ÇIĞ YOLU. Başlama zonu (28-55 ) Çığ yatağı: Yatak veya yaygın Durma zonu Birikme zonu (<~10 )

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÇIĞ YOLU. Başlama zonu (28-55 ) Çığ yatağı: Yatak veya yaygın Durma zonu Birikme zonu (<~10 )"

Mehmed Cevahir
7 yıl önce
İzleme sayısı:

ÇIĞLAR Çığlar, kar çığları, dağlık bölgede, bir yamaçtan veya kayalıktan aşağıya hızla hareket eden büyük kar ve/veya buz, toprak ve kaya kitlesi İçinde bir meşçere bile bulunabilir Hız <1m ise kar

1 ÇIĞLAR Çığlar, kar çığları, dağlık bölgede, bir yamaçtan veya kayalıktan aşağıya hızla hareket eden büyük kar ve/veya buz, toprak ve kaya kitlesi İçinde bir meşçere bile bulunabilir Hız <1m ise kar sürünmesi veya kayması. 100 m³ den fazla hacim ve 50 m den uzun çığ yolu varsa çığ, küçükse kayma Etkileyen güç: yerçekimi Bir kitle hareketi (heyelan gibi) Blok halinde veya dağınık Doğal bir afet Çığlar dağlık ve kar yağışlı bölgelerde yaygın bir olaydır. İnsanlar artan bir şekilde dağlık bölgelerde aktif olmaya başladılar: rekreasyon ve eğlence turizmi, turizmi destekleyen altyapı, meskun bölgede baskı Sonuçta birbirini etkileyen artan RİSK ve zarar 1 2 ÇIĞLAR Artan nüfus, artan kış turizmi yol yoğunluğunu ve güvenlik ihtiyacını artırıyor Ana karakterleri: Yeri: her seferinde aynı yerlerde meydana geliyor, dolayısıyla tahmin edilebilir Frekans: zaman içinde değişir Başlama/uyarı zamanı: küçük uyarı verebilir Diğer afetlerle ilişkisi: deprem tetikleyebilir ETKİLERİ Doğrudan etkiler: Ana etki ölümler, yaralanmalar Her yıl dünyada binlerce kişi çığ altında kalıyor, 150 kişi/yıl ölüyor Toplumun ekonomik kayıpları Dolaylı etkiler: Turizmde ekonomik kayıplar Ulaşımda gecikmeler Mekânsal ekonomik kayıplar 3 4 Türkiye: AFAD kayıtlarına göre ülkemizde en eski çığ arası 1544 çığ 1428 den fazla ölü, yılda 30 kayıp Turizmde can kayıpları da var ancak henüz yerleşim yerlerinden kayıp daha fazla. Çığdan ölümlerde ve maddi hasarlarda özellikle arasında artış Çığların % 80 i Ocak ve Şubat aylarında ve çoğunlukla kuzeydoğu, doğu, ve güneydoğu Anadolu nun dağlık kesimlerinde meydana gelmektedir (Gürer 2002) Çığ yatağı: Yatak veya yaygın ÇIĞ YOLU Başlama zonu (28-55 ) Durma zonu Birikme zonu (<~10 ) 5 6 1

ÇIĞ BAŞLAMA ZONU büyük çığlar eğim >28-35-40 arasındaki yamaçlarda başlıyor.

2 ÇIĞ BAŞLAMA ZONU büyük çığlar eğim > arasındaki yamaçlarda başlıyor. >55 eğimlerde gevşek çığlar başlıyor Başlama zonunun yükseltisi kar birikmesini etkiliyor, ayrıca bakı, sırt veya yüksek alanın pozisyonu, enine ve boyuna şekli, zeminin pürüzlülüğü ve Alpin sınıra göre konumu. Başlama zonunun yükseltisi arttıkça kar birikmesi de artar, sıcaklık düşer, rüzgarla karın dağıtılması artar. Sırtlarda rüzgar altı bölgesinde normal yağıştan daha fazla kar birikir. ÇIĞ YATAĞI Çığ yatağı kanalize olmuş veya yayvan şekilde olabilir Yayvan çığ yatağı başlama zonu ile yaklaşık aynı genişliktedir. Kanalize yatak daha dardır Çığ yatağının şekli, röliyefi, eğimi, bitki örtüsü, pürüzlülüğü çığa şekil verir. 7 8 DURMA ZONU >10 Eğimler potansiyel durma veya birikme zonu olarak kabul edilir. 10 lik eğim büyük kuru akan çığların yavaşladığı eğimdir Alpin vadilerde büyük çığlar genellikle taşıntı konisinde durur 9 ÇIĞ TİPLERİ 1. Kopma durumuna göre 1. Tabaka çığı (kopma sınırı çizgisel) 2. Gevşek çığ (kopma noktasal) 2. Kayma yüzeyinin durumuna göre 1. Üst çığ 2. Taban çığı 3. Karın su içeriğine göre 1. Kuru kar çığı 2. Islak kar çığı 4. Çığ yolunun enkesitine göre 1. Yayvan (sınırlanmamış) çığ 2. Yatak çığı (kanalize olmuş) 5. Hareket şekline göre 1. Toz çığ 2. Akan çığ 3. Karışık çığ 10 ÇIĞ OLUŞUMUNA NEDEN OLAN FAKTÖRLER Çığların kontrolunda ilke olarak; Zemin Hava durumu Kar kitlesi İnsan AKTİF KORUNMA - Çığların oluşmasını önlemek veya akma sürecini aktif olarak etkilemek PASİF KORUNMA potansiyel çığ zararlarını en aza indirebilecek önlemleri almak (Margreth 2004) SIFIR ÇÖZÜM - Önlem almamak (risk yoksa) Olumlu taraf: kar kitlesi çoğu zaman stabildir 12 2

göre, İsviçre de 3-4 m 100 m çığ koruma tüneli 1,5 milyon 13 ETKİ KALICI GEÇİCİ AKTİF Patlayıcıyla çığ kontrolu Yol kapama Önlem olarak boşaltma Destek yapıları Kar çitleri Saptırma, geciktirme ve

