktöü faktörü denilmektedir. Buna göre: (ρ) değeri şu bağıntıda yerine yazılırsa Geri yaylanma faktörü için eşitliği bulunur.

15 Önce eşitliği kullanılarak elastik tabaka kalınlığı bulunur.

16 Buradan zımba kavisi (bükme kavisi) Görüldüğü gibi, uzun hesaplamalar sonucunda çok küçük Görüldüğü gibi, uzun hesaplamalar sonucunda çok küçük değerde bir geri yaylanma bulunmuştur. Burada malzemenin fazla esnek olmamasının da rolü büyüktür.

hesaplamalar sonucunda çok küçük değerde bir geri yaylanma

17 Geri yaylanma büyük oranda bükmede uygulanan yönteme bağlıdır. ğ Bükmede iki yöntem kullanılmaktadır. Birinci uygulamada d abkant pres işlerinde kullanıldığı ld ğ gibi, bükülen parçanın büyük bir kısmı zımba ve kalıp içerisinde değildir. Malzeme, kalıp çeneleri üzerinde yalnızca bükme zımbası etkisi ile bükülür. Buna serbest bükme denir. İkinci yöntemde parça tümü ile kalıp vezımba ikilisi arasında dh daha büyükük kuvvetlerle l sıkıştırılarak k (ütülenerek çaplanarak) ül l k) bükülür. Buyönteme çaplama bükmesi denilmektedir.

değildir. Malzeme, kalıp çeneleri üzerinde yalnızca bükme zımbası etkisi ile bükülür. Buna serbest bükme denir.

20 Serbest bükmede geri yaylanma, malzeme dayanımına, r/s oranına, bükme açısına ve bükmenin V veya U şeklinde olmasına bağlıdır. Serbest bükmedeki ki geri yaylanma açısının bulunması ii için şu bağıntılar önerilmektedir: Serbest V bükmede : Serbest U bükmede :

Serbest bükmedeki ki geri yaylanma açısının bulunması ii için şu

21 Geri yaylanma

22 Serbest V bükmede geri yaylanma kat sayısının hesaplanması için aşağıdaki bağıntı önerilmiştir. Bağıntıdaki (M) bükme momenti, parçayı bükmek için gerekli en küçük bükme kuvvetinden hesaplanır.

23 Örnek : 1mmkalınlığında Ust 1230 çelik sac, bükme sonrasında r i =5mmyarı çapında çp olması istenmektedir. Şerit genişliği b=40mm, σ b =33kg/mm 2 ve kalıp çeneleri açıklığı w=40mmdir. Geri yaylanma katsayısını ve zımba kavisini bulunuz. r=5,5 0,74 0,5 = 4,85 mm bulunur.

24 Geri yaylanma katsayısının daha kolay yoldan belirlenebilmesi için Geri yaylanma katsayısının daha kolay yoldan belirlenebilmesi için düzenlenmiş grafikler de bulunmaktadır.

28 Yararlanılan Kaynaklar: 1- Pres İşleri Tekniği Cilt-3 TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın no: MMO/308/2 2- Makine Teknolojisi, Bükme Kalıpları-1, MEGEP, Ankara-2006

Benzer belgeler

BÜKME. Malzemenin mukavemeti sınırlı olduğu için bu şekil değişimlerini belirli sınırlar içerisinde tutmak zorunludur.

BÜKME. Malzemenin mukavemeti sınırlı olduğu için bu şekil değişimlerini belirli sınırlar içerisinde tutmak zorunludur. BÜKME Bükme işlemi bükme kalıpları adı verilen ve parça şekline uygun olarak yapılmış düzenlerle, malzeme üzerinde kalıcı şekil değişikliği meydana getirme olarak tarif edilebilir. Bükme olayında bükülen