AÇSAP: Ana Çocuk Sağlığı ğ ğ ve Aile Planlaması Toplam nüfusun yaklaşık %30-40 gibi önemli bir kısmı Doğurgan çağ kadınlar: yaş kadınlar

Transkript

1 TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI ANNE ÖLÜMLERİ Dr. Ferruh N. Ayoğlu

2 AÇSAP: Ana Çocuk Sağlığı ğ ğ ve Aile Planlaması Toplam nüfusun yaklaşık %30-40 gibi önemli bir kısmı Doğurgan çağ kadınlar: yaş kadınlar 1990: yaş evli kadın nüfusu , % : yaş kadın nüfusu , %27,4 Okul öncesi çocuklar: 0-6 yaş çocuklar

3

4 Gebelik, risk potansiyeli olan bir dönemdir Gebelik döneminde, d doğumda ğ d veya gebeliğin ğ sonlanmasından sonraki 42 gün içerisinde, gebelikle ilgili l veya gebeliğin ğ şiddetlendirdiği l d d nedenlere bağlı ölümlere anne ölümü denir.

5 Yaşam boyu anne ölüm riski Dünya geneli 1/75 Gelişmiş ş ş ülkeler 1/2500 Gelişmekte olan ülkeler 1/60 Az gelişmiş ülkeler 1/16

6 Ölçütler: Ana ölüm hızı: MMR, maternal mortality rate (ana ölümü sayısı/canlı doğum sayısı) x ülkede (dünya nüfusunun %35 i) rutin kayıt /ABD: 12,1 (resmi bildirim 9,6) Ana ölüm riski: (ana ölümü sayısı/15-49 yaş kadın sayısı) x yaş doğurgan çağdaki kadınların gebelik, doğum ve loğusalığa bağlı nedenlerden ölme riskini gösterir. Perinatal ölüm hızı: ( b liği 28 h f il 7 d ki (gebeliğin 28. haftası ile postpartum 7. gün arasındaki bebek ölümleri sayısı/canlı doğum sayısı) x 1000

7 Ana ölüm sayısı Ana Ölüm Hızı = x Canlı doğum sayısı Gebelik, doğum ve doğum sonrası 6 haftalık süre içinde gebelik, doğum veya lohusalık sorunlarına bağlı bir nedenden dolayı gerçekleşen anne ölümleri ana ölümü olarak kabul edilir. Ana ölüm hızı bir toplumda ana sağlığı düzeyini belirleyen ve bu konudaki hizmetlerin yeterli olup olmadığını gösteren en değerli ölçüt olarak kabul edilir.

8 Gebelik sayısı Canlı doğum sayısı Canlı doğumlarıntamvedoğru kaydedilme kolaylığı Ölü doğum ve düşük sayılarının tespit zorluğu Ölümlerin gerçek nedeninin belirlenme zorluğu Toplumlar arası karşılaştırma yapabilme isteği

9 Ülkenin sosyo-ekonomik durumu Kadının toplumsal l statüsü tü ü Doğurganlık özellikleri Ana sağlığı ğ hizmetlerinin i i yeterliliği

10 canlı doğum için ana ölüm hızı 1955: : 430 Gelişmiş i piyasa ekonomisine i sahip ülkeler l 13 En az gelişmiş ülkeler : : 140 Türkiye 1974: 208 (çalışma) 1981: 134 (DİE çalışma) 1986: 78,9 (hastane çalışması)

11 Tablo-6.9:Bazı temel Özelliklere Göre Türkiye de 100 Kadına ve 100 Gebeye Düşen Ölü Doğum Sayıları. Temel Özellikler Bölge: ÖD/100K ÖD/100G Batı 1,0 1,5 Güney 12 1,2 14 1,4 Orta 1,1 1,4 Kuzey 1,1 1,4 Doğu 1,9 1,7 Yerleşim Yeri: Kent 1,1 1,4 Kır 1,3 1,6 Anne Yaşı: ,2 0, ,7 1, ,8 14 1, ,9 1, ,8 3, ,6 19 1, ,3 3,0 Annenin Eğitimi: Eğitimi yok 1,5 1,9 İlkokul mezunu 1,1 1,4 Ortaokul mezunu veya üstü 0,9 1,2 Toplam: 1,2 1,5

12 Tablo-6.10: Bazı Ülkelerde Değişik Yıllara Ait Ana Ölüm Hızları ( canlı doğuma karşılık). Ülke Ülke Angola Romanya Gine 800 Yugoslavya Etiyopya 560 Kuveyt 18 6 Somali Küba Yemen Yunanistan 12 5 Hindistan Çekoslovakya 8 Mısır ABD 9 8 Kenya İsrail 5 3 S. Arabistan 41 İngiltere 7 8 Türkiye Almanya 11 5 İran Kanada 2 5 Meksika İsviçre 5 5 Arjantin Japonya BAE Uruguay İsveç 4 5

