Ünite UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR

Transkript

1 Ünite 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR

2 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR KAVRAMLAR Demokrasi Halkın kendisini, yönetecekleri seçtiği, egemenliğin halka ait olduğu yönetim biçimidir. Dolmen İki dikili taş üzerine bir taşın konması ile belirtilen mezar Höyük Çeşitli nedenlerle toprak altında kalmış eski yerleşim yerleridir. İmparatorluk Farklı uluslar üzerinde egemen olan siyasi yapılardır. Karum Asurlu tüccarların, Anadolu' da kurdukları alış - veriş yerleridir. Koloni Bir ülkenin sınırları dışında işgal ettiği, ana vatana bağlı yönettiği yerlerdir. Menhir Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar TARİHİ ÇAĞLARA GİRİŞ Tarih biliminin konusu insana özgü tüm toplumsal olaylardır. Bu nedenle bilim dalı olarak çok uzun dönemi ve çok kapsamlı konuları incelemektedir. Tarih, araştırma ve incelemelerinde, öğretimde kolaylık sağlamak amacı ile zamana göre sınıflandırılmış, yazının bulunuşuna (MÖ 3200) göre bölümlenmiştir. Yazının bulunuşundan önceki dönemlere Tarih Öncesi dönemler denilirken yazı ile başlayan ve günümüze kadar süren döneme Tarih Çağları veya Tarihi Devirler denilmiştir. TARİH ÖNCESİ DÖNEMLER Yazının bulunuşundan önceki dönemlerdir. Bu dönem insanların araç ve gereçlerin de kullandıkları malzemenin cinsine göre bölümlere ayrılmıştır. I. TAŞ DEVRİ a) Eski Taş (Kabataş) Devri (Paleolitik Çağ) (MÖ ): ò Ülkemizde bu döneme ait kalıntılara Antalya da Karain, ve Belbaşı ile en eski yerleşim yeri olduğu ileri sürülen İstanbul daki Yarımburgaz mağarası gösterilir. b) Orta Taş Devri (Yontma Taş) Mezolitik Çağ (MÖ ) ò Bu dönemde insanların yaşamlarını avcılık ve balıkçılık ile sürdürdükleri toplayıcı tüketici oldukları dönemdir. ò Taştan ilk aletlerini yaptıkları ve kullandıkları dönemdir. ò Dönemin sonlarına doğru insanlığın en önemli buluşlarından biri olan Ateşin bulunduğu dönemdir. ò Ülkemizde bu döneme ait buluntulara örnek olarak Ankara Macunçay, Samsun Tekkeköy, Antalya Beldibi mağarası gösterilebilir. Ateşin bulunması ile birlikte insanların soğuktan ve vahşi hayvanlardan korunduklarını, karanlıktan kurtulduklarını, yiyeceklerini pişirerek daha lezzetli hale getirdiklerini ayrıca ilerleyen dönemde ateşten yararlanarak maden devrine geçildiğini Mezar yeri olduğu ileri sürülen büyük taşların bir daire biçiminde dizilmesi Monorşi Bir kişinin veya bir ailenin ülkeyi yönetme sistemidir. Nom Mısır şehir devletlerine verilen addır. ò İnsanlığın yaşadığı en uzun dönemdir. ò Yaşamlarını avcılık ve balıkçılıkla sürdürdükleri, üretici olmadıkları, toplayıcı tüketici oldukları dönemdir. ò İklim koşulları nedeniyle yaşamlarını mağaralarda ve ağaç kovuklarında sürdürdükleri dönemdir. ò Küçük guruplar halinde avlarının peşinde göçer bir yaşam sürdürmüşlerdir. -Bir çok kaynakta, Eski Taş (Kabataş) ile Orta Taş Dönemi birlikte ele alınarak Yontma Taş devri olarak adlandırılmıştır. ò Mağara duvarlarındaki hayvan ve av sahnelerinin bu döneme ait olduğu ileri sürülmüştür. Yontma Taş Devri 30

3 c) Yeni Taş Devri (Cilalı Taş) (Neolitik Çağ) M.Ö ( ) ò İnsanların avcılık balıkçılık (toplayıcılık) yanında toprağı işleyerek tarımsal faaliyete, üretime geçtikleri ilk dönemdir. ò Tarım hayatı ile birlikte yerleşik yaşama geçtikleri ilk köy topluluklarını oluşturdukları dönemdir. ò Taş araç ve gereçlerin yanında yiyeceklerini korumak düşüncesiyle topraktan da çanak çömlek gibi araç ve gereçler yapmışlardır. (Seramik) ò At, koyun ve sığır gibi hayvanları evcilleştirmişler, yiyeceklerine süreklilik kazandırmışlardır. ò Hayvan derileri yanında bitki liflerinden de giysiler yapmışlardır. ò Ok, yay ve mızrak gibi silahların yanında kemikler de düzgünleştirilerek silah olarak kullanılmıştır. ò Yerleşik yaşam ile birlikte mezar kültürünün ortaya çıktığı, mezar olarak yapıldığı ileri sürülen Dolmen ve Menhirlerin yapıldığı dönemdir. ò Diyarbakır yakınlarındaki Çayönü, Yeni Taş Dönemine ait ilk köy olarak gösterilirken, Konya da bulunan Çatalhöyük insanlık tarihinin ilk şehir yerleşimi olduğu ileri sürülmüştür. 2. MADEN DEVRİ İnsanlar doğada ham olarak bulunan madeni ateşin bulunuşu sayesinde eriterek araç, gereç ve silahlar yapmaya başlamışlardır. Madenlerin araç ve gereçlerinde kullanımı, sırası ile: a) Bakır (Kalkolitik) Çağı (MÖ ): ò Bu dönemde bakır araç gereçlerin yanında taştan araç ve gereçlerin yapılmasınada devam edildiğinden Bakır Taş Çağı olarak da adlandırılmaktadır. ò Doğada bol miktarda bulunması ve kolay işlenir olması nedeniyle insanların araç gereçlerinde ilk kullandıkları maden olmuştur. ò Çorum da Alacahöyük, Denizli de Beycesultan, Çanakkale de Truva bu dönemi aydınlatan en önemli merkezlerdir. Doğada az bulunduğundan altın ve gümüş madenleri genellikle süs eşyasının yapımında kullanılmıştır. b) Tunç Çağı (MÖ ): ò İnsanlar bakır ve kalay madenlerini karıştırarak daha sert bir madde olan Tunç u elde etmişlerdir. ò Bu dönemde köyler büyümüş, ilk şehir devletleri ortaya çıkmıştır. ò Bu dönemde Mezopotamya da; Sümer, Akad, Anadolu da; Hitit devletlerinin ortaya çıktığı ileri sürülmüştür. ò İnsanların ihtiyaçlarından fazlasını üretmeleri veya başka ürünlere ihtiyaç duymaları değiş tokuşa dayalı ticaret hayatının başlamasına yol açmıştır. Oligarşi Bir sınıf veya zümrenin ülkeyi yönetme biçimidir. Bu sınıf veya zümre soylulardan oluşmuş ise buna "Aristokrasi" denmiştir. Polis Ege ve Akdeniz uygarlıklarının şehir devletleridir. Politeizm Çok tanrıcılık Monoteizm Tek tanrıcılık Seramik Toprağın güneş veya ateşle kurutulması yolu ile yapılan çanak, çömlek gibi araçlardır. Site Sümerlerde ki şehir devletlerine verilen genel addır. Vakanüvis Osmanlılarda saray tarafından görevlendirilen tarihi olayları yazan kişilerdir. Ziggurat Sümerlerin "Gözlemevi" olarak da kullandıkları tanrılarının bulunduğuna inandıkları tapınaktır. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ò Bu dönemi aydınlatan en önemli merkezler arasında Asurluların ticaret kolonisi (Karum) olarak bilinen Kayseri yakınlarındaki Kültepe gelir. Cilali Taş Devri 31

