TÜRK MİMARLIK TARİHİ

Transkript

1

2 düzen ve anlam

3 düzen ve anlam Bartolomeu Velho,1568

4 düzen ve anlam

5 düzen ve anlam

6 düzen ve anlam

7 düzen ve anlam

8 düzen ve anlam

9 düzen ve anlam

10 ideal olanı bulmak

11 ideal olanı bulmak Bu dünya benim tasarımımdır. Arthur Schopenhauer tasarım düşünce dünya görüşü inanç kavrayış + malzeme --- üretim resim heykel müzik mimari vs..

12 islamiyet türklerin orta asya kökenleri ve islamiyetle kesişim kültürel alanının genişlemesi/karşılaşmalar etkileşim ve büyüme

13 islamiyet Medine de ilk evre - Emeviler - Abbasiler türklerin orta asya kökenleri Göktürkler - Uygur kağanları islamiyetle kesişim Karahanlılar - Gazneliler kültür alanının genişlemesi/karşılaşmalar Büyük Selçuklu Devleti - Anadolu Selçukluları - Beylikler etkileşim ve büyüme Osmanlı İmparatorluğu

14 ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ ORHUN VADİSİ 2004 te UNESCO Dünya miras Listesi ne girmiştir. Hun, Göktürk, Uygur, Moğol imparatorlukları bu vadi etrafında gelişme göstermiştir.

15 ORHUN VADİSİ Orta Asya hakim bozkırlar, iklim kouşşları yarı göçebe yaşam tarzını getirmiştir. Mevsimlere göre yazlık-kışlık olarak belli yerleşim yerleri vardır. Hayvancılık yaşam faliyetinin temelini oluşturur.

16 TÜRKLERİN EN ESKİ BARINAĞI ÇADIR Kolay taşınabilen, çabuk kurulabilen çadırlar göçebe yaşam tarzının barınma öğesidir. Silindirik gövde ve konik örtüden oluşur. Üst örtünün ortası deliktir, gün ışığından fayda ve içeride ateş yandığında duman çıkışı sağlanır. Ahşap iskelet keçe ile örtülür.

17 TÜRKLERİN EN ESKİ BARINAĞI ÇADIR

18 ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ GÖKTÜRKLER ( ) Tarihte ilk türk adını kullanan devlettir, Asya hunları soyundan gelir. Orta Asyadaki tüm Türk kavimleri devlet halinde birleşmiştir. Tarım, madencilik, hayvancılık yapılır. Bey ler şeklinde, Orda larda yaşarlar. Orda, çadır ve otağıdan oluşan karargahlardır. Orhun Vadisindeki dikili taş kitabeler, türk tarihinin en eski yazılı metinleridir. Hükümdar Kültigin in başı heykeli Türk heykel sanatının önemli eserleri bu dönemde görülür.

19 GÖKTÜRKLER Balbal:Kahramanların yendiği düşmanların heykeli Tengricilik inanışı hakimdir. Tek tanrı inancı vardır, gök baba,toprak ana ve koruyucu ruhlar inancın temelini oluşturur.

20 ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ UYGURLAR ( ) Başlangıçta göktürklere bağlı iken, daha sonra onların yerine geçerek bağımsız devlet oldular. Yerleşik düzende surlarla çevrili kentler inşa etmişlerdir. HOÇO KENTİ Uygur Devletinde kışlık başkenttir. Kareye yakın planlı surlarla çevrilidir. Malzeme kerpiç,taş ve tuğladır. Sur dışında 7 kat hendek bulunur. Sur içinde mezarlar ve kubbeli yapılar bulunur.