13 Anne ölüm zamanı Gelişmekte olan ülkeler l %27 gebelik %18 doğum %55 doğum ğ sonrası Gelişmiş ülkeler %22 gebelik %7 doğumğ %71 doğum sonrası

14 Ölen 10 kadından d 1 inde doğuma ğ yardım eden kimsenin olmadığı saptanmıştır. Anne ölümlerinin yaklaşık %50 sinde hizmet eksikliği ğ söz konusudur. İsteyerek düşük Ölüm %50 kadının kendisi %50 uzman doktor

15 Anne Ölümü Nedenleri Tıbbi nedenler Doğrudan nedenler Kanama Enfeksiyon Gebelik toksemileri Uzamış ve zor doğum Düşük Ektopik gebelik Dolaylı nedenler Sosyal nedenler Kadının toplumsal statüsü Sağlık hizmetlerinin yetersizliği veya yokluğu

16 Tıbbi/Doğrudan-1: Kanama Antepartum veya postpartum hemoraji Doğum öncesi kanama riskli bir gebeliğin önemli bir işareti olarak kabul edilir. 28. haftadan önceki kanamalar düşüklerle, 28.haftadan sonraki kanamalar ise plasenta previa veya plasenta dekolman ile ilgili olarak değerlendirilir. ğ r r.

17 Anormal plasenta implantasyonu veya gelişimi Travay veya doğum ğ esnasında travma Uterus atonisi Maternal hipovolemi Koagülasyon defektleri

18 Anormal plasenta implantasyonu veya gelişimi ş Plasenta previa Plasenta dekolman Plasenta akreata Ektopik gebelik 2. Trimester düşükleri Mol hidatiform Travay veya doğum esnasında travma Uterus atonisi Maternal hipovolemi Koagülasyon defektleri

19 Anormal plasenta implantasyonu veya gelişimi ş Travay veya doğum esnasında travma Çıkımda forseps veya spontan doğum dışındaki doğumlar Sezaryen veya sezaryen histerektomi Uterus ruptürü Önceden skarlı uterus Yüksek parite Miyometriumun hiperstimülasyonu Obstruktif travay Doğumu etkilemek için yapılan intrauterin manüplasyonlar Uterus atonisi Maternal hipovolemi Koagülasyon defektleri

20 Anormal plasenta implantasyonu veya gelişimi ş Travay veya doğum esnasında travma Uterus atonisi Aşırı gerilmiş uterus Çoklu gebelik Hidroamniyosi Kanla gerilme Aşırı ş yorgun miyometrium Şiddetli travay Uzamış travay Doğumu uyaran farmakolojik ajan kullanımı Anestezi Daha önceden atoni Maternal hipovolemi Koagülasyon defektleri

21 Anormal plasenta implantasyonu veya gelişimi ş Travay veya doğum esnasında travma Uterus atonisi Maternal hipovolemi Minyon kadın Henüz maksimuma ulaşmamış gebelik hipervolemisi Gebelikte hipervoleminin kısıtlanması Gebelik nedenli hipertansiyon i Azalmış ekstrasellüler sıvı volümü Şiddetli magaloblastik anemi Koagülasyon defektleri

22 Anormal plasenta implantasyonu veya gelişimi ş Travay veya doğum esnasında travma Uterus atonisi Maternal hipovolemi Koagülasyon defektleri Ölü fetusun uzun süreli retansiyonu Amniyotik sıvı embolisi İndükte düşük Sepsis Gros intravasküler hemoliz Eklampsi Preeklampsi vb.

23 Plasenta dekolman: placental abruption, abruptio placentae Plasentanın implantasyon yerinden doğumdan ğ d önce ayrılması 3. trimester kanamalarının en önemli nedeni Gebeliklerin yaklaşık %1 inde görülür Geçmiş dönemlerde 500 doğumda 1 intrauterin ölüme neden olurken günümüzde bu sıklık 850 doğumda 1 dir. Üçlü klinik ik bulgu: 20 haftadan ileri i gebeliklerde abdominal ağrı, anormal uterus hassasiyeti ve vajinal kanamadır Hemorajik şok, yaygın koagülopati, uzak organlarda iskemik nekroz Kan transfüzyonu, ağrının kontrolü, acil obstetrik girişim ile gebeliğin sonlandırılması

