Türkiye nin coğrafi konumu

Transkript

1 Türkiye nin coğrafi konumu

2 Türkiye nin matematik konumu

3

4 Türkiye nin kıtalara ve okyanuslara göre konumumu

5 1) Türkiye nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 6 paralellik fark vardır. Kuş uçumu uzaklık 666 km dir. ( 111x6=666km)

6 2) Türkiye, doğu meridyenleri arasında yer alır. Buna göre; En doğusu ile en batısı arasında yerel saat farkı 76 dakikadır.

7 3) Orta kuşakta yer aldığı için dört mevsim görülür ve güneş ışınları hiçbir zaman 90 açıyla düşmez.

8 4) Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürür, güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır. ( KYK de olduğu için)

9 5) Yaz döneminde Iğdır yakınlarından geçen 45 doğu meridyeni Kış döneminde ise İzmit ten geçen 30 doğu meridyeninin yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır.

10 b) Özel konumun sonuçları: 1. Türkiye ortalama yükseltisi 1132 m dir. Yükseltinin fazla olması; sıcaklığın düşmesine, tarım alanların daralmasına, Akarsuyun akış hızının fazla olmasına neden olmaktadır.

11 2) Türkiye yüzölçümünün %50 den fazlası 1000 m üzerindedir

12 2) Asya, Avrupa ve Afrika ülkelerin yakınlaştığı yerde bulunur. Üç kıta arasında doğal köprü konumundadır.

13 4.Zengin petrol yataklarına sahip ortadoğuya yakın olması gelişmiş Avrupa ülkeleri arasında olması ticari önemini artırmıştır.

14

15 5.Dağların kıyıya paralel uzanması ulaşımı olumsuz yönde etkilemiştir. Örnek: Karadeniz ve Akdeniz de dağların paralel uzanması

16 6) Jeolojik yapısıda ekonomisini önemli ölçüde etkilemektedir. Türkiye de demir, krom, bakır, bor vb. maden yatakları bulunur. Türkiye maden haritası

17 7) Karadenizi Akdeniz e bağlayan İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir. Türkiye nin boğazların geçişinden gelir elde etmesi ve dünya konjöktüründe önemini artıyor. Türkiye nin kara sınırı ve kıyı uzunlukları

18 8) Türkiye nin kuzeyinde Karadeniz, güney ve batısında Akdeniz, İç ve Doğu bölgesinde karasal iklim görülür. İklim çeşitliliği tarım ürünlerininde çeşitlenmesine neden olmuştur.

19 9) Akdeniz İkliminde daha çok pamuk, turunçgil, muz, susam, yer fıstığı gibi ürünler yetiştirilir. Karadenizde ise; çay, fındık, mısır yetiştirilir

20

21 TÜRKİYE NİN OLUŞUM SÜRECİ 1. paleozik Paleozoikte bol yağışlara oluşan gür bitki örtüsünün kalıntıları, zaman içinde zonguldak çevresinde taşkömürü yataklarının oluşumunu sağlamıştır.

22 Türkiye deki başlıca masif alanları: Trakya da Yıldız, 1) Batı Anadolu da Saruhan-Menteşe, 2) İç Anadolu da Kırşehir, 3) Doğu Anadolu da Bitlis, 4) Güneydoğu Anadolu da Mardin- Derik, 5) Akdeniz Bölgesinde Anamur-Alanya arası 1. jeolojik dönem oluşan arazilere masif denir. yüzeye çıkan tortulların paleozoik arazilerin temelini oluşturmuştur. Tortullar zamanla metamorfizmaya uğrayarak masif alanları oluşturmuştur.

23 Kuzeyinde Rusya ve Sibirya kütleleri ile güneyinde Afrika ve Arabistan kütlelerin bulunduğu Türkiye, Tethys( tetis) denizinin yer aldığı geniş tortullanma alanında oluşmuştur.

24 2. mezozoik Paleozoikten kalma araziler aşındırılıp tetyhs denizin tabanındaki çukurlarda birikmiştir. Böylece Anadolu peneplen haline gelmiştir. Toros dağlarının batı bölümünde, Güneydoğu torosların güney kesiminde, Doğu Anadolu da genç volkan örtülerinin altında uzanan kısmında, Mercan dağlarında görülür.