21 İSLAM KOZMOLOJİSİ VE MİMARLIĞA YANSIMALARI birlik teklik geçicilik gerçeklik yalınlık denge düzen cami mescid kıble mihrap harim sahın minber mahfil şadırvan kronoloji Hz.Muhammed - Dört halife devri - Eemevi devleti - Abbasi Devleti - Selçuklu Devleti - Osmanlı Devleti

22 EMEVİLER DÖNEMİ Merkezi Suriye-Şam dır, İslamiyet anlayışının benimsenmesi ve yayılmasıyla önemli mimari örnekler verilir, Orta Asya,Kuzey Afrika ve İspanya ya kadar uzanarak, İslamiyeti yayılmasına ve yeni senezler oluşmasına yol açar,

23 EMEVİLER Şam Emeviye Cami Kilise kalıntıları üzerine yapılmıştır, döneminin en gösterişli yapısıdır.

24 EMEVİLER Şam Emeviye Cami Kıble duvarına paralel üç sahınlı plan şeması Mihraba yapılan vurgu: mihrap ekseni dikey bir sahın ile kesilerek çatısı yükseltilmiş ve kesişim yerine kubbe yapılmış İç/dış ayrımı - geçişler: Önde revaklarla çevrili avlu

25 EMEVİLER Seydi Ukba Cami, Tunus-Kayrevan

26 EMEVİLER Seydi Ukba Cami, Tunus-Kayrevan mihraba dik uzanan 17 sahın mihraba yapılan vurgu: kubbe ve üst örtüde yükselme iç/dış ayrımı - geçişler: önünde revaklarla çevrili avlu

27 ABBASİLER DÖNEMİ Merkez Şam dan, Bağdat a geçer, Sasani devleti (İran) ile etkileşim, Samarra kenti, 1 milyon nüfusu ile dönemin metropolüdür.

28 ABBASİLER DÖNEMİ Samarra Ulu Cami, Irak m. x 156m. boyutlarında dönemin en büyük dini yapıtı, Günümüze yalnızca etrafını çeviren tuğla duvarlar ve minaresi kalmıştır. Dış duvarlar yuvarlak kuleler ile çevrilmiş/savunma amacı, Malviye denilen spiral minare 2,50m. genişlikte rampalara sahip, Minare yüksekliği 53m. dir.

29 Düz çatıya sahip olduğu, kirişlerin kemersiz olarak doğrudan 8 köşeli ayaklar üzerine inşa edildiği tahmin edilir. Mihrap duvarına dik 25 sahını vardır. plan Samarra camii rekonstrüksüyonu

30 ABBASİLER DÖNEMİ Tolunoğlu Cami, Mısır-Kahire, 877 Mısır da ilk türk devlet kurucusu Tolunoğlu Ahmet yaptırmış, Kerpiç ve tuğla malzeme kullanılmıştır.

31 Tolunoğlu Cami, Mısır-Kahire, 877 Samarra camileri plan tipindedir, Kale karakteri göstermez, Mimare taş kaide üzerinde tuğladan spiral şeklinde yükselerek inşa edilmiştir.

32 ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ VE İSLAM Türklerin 8yy da Abbasi halifelerinin orduları arasında yer almaya başlaması, süreç içinde ordunun tamamının Türkleşmesi ile kültürel etkileşim başlar. 10.yy da Türkler Müslümanlığı benimseyerek ilk Türk-İslam devletini kurmuştur. KARAHANLILAR ( ) Buhara alındıktan sonra devlet İslamiyeti resmi olarak kabul etmiştir. Türklerin İslam ve sanatları ile karşılaşması bundan sonradır.

33 Hazara cami (10.yy sonu,buhara) İlk camiler tamamen kerpiçten yapılmıştı. Hazara Camisi kerpiç ve tuğla birlikte kullanılan ilk örnek, duvarlar kerpiç, payeler ve orta kubbeyi taşıyan taşıyan kemerler tuğladandır. İran ve Iraktaki cami mimarilerinden farklı olarak, merkezi plan şeması görülür. 14.yy Osmanlı mimarisi camilerine benzerlik gösterir. KARAHANLILAR

34 Talhatan Baba Cami, 12.yy, Merv yakınları Tamamı tuğladan yapılmış, 18m. x 10m. boyutlu dikdörtgen planlı, Tek kubbeli, Yanlara doğru küçük tonozlorla genişletilmiş, Cephelerde nişlerle hareketlilik, Cephede tuğla dizilimi ile mimari süslemeler bulunur. KARAHANLILAR