4 ÜNİTE 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar TARİH BİLİMİ VE UYGARLIĞIN DOĞUŞU YÜZYIL ÇİZELGESİ MS MÖ 200 MÖ II. Yüzyıl MS I. Yüzyılın İlk Çeyreği MS I. Yüzyılın Son Yarısı MS I. Yüzyılın İlk Yarısı MÖ I. Yüzyılın Son Yarısı MÖ I. Yüzyılın İlk Çeyreği MÖ I. Yüzyılın İlk Yarısı MS I. Yüzyılın Son Çeyreği MÖ I. Yüzyılın Son Çeyreği UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR NOTLARIM MS I. Yüzyıl MÖ I. Yüzyıl MS II. Yüzyıl Orta Çağ Avrupa'sında bir şehir pazarı Bir derebeyin sofrası Orta Çağ'dan günümüze kadar aynen korunmuş tipik bir Alman Şehri Rothenburg ob Tauber 32

5 c) Demir Çağı (MÖ 1200 lerden İtibaren): ò Günümüz uygarlığının da temeli sayılan demir, insanlığın en önemli buluşlarından biridir. ò Bu dönemde şehir devletlerinin yerini merkezi krallıklar almıştır. ò Tarım dışında kol gücüne dayalı sanayi kolları gelişmeye başlamış ve iş bölümü ortaya çıkmıştır. ò Tarih öncesi dönemin son çağıdır. Bu dönemin sonlarına doğru Sümerlilerin çivi yazısını bulmaları ile Tarih Öncesi dönemler son bulmuş ve Tarih Çağları başlamıştır. İnsanların Tarih Öncesi dönemde araç ve gereçlerinde sırası ile Taş, toprak ve madeni kullandıklarını Kabataş (Paleolitik Eski Taş) TARİH ÖNCESİ DEVİRLER TAŞ DEVRİ Yontma Taş Devri Mezolitik (Orta Taş) Cilalı Taş Devri (Neolitik) (Yeni Taş) Not: TARİH BİLİMİ VE UYGARLIĞIN DOĞUŞU TARİH ÖNCESİ VE TARİH DEVİRLERİ MADEN DEVRİ Bakır Devri (Bakır+Taş Kolkolitik Dönem Tunç Devri (Bakır + Kalay) MÖ Demir Devri TARİH 3200 Yazının Bulunması Tarih öncesi dönemlerin dünyanın her yerinde aynı zamanda yaşanmadığını, bir yörede Yeni Taş (Cilalı Taş) devri yaşanırken başka yörede Bakır Devri veya Demir Devri'nin yaşandığını Yozgat yakınlarındaki Alişar ın 7 şehir kalıntısından ilk üçünün, Çorum yakınlarındaki Alacahöyük ün 4 kültür tabakasından ilk ikisinin, Çanakkale yakınlarındaki Truva nın 9 yerleşim yerinden ilk beşinin Tarih Öncesi dönemlere, diğerlerinin ise İlk Çağ dönemine ait olduklarını Kimi kaynaklar Tunç Devri'nin sonlarında yazının bulunduğunu söylemişlerdir MS TARİH DEVİRLERİ Hz. İsa nın Doğumu Kavimler Göçü 1453 İstanbul un Fethi 1789 Fransız İhtilali Günümüz GILGAMIŞ DESTANI : Mezopotamya uygarlığında ortaya çıkmış, tarihte bilinen en eski yazılı destandır. Sümer Şehir Devletlerinden olan Uruk Kralı Gılgamış ın ölümsüzlüğü arayışının destanıdır. Gılgamış ın en yakın dostu Endiku nun ölümünün ardından, ölümsüzlüğü arayışını konu edinmiştir. Akad dilinde çivi yazısı ile yazılmıştır. Günümüze ancak 12 kil tablet ulaşabilmiştir. Gılgamış ın ölümünden çok sonra yazıldığı ileri sürülmüştür. Sümerlerin yaşayışları hakkında bilgi vermesi yanında destanın en önemli özelliğinin Kur an, İncil ve Tevrat ta da yer alan Tufan öyküsüdür. ( Hz. Nuh un Tufanı ) Destanda Gılgamış, yarı Tanrı yarı insan ve yenilmez bir savaşçı olarak tasvir edilmiştir. Ölümsüzlüğe ulaşamayan Gılgamış, Tanrı Enlil in öğütleri ile insanın ancak büyük bir ad bırakmakla ölümsüzlüğe erişebileceğini ve bilgeliğin dünyanın nimetlerinden yararlanmak anlamına geldiğini kabul eder. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 33

6 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR HAMMURABİ KANUNLARI Mezopotamya'da yaratılan, tarihin en eski ve en iyi korunmuş yazılı kanunlarından biridir. Çivi yazısı ile yazılmış olan kanunlar 282 maddedir, 13 rakamının uğursuz olması düşüncesiyle 13. maddenin yazılmadığı, 33 maddenin ise okunamayacak durumda olduğu ileri sürülmüştür. Akatça dilinde yazılmıştır. Kısasa Kısas esasına dayalı olduğu ileri sürülmüştür. Hammurabi, kendisine bu kanunları yazdıranın güneş tanrısı Şamaş'ın olduğunu söylemiştir. Dolayısıyla kanunlar da tanrı sözü sayılıyordu. Bir kimse bir eve girerek delik açarsa, o deliğin önünde ölümle cezalandırılır ve gömülür. Bir evde yangın çıkar ve oraya yangını söndürmeye gelen bir kimse evin sahibinin malında göz gezdirip evin sahibinin malını alırsa, kendisi de aynı ateşe atılır. * Bir adam bir çocuğu evlatlık alır ve oğlu olarak ona ismini verirse ve onu besleyip büyütürse, büyümüş bu çocuk bir daha geri istenemez. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar TARİH ÇAĞLARI (TARİHİ DEVRİLER) Sümerlerin MÖ 3200 de Çivi Yazı sını bulmaları ile başlayan ve günümüze kadar süren dönemdir. Bu dönem Akdeniz Uygarlığı ve Avrupa Tarihi esas alınarak, toplumları etkileyen büyük olaylara göre bölümlere ayrılmıştır. A) İlk Çağ (Eski Çağ) Yazının bulunuşundan (MÖ 3200) Kavimler Göçü ne (375) kadar sürer. ( Bazı tarihçiler İlk Çağ ın sonu olarak Roma İmparatorluğu nun ikiye ayrıldığı 395, bazıları ise Batı Roma nın yıkılış tarihi olan 476 tarihini kabul etmişleridir.) Her çağın kendine özgü özellikleri vardır. ò Siyasi yapı: Bu dönemde Site (Mezopotamya da), Nom (Mısır da) ve Polis (Ege ve Akdeniz de) denilen Şehir Devletleri hakimdir. Zamanla merkezi krallıklar yaygınlaşmıştır. ò Din: Çok tanrılı dinler yaygındır. (Musevilik ile devrin sonlarına doğru ortaya çıkan Hıristiyanlık hariç) ò Ekonomi: Tarım hayatı yaygındır. Tarımın yanında Kral Yolu, İpek Yolu aracılığı ile ticaret gelişmeye başlamış ve çeşitli zanaat dalları ortaya çıkmaya başlamıştır. ò Sosyal yapı: Özgür insanlar ve köleler olarak sosyal sınıflara ayrılmışlardır. B) Orta Çağ Kavimler Göçü nden (375) İstanbul un Fethi ne (1453) kadar sürer. (Bazı tarihçiler Orta Çağ'ın sonu olarak Büyük Coğrafya Keşifleri ni veya Rönesans ı kabul etmektedirler.) ò Siyasi yapı Doğu da merkezi yönetimler yaygın iken Avrupa da Kavimler Göçü nden sonra ortaya çıkan Feodalite hakimdir. ò Din Toplum ve siyasi yapılar üzerinde Musevilik Hıristiyanlık ve Müslümanlık gibi tek Tanrılı dinler hakimdir. ò Ekonomi Tarımın yanında İpek ve Baharat yolları ile ticaretin büyük önem kazandığı, insan gücüne dayalı sanayi dallarının çeşitlendiği görülmüştür. ò Sosyal yapı Avrupa da halk çeşitli sınıflara ayrılmıştı ve halk arasında hukuki eşitlik yoktu. İş bölümü çeşitlendikçe sosyal yapıda da çeşitlilikler görülmüştür. C) Yeni Çağ İstanbul un Fethi nden (1453) Fransız İhtilâli ne (1789) kadar sürer. ò Siyasi yapı Barut un ateşli silahlarda, özellikle de top yapımında kullanılmasından sonra Orta Çağ a damgasını vuran Feodalite son buldu. Merkezi krallıklar güçlendi. Büyük Coğrafya Keşifleri ile Sömürge İmparatorlukları doğdu. ò Din Tek Tanrılı dinlerin toplum ve siyasi yapılar üzerindeki etkinliğinin sürdüğü görülmüştür. Haçlı Seferleri, Büyük Coğrafya Keşifleri, Rönesans ve Reform hareketleri sonrasında Kilisenin toplum ve siyasal yapılar üzerinde güç kaybına uğradığı ileri sürülmüştür. ò Ekonomi Büyük Coğrafya Keşifleri nden sonra ticaret ön plana çıktı, enerji kaynakları sanayiye girmeye başladı, tarım alanları genişledi. 34