25 3. tersiyer İç Anadolu da ve Doğu Anadolu daki tuz yatakları ile Güney Doğu Anadolu daki petrol yatakları bu dönemde oluşmuştur.

26 Kuzey Anadolu ile Toros Dağları oluşmuştur. Anadolu yarımadası toptan yükselmeye uğramış, Türkiye nin önemli bir bölümü kara haline gelmiştir.

27 Kuzey-Güney yönlü sıkışmaların etkisiyle fay hatları oluşmuştur. 1.KAF: Kuzey Anadolu Fay Hattı DAF: Doğu Anadolu Fay Hattı BAF: Batı Anadolu Fay Hattı

28

29 nemli ve sıcak iklim koşullar altında gür ormanlar yetişmiş, bu gür ormanlar linyit yataklarının oluşmasını sağlamıştır.

30 Alp- Himalaya kıvrım sistemi oluşmuştur.

31 Bu zamanın başlarından itibaren Arabistan platformu kuzeye doğru kayarak, Doğu Avrupa platformu ile karşılaşmış, karşılaşma alanlarında kıvrımlar oluşmuştur. Türkiye ve çevresindeki levha hareketleri

32 Türkiye nin yer aldığı saha genel olarak Alp-Orojenik kuşağının Akdeniz bölümüdür.

33 a) Türkiye nin bugünkü görünümünü tamamladığı dönemdir. b) Delta ovaları, birikinti konileri, ovalar, vadiler oluşmuştur. 4. Jeolojik dönem: Kuaterner

34 İstanbul boğazı 1. Ege Denizi, İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşmuştur

35 Çanakkale boğazı

36 Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı'nın iki katıdır ve en dar yeri orta tarafında 1300 m'dir. Burasıgüneyde Çanakkale kenti kuzeyde Kilitbahir'in olduğu yerdir. Boğazın en geniş yeri 7 km, uzunluğu 60 km'dir. En derin noktasının derinliği 106 metre olan boğazın ortalama derinliği 65 metredir. Batı yakasını Gelibolu Yarımadası, doğu kıyılarını Biga Yarımadası oluşturur.

37 2. Sık sık iklim değişmeleri olmuş, zamanın sonlarında iklim bugünkü şekline dönüşmüştür.

38 Dördüncü Zaman'ın Yeryüzündeki toprakların %30'undan fazlasının buzlarla kaplandığı bir dönemidir. Pliyosen Çağ ile Holosen Çağ arasında yer almaktadır. buzul çağları dördüncü zaman olan kuaternerin ilk ve en uzun evresidir.

39 3. İç Anadolu ve Doğu Anadolu daki volkanik dağlar ile Ege deki Kula volkanları gibi önemli yer şekilleri oluşmuştur.

40

41 Orojenik hareketlerle meydana gelen dağlar Orojenez dağ oluşumu hareketidir. Yeryüzünün yüksek kesimleri aşınma, çukur bölgeleri ise birikme alanıdır. Çoğunlukla esnek olan bu tabakalar kara kütlelerin yan basınçla sıkıştırmaları sonucu kıvrılarak kıvrım dağları oluşur.

42 Bu nedenle yeryüzünün yüksek kesimlerinden dış kuvvetler (akarsu, sel suları, buzullar vs.) tarafından aşındıran malzemeler derin deniz çukurlarında zamanla birikerek tortul tabakaları oluşturur.

43 Kuzey Anadolu dağlarını oluşturan başlıca kıvrımlar; Küre, Canik, Giresun, Rize, Köroğlu, Çamlıbel, Çimen, Mescit ve Yalnızçam dağlarıdır. Toroslar ı ise oluşturan kıvrımlar ise; Akdağ, Bey dağları, Barla dağı, Sultan, Dedegöl, Geyik, Bolkar, Aladağlar ve Güneydoğu Toroslardır. Bunların dışında İç Anadolu, Ege nin doğusu ve doğu Anadolu da da bu tür dağlara rastlanır.