35 Mescid-i Cuma Cami, 1127 KARAHANLILAR

36 Namazgah cami mihrabı, 1119 Car Kurgan minaresi, 1108 KARAHANLILAR

37 Ayşe Bibi Türbesi, 13.yy, Kazakistan-Talas Sultan kızı aynı zamanda hakan eşi olan Ayşe Hatun için yapılmış/ gösterişli bir örnek, Yapıda, Süslü ve kalın köşe sütunlar, Dar ve derin portal nişi, Bütün cephelerde renkli tuğla ile süslemeler bulunur. KARAHANLILAR

38 KERVANSARAYLAR Türk mimarisindeki en eski kervansaraylar bu dönemde, RİBAT adı verilir, Önemli ticaret yolları üzerine güvenlik ve konaklama amacı ile yapılır. RİBAT-I MELİK, 1078, Buhara-Semerkant Ticari açıdan önemli bir konumda, kare planlı 86m x 86m yapı, ortada kubbe etrafında tonoz örtülü odalar sıralanmış, Son kazı çalışmalarında mekanı örten kubbe planı ortaya çıkarılmış, Sekizgen plan üzerinde yükselen kubbe taşıtycı sistem özelliği olarak ilk örnek. Yapı gelecek mimari eserlere örnek olması bakımından önemli bir eser haline geliyor. KARAHANLILAR

39 Tamamı kerpiçten yapılıp, üzeri tuğla ile kaplanmış, Günümüzde sadece güney duvarı bulunuyor, cephe tuğla yarım silindirlerle düzenlenmiş, bunlar üzerinde iç içe geçmiş sivri kemerler bağlanmış, KARAHANLILAR

40 Cephenin tam ortasında yükselen portal/kapı 12m x 15m, Dönem mimarisinde taç kapıların ilk örneğini oluşturuyor. Selçuklular ve osmanlılarda da aynı düzen kullanılmaya devam edilecek. KARAHANLILAR

41 EYVANLI KERVANSARAY ÖRNEKLERİ KARAHANLILAR

42 Karahanlılar devri, Türk mimarlık ve sanatının bilinen ilk sentezinin yapıldığı dönemdir, Daha önce yerleşik düzene sahip olan Türkler, İslam ile etkileşim sonucu yeni yapı türleri ortaya çıkar, Dinsel yapılar devrin Arap mimarisinden farklı olarak, Orta asya kültürü ile İslam anlayışının sentezini oluşturur. Düz dam yerine kubbe ve tonoz kullanılmış, kerpiç ve tuğla ile konstrüktif ve estetik mimari eserler ortaya konmuş, Taç kapılar bu dönemde ortaya çıkmış, Avlulu planlar ve eyvanlar Türk mimarisine eklemlenmiştir. Bu özellikleriyle kendinden sonra gelecek dönemleri büyük ölçüde etkileyecektir. KARAHANLILAR

43 GAZNELİLER ( ) Merkezi Afganistan, bugünkü İran ve Pakistan ı kapsayan kısa süreli bir imparatorluk, Afganistan ın devamlı savaşa mağruz kalması eserlerin yok olmasına neden olur.

44 LEŞKERİ BAZAR ULU CAMİ 12.YY SONLARI Güney Afganistan, Bust harabelerinde yer alır, Surlara dayalı olarak yapılmıştır, Mihrapa paralel 2 nefli sade bir yapıdır, İklim sebebiyle yanlara ve avluya açıktır, Mihrabın önündeki 2 nef genişliğinde kubbe taşıyıcı sistem açısından önemli gelişmedir. GAZNELİLER

45 LEŞKERİ BAZAR SARAYI 11.YY Tüm yapı yüksek duvarların çevrelediği dikdörtgen plan içinde yer alır. Temelde tuğla, duvarlarda kerpiç kullanılmıştır, Ortada büyük bir avlu bulunur, Avlunun etrafında 4 eyvan vardır. Karahanlılardan gelen bu plan şemasının düzenli ve sistemli olarak kullanıldığı en gelişmiş örnektir. Kuzey eyvanı tören salonuna bağlanır daha yüksek ve geniştir, Doğu ve batı eyvalarının köşelerine harem odaları gizlenmiştir. GAZNELİLER

46 İSLAM MİMARLIĞI ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ BÜYÜK SELÇUKLU DÖNEMİ ANADOLU SELÇUKLULARI BEYLİKLER OSMANLI İMPARATORLUĞU CUMHURİYET MİMARLIĞI