7 ò Sosyal yapı Ticaret ile uğraşan Burjuvaların ön plana çıktığı, Soylu ve Rahiplerin eski güçlerini yitirmeye başladığı görülmüştür. D) Yakın Çağ Fransız İhtilâli nden (1789) Günümüze kadar sürer. ò Siyasi Yapı Fransız İhtilâli nden sonra yayılan Milliyetçilik (Ulusçuluk) akımı, İmparatorlukların çöküşünü hızlandırdı. Ulusal (Milli) devletler yaygınlaştı. Demokrasi gelişti. Cumhuriyet yönetimleri çoğaldı. ò Din SİYASAL YAPI TOPLUMSAL YAPI EKONOMİK YAPI HUKUKSAL YAPI DÜŞÜNCE YAPISI BİLİM DİN İLKÇAĞ (MÖ MS. 375) Site (Şehir Devleti = Sümer Krallık = Babil Feodalite (Derebeylik) Merkezi Krallıklar İmparatorluk (Akad = Roma) (Monarşiler) Köleci Toplum (Zenginlik kaynağı, köle emeği) Tarım ve hayvancılık Ticaret (Kolonizasyon) Asur, Fenike, İyonya Tek Tanrılı dinler inanç sistemi olarak devam etmekle birlikte toplum ve siyasi yapılar üzerindeki etkinliği azaldı, Laiklik yaygınlaştı. ORTAÇAĞ ( ) Tarıma dayalı kapalı ekonomi Zenginlik kaynağı topraktır İlk yazılı hukuk (Sümer) Dinsel hukuk Kısasa kısas (Babil) Dinsel yargı (Engizisyon) Hukuk (Hitit) Avrupa Hristiyan dünyası Gelişmiş hukuk (Yunan - Roma) Skolastik Düşünce İyonya Okulu (Özgür Düşünce) (Dogmatizm) Aristo Mantığı İncil, kilise Mezopotamya (Matematik - Astronomi) Skolastik düşünce Mısır (Matematik - nedeniyle geriledi Astronomi - Tıp - Anatomi) İyonya (Tales - Pisagor) Feodal Toplum (Sosyal statüyü, sahip olunan toprağın büyüklüğü belirler) ò Ekonomi Sanayi Devrimi İle birlikte sanayi ön plana çıktı. Ticaret daha da gelişti. Tarım makineleşti. ò Sosyal yapı YENİÇAĞ ( ) Burjuva sınıfı ekonomik yönden güçlendi Coğrafi Keşifler Ticari devrim Zenginlik kaynağı değerli madenlerdir Merkantilizim Dinsel hukuk etkisini yitirmeye başladı Hümanizm Akıl, Doğa, İnsan Bilimsel ve teknolojik gelişme XVII yy. BİLİM ÇAĞI Çok tanrıcılık (Politeizm) Tek tanrı inancı (Monoteizm) Reform Tek tanrıcılık (İbraniler - Musevilik) Hristiyan - Müslüman Mezhep Savaşları çatışması (Haçlı Seferleri) 30 Yıl Savaşları Tek tanrıcılık (Monoteizm) Mezhep birliği dağıldı YAKINÇAĞ ( ) Meşrutiyet (Parlamenterizim) Laik devlet (Sekülarizm) Ulus toplumu İnsan hakları İşçi sınıfı Sanayileşme Sömürgecilik Laik hukuk İnsan hakları Anayasa Aydınlanma Çağı (XVIII. yy) Bilim Teknoloji Sanayi Devrimi XVIII. yy. Laik Düşünce Laik Devlet (Sekülerizm) Sanayiciler ön plana çıktı. Ticaretle uğraşanlar daha da güçlendi. Halk sınıfları arasında hukuksal eşitlik sağlandı. PİRAMİTLER Çoğu Eski ve Orta Krallık dönemine ait olan Firavunların anıt- mezarlarıdır. Mısır da 100 den fazla piramit bulunmaktadır. Bunlar içerisinde en büyüğü olan uzun süre dünyanın 7 harikası arasında yer alan dünyanın yeni 7 harikasında onur ödülü bulunan Keops Piramidi dir. MÖ 2560 yılında yapıldığı metre yüksekliğinde ( yaklaşık 10 metresi aşınma nedeniyle kısalmış 137 m ) her biri birkaç ton ağırlıkta olan 2 milyon taş bloktan 20 yılda yapıldığı ileri sürülmektedir. Piramidin tepesinin Kuzey Kutbunu çevresinin ise Ekvatorun uzunluğunu temsil ettiği ileri sürülür. ò Büyük Piramitin açıları, Nil'in delta yöresini iki eşit parçaya bölerler. ò Gize'deki üç piramit aralarinda bir Pisagor üçgeni olacak sekilde düzenlenmişlerdir.bu üçgenin kenarlarının birbirlerine göre oranı 3:4:5'dir. ò Büyük Piramitin tabanının yüzeyi,anıtın yarısının iki katına bölündüğünde pi=3,14 sayısı elde edilir. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 35

