SORULARLA 4857 SAYILI İŞ YASASI

Transkript

1 i Yargıtay Kararları Işığında SORULARLA 4857 SAYILI İŞ YASASI PROF. DR. A. MURAT DEMİRCİOĞLU Genişletilmiş 3. Baskı İstanbul, 2014

2 ii Yayın No. : 3127 Hukuk Dizisi : Bası Ağustos 2014 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı -Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 iii ÖNSÖZ 4857 sayılı yasa 11 yıldan bu yana uygulanmaktadır. Bu yasaya özellik veren, yasanın doğuş dinamiğini etkileyen önemli kurumlardan biri olan iş güvencesi, işin düzenlenmesi ve esneklik, iş sağlığı ve güvenliği konularında ise gerek bilimsel gerekse yargısal öğretide görüşler somutlaşmaktadır. Özellikle yasanın iş güvencesine ilişkin düzenlemeleri konusunda Yargı kararları uygulamayı yönlendirmekte, bu anlamdaki kimi kavram ve kurumlara büyük ölçüde açıklık getirmektedir. Böylece sosyal taraflar iş yasası ile yapılan değişiklikler ve öngörülen yeni kavram ve kurumlarla bilimsel görüşler ve yargısal kararlar doğrultusunda daha yakınen tanışmaya başlamışlardır. İşte bu çalışma bu bağlamdaki düşüncenin ürünüdür. 1. baskısı 2007 yılında, 2. baskısı 2008 yılında yapılan ve kısa sürede tükenen kitabın 3. baskısında yasanın yürürlüğe girmesi sonrasındaki 11 yıllık bilimsel ve yargısal öğretideki görüşler bir ölçüde toparlanmıştır. Ayrıca 4857 sayılı yasa sonrası, yasada yapılan değişiklikler, örneğin 5763 sayılı Yasa, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası, 6089 sayılı Borçlar Yasası, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasasında olduğu gibi yeni yürürlüğe konan düzenlemeler de uygulamaya bu bası ile tanıtılmak istenmektedir. Belirtmeliyiz ki, bu yapıtta elden geldiğince akademik tartışmalardan uzak durulmuş, daha çok uygulamaya yön veren yargı kararlarına olabildiğince çok yer verilmiş, özellikle önemli görülen kurumlar ve kavramlar için kimi Yargıtay kararları önemli ölçüde aynen aktarılmıştır. Ancak yine de tarafımızca bilimsel titizlikle ve ön yargısız bir şekilde yeri geldiğinde bu yasa ile öngörülen kurum ve kavramların uygulamacılar için önemli olanları hakkında bilimsel görüşler de ve fakat kalın çizgilerle değerlendirilmiştir. Diyebiliriz ki bu kitabın 3. baskısı ile yasanın yürürlüğe girmesinden sonra yayınlanan Sorularla Yeni İş Yasası çalışması ile yine 2007 ve 2008 yıllarında yayınlanan Yargıtay Kararları Işığında 4857 Sayılı İş Yasası adlı kitabımız güncellenmiş ve büyük ölçüde genişletilmiştir. Genişletilmiş ve güncellenmiş 3. baskının hazırlanmasında yardımcı olan Dr. Hasan Ali KAPLAN, Yrd. Doç. Dr. Sema AYDIN, Yrd. Doç. Dr. Gökmen GÜN- DOĞDU ve Arş. Gör. Sergül TÜRKOĞLU na içtenlikle teşekkür ediyorum. Kitabın basımını büyük bir titizlikle gerçekleştiren Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin yöneticisi Seyhan Satar a teşekkürü borç bilirim. Prof. Dr. A. Murat DEMİRCİOĞLU İstanbul

4

5 v İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III İÇİNDEKİLER... V KISALTMALAR...IX İŞ YASASININ KAPSAMI Türkiye deki Çalışma Yaşamına İlişkin Yasalar ile Öteki Hukuk Kaynakları Hangileridir? Sayılı İş Yasasının Konusu Nedir? İş Yasasının Uygulama Alanı Belirlenmiş midir? Çırak Kimdir? Çıraklar Hakkında Hangi Yasa Hükümleri Uygulanır?... 9 İŞ HUKUKUNUN UYGULANACAĞI KİŞİLER VE YERLER İşçi Kimdir? İşveren Kime Denir? İşveren Vekili Kime Denir? Alt İşveren-Asıl İşveren İlişkisi Nedir? İşyeri Nedir? İşyerinin Bildirilmesi Yükümlülüğü Var mıdır? Yasada Yer Alan Eşit Davranma İlkesi ve Cinsiyet Ayrımı Yasağı Neyi Öngörmektedir? Sayılı İş Yasası İşyerinin veya Bir Bölümünün Devri Konusunda Nasıl Bir Düzenleme Yapmıştır? Geçici Süreli (Ödünç) İş İlişkisi Nedir? Bu İlişki Nasıl Sağlanır? Hükümleri Nelerdir? İŞ SÖZLEŞMESİ İş Sözleşmesi Nedir? Sürekli-Süreksiz İş Nedir? İş Sözleşmelerinde Deneme Süresi Öngörmek Zorunlu mudur? Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmelerinden Ne Anlaşılır? Kısmi Süreli (Part-Time) İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır? Mevsimlik İşlerde Ne Tür Bir İş Sözleşmesi Yapılmaktadır? Çağrı Üzerine Çalışma Ne Demektir? İş Sözleşmesinin Yapılması İçin Yazılılık Bir Koşul mudur?... 67

