VERGİ TEORİSİ NEDİR? Vergilendirmede dört temel: -Vergi teorisi -vergi hukuku -vergi tekniği -ulusal ve uluslararası vergi sistemi

Transkript

1 VERGİ TEORİSİ NEDİR? Vergilendirmede dört temel: -Vergi teorisi -vergi hukuku -vergi tekniği -ulusal ve uluslararası vergi sistemi Vergi, tüm gerçek ve tüzel kişilerin doğal ortağı olan devletin ekonomik ve sosyal hayata müdahalesinin en etkin aracıdır. VERGİ TEORİSİ NEDİR? Vergi teorisi, vergi maliyetinin ve verginin kimler tarafından devlete ödendiğinin tespiti olarak tanımlanabilir. Vergi politikasında ise, sosyal ve ekonomik amaçların gerçekleştirilmesi bakımından kullanılan iki yönlü bir gelişme mevcuttur. 1

2 VERGİNİN N TANIMI David Ricardo: Vergi bir ülkenin sanayisinden ve toprağından sağlanan hasılanın devlet emrine verilen kısmıdır. Bu kısım sonunda daima ulusun sermayesinden veya gelirinden ödenir Gaston Jeze: Vergi belirli bir hizmet karşılığı olmamak ve geri verilmemek üzere kamu harcamalarını karşılamak amacıyla fertlerden cebir yolu ile alınan bir paradır. VERGİNİN N TANIMI Abba Lerner: Vergilendirmenin amacı gelir sağlamak değil, yükümlünün elinde daha az para bırakmaktır. 2

3 1982 Anayasası (Madde 73) Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır Anayasası (Madde 73) 1- Verginin amacı kamu giderlerini karşılamaktır, 2- Verginin miktarı ödeyenin mali gücü ile orantılı olacaktır, 3- Vergi ancak kanunla alınacaktır. 3

4 VERGİNİN N TANIMI Vergi, devletin veya devletten aldığı yetkiye dayanan kamu tüzel kişilerinin geniş anlamdaki kamusal faaliyetlerinin gerektirdiği harcamaları karşılamak ya da kamusal görevlerin gereklerini yerine getirmek amacıyla ve yasal esaslara uymak kaydıyla hukuki cebir altında gerçek ve tüzel kişilerden alınan para tutarlarıdır. VERGİNİN ÖZELLİKLERİ 1. Vergilendirme Yetkisine Sahip Kuruluşlarca Alınır. 2. Önceden Belirlenmiş Kurallara Göre Gerçek ve Tüzel Kişilerden Alınır. 3. Karşılıksız Bir Ödemedir. 4. Hukuki Cebre Dayanarak Alınmaktadır. 5. Para ile Ödenir. 4

5 VERGİNİN N FONKSİYONLARI MALİ FONKSİYON EKONOMİK FONKSİYON SOSYAL FONKSİYON VERGİNİN MEŞRUİYETİNE İLİŞKİN TEORİLER Verginin fayda teorisine göre açıklanması (17. yüzyıl- Sosyal sözleşme teorisi) aa) Vergiyi Hizmet Bedeli Sayan Görüş (Değişim Görüşü): John Locke ab) Vergiyi Sigorta Primine Benzeten Görüş Montesquieu (1743-Kanunların Ruhu) : Devlet gelirleri, her yurttaşın malının güvenliği sağlamak ya da bundan istediği biçimde yararlanmak üzere malından verdiği bir kısımdır. John Locke: Devletçe korunan herkes bunun bedelini kendi mülkünden ayırdığı bir kısmı ile ödemelidir. ac) Vergiyi Genel Giderlerin Karşılığı Sayan Görüş 5