8 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR MISIR ATASÖZLERİ ò Çamur ve taştır insan Tanrı tarafından yaratılan ama farkında değildir Tanrı'nın avuçları arasına bıraktığı kaderinin.. ò Resimler, gerçeğe soğuk tanımlardan daha yakındır. ò Saygılı ol. Senden yaşlı veya üst derecede birisi içeri girdiği zaman ayağa kalk. Fakat her şeyden önce ailene saygı göster. Anne ve babanın eline su dök. Annene bol ekmek ver ve onu seni taşıdığı gibi taşı. O, senin büyük yükünü kaldırmıştı ve seni üç sene emzirmiştir. O, seni okuyup yazman için okula götürmüş ve sana evden ekmek ve bira getirmiştir. ò Sen de evlendiğin zaman, annenin emeklerini düşün. Öyle ki, o seni ayıplamasın ve Tanrıya elini kaldırıp şikayetini duyurmasın. Fakat sen genç iken evlen ki, karın da sana bir oğul versin. ò Kaybetmeyi ahlaksızca bir kazanca tercih et. Birincinin acısı biran, ötekinin vicdan azabı bir ömür boyu sürer. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 2. KONU KÜLTÜR VE UYGARLIK Bir ulusa özgü maddi ve manevi değerlerin bütününe kültür denir. İnsanlar göç, ticaret veya savaş yolu ile değişik bölgelerdeki insanlar ile karşılaşmışlar yer yer onlardan etkilendikleri gibi onları da etkilemişlerdir. Bu etkileşimin sonucu olarak da uygarlık denilen uluslar arası bir değer ortaya çıkmıştır. İlk uygarlıklar; insanların yaşamlarını kolayca sürdürebildikleri Anadolu, Mezopotamya, Mısır, İran, Çin ve Hindistan gibi ılıman iklim kuşağında göl, nehir ve deniz kenarlarında ortaya çıkmıştır. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI ò Güneydoğu Anadolu dan, Basra Körfezi ne kadar uzanan Fırat ve Dicle Nehirleri arasındaki bölgeye İlk Çağ da iki nehir arası anlamına gelen Mezopotamya denmiştir. ò Mezopotamya Uygarlığı, insanlık için ana kaynak uygarlıklardandır. ò Mezopotamya nın siyasi tarihi Sümerler ile başlamış daha sonra Akadlar, Elamlar, Babiller ve Asurlar bu bölgeye egemen olmuşlar ve devletlerini kurmuşlardır. ò Mezopotamya Uygarlığı nın temellerini Sümerler atmış, bu uygarlık diğer Mezopotamya devletleri tarafından benimsenmiş ve geliştirilerek Ön Asya ya yayılmıştır. Mezopotamya SÜMERLER (MÖ ) 1. Sümerlerin siyasi tarihi Ur, Uruk, Kiş, Lagaş gibi Site denilen şehir devletleri ile başlamıştır. 2. Site adı verilen şehir devletleri Patesi adı verilen Rahip Krallar tarafından yönetilmiştir. 3. "Çivi Yazısı" denilen, tarihte bilinen İlk yazıyı Sümerler bulmuşlar ve böylece Tarih Çağlarına geçen ilk kavim olmuşlardır. 4. Dinleri, çok Tanrılıdır. Sümerliler tanrılarını insan gibi düşünmüşler ancak onların ölümsüz olduklarına inanmışlardır. İnançları daha çok bu dünya ile ilgilidir, yani dünyevidir. 5. Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Sümer şehir devleti (Lagaş sitesi) krallarından Urgakina ya aittir. Daha sonra bu kanunlar Lagaş Kralları Ur - Nammu ve Gudea tarafından geliştirilmiştir. 6. Sümerlere ait olan Gılgamış, Tufan destanları Mezopotamya edebiyatının ilk yazılı örnekleridir. 36

9 Sümer yazısı çivi yazısı örneği 7. Sümerler gök cisimlerinin hareketleri ile insanların hayatları arasında bir ilişkinin olduğunu düşünmüşler, bu yüzden gök cisimlerini inceleyerek ilk Ay Takvimini ve Burçları bulmuşlardır. Bu durum Astronomi ile uğraştıklarının bir göstergesidir. 8. Fırat ve Dicle Nehirleri nin sağladığı verimlilik ile bu nehirlerin taşması sonucu tarla sınırlarının bozulması, sayıları, uzunluk ve ağırlık ölçülerini kullanmayı öğrenmelerini sağlamış Matematik (Çarpım tablosu ve dört işlem vb) ayrıca Geometrinin (alan ve hacim ölçüleri, bir dairenin 360 ye bölünmesi vb) gelişmesine katkı sağlamışlardır. AKADLAR (MÖ ) 1. Arap Yarımadası ndan geldikleri, Sami kökenli oldukları ve Kral Sargon döneminde devlet kurdukları ileri sürülmüştür. 2. Tarihte bilinen ilk imparatorluğu kurmuşlardır. 3. Sümer uygarlığını benimsemişler ve bu uygarlığın Ön Asya ya yayılmasını sağlamışlardır. 4. Bir süre Mezopotamya ya egemen oldularsa da Sümerler tarafından yıkılmışlardır. ALFABENİN EVRİMİ Mısır (Hiyeroglif) Fenike (Alfabe) Anadolu Lidyalılar Frigler İyonlar Yunan ò ò ESKİ MISIR HİKAYELERİ Kirletilmiş suyu, birkaç gün Piramit'in içine bırakırsanız; suyu arıtılmış olarak bulursunuz. Piramit'in içerisinde süt, birkaç gün süreyle taze kalır ve sonunda bozulmadan yoğurt haline gelir. ò Bitkiler, Piramit'in içinde daha hızlı büyürler. ò Piramit'in içine bırakılmış su, 5 hafta süreyle bekletildikten sonra yüz losyonu olarak kullanılabilir. ò Çöp bidonu içindeki yemek artıkları, hiç koku vermeden Piramit içinde mumyalaşır. ò Kesik, yanık, sıyrık gibi yaralar büyükçe bir Piramit'in içinde daha çabuk iyileşme eğilimi gösterir. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 9. Mezopotamya da taş az bulunduğundan Sümerler heykel hariç çeşitli eserleri doğa olaylarına ve istilâlara karşı dayanıksız olan kerpiçten yapmak zorunda kalmışlardır. Bu yüzden eserlerinin birçoğu günümüze kadar ulaşamamıştır. 10. Sümerlere ait olan "Ziggurat" denilen tapınakları ünlüdür. Zigguratların üst katının gözlemevi (Rasathane) olarak kullanılması, Astronomi ile uğraştıklarının bir başka göstergesidir. Mezopotamya Roma (Latin Alfabesi) İLK ÇAĞ UYGARLIKLARININ ETKİLEŞİMİ Anadolu Uygarlıkları Mısır ò Piramitlerin bazı odalarının içinde ne olduğu hakkında bir bilgi yoktur; araştırmacıların çoğu, ya içinde kayboldular ya da aynı yerde birkaç tur attılar, fakat içlerini göremediler. ò Piramitlerin içi yazın soğuk kışın sıcak olur. 11. Sümer yöneticileri ve Rahipler toplumun üst sınıfını oluştururken, halk özgürler ve köleler olarak sosyal sınıflara ayrılmışlardır. Batı Yunan Uygarlığı Doğu Roma Helenizm İslam Uygarlığı 37