24 Plasenta previa: placenta previa Plasentanın servikal internal os üzerinde veya yakınında anormal implantasyonudur. plasentanın servikal internal os u tamamen kapattığı total plasenta previa, servikal internal os un kısmen kapandığı ğ parsiyel plasenta previa, plasentanın kenarının servikal internal os kenarında olduğu marjinal plasenta previa plasentanın alt uterus segmentine implante olduğu ğ alçakta uzanan plasenta. İnsidans: gestasyonel yaş (2. trimesterde %5-17, termde %0,5), multiparite, ilerleyen yaş, ş sezaryen öyküsü 2.trimester sonuna doğru veya daha sonraya kadar ortaya çıkmayan ağrısız vajinal kanama (hafif, durabilir, başka kanamalar) Sürekli gözlem Fetusun yaşayabilecek olgunluğa erişmesi sağlanana kadar gebeliğin sürdürülmesi 38. hafta civarında indüksiyon veya sezaryen ile doğum

25 Normalde bebeğinğ doğumundanğ sonra yaklaşık ş 30 dakika içerisinde plasenta dışarı atılır ve devam eden uterus kasılmaları ile kanama durur. Bebeğin doğumundan sonra doğum kanalından, aşırı miktarda kanama olması postpartum hemoraji olarak adlandırılır. Çeşitli nedenlerle plasentanın ayrılamadığı veya parçalarının içeride kaldığı durumlarda kanama devam eder. Uzamış doğumlarda, uterus tümörlerinde, müdahaleli vajinal doğumlarda veya anestezik ajanların etkisi 4 veya daha fazla doğum yapmış, daha önceden postpartum hemoraji öyküsü olan Ölüm riski kanama miktarına ve süresine bağlı olarak değişir. ğ Bir diğer önemli etmen de annenin genel sağlık durumudur. Antepartum hemoraji durumunda tedavi olmadan kadın yaklaşık 12 saat yaşayabilirken bu süre postpartum hemorajilerde yaklaşık 2 saattir.

26 Kanama %25 Enfeksiyonlar %15 Anne ölümü nedenleri 1999/WHO Güvensiz düşükler %13 Hipertansiyon %12 Zor doğum %8 Diğer %27

27 Ölüme giden yolun belirleyicileri Tıbbi bakım Sağlık ğ hizmetlerinin uygun kullanımı Üreme davranışları Sosyoekonomik düzey ve kadının statüsü

28 ÇÖZÜM NİTELİKLİ İ İ DOĞUM Ğ ÖNCESİ İ BAKIM SAĞLIK PERSONELİ YARDIMI İLE DOĞUM NİTELİKLİ DOĞUM SONRASI BAKIM

29 DÖB Alma(%) SPY ile Doğum (%) Kuzey Anadolu 66,7 Kuzey Anadolu 89,7 Batı Anadolu 85,5 Güney Anadolu 72,2 Orta Anadolu 73,3 Doğu Anadolu 38,3 Türkiye 67,5 Batı Anadolu 92,0 Güney Anadolu 86,2 Orta Anadolu 90,0 Doğu Anadolu 52,3 Türkiye 80,6

30 Türkiye de anne ölümleri önlenebilir mi? %53 mevcut koşullarda önlenebilir l %20 ileri koşullarda ş önlenebilir %11 önlenemez %16 bilgi yetersiz

31 Her 5 anne ölümünden 4 ü önlenebilir

32 12:00 travay başlamış, açıklık 3 cm, sağlık merkezine başvurdu 16:00 açıklık 5 cm, doğum uzun sürebilir (?), sevk 20:00 hastaneye ulaştı, açıklık 7 cm, müdahale kararı

33 AYŞE Ş HANIM IN ÖYKÜSÜ 4 saat önce başlayan kanama şikayeti y ile hastaneye başvurdu ve kısa bir süre sonra şok tablosu gelişti Ev hanımı, okuma yazma yok, eşi çiftçi, kırsal alanda bir köyde oturuyorlar 39 yaşında, 7 doğum yapmış Daha önce hiç aile planlaması yöntemi kullanmamış Gebelik öncesinde beslenme bozukluğu ğ ve parazit enfeksiyonuna bağlı anemisi var Son 1 ay içerisinde kendiliğinden ğ duran 2 vajinal kanaması olmuş

34 Yapılan USG sonucu plasenta previa ya bağlı antepartum kanama tanısı konuldu İv sıvı cc kan transfüzyonu Sezaryen operasyonu sırasında ameliyat masasında öldü Ölüm belgesine plasenta previa yazıldı

35 GERÇEK NEDEN NEDİR? Tıbbi bakım Sağlık ğ hizmetlerinin uygun kullanımı Üreme davranışları Sosyoekonomik düzey ve kadının statüsü

36

37 İlahi Takdir Ecelsiz Ölüm

38

39 GÜVENLİ ANNELİK Aile Planlam ması Doğum Öncesi Bakım Sağlıklı Doğum Doğum Sonrası Bakım Acil Obstet trik Bakım Temel Anne Sağlığı ğ ğ Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri Kadın Erkek Eşitliği