ERDOĞAN TEZİÇ. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi E. Öğretim Üyesi ANAYASA HUKUKU (GENEL ESASLAR)

Transkript

1 I ERDOĞAN TEZİÇ Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi E. Öğretim Üyesi ANAYASA HUKUKU (GENEL ESASLAR) Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş ONYEDİNCİ BASI Beta

2 II Yayın No. : 3128 Hukuk Dizisi : 1533 Birinci Bası Nisan 1986 Onyedinci Bası Ağustos 2014 ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı-Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu -İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 III ONYEDİNCİ BASI Anayasa Hukuku nun onyedinci basımında, mevzuattaki değişikliklere, yakın tarihli Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararlarına ve önceki basılarda yer almayan konulara yer verilirken, tarafımdan kaynaklanan hataların giderilmesine de çalışılmıştır. Öte yandan, okuyucunun kitapta merak ettiği veya hatırlamak istediği konulara kolayca ulaşabilmesini sağlamak amacıyla, kavramlara göre arama daha da ayrıntılı düzenlenmiştir. Beta Yayınevi yöneticisi Sayın Seyhan Satar a, arama cetvelinin oluşturulmasında ve yeni eklerin yapılmasında, her zamanki gayretleri için Gülgonca Çarpık a ve emeği geçen bütün Beta çalışanlarına sevgilerimle teşekkür ederim. İstanbul, Ağustos 2014 E. TEZİÇ

4

5 V İÇİNDEKİLER GİRİŞ...1 HUKUK ve ANAYASA HUKUKU...4 KAMU HUKUKU OLARAK ANAYASA HUKUKU...7 ANAYASA HUKUKUNUN KONUSU VE YÖNTEMİ...8 A- ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI ANAYASA KANUNLAR...15 a) Yasamanın Düzenleme Alanı...18 b) Yasama Yetkisinin Devredilmezliği...21 c) Kanunlara Eş Değerdeki İşlemler...30 d) Kanunların Hazırlanması ve Kabulü İÇTÜZÜK YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ ANAYASAL TEAMÜLLER...80 a) Anayasal Teamüller ve Anayasaya Uygulamaları...82 b) Anayasa Uygulamaları ve Anayasa Yanlışlıkları...84 c) Yazılı ve Katı Anayasa Sisteminde Teamüllerin Rolü MAHKEME KARARLARI (İÇTİHADÎ HUKUK) BİLİMSEL HUKUK (DOKTRİN - ÖĞRETİ)...92 B- HUKUK DÜZENİ VE KURALLAR KADEMELENMESİ...93 BİRİNCİ KISIM ANAYASA HUKUKUNUN GENEL TEORİSİ BİRİNCİ BÖLÜM SİYASİ İKTİDAR 1- SİYASİ İKTİDARIN ÖZELLİKLERİ SİYASİ İKTİDARIN KAYNAĞI VE MEŞRULUĞU I- TEOKRATİK GÖRÜŞLER A- Tabiat Üstü İlâhî Hukuk Doktrini B- Providansiyel İlâhî Hukuk Doktrini II- DEMOKRATİK GÖRÜŞLER...107

6 VI A- Halk Egemenliği B- Millî Egemenlik C- Emredici Vekâlet ve Temsilî Vekâlet SİYASİ İKTİDAR İLE İLGİLİ SOSYOLOJİK MEŞRULUK A- Max Weber e Göre Meşruluğun Temeli B- David Easton un Sistem Analizinde Meşruluk Sorunu İKİNCİ BÖLÜM İKTİDARIN KURUMSALLAŞMASI: DEVLET 1- DEVLET KAVRAMI I- DEVLET İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER A- Devlet Teriminin Anlamları B- Çoğulcu Görüşler C- Sosyalist Görüşler II- DEVLETİN VARLIK KOŞULLARI A- Ülke B- İnsan Topluluğu C- Siyasî ve Hukukî Teşkilât III- DEVLETİN NİTELİĞİ A- Devletin Hukukî Kişiliği B- Devletin Egemenliği C- Devletin Kriteri DEVLET BİÇİMLERİ I- TEK YAPILI (UNITAIRE) DEVLETLER A- Merkezî Tek Yapılı Devlet B- Bölgesel Devlet: İspanya Örneği II- KARMA YAPILI DEVLETLER A- Federal Devlet B- Federalizmdeki Eğilimler ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DEVLETLERİN BİÇİMSEL TEMELLERİ: ANAYASALAR 1- ANAYASA KAVRAMI I- ANAYASA HAREKETLERİ A- Liberal ve Sosyalist Toplumlarda Anayasa Hareketleri B- Türkiye de Anayasa Hareketleri II- ANAYASANIN ANLAMI VE TÜRLERİ...170

7 VII A- Maddî ve Şeklî Anlamda Anayasa B- Anayasa Türleri ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ I- ASLÎ KURUCU İKTİDAR A- Aslî Kuruculuğun Tanımı B- Aslî Kuruculuğun Niteliği C- Aslî Kurucu İktidar Biçimleri II- TALÎ (TÜREV) KURUCU İKTİDAR A- Esnek Anayasalar - Katı Anayasalar B- Katı Anayasaların Değiştirilme Usulleri C- Anayasayı Değiştirme Yetkisine Getirilen Sınırlamalar KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN DENETİMİ I- SİYASÎ DENETİM II- HUKUKÎ DENETİM A- Şekil Yönünden Denetim B- Esas Yönünden Denetim III- YARGISAL DENETİM YOLLARI A- Defî Yolu ile Denetim B- Dava Yolu ile Denetim İKİNCİ KISIM ANAYASA HUKUKUNUN TEMEL KURUMLARI BİRİNCİ BÖLÜM YÖNETİLENLER 1- EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE YÖNETİM BİÇİMLERİ I- TEMSİLÎ HÜKÜMET II- YARI TEMSİLÎ HÜKÜMET A- Parlamentonun Feshi ve Erken Seçimler B- Temsilcilerin Azledilmesi C- Dilekçe Hakkı D- İstişari Referandum E- Politik Grev III- YARI DOĞRUDAN HÜKÜMET A- Referandum B- Halkın Vetosu C- Halkın Kanun Teklifi IV- DOĞRUDAN HÜKÜMET...298