10 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR MISIR'DA HUKUK Eğer bir yargıç bir davaya bakar ve bir karara varırsa verdiği hükmü yazılı olarak takdim eder; daha sonra verdiği kararda bir hata ortaya çıkarsa ve bu kendi hatasından kaynaklanırsa o zaman davada onun tarafından kararlaştırılan para cezasının on iki katını öder ve halka ilan edilerek yargıçlık makamından el çektirilir ve bir daha asla yargıçlık icra etmek için oraya oturamaz. Eğer tanık bulunamıyorsa yargıç azami sekiz ay olmak üzere bir süre tanır. Sekiz aylık süre içinde tanık ortaya çıkmamışsa suçludur ve henüz karara bağlanmamış davadaki para cezasını üstlenir. Bir mülkün kirasını ödeyerek başka her türlü yükümlülükten muaf olma hakkına sahip olan bir kabile reisi, tarlası, evi ve bahçesi üzerindeki bu imtiyazını karısına ya da kızına devredemez; borcuna karşılık veremez. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar ELAMLAR (MÖ ) 1. Akadlar gibi Sami kökenli bir topluluk oldukları ileri sürülmüştür. Mezopotamya diye tanımlanan bölgenin Güneydoğusunda merkezi "Sus" olmak üzere devlet kurmuşlardır. 2. Sümerler in çivi yazısını kullanmışlardır. 3. Önemli yer altı zenginliklerine sahip oldukları ve seramik sanatında ileri oldukları belirtilmiş, Asurlular tarafından yıkılmışlarıdır. BABİLLER (AMURRULAR) (MÖ ) 1. Samilerin bir kolu olan Amurrular tarafından kurulmuşlardır. Hititler tarafından yıkılana kadar I. Babil Devleti (MÖ ) ve Persler tarafından yıkılana kadar II. Babil Devleti (MÖ ) olarak hüküm sürmüşlerdir. 2. Mutlak krallığın ilk önemli temsilcisi olan Hammurabi, aynı zamanda Mezopotamya nın en gelişmiş kanunlarının (Mülkiyet, Ceza, Ticaret alanların) da hazırlayıcısıdır. ASURLULAR (MÖ ) 1. Askeri bir imparatorluk özelliği göstermişlerdir. Bu yüzden ceza yasaları oldukça ağırdır. 2. Alişar ve Boğazköy ile Kayseri yakınlarındaki Kültepe de kurdukları ticaret kolonisi (Kaniş Karum) ile Kara Kolonici bir devlet özelliği de göstermişlerdir. 3. Ticaret amacı ile, Lidyalıların açtığı Sard dan başkentleri Ninova ya kadar uzanan Kral Yolu nu kullanmışlardır. 4. Sümerlerin Çivi Yazısı'nı kullanmışlarıdır. Çivi yazısını Anadolu ya taşıyarak Anadolu nun Tarih Çağları na geçmesini sağlamışlardır. 5. Başkentleri Ninova da tarihte bilinen ilk kütüphaneyi kurdukları ileri sürülmüştür. 6. Heykelcilik ve kabartma sanatlarında ileri gittikleri bilinmektedir. Ancak, satın aldığı bir tarlayı, bahçeyi ya da evi karısına ya da kızına devredebilir, onların mülkiyetine katabilir veya borcuna karşılık olarak verebilir. Tarlasını, bahçesini ve evini bir tüccara ya da başka bir kamu görevlisine satabilir, alıcı ise tarlayı, evi ve bahçeyi yararlanma hakkı karşılığında elinde tutabilir. Bir adam rütbece kendisinden daha üstün olan bir adamın vücuduna vurursa halkın önünde öküz kırbacı ile 60 kırbacı hakeder. 3. Kudüs e egemen olan II. Babil hükümdarı Nabukednezar ın buradaki Yahudileri 80 yıl sürecek olan ilk sürgüne tabi tuttuğu ileri sürülmüştür. (Yahudilere uygulanan büyük sürgün MS 70 yıllarında Romalılar tarafından gerçekleştirilmiştir.) 4. Uygarlıklarında Sümerlerin etkisi görülür. 5. Astronomi ye önem vermişler Ay ve Güneş tutulmasının gök cisimlerinin devirli hareketlerinin sonucu olduğunu ileri sürmüşlerdir. 6. Babillerin Kule denilen tapınakları ile uzun süre dünyanın 7 harikası arasında sayılan Babil in Asma Bahçeleri oldukça ünlüdür. Nemrut Dağı Yakınlarındaki Heykeller 38

11 ORTA ASYA UYGARLIKLARI Orta Asya da yapılan çalışmalar değişik kültür bölgelerinin varlığını ortaya çıkartmıştır. Bunlar: Anav Kültürü (MÖ )Yılları arası: Orta Asya nın en eski kültürüdür. Bugünkü Türkistan dadır. Bu dönem insanların tuğladan yapılmış evlerde oturmaları, tarımla uğraşmaları yerleşik yaşam uygarlığını benimsediklerinin en önemli kanıtıdır. Afenesyovo Kültürü (MÖ ): Türkler in en eski kültürüdür. Altay Sayan Dağları'nın kuzeybatısındadır. Türkler in avcı ve savaşçı özelliklerini yansıtmaktadır. Orta Asya Uygarlığı nın temelini oluşturmuştur. Andronovo Kültürü (MÖ ) Yılları arası: Orta Asya topraklarında en geniş alana yayılmışlardır. Altaylar dan Ural Dağları'na Hazar Denizi nin doğusuna kadar uzanmaktadır. Türklerin ilk kez Tunç ve Altın ı işledikleri ve çeşitli eserler yaptıkları dönemdir. Karasuk Kültürü (MÖ ) Yılları arası: Orta Asya da demirin ilk kez Türkler tarafından bu dönemde işlendiği belirtilmektedir. Ayrıca dokumacılık yaptıkları, dört tekerli arabalar kullandıkları dönemdir. Tagar Kültürü (MÖ ) Yılları arası: Abakan Bölgesi'ndedir. Orta Asya nın en gelişmiş bölgesidir. Bölgede çok sayıda hançer, ok uçları, bilezik ve küpe gibi madeni eşyalara rastlanılmıştır. Bölgedeki kültürlerin içinde en genç ve gelişmiş olanıdır. İSKİTLER (SAKALAR (MÖ. 8 yy MÖ 2. yy) İskitler 1. Tanrı Dağları nın eteklerinde konar-göçer yaşayan Kavimlerden olan İskitler (Sakalar) MÖ 8. yy da diğer kavimlerin baskısı üzerine göç etmek zorunda kalmışlardır. Bir bölümü Karadeniz in kuzeyine giderken bir bölümü Aral Gölü yörelerini yurt edinmişleridir. Eski Yunanlılar, Karadeniz in kuzeyine yerleşenlere İskit adını verirken İranlılar (Persler) Aral Gölü yörelerinde yaşayanlara "Saka" adını vermişlerdir. 2. Değişik kavimlerden oluşan İskitler in yöneticilerinin Türk olduğu ileri sürülmüştür. 3. İskit Saka hükümdarlarının en tanınmışı Orta Asya gurubunun Hakanı olan Alp Er Tonga dır. (İranlı şair Firdevsi nin Şahnamesinde Afrasyab adı ile geçmektedir.) 4. Alp Er Tunga nın torunu Tomris (Temir) ise ilk kadın hükümdar olarak tarihe geçmiştir. 5. Ekonomilerinin temeli hayvancılığa dayalı olduğundan konar göçer biçimde yaşamışlardır. 6. Gök Tanrısı inanışı hakimdir. Öldükten sonra tekrar yaşayacaklarına inandıkların için ölülerini atları ve eşyaları ile birlikte gömmüşlerdir. 7. Altın ve gümüşten yaptıkları at koşumları, kemer tokaları maden işlemeciliğinde ileri gittiklerinin en önemli kanıtlarıdır. At, geyik, kuş motifleri gibi genellikle hayvan üslubu hakimdir. MISIR UYGARLIĞI 1. Mısır ın siyasi tarihi de Mezopotamya da olduğu gibi Nom adı verilen şehir devletleri ile başlamıştır. Kral Menes în MÖ 3000 de Nom ları birleştirmesi ile Mısır Krallığı kurulmuş dolayısıyla ile siyasi birlik sağlanmıştır. Mısır çöller ve denizlerle çevrildiğinden uzun süre dış etkilerden korunmuş dolayısıyla kendilerine özgü bir uygarlık yaratmışlardır. 2. Mısır, Pers istilâsına (MÖ 525) kadar Mısırlı sülâleler tarafından, Perslerden sonra 1952 yılına kadar dışarıdan gelenlerce yönetilmiştir. 3. Mısır Uygarlığı da Mezopotamya Uygarlığı gibi Ana Kaynak uygarlıktır. ò Mısır ın Pers istilâsından (MÖ 525) 1952 yılına kadar Mısırlılar tarafından yönetilmediği, bu süreçte sırası ile; Büyük İskender, Romalılar, GORDİON Ankara ya 94 Km, Polatlı ilçesine 29 km uzaklıktadır. Yassıhöyük adı ile de tanınmaktadır. Kral Gordios un kurduğu, Frigya nın başkenti, Ana Tanrıça Kibele nin ülkesi, Kral Midas ın tümülüsü ile bütünleşen bir yerleşim yeridir. Gordion un ünü Kulakları ile ünlü Kral Midas ( Eşek kulaklı Midas ) ile Kördüğümden gelmektedir. Frigler, yeni bir kral arayışında iken bir kahinin şehre öküz arabası ile giren ilk kişinin kral ilan edilmesini söylediği, bu kişinin de Midas ın babası yoksul Gordios olduğu anlatılır. ( Bazı kaynaklar ise Kral Gordios un ölümünden sonra Gordion a giren ilk kişinin Midas olduğunu, onun kral seçildiğini anlatırlar.) Gordios un kral ilan edildikten sonra arabasını tapınağa armağan ederken tapınağa bir düğümle bağladığı, bu düğümü çözecek kişinin Asya nın fatihi olacağı hikaye edilir. Persleri yenen Makedonya Kralı Büyük İskender in kışı geçirdiği Gordion da, Gordios un bağladığı düğümü çözmek için uğraştığı ancak başaramadığı, sabrı tükenince de kılıcı ile keserek kördüğümü çözdüğü anlatılmaktadır. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 39