44 Türkiye de orojenik hareketler sonucu oluşan kıvrım sıradağlara en güzel örnekler Kuzey Anadolu dağları ve Toroslar dır.

45 Orojenik hareketler sonucunda tortul tabakaların sert olanları kıvrılamadıkları için kırılır. Bu kırılmalar sonucu blok halinde yüksekte kalan kısıma horst ve bu oluşumların arasında kalan kısıma graben denir.

46 Ege bölgesinde kuzeyden güneye doğru; Yunt, Madra, Boz, Aydın ve Menteşe dağlarıdır.

47 Bu dağların arasında yer alan Bakırçay, Gediz, küçük ve büyük menderes ovaları ise graben özelliğindedir.

48 VOLKANİK DAĞLAR Yerin derinliklerinde bulunan mağmanın yeryüzüne doğru hareket etmesine volkanizma denir.

49 Türkiye de ikinci jeolojik zamanda deniz altı volkanizması şeklinde görülen volkanik olaylar, üçüncü jeolojik zamanda yeryüzünde de görülmeye başlamıştır. Türkiye de volkanik dağların en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu Bölgesidir. Başlıcaları; Nemrut, Süphan, Tendürek, Büyük ve Küçük Ağrı dağıdır. Ayrıca Allahüekber, kargapazarı ve bingöl dağları

50 İç Anadolu bölgesindeki volkanik dağlar; Karadağ, Karacadağ, Hasan, Melendiz, Erciyes dağıdır. Güney doğu Anadolu da Karacadağ ve EgeBölgesinde ise; Kula(Manisa), Akdeniz Bölgesinde ise Antakya-Karaman Maraş oluğunda Hassa (Hatay), Ceyhan ın doğusunda volkan konileri görülür.

51 Türkiye nin platoları Yüksekte kalan kesimlerin akarsular tarafından parçalanması sonucunda oluşan düzlüklere plato denir. Türkiye nin tersiyerde yükselmesiyle birlikte plato yönünden zengin olmasını sağlamıştır. Türkiye deki platolar genelde yatay tabakalı tortul arazilerde ve bazalt lavlar üzerinde oluşmuştur. İç Anadolu platoları; Cihanbeyli, Obruk, Haymana, Bozok, Uzunyayla dır. Bu platolar yatay uzanışlı, killi, kireçli tabakalar üzerinde oluşmuştur. Ortalama yükseltileri m arası Doğu Anadolu daki platolar; Erzurum, Kars, Ardahan platolarıdır. Bu platolar m üzerindedir. Lav örtüleriyle kaplı volkanik arazilerde görülür.

52

53 Türkiye nin bazı platoları ve yükseltileri

54 Güney Doğu Anadolu da Fırat ve kolları tarafından parçalanmış Gaziantep ve Şanlıurfa platoları Akdeniz bölgesinde karstik araziler üzerinde oluşumu olan Taşeli platosudur. Marmara bölgesinde Çatalca-Kocaeli platosu masif araziler üzerindedir.

55 TÜRKİYE NİN OVALARI Çevresine göre alçakta kalan, vadilerle parçalanmamış geniş düzlüklere ova denir. Ovaların eğimi oldukça azdır. Ovaların oluşumunda tektonik, akarsular, volkanizma ve karstik olaylar etkilidir. Türkiye deki ovalar kıyı ve iç bölgelerdeki ovalar diye 2 ye ayrılır.

56 Karadeniz kıyısındaki ovalar: sakarya ovası: Sakarya Ovası tipik delta ovası şeklinde değildir. Daha çok taban seviyesi ovası özelliğindedir. Nehrin ağız kısmında küçük bir delta ovası bulunur. Bafra ovası: Kızılırmak Nehri nin ağız kısmında oluşmuştur. Önceleri bataklıklar kaplı olan bu ova, bataklıkların kurutulmasıyla önemli bir tarım alanı haline gelmiştir. Ayrıca delta üzerinde birçok irili ufaklı göl vardır. Çarşamba ovası: Yeşilırmak Nehri nin ağız kısmında oluşmuş ova dır. Yeşil ırmak Nehri nin, üzerinde menderesler yaptığı bu ova önemli tarım alanıdır.