6 VERGİNİN MEŞRUİYETİNE İLİŞKİN TEORİLER Verginin Ödeme Gücüne Göre Açıklanması ba) En Az Geçim İndirimi uygulaması -Matrahtan Indirim: Mükellefin gelirinden en az geçim indirimi miktarının düşülmesi ve kalan kısmın vergilendirilmesidir. -Vergiden Indirim(Dekot): Mükellefin vergilendirilecek gelirinin, vergi tarifesine göre vergisi bulunmakta, sonra en az geçim indirimi miktarının tarifeye göre bulunan vergisi gelir üzerinden hesaplanan vergiden düşülmektedir. -Bölme(Katsayı) Yöntemi: Aile geliri ailenin birey sayısına bölündükten sonra vergilendirilmektedir. Verginin Ödeme Gücüne G Göre G AçıklanmasA klanması bb) Ayırma Nazariyesi gelir kaynaklarının sınıflandırılarak emek ve sermaye gelirlerine farklı vergi oranları uygulanma, her iki tür gelir aynı oranda vergilendirildikten sonra sermaye gelirlerinden ek vergi alınması, emek gelirlerine indirim uygulanması bc) Vergide Artan Oranlılık 6

7 TEK VERGİ GÖRÜŞÜ 1-Araziden Vergi Alınması: Fizyokratlara göre, tek üretken sektör tarımdır ve sadece tarımdan tek bir vergi alınmalıdır. 2-İlk Maddenin Esas Alınması: Thiers, vergilendirilmiş olan maddelerin girdi olarak kullanılması sonucu üretilen ürünleri kullananların vergileri yükleneceğini ve yükün tüm topluma yansıyacağını savunmuştur. 3-Gelirin Esas Alınması: Bazı sosyalist ekonomistler sadece tek global gelir vergisi alınması gerektiğini savunmuşlardır. 4-Arazideki Değer Artışlarının Esas Alınması: Henry George, Toprak rantından vergi alınmasını öngörür. 5-Enerjinin Esas Alınması: M.Schuller e göre tek vergi için en uygun unsur, enerji kaynaklarıdır. 6-Sermayenin Esas Alınması: E.Girardin ve Menier e göre sermayeden alınacak tek bir vergi daha faydalı olacaktır. VERGİLER LERİN N SINIFLANDIRILMASI 1-Konuları Bakımından Vergiler: a-gelir Üzerinden Alınan Vergiler: Kaynak Kuramı Safi Artış Kuramı aa-gelir Vergisi: Gerçek kişilerin bir yıl içinde elde ettikleri gelir ve kazançların toplamı üzerinden vergi mükelleflerinin kişisel ve ailevi durumları göz önüne alınarak artan oranlı tarifeye göre alınan sübjektif dolaysız bir vergidir. ab-kurumlar Vergisi: Vergilemede gerçek kişiler dışındakilerin gelirlerinin esas alınması durumunda kurumlar vergisi söz konusu olur. Kurumlar vergisi objektif ve dolaysız bir vergidir. 7

8 b-servet Üzerinden Alınan Vergiler: Servet, bir gerçek veya tüzel kişinin belirli bir zamanda sahip olduğu bütün iktisadi değerlerin toplamıdır. Servet vergileri, servet unsurunun kapsamına göre genel servet vergileri ve özel servet vergileri olarak ikiye ayrılmaktadır. Uygulamada servet vergileri Servetin kendisinden alınan vergiler Servetin transferinden alınan vergiler Servetin değerindeki artıştan alınan vergiler 8

9 ba-emlak Vergisi: Gerçek veya tüzel kişilerin mülkiyetinde bulunan bina ve arazilerden alınan özel nitelikte bir servet vergisidir. bb-motorlu Taşıtlar Vergisi: Taşıtların mülkiyeti dolayısıyla alınan bir vergidir. bc-veraset ve Intikal Vergisi: Veraset yoluyla veya başka şekilde karşılıksız olarak bir kişiden diğer bir kişiye intikal eden menkul veya gayrimenkul mallar üzerinden alınan bir vergidir. bd-taşıt Alım Vergisi: Motorlu taşıtların kazanımı sırasında alınan bir vergidir. c-harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler: Harcama vergileri, gelirin veya servetin tüketim amacıyla elden çıkartılması yani harcanması nedeniyle alınan vergilerdir. Harcama vergileri; genel harcama vergileri ve satış vergileri olarak ikiye ayrılır. - Genel harcama vergilerinde kişilerin yapmış oldukları harcamalar dönem sonunda hesaplanarak vergilendirilir.örnek; Nakit Akışı Vergisi. - Satış vergileri çeşitli mal ve hizmetlerin üretim-tüketim sürecinin herhangi bir aşamasında uygulanmaktadır. 9