6 vi 22- İş Sözleşmesi Yapma Özgürlüğünün Sınırları (Engelli, Eski Hükümlü ve Terör Mağduru Çalıştırma Yükümlülüğü ve Ayrımcılık Yasağı) Nelerdir? İş Sözleşmesinin Yapılmasının Yasaklandığı Durumlar Nelerdir? İşçinin İşverene Karşı Rekabet Etmeme Borcu Var mıdır? İŞ YASASINDA ÜCRET Ücret Nedir ve Kaç Şekilde Ücret Belirlenir? Ücret Çeşitleri Nelerdir? İkramiye Nedir? Prim Nedir? Komisyon Ücreti Nedir? Yüzde Usulü Ücret Nasıl Hesaplanır? Kârdan Pay Alma Şeklinde Belirlenen Ücretten Ne Anlaşılır? Çıplak Ücret, Giydirilmiş Ücret Nedir? Ücret Hesap Pusulası Nedir? Ücret Borcu Nasıl, Kime, Nerede, Ne Zaman Ödenir? Avans Nedir? Asgari Ücret Nedir? Asgari Ücret Kuralına Uymama Halinde İşçinin Hakları Nelerdir? Bu Durumda Cezai Yaptırım Sözkonusu Olur mu? Ücrette Zamanaşımı Nedir? Hafta Tatilinde, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Ücret Nasıl Ödenir? Hafta Tatili, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde İşçinin Çalıştırılmasında Ücret Nasıl Ödenecektir? Geçici İfa İmkânsızlığında Ücret Nasıl Belirlenir? Geçici İfayı Kabul İmkânsızlığında Ücret Nasıl Belirlenir? Askerlik veya Yasal Ödev Nedeniyle İşten Ayrılanların Tekrar İşe Alınmalarının Koşulları Nelerdir? Ücretten Yapılan Ceza Kesintisi Nedir? Nasıl Uygulanır? Ücretin Haczi, Devredilmesi, Takası Mümkün müdür? İş Yasası Ücretin Zamanında Ödenmemesinde Yaptırım Öngörmüş müdür? İşverenin Ödeme Aczine Düşmesi Ne Demektir? Sonuçları Nelerdir? İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ VE SONUÇLARI İş Sözleşmesi Fesih Yolu Dışında Nasıl Sona Erer? İş Yasasında İş Sözleşmesinin Feshi Hangi Hükümlerde Düzenlenmiştir? İş Sözleşmesinin Feshinde Feshi İhbarın Koşulları ve Şekli Nelerdir? Sözleşmenin Feshinde Bildirim (Süreli Fesih) Nedir? İş Güvencesinden Ne Anlaşılır, Kapsamı Ne Olabilir?