57 Ege bölgesindeki ovalar Meriç Deltası: Marmara Bölgesi nde yer alan bu ova, Meriç nehrinin Ege Denizi ne döküldüğü kıyıda oluşmuştur. Bakırçay Deltası: Bir graben alanı içinde akan Bakırçay ın taşıdığı alüvyonların, Çandarlı Körfezi ni doldurmasıyla oluşmuştur. Gediz Deltası: Gediz Nehri nin taşıdığı alüvyonların İzmir Körfezi nin kuzeybatısında birikmesiyle oluşmuştur. Küçük Menderes Deltası: Küçük Menderes grabenin ağız kısmında, nehrin getirdiği alüvyonların birikmesiyle oluşmuştur. Büyük Menderes Deltası: Ege bölgesinin en büyük akarsuyu olan Büyük Menderes in ağzında oluşmuştur. Not: Ege Bölgesi ndeki deltalar fay hatları üzerinde oluştukları için birinci derece deprem alanlarıdır Batı Anadoludaki ovalar, genelde dördüncü jeoloji zamandaki horsgrabenlerin sonucudur. ege bölgesi nin güneydoğusunda karstik olayların etkisiyle oluşan ovalar bulunur. Bu ovaların en önemlileri denizli, Tavas ve Çivril

58 Akdeniz Bölgesi ndeki delta ovaları: Çukurova deltası: Seyhan ve Ceyhan akarsuların taşıdığı malzemeler sonucu oluşmuştur. Türkiye nin en büyük ve en verimli delta ovasıdır. Deltanın doğu kesimi Ceyhan batı kesimi ise Seyhan ırmağı tarafından oluşturulmuştur. Ovanın kıyısında çok sayıda kıyı set gölleri( lagün), kıyı kordonları ve kumullar yer alır. Göksu ovası: Taşeli platosu derin vadilerle parçalayan Göksu Nehri nin taşıdığı alüvyonları deniz içerisinde biriktirmesiyle oluşmuş bir ovadır. Not: Akdeniz kıyılarında Dalaman-Köyceğiz, Gökova ve Asi nehirlerinin oluşturduğu küçük delta ovaları da bulunur.

59 1. KIYI OVALARI Akarsuların taşıdıkları malzemeler deniz içerisinde biriktirmesi sonucunda oluşan ovalardır. Bu ovalar delta ovası olarak bilinir. Delta ovalarının oluşabilmesi için; kıyının sığ( derin olmayan) olması, Akarsuyun yeterli miktarda alüvyon taşıması, Gel-git olayının olmaması gerekir. Kıyı akıntılarının etkili olmaması gereklidir.

60 İÇ BÖLGELERDEKİ OVALAR İç bölgelerdeki ovaların oluşumu: Türkiye de üçüncü zamanda oluşan kıvrılma olaylarından sonra, dördüncü zamanın başlarında Anadolu toptan yükselme ve çökmeye uğramıştır. Bu olayların sonucunda da çöküntü ovaları üzerinde göller oluşmuştur. İlerleyen zamanlarda göllerin suları çekilmiş, akarsuların biriktirme faaliyeti artırmıştır. Akarsuların taşıdığı alüvyonlar eski göl tabanlarında birikmiş ve ovalar oluşmuştur.

61 İç Anadolu bölgesindeki ovalar İç Anadolu Bölgesi ndeki ovalar da genellikle tektonik oluşumludur. Bu ovaların başlıcaları; Konya, Ereğli, Aksaray, Eskişehir, Kayseri, Develi,( volkanik) Çubuk( Ankara) ovalarıdır. Bu ovaların en büyüğü Konya ovası dır. Türkiye nin en önemli tahıl üretim alanı olan bu ovada ve çevresinde genç volkanik şekillere rastlanır. Not: Kayseri- Develi ovaları, Erciyes dağından püsküren volkanik malzemelerden olşmuşlardır.