10 Satış Vergilerinin SınıflandS flandırılması Genel satış vergileri: Tüm mal ve hizmetleri vergilendirir. Özel satış (tüketim) vergileri: Sadece belirli mal ve hizmetleri vergilendirir. Genel Satış Vergilerinin Sınıflandırılması 1- Yayılı muamele vergileri: Mal ve hizmetlerin üretiminden tüketimine kadar geçen sürecin her aşamasında (imalat, toptan satış ve perakende satış) ayrı ayrı vergilendirildiği vergilerdir. * En önemli yayılı muamele vergisi, KDV dir. 2- Toplu muamele vergileri: Üretimden tüketime kadar geçen sürecin yalnızca bir aşamasında alınan vergilerdir. Malların üreticiler tarafından satışı esnasında alınıyorsa üretim (istihsal) vergileri, toptan satış aşamasında alınıyorsa toptan satış vergisi, perakende satış aşamasında alınıyorsa perakende satış vergisi adını alır. 10

11 2-Dolaylı yada Dolaysız z Olmaları Bakımından Vergiler: a-dolaysız Vergiler b-dolaylı Vergiler 3-Matrahlarına Göre G Vergiler: Advalorem vergiler Spesifik vergiler 11

12 4-Tarifelerine Göre G Vergiler: Artan oranlı vergiler Düz (sabit) oranlı vergiler Azalan oranlı vergiler 5- Şahsilik İlkesine Göre Vergiler: Şahsi Vergiler Gayrişahsi (Nesnel) Vergiler 6- Genel Vergiler-Özel Vergiler Ayırımı 7- Ayni-Nakdi Vergiler 12

13 1. ADALET İLKESİ ADAM SMITH VERGİLEME İLKELERİ - BİR ÜLKE VATANDAŞLARI, ÖDEME GÜÇLERİ İLE ORANLTILI OLARAK DEVLET HARCAMLARININ FİNANSMANINA KATILMALIDIR. - VERGİLER 3 TEMEL KAYNAK ÜZERİNDEN ALINIR; a) Doğal Kaynaklar ve Toprağın Geliri b) Kar Üzerinden c) Ücretler Üzerinden VERGİ BU KAYNAKLARIN BİRİ ÜZERİNDEN ALINIYORSA BU ADALETSİZDİR. 2. KESİNLİK İLKESİ - BİREYİN ÖDEMEK ZORUNDA OLDUĞU VERGİ KEYFİ OLMAMALI - ÖDEME ŞEKLİ - ÖDEME MİKTARI - ÖDEME ZAMANI, AÇIK OLARAK TESPİT EDİLMELİDİR. ADAM SMITH VERGİLEME İLKELERİ 3. UYGUNLUK İLKESİ - VERGİ, MÜKELLEF İÇİN EN UYGUN ZAMANDA TAHSİL EDİLMELİDİR. 4. İKTİSADİLİK İLKESİ - TOPLANAN VERGİ İLE DEVLET HAZİNESİNE GİREN MİKTAR BİRBİRİNDEN ÇOK FARKLI OLMAMALIDIR. - VERGİ TOPLAMA MALİYETİ DÜŞÜK OLMALIDIR. 13

14 OPTİMAL VERGİLEME İLKELERİ 1. ADALET İLKESİ 2. GENELLİK İLKESİ 3. İSTİKRAR İLKESİ 4. TARAFSIZLIK İLKESİ 5. ETKİNLİK İLKESİ 6. BASİTLİK İLKESİ 14