12 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Gordion surları içerisinde yer alan sarayları, Frigya kral ailesi ile zengin ve soylular için yapılmış 80 kadar yığma mezar tepeleri şehrin en önemli özelliklerini yansıttığı ileri sürülmüştür. Gordion dan elde edilen buluntular Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile Gordion müzesinde sergilenmektedir. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bizanslılar, H.z Ömer den itibaren Müslüman Araplar (Emeviler Abbasiler), Türkler (Tolunoğulları, Akşitler, Eyyubiler, Memlükler, Osmanlılar) ve İngilizler tarafından yönetildiğini Mısırlıların yaptıkları birçok savaş içerisinde Suriye egemenliği için Hititlerle yaptıkları "Kadeş Savaşı" ve bu savaşın sonunda imzalanan Kadeş Antlaşması oldukça önemlidir. Kadeş Antlaşması (MÖ 1280) tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır. 5. Mısır, firavun denilen krallar tarafından yönetilmiştir. Firavunlar Tanrı Kral olarak nitelendirilmiştir. Bu durum Firavunlara sınırsız bir güç kazandırmış, bu da Mısır kültürünün ve sanatının gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. alanında gelişme göstermelerine de katkı sağlamıştır. Ondalık sayıları, Pi sayısını (3,14) bulmuşlar, dört işlemleri kullanmışlardır. 10. Firavunları adına yaptıkları Karnak ve Luksor tapınaklarının yanında, uzun süre dünyanın 7 harikası arasında sayılan Piramit denilen anıt mezarları oldukça ünlüdür. Ayrıca insan başlı aslan gövdeli Sfenks adı verilen heykelleri oldukça dikkat çekicidir. Halk için yapılan mezarlara ise Labirent adı verilmektedir. 11. Halk, Rahipler, Din adamları, askerler, tüccarlar, çiftçiler ve köleler olarak sosyal sınıflara ayrılmıştı. Aralarında hukuki eşitlik yoktu. 6. Mısırlılar başlangıçta Hiyeroglif denilen resim yazısını kullanmışlar, yazılarını papürüsler üzerine yazmışlar, zamanla sadeleştirilen Mısır yazısı Fenike Alfabesi ne temel olmuştur. 7. Dinleri çok tanrılıdır. Ölümden sonraki hayata inanmışlar ve büyük önem vermişlerdir. Öldükten sonra tekrar dirilmeyi vücudun bozulmamasına bağlayan Mısırlılar, ölülerini Mumyalamışlar ve mumyacılığı milli sanat haline getirmişlerdir. Mumyalama sırasında insan anatomisini öğrenen Mısırlılar Tıp alanında da önemli gelişme göstermişlerdir. Öldükten sonra dirileceklerine olan inançları nedeniyle mezarlarını oda biçiminde yapmışlar ve içine çeşitli eşyalar koymuşlardır. Mısır ò Nehirlerin akış yönüne göre (Fırat Dicle ile Nil) Mezopotamya nın kuzeyine yukarı güneyine aşağı denilirken, Mısır ın kuzeyine aşağı, güneyine yukarı denildiğini 8. Nil Nehri nin taşma zamanını önceden bilebilmek amacıyla Mısırlılar Güneş Yılı esasına dayalı bilinen ilk takvimi bulmuşlardır. Bu da Astronomi biliminde ileri olduklarını göstermektedir. Bu takvim Roma İmparatoru Jul Sezar ve Papa XIII. Gregoryan tarafından geliştirilerek günümüzde yaygın olarak kullanılan Miladi Takvime dönüştürülmüştür. 9. Nil Nehri nin verimliliği bir yandan tarımın önemli ölçüde gelişmesine ve zenginleşmesine yol açarken Nil in taşması ile tarla sınırlarının bozulması, Matematik ve Geometri Piramitler, Firavunlar için yapılmış anıt mezarlardır. 40