62 Doğu Anadolu Bölgesi ndeki ovalar Bu bölgenin kuzeyinden geçen Kuzey Anadolu fay hattı boyunca oluşmuş Erzincan ve Erzurum ovaları ile Doğu Anadolu fay hattı boyunca oluşmuş; Amik, Elbistan( Maraş), gölbaşı, Malatya, Elazığ, Muş, Bulanık, Bingöl, Ardahan ve Iğdır ovalarıdır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki Ovalar Bölgedeki ovalar çöküntü şeklinde oluşmuşlar. Bu ovalar bölgenin güneyinde yer alır. Bu ovalar; Nizip, Suruç, Altınbaşak( Harran) ve Ceylanpınar ovalarıdır.

63 Akdeniz Bölgesi ndeki ovalar Akdeniz Bölgesi nin iç kesimlerindeki ovalar ise büyük ölçüde tektonik ve karstik olayların birlikte etkisiyle oluşmuştur. Bu ovaların başlıcaları: Amik( tektonik), burdur, Isparta Tefenni, Acıpayam, Korkuteli, Elmalı, Kestel, Gelendost, Gençali ve Gembos ovaları karstik oluşumludurlar.

64 Türkiye nin ovaları

65 Türkiye nin bazı ovalar ve yükseltileri

66

67 Türkiye de akarsuların oluşturduğu yerşekilleri 1) vadiler 1A) Çentik vadi: Yüksek yerlerde görülür.

68 1B) Boğaz ( yarma) vadi: Genellikler dağların kıyıya paralel uzanması sonucunda dağların yarılmasıyla oluşurlar. Kızılırmak, Yeşilırmak, Dicle, Fırat, Seyhan, Ceyhan, Sakarya gibi akarsular Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar da dar ve derin vadiler oluşmuştur.

69 1c) Asimetrik vadi

70 1d) Kanyon vadi: En çok Akdeniz de karstik arazilerde görülür. En tanınmış olanları Ihlara, Göksu ve Köprülü

71 Ihlara vadisi

72 Ihlara vadisi

73 Köprülü kanyonu

74 Köprülü kanyon

75 1e) Tabanlı vadi: İç bölgelerde akarsularının orta çığırlarında yatak eğiminin azaldığı yerlerde görülür.

76 Manavgat şelalesi( Antalya) 2) Şelale (çağlayan) : Akarsuların yataklarındaki eğim kırıklarından aşağıya doğru düşerek şelaler oluşmuştur. Düden, Kurşunlu, manavgat( anatalya), tortum(erzurum), muradiye(van)

77 Muradiye şelalesi ( van)

78 Tortum şelalesi

79

80 3) Dev kazanı: şelalerin düştüğü yere denir.

81 Peribacası, vadi yamaçlarından inen sel sularının ve rüzgarın, tüflerden oluşan yapıyı aşındırmasıyla ortaya çıkan oluşumdur. Peribacaları konik gövdeli olup, tepe kısımlarında bir kaya bloku bulunmaktadır. Çapları ise 1 m ile 15 m arasında değişmektedir. 1 m'den küçük olan ve 15 metreden büyük olan oluşumlar peribacası olarak değerlendirilmemektedir.

82 Menderes: Akarsular eğimlerinin azaldığı yerlerde kıvrılarak akması sonucunda oluşurlar. en güzel örnekleri ege bölgesindeki Bakırçay, Küçük ve Büyük Menderes ile Gediz ırmaklarıdır.

83 Büyük menderes

84 4) Bandlands( kırgıbayır): İçkesimlerde özellikler sağanak yağışların görüldüğü yarıkurak bölgelerde sık görülür. Kanada Drumbandlands

85 (a)geniş bir taşkın düzlüğü bulunan bir ırmak. (b) Irmak aşağı doğru aşındırır ve daha aşağı bir düzeyde yeni bir taşkın düzlüğü meydana getirir. Peneplen(yontukdüz): sadece marmara bölgesinde görülür.