7 vii 53- İş Güvencesi Avrupa Topluluğu Ülkelerinde Uygulanmakta mıdır? Ayrıca, Uluslararası Kuruluşlar Bağlamında İş Güvencesi İçin Neler Söylenebilir? İş Yasasının İş Güvencesine Yönelik Düşünceleri Hangi Maddelerde Yer Almıştır? İş Güvencesinin Yer İtibarıyla Kapsamında Hangi İşyerleri Yer Alacaktır? İş Güvencesinin Kapsamında Hangi İşçiler Yer Alır? İş Güvencesi İçin Öngörülen İşyeri ve İşçiye İlişkin Koşullar Birlikte mi Değerlendirilecektir? Feshin Geçerli Nedene Dayandırılması Ne Demektir? Feshin Son Çare Olması (Ultima ratio) İlkesi Ne Demektir? Fesih İçin Geçerli Neden Oluşturmayacak Durumlar Söz Konusu mudur? İşçinin Yetersizliğinden Doğan Nedenlerden Ne Anlaşılabilir? İşçinin Davranışlarından Kaynaklanan Fesih Nedenleri Ne Olabilir? İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan Geçerli Fesih Nedenleri Nelerdir? İş Yasasına Göre İş Sözleşmesinin Feshinde Usul Öngörülmüş müdür? İşçinin Savunma Yapmasının Koşulları Nelerdir? İşçi Fesih Bildirimine İtirazı Nasıl Yapar? Geçersiz Nedenle Yapılan Feshin Sonuçları Nelerdir? Feshin Geçerli Sayılması Ne Gibi Sonuçlar Doğurur? Çalışma Koşullarında Değişiklik İle Sözleşmenin Feshi Arasındaki Bağlantı Nedir? Yeni İşverenin Sorumluluğundan Ne Anlaşılır? İşçinin ve İşverenin Süresiz Feshi İhbarı Ne Demektir? İşçiye Süresiz Feshi İhbar Hakkı Veren Haklı Nedenler Nelerdir, Nasıl Kullanılır? İşverene Süresiz Fesih Hakkı Veren Haklı Nedenler Nelerdir, Nasıl Kullanılır? İşveren Fesih Bildiriminde Haklı Nedenleri Göstermek ve Bu Nedenleri İspat Etmek Durumunda mıdır? İşçi ve İşverenin Sözleşmeyi Süresiz İhbarla Feshi Belirli Süreye Bağlı mıdır? Yasada İş Arama İzni Hangi Koşullarda Nasıl Kullandırılacaktır? Toplu İşten Çıkarma Nedir, Nasıl Uygulanır? Cezai Şart Nedir? İş Sözleşmelerinde Nasıl Uygulanır? Sayılı Yasa Bağlamında Kıdem Tazminatının Konumu ve Kıdem Tazminatı Hakkının Koşulları Nelerdir? Kıdem Tazminatı İçin Söz Konusu Olan 1 Yıllık Sürenin Hesabı Nasıl Yapılır? İş Sözleşmesinde Ara Vermelerin Olması Durumunda Kıdem Tazminatı Nasıl Ödenecektir?

8 viii 82- İşyerinin Bir Başkasına Devri ya da Başka Bir Yere Nakli Durumunda İşçinin Kıdem Tazminatını Kim Verecektir? Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır? Kıdem Tazminatı İçin Asgari ve Azami Miktar Öngörülmüş müdür? Kıdem Tazminatının Zamanında Ödenmemesi Durumunda Gecikme Faizi Söz Konusu mudur? Kıdem Tazminatı Sigorta Ettirilebilir mi? Ve Kıdem Tazminatı Zamanaşımına Uğrar mı? Kıdem Tazminatı Uygulaması İle İlgili Hükmün Uygulanmasına Ne Sürede Devam Edilecektir? İbraname Nedir? Konusu ve İçeriği Ne Olmalıdır? Hükümsüzlüğü Hangi Durumlarda İleri Sürülebilir? İŞİN DÜZENLENMESİ Çalışma Süresi Nedir? Haftalık ve Günlük İş Süreleri Ne Kadardır? Telafi Çalışması Nedir? Nasıl Uygulanır? Çalışma Mevzuatında Yer Alan Kısa Çalışma Nedir? Nasıl Uygulanacaktır? Çalışma Sürelerinden Sayılan Haller Nelerdir? Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Nedir? Gece Çalışması Nedir, Nasıl Uygulanır? Ara Dinlenmesi Nedir, Nasıl Uygulanır? Günlük Çalışmanın Başlama Bitiş Saatleri İş Yerinde İlan Edilecek midir? Yıllık Ücretli İzin Nedir, Kimlere Nasıl ve Ne Sürede Uygulanacaktır? Analık Halinde Çalışmadan Ne Amaçlanmaktadır? Süt İzinleri Nasıl Verilecektir? İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İş Kazası Nedir? Hangi Haller İş Kazasından Sayılmıştır? İş Kazasından Dolayı İşverenin Sorumluluğu Yasa da Nasıl Düzenlenmiştir? Meslek Hastalığı Nedir? İşverenin Meslek Hastalıklarından Doğan Yükümlülükleri Nelerdir? İşçi Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Hükümler Ne Tür Özellikler İçermektedir? CEZALAR Sayılı Yasada Hangi İdari Para Cezaları Öngörülmüştür? YARARLANILAN BAŞLICA KAYNAKLAR

9 ix KISALTMALAR BK : Türk Borçlar Kanunu Bkz : Bakınız dv. : Devamı E. : Esas İşY : İş Yasası K. : Karar MEK : Mesleki Eğitim Kanunu MK : Türk Medeni Kanunu Md : Madde Mess : Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası S : Sayı s : Sayfa SSGSSK : Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu T. : Tarih TTK : Türk Ticaret Kanunu Y. HGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Y.9.HD : Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Y.10.HD : Yargıtay 10. Hukuk Dairesi Y.21.HD : Yargıtay 21. Hukuk Dairesi Yarg. İç. Bir : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu

10