13 İRAN UYGARLIĞI 1. İran, Asya yı, Anadolu, Mezopotamya, Suriye ve Mısır a bağlayan bir geçiş noktası üzerinde olduğundan birçok uygarlığın yaşadığı bir bölge durumundadır. 2. İlk Çağ da, İran ın kuzeyinde Medler ve güneyinde Persler yaşamışlardır. Medler e son veren Persler, tüm İran a egemen olduktan sonra Anadolu, Suriye ve Mısır a egemen olarak İlk Çağ ın en büyük imparatorluklarından birini kurmuşlardır. 3. MÖ 5. yy da Yunanlılar ile yaptıkları Pers Savaşları oldukça ünlüdür. Bu savaşlar sonunda Anadolu ya çekilmek zorunda kalmışlardır. 4. Pers İmparatorluğu na Makedonya Kralı Büyük İskender son vermiştir. 5. Persler sınırsız yetkileri olduğu ileri sürülen krallar tarafından mutlakıyetle yönetilmiştir. 6. Ülke Satraplık denilen eyaletlere ayrılarak yönetilmiştir. 7. Dinleri iyilik ve kötülüğün mücadelesi anlayışına dayanan Zerdüşlüktür. Tapınaklarına Ateşgede denilmiştir. 8. Düzenli bir posta örgütüne sahip oldukları ileri sürülmüştür. 9. Sarayları, kabartmaları yanında insan başlı boğa gövdeli sfenksleri oldukça ünlüdür. HİNT UYGARLIĞI 1. Hint uygarlığı, İklim koşulları elverişli olan Hindistan ın kuzeyindeki İndus ve Ganj Nehirleri boylarında ortaya çıkmıştır. 2. Hindistan zengin ve verimli topraklara sahip olduğundan sık sık istilaya uğramış, birçok farklı uygarlığın yaşadığı bir bölge olmuştur. 3. MÖ 1500 lerde Hindistan a gelen Ariler, meslekleri babadan oğula geçen ve aynı geleneklere bağlı olan Kast Sistemi'ni geliştirmişlerdir. Bu sistemde farklı sosyal sınıflardan oluşan halk arasında hukuki eşitlik olmadığı gibi Kast sınıflar arası geçiş veya sosyal ilişkileri de kısıtlamıştır. 4. Hindistan da gerek birbirinden farklı uygarlıkların yaşaması ve gerekse Kast Sistemi nin varlığı Hint halkının kaynaşmasını engellemiş ve onların bir millet haline gelmelerini geciktirmiştir. Bu nedenle güçlü bir siyasi yapı oluşturulamamış Racalıklar denilen küçük prenslikler ortaya çıkmıştır. 5. Bu sistemde halk; Din adamları (Brahmanlar) Soylular ve askerler (Kşatriyalar) Tüccar ve çiftçiler (Vaysiyalar) Zanaatkâr ve işçiler (Südralar) Kast dışı kabul edilen Paryalardan oluşmuştur. 6. Sanskritçe denilen bir dil ve İndus yazısını kullandıkları ileri sürülmüştür. 7. Hindistan zamanla tarihi Baharat Yolu'nun merkezi olmuştur. 8. Dinleri çok Tanrılıdır. Başlıca dinleri arasında Hinduizm, Brahmanizm, Maniheizm ve Hindistan da ortaya çıkmakla birlikte burada fazlaca yayılamayan Budizm yer almaktadır. Gazneli Sultan Mahmut un Hindistan a yaptığı seferler sonunda İslamiyet'in Hindistan da yayıldığını ÇİN UYGARLIĞI 1. Sarı Irmak boylarında kurulan Asya nın en eski ve en önemli uygarlık merkezlerinden biridir. Asya da yerleşik yaşam uygarlığının ilk temsilcileridir. 2. Çin uygarlığının oluşumunda Türk, Tunguz, Moğol ve Tibet uygarlıklarının katkıları olduğu ileri sürülmüştür. 3. Hanedanlar aracılığı ile yönetilen Çin de güçlü bir merkezi otorite kurulmuştur. Çinliler imparatorlarını Tanrının Oğlu olarak nitelendirerek, onun kutsal olduğuna inanmışlardır. NOTLARIM ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 41

14 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR NOTLARIM Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 4. Barut, pusula, kağıt ve matbaanın ilk kullanıcıları olan Çinliler, bu alanda dünyaya öncülük etmişlerdir. 5. Çin Tarihi İpek Yolu'nun merkezi olduğundan Çin den Avrupa içlerine kadar uzanan geniş coğrafyada canlı bir ticaret hayatı yaşamışlardır. İpek Yolu egemenliği için Orta Asya Türkleri ile bitmez tükenmez savaşlar yapmışlardır. 6. Çinliler MÖ 1500 lerde kendilerine özgü olan ve halen kullanılan bir nevi şekil yazısına benzer yazıyı kullanmışlardır. 7. Ekonomide tarım önemli bir yer tutmakla birlikte İpek Yolu sayesinde ticeret hayatında da ileri gitmişlerdir. 8. MÖ 3. yy da Hun akınlarından korunmak amacı ile Dünya nın en büyük taş yapılarından olan ve Dünya'nın 7 harikası arasında gösterilen ünlü Çin Seddini yapmışlardır. Ayrıca Hun ordularını örnek alarak atlı birlikler kurmuşlardır. 9. Tao ve Konfüçyüs ün öğütleri zamanla din kurallarına dönüşmüş, Hindistan da ortaya çıkan Budizm önemli ölçüde Çin de yayılmıştır. 10. İpek dokumacılığı ve porselen sanatında da ileri gitmişlerdir. Budist tapınakları oldukça ünlüdür. Çin sanatında küçüklük, incelik ve zariflik göze çarpmaktadır. A) FENİKELİLER DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI 1. MÖ 1200 yıllarında Lübnan Dağları ile Akdeniz arasında Sur, Sayda, Biblos gibi şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. 2. Tarıma elverişli arazilerin yetersiz olması nedeniyle denizciliğe yönelmişler, Akdeniz kıyılarında ticaret kolonileri kurmuşlar ve tarihin ilk deniz kolonici devleti olmuşlardır. Ticaret sayesinde doğu ile Akdeniz ülkeleri arasında kültürel etkileşimi sağlamışlardır. 3. İnsanlığa en önemli katkıları, temeli Mısır yazısına dayanan harf yazısını yani ilk alfabeyi bulmuş olmalarıdır. Bu alfabe Lidyalılar, Frigyalılar, İyonyalılar, Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanılıp geliştirilerek günümüzde kullandığımız Latin Alfabesine dönüştürmüşlerdir. 4. Güçlü bir siyasi yapı oluşturamamışlar, Mısırlıların, Asurluların, Pers ve Romalıların üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalmışlarıdır. Fenikelilerin en önemli kolonilerinin Tunus taki Kartaca olduğunu Kolonicilikte en büyük rakiplerinin Yunanlar olduğunu, Yunanlar kolonilerini ikinci vatan sayarken Fenikelilerin yalnızca sömürge olarak gördüklerini, bu nedenle Yunanlar kolonilerinde uzun süre kalırken Fenikelilerin kolonilerinde kısa sürede İyon ve Yunanlara kaptırdıklarını 42

15 B) İBRANİLER 1. Bugünkü İsraillilerin atası olup Kutsal kitapları Tevrat a göre Hz. Musa nın önderliğinde Mısırdan gelerek bugünkü İsrail topraklarına yerleştikleri belirtilmiştir. 2. Kenanilerin, ırmağı aşan anlamına gelen İbrani adını verdikleri kavim, Peygamberleri Hz. Musa ya inandıkları için Museviler diye tanındıkları gibi 12 İsrail kabilesinden birinin adı olan Yehuda'dan dolayı Yahudiler olarak da adlandırılmışlardır. 3. Hz. Davut döneminde başkenti Kudüs olmak üzere devletlerini kurmuşlar, en parlak dönemlerini ise Hz. Süleyman döneminde yaşamışlardır. 4. Hz. Süleyman ın ölümünden sonra birlikleri bozulmuş, devletleri İsrail ve Yahudi (Yuda) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İsrail Devleti'ne Asurlular, Yahudi Devleti'ne ise Babiller son vermişleridir. Romalılara karşı isyan etmeleri üzerine MS 70 yıllarında yaşadıkları yerlerden kovulmuşlar, dünyanın değişik yörelerinde dağınık olarak yaşamışlardır. II. Dünya Savaşı nın sonunda 1948 de bugünkü İsrail Devletini kurmuşlardır. 5. Kralları genellikle Hz. Davut ve Hz. Süleyman gibi peygamberlerdir. İbraniler'de Peygamber kral anlayışının olduğunu İbraniler semavi dinler içinde ilk tek tanrılı din olan Museviliği benimsemişlerdir. Bu dinin yalnızca kendi kavimlerine gönderildiğine inanmışlardır. Bu inanış kendilerini diğer kavimlerden üstün görmelerine, dinlerini yaymak için çaba harcamamalarına neden olmuştur. Bu da ilk tek tanrılı din olmasına karşın tek tanrılı (Hıristiyanlık ve İslamlık) dinler arasında en az yayılan din olmasına yol açmıştır. 7. Museviliğin yalnızca kendi kavimlerine gönderildiğine inanmaları Evrensel değil, Kavmi din veya Milli din anlayışını benimsemelerine neden olmuş, bu da uzun süre dağınık yaşamalarına karşın benliklerini koruyup sürdürmelerinde en önemli etken olmuştur. 8. En önemli eserleri Süleyman Mabedidir. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR MİDAS Şarap tanrısı Dionisos un yoldaşı Satiros, Frigya'yı gezerken Midas'ın gül bahçesinde uyuya kalmış. Satiros'u bulup, on gün on gece sarayında ağırlayan Midas'ın konukseverliğinden etkilenen Dionisos, kralın bir dileğini gerçekleştireceğini söylemiş. Kral Midas da her dokunduğunun altına dönüşmesini ve böylece daha zengin olmayı istemiş. Ancak yemek için dokunduğu yiyecekler, içecekler ve ünlü gül bahçesi bile altına dönüşünce, kral Dionisos'dan bu uğursuz gücü geri almasını istemiş. Midas'ın durumuna acıyan tanrı Dionisos krala Paktalos Irmağı'nda yıkanmasını söylemiş. Bu ırmakta yıkanan Midas, her tuttuğunun altına dönüşmesinden kurtulmuş. Ve o günden bugüne bu ırmakta bulunan altın parçacıkları bu efsaneye bağlanmıştır. 43