86 Eski, daha yüksekte duran taşkın düzlüğü kalıntıları ise akarsu taraçalarıdır. (c) Irmak aşağı doğru yeniden aşındırdığında başka bir akarsu taraçası düzeyi oluşur. Seki( taraça): Murat, Kızılırmak, Gediz ve Büyük Menderes nehirlerinin bazı bölümlerinde görülür.

87

88 1) Delta: akarsuların taşıdıkları malzemeleri, denize döküldüğü yerde biriktirmesiyle oluşan üçgene benzeyen düzlüklerdir.

89

90 2) birikinti ovası: Dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsuların taşıdıkları malzemeleri eğimin azaldığı yerlerde oluşan yarım koni şeklidir. Koninin genişlemesi sonucu birikinti yelpazesi oluşur.

91 Birikinti konisi

92 3) Dağ eteği ovası: Birikinti yelpazelerin zamanla genişlemesi sonucunda birleşerek dağ eteği ovası oluşur

93 4) Dağ içi ovası: Akarsuların taşıdıkları malzemelerin eğimin azaldığı dağ içi çukur alanlarda biriktirmesiyle oluşurlar.

94 5) Irmak adası: akarsu eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların ve kumların küçük adacıklar biriktirmesiyle oluşur.

95 Türkiye deki akarsuların genel özellikleri Akarsuların boyları kısadır. Denize kapalı olan iç bölgelerde kapalı havza oluşmuştur. En uzun boylu akarsular, Fırat ve Dicle dir. Akarsuların akış yönü doğu-batı doğrultusundadır.( dağların uzanışına paralel) Ege bölgesindeki akarsular graben içinde aktıkları için denge profiline yaklaşmışlar. Karadeniz kıyısı hariç, akarsuların büyük çoğunluğu düzensiz rejimlidir. Balıkçılık yönünde önemli bir potansiyele sahiptir. Türkiye yakın jeolojik dönemde oluştuğu için akarsular denge profiline ulaşmamıştır. Bu yüzden yatak eğimleri fazladır. Yatak eğimleri fazla olduğu için de; akış hızları fazla, enerji potansiyeli yüksek, aşındırma güçleri ve taşıdıkları alüvyon miktarı fazladır. ulaşıma elverişli değildir.

96 A. RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU AŞINDIRMA VE BİRİKTİRME ŞEKİLLER Rüzgârlar bitki örtüsünün cılız olduğu, toprağın kuru ve kumlu olduğu, iklimin kurak, yarı kurak olduğu yerlerde etkili dış kuvvettir. RÜZGAR AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ: Mantar kaya, tafoni, yardang ve şahit kayadır. 1. MANTARKAYA (ŞEYTAN MASASI) Rüzgarlar taşıdığı malzemelerle kayaların alt kısımlarına çarparak aşındırırlar. Sonuçta farklı aşınma sonucu mantara benzeyen kayalar ortaya çıkar. Yurdumuzda daha çok İç Anadolu Bölgesi'nde görülür

97 2. TAFONİ Kayaçların sular tarafından çözünen kısımları rüzgar tarafından aşındırılır. Böylece kayaç içinde kavuklar meydana gelir.

98 3. YARDANG Zemindeki farklı dirence sahip tabakalar arasındaki kolay aşınabilen kısımların aşınarak ortadan kalkması sonucu oluşan girintili çıkıntılı bozuk kayalık yüzeylerdir.

99 RÜZGAR BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ: Lös, kumul ve barkandır. 1. LÖS Rüzgarın taşıdığı ince boyuttaki malzemeleri hızının azaldığı yerde biriktirmesiyle oluşan depolardır. 2. KUMUL (KUM TEPELERİ) Kum tanelerinin oluşturdukları yığınlara kumul denir.

100 3. BARKAN Rüzgarın biriktirmesi sonucu meydana gelen hilal biçimindeki şekillerdir. NOT: Rüzgarların en etkili olduğu bölgeler çöllerdir. Türkiye de ise en etkili oldukları yerler İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleridir. Rüzgarlar iklimin kurak veya yarıkurak olduğu bitki örtüsünün cılız veya hiç olmadığı yerlerde en etkilidir