3 ÇIĞ KONTROL YAPILARI Çığ korunma yapıların maliyeti çok yüksek. Yapılarla çığ kontrol maliyeti 1 milyon $/ha dan fazla. Maliyeti artıran: kullanılan yüksek kalitede çelik, beton sert arazi koşullarında taşıma (helikopter) Yapılar yamaçlarda uygulanıyor Yapı yüksekliği 100 yıl tekerrür aralıklı kar yüksekliğine göre, İsviçre de 3-4 m 100 m çığ koruma tüneli 1,5 milyon 13 ETKİ KALICI GEÇİCİ AKTİF Patlayıcıyla çığ kontrolu Yol kapama Önlem olarak boşaltma Destek yapıları Kar çitleri Saptırma, geciktirme ve kar depolama barajları Toprak tümsekler Mahmuzlar Donatılı yapılar Kar sundurmaları (galerileri) Ağaçlandırma / orman koruma ve amenajmanı ÇIĞLARDAN KORUNMA ÖNLEM PASİF ENTEGRE ÇIĞ KORUNMA Çığ tahmini / uyarı Mevsimlik kullanım (yaz evleri) Mevsimlik yol kapama Organizasyonlar Uyarı işaretleri Tehlike haritalaması ve arazi kullanım planlaması (McClung/Schärer 2006: Avalanche Handbook) 14 Kalıcı etkili yapılar Başlama zonundaki kar kitlesini stabilize ederek veya kar sürüklenmesini önleyerek çığın başlamasını önlemek Hareket halindeki (çığ yolu veya durma zonunda) çığları kırmak, yavaşlatmak, geciktirmek, saptırma veya tutmak Üçüncü grup yapıları (ev, teleferik kulesi, elektrik direği) korumak Ulaşım için koruma kavramı Yol ve yolcuların korunması. Çığ riski zarar zonu içindeki yollarda çığ frekansına göre belirlenir. Seyrek çığlar düşük risk oluşturur ancak tahmini zordur. Yolcuların yolda bulunma süreleri kısa olduğu için geçici önlemler (trafiğe kapatma, ikincil yollar) kullanılabilir. Duruma göre kalıcı önlemler daha ekonomik olabilir. Ulaşım koruma kavramı çığ tahmini ve çığ komisyonlarının kararlarına (meteoroloji tahmin ve ölçüm) dayanır. Yapay çığ bir seçenek. Ancak kalıcı önlem olarak çığ tüneli veya destek yapıları etkin S Q Kuvvetler ve doğrultuları gerilme: kn Doğrultu değişken Aksiyel basınç kn kn basınç: kn

7.5.2017 Başlama zonunda kar ağları Başlama

sırtlara yerleştirilir Kornişlerin oluşması

4 Başlama zonunda kar ağları Başlama zonunda çığ önleme yapıları Kar sürüklenmesini kontrol yapıları kar sürüklenme zonunda. Esnek destek yapısı Kar ağları Malzeme Galvanize çelik kablo Çelik kablo ankraj 19 Rudolf-Miklau ve ark Kar sürüklenmesine karşı önlemler 20 Kar sürüklenmesine karşı önlemler Rüzgar panelleri kar dağılımını etkilemek amacıyla sırtlara yerleştirilir Kornişlerin oluşması önlenir Kar kitlesinin yoğunluğu farklıdır Ahşap - çelik kar köprüleri, sehpalar ve ağaçlandırma Başlama zonu kar depolama barajı 24 4

Çığ saptırma Çığ yolu ve durma zonunda önlemler Saptırma,

Saptırma duvarı yüksekliği H tot = H s + H a + H e Saptırma açısı

yüksekliği (m) H e = enerji yüksekliği = v²/2g.

duvar, donatılı toprak) 26 Çığ yatağı ve durma zonunda önlemler

5 Çığ saptırma Çığ yolu ve durma zonunda önlemler Saptırma, yavaşlatma, durdurma Saptırma duvarı: Maks saptırma açısı ~ 20 Saptırma duvarı yüksekliği H tot = H s + H a + H e Saptırma açısı α<20 H s = kar örtüsünün yüksekliği (m) H a = akan çığın yüksekliği (m) H e = enerji yüksekliği = v²/2g. sin² (m) Saptırma duvarının şekli çığ yüzü olabildiğince dik (taş duvar, donatılı toprak) 26 Çığ yatağı ve durma zonunda önlemler Saptırma, yavaşlatma, durdurma Aktif önlemler Kalıcı çığ kontrol önlemlerinin genel görünüşü

Benzer belgeler

ÇIĞLARIN OLUŞUM NEDENLERİ:

ÇIĞLARIN OLUŞUM NEDENLERİ: ÇIĞ Genellikle boylu bitki örtüsü (orman) çok seyrek veya bulunmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve dış kuvvetler etkisi ile başlayan bir ilk