8 VIII 2- SEÇİM I- OY HAKKI A- Kısıtlı Oy B- Genel Oy C- Tek Dereceli Seçim - İki Dereceli Seçim II- SEÇİMİN HUKUKÎ NİTELİĞİ A- Görev Seçim - Hak Seçim B- Seçimlerin Bireysel Oluşu C- Seçimin Eşitliği İlkesi D- Seçme Hakkının Gizli Oluşu III- SEÇİMLERİN DÜZENLENMESİ A- Seçim Konusunda Yetki Kuralları B- Seçim Çevreleri C- Adayların Seçilme Koşulları D- Seçim Uyuşmazlıkları SEÇİM SİSTEMLERİ I- SEÇİM SİSTEMİNİN TEMEL UNSURLARI A- Çoğunluk Sistemi - Nispî Temsil B- Tek İsimli Seçim / Listeli Seçim C- Tek Turlu Seçim - İki Turlu Seçim II- ÇOĞUNLUK SİSTEMLERİ A- Tek İsimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi B- Tek İsimli İki Turlu Çoğunluk Sistemi C- Listeli Çoğunluk Sistemi III- NİSPÎ TEMSİL SİSTEMİ A- Nispî Temsil Sisteminin Özellikleri B- Yaklaşımlı Nispî Temsil C- Tam Olarak Uygulanan Nispî Temsil D- Parti Listelerinden Seçilenlerin Saptanması IV- KARMA SİSTEMLER A- Birleştirilmiş Listeli Nispî Temsil B- Çift Oylu Alman Sistemi C- Çift ve Kontenjan Barajlı Türk Sistemi D- Yürürlükteki Türk Seçim Sistemi V- SEÇİM SİSTEMLERİNİN SİYASİ PARTİLERE ETKİSİ SİYASÎ PARTİLER I- TANIM II- SİYASÎ PARTİLERİN ORTAYA ÇIKIŞLARI III- SİYASÎ PARTİLERİN HUKUKUN DÜZENLEME ALANINA DAHİL EDİLMELERİ A- Siyasî Partiler Ne Tür Kuruluşlardır?...386

9 IX B- Siyasî Partilere Mali Yardım Yapılması C- Türkiye de Siyasî Partilerin Malî Denetimi D- Türkiye de Siyasî Partilerin Kapatılması IV- SİYASÎ PARTİLERİN İŞLEVLERİ V- SİYASÎ PARTİLERİN TASNİFİ A- Yapılara Göre B- İşlevlerine Göre C- Disiplinli Olup Olmamalarına Göre VI- SİYASÎ PARTİ SİSTEMLERİ A- Yarışmacı Sistemler B- Yarışmacı Olmayan Sistemler (Tek Parti Sistemleri) İKİNCİ BÖLÜM YÖNETENLER (DEVLET ERKLERİNİN YAPISI VE İŞLEVİ) 1- YÜRÜTME ERKİ I- KAVRAM VE TERMİNOLOJİ II- YAPILARINA GÖRE YÜRÜTME ŞEKİLLERİ A- Geleneksel Yürütme B- Çağdaş Yürütme III- YÜRÜTMENİN İŞLEVLERİ A- Yürütmenin Geleneksel İşlevleri B- Yürütmenin Çağdaş İşlevleri YASAMA ERKİ I- YASAMA MECLİSLERİNİN SAYISI A- Çift Meclis Sistemi B- Çift Meclis Sistemi İle İlgili Tartışmalar II- YASAMA MECLİSİ ÜYELERİNE TANINAN GÜVENCELER A- Yasama Sorumsuzluğu B- Yasama Dokunulmazlığı III- YASAMA MECLİSLERİNİN İŞLEVLERİ A- Yasamanın Geleneksel İşlevleri B- Yasamanın Çağdaş İşlevleri ERKLER ARASINDAKİ İLİŞKİLER A- Kuvvetler Ayrılığı B- Kuvvetler Ayrılığının Uygulaması ve Uzantıları C- Kuvvetler Ayrılığının Eleştirisi I- KUVVETLER BİRLİĞİNE GÖRE SİYASÎ REJİMLER A- Kuvvetlerin Yürütme de Birleşmesi...477

10 X II- B- Kuvvetlerin Yasama da Birleşmesi C- İsviçre de Uygulanan Meclis Hükümeti Rejimi KUVVETLERİN İŞBİRLİĞİ : PARLAMENTER REJİMLER A- Parlamenter Rejimin Tarihi Kökeni B- Parlamenter Rejimin Özellikleri C- Parlamenter Rejim Türleri III- KUVVETLERİN SERT AYRILIĞI : BAŞKANLIK REJİMİ A- Başkanlık Rejiminin Tarihi Kökeni B- Başkanlık Rejiminin Temel Unsurları C- Başkanlık Rejiminin İşleyişindeki Güçlükler D- Başkanlık Rejiminden Sapmalar IV- YARI-BAŞKANLIK REJİMLERİ A- Parlamentonun Üstünlüğüne Dayanan Yarı-Başkanlık Rejimleri B- Başkanın Üstünlüğüne Dayanan Yarı-Başkanlık Rejimleri V- TÜRKİYE DE REJİM TARTIŞMALARI KAYNAKÇA KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ...549