16 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ALİŞAR Yozgat ilimize 45 km uzaklıkta Yozgat-Sarıkaya karayolu üzerinde Alişar Köyünün kuzeyinde yer almaktadır. Ankara nın yaklaşık 200 km doğusundadır. Anadolu nun Tarih Öncesi dönemini aydınlatan en önemli merkezlerden biridir. Alişar höyüğünde Arkeologlar tarafından yapılan kazılarda 7 şehir kalıntısı ortaya çıkarılmıştır. Bu kalıntılardan ilk üçünün Tarih Öncesi döneme ait olduğu tespit edilmiştir. Höyüğün bir çukura kurulduğu ve 30 metre yüksekliği ile Anadolu nun en büyük höyüklerinden biri olduğu görülmüştür. İlk yerleşimin MÖ 4 bin yıllarında kerpiç duvarlı basit bir köy görünümünde olduğu ileri sürülmüştür. Bundan sonraki dönemlerde önemli gelişmeler göstermiş MÖ 3. bin yıllarında Alişar ın surlarla çevrili bir şehir olduğu ortaya çıkarılmıştır. Asurlu tüccarlar Kaniş (Kültepe) kolonisine geldikleri gibi MÖ 2. bin yıllarında Alişar a da geldikleri burayı da bir ticaret merkezi haline getirdikleri görülmüştür. Böylece Anadolu ile Mezopotamya arasında bir kültür alışverişinin de bu dönemde başlamıştır. Hititler döneminde geniş kale kapıları, yer altı yolları, yer yer kuleleri ile savunmaya elverişli bir şehir haline getirilmiştir. Ancak Frigler döneminde şehir önemini yitirmeye başlamıştır. Alişar Höyüğünden elde edilen kalıntılar Ankara daki Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar ANADOLU UYGARLIĞI ò Anadolu, Asya yı Avrupa ya bağlayan bir köprü durumunda olması, verimli toprakları ve iklim özellikleri ile birçok farklı uygarlığın yaşadığı bölgedir. Birçok farklı uygarlığın izlerini barındıran bir nevi uygarlıklar beşiği "açık hava müzesi" konumundadır. ò Mezopotamya ve Mısır gibi Doğu uygarlıklarını, Ege Uygarlığı'na bağlayan Anadolu, uygarlıkların birbirini etkilemesini sağlamış ve gelişimini hızlandırmıştır. ò Asya kıtasının en batısında yer aldığından Küçük Asya diye adlandırılan bu coğrafi bölgeye Romalılar Güneşin doğduğu yer anlamına gelen Anatolia derken, Avrupalılar, Miryakefelon Savaşı ndan (1175) sonra Türklerin Ülkesi anlamına gelen Türkiye demişlerdir. İlk Çağ da: å å å å å å å å å å å Bitinya Misya İonya Bidya Likya Poflagonya Kilikya İç Anadolu ya, Kapadokya Kuzey Ege Bölgesi'ne Misya Pontus Armada Ege Bölgesi'nde İzmir Büyük Menderes arasına İyonya Doğu Akdeniz e, Kilikya Marmara Bölgesine, Bitinya Sakarya Bölgesi Frigya Burdur Bölgesine Psidya Doğu Karadeniz e Pontus Batı Karadeniz e Paflagonya Doğu Anadolu ya Armania Güneybatı Akdeniz Likya denmiştir. Anadolu nun bilinen tarihi Yontma Taş Devrine kadar uzanmaktadır. Anadolu nun Tarih Öncesi dönemini aydınlatan başlıca merkezler ise: a) Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları: Antalya yakınlarındadır. Karain Mağarası Türkiye nin en eski yerleşim merkezidir. Taştan yapılmış baltalara, delici kesici aletlere rastlanılmıştır. b) Çayönü: Diyarbakır Ergani ilçesi yakınlarındadır. Cilalı Taş Dönemi ne ait ilk yerleşim yeri köyler olduğu ve burada yaşayanların ilk çiftçiler olduğu ileri sürülmüştür. c) Çatal Höyük: Konya nın Çumra ilçesi yakınlarındadır. İnsanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesi olduğu ileri sürülmüştür. d) Hacılar: Burdur yakınlarındadır. Cilalı Taş Devri nin önemli yerleşim merkezidir. Hacılar'da bulunan duvarlar, surların ilk örneği olarak gösterilmiştir. e) Truva: Çanakkale yakınlarındadır. Yapılan kazılarda 9 yerleşim merkezi bulunmuştur. Bunların ilk 5 inin Tarih Öncesi dönemlerde diğer 4 ünün ise İlk Çağ dönemine ait olduğu belirtilmiştir. Tarım, hayvancılık ve balıkçılıkla geçindikleri görülmüştür. Homeros un İlyada Destanı nda anlattığı Truva Savaşları nın 7. yerleşim dönemine ait olduğu ileri sürülmüştür. f) Alişar: Yozgat yakınlarındadır. Yapılan kazılarda 7 yerleşim bölgesi bulunmuştur. Bunların ilk 3 ü Tarih Öncesi Dönem e diğer 4 ü ise İlk Çağ a aittir. Çanak, çömlek ve madeni eşya yapımında ileri oldukları belirtilmiştir. g) Alacahöyük: Çorum Alaca dadır. Burada 4 yerleşim yeri bulunmuştur. İlk 2 si Tarih Öncesi, diğerleri İlk Çağ Dönemi ne aittir. Altın, gümüş ve bakırdan yapılmış araç ve gereçlere güneş kurslarına rastlanılmıştır. Bu yerleşim yerlerinden başka Anadolu nun Tarih Öncesi Dönemi ni aydınlatan merkezlerde vardır. Örneğin; Ankara Macunçay, Gaziantep Sakçagözü, Denizli Beycesultan ve Konya İvriz vb. 44

17 ANADOLUNUN TARİHİ ÇAĞLARI Anadolu da Tarih Çağlarında da birçok farklı uygarlığın yaşandığı görülmüştür. HATTİLER MÖ 3000 yıllarında Hititlerden önce ilk siyasi birliği kuranların Hattiler olduğu ileri sürülmüştür. En önemli eserleri, Alacahöyük te ortaya çıkan, güneş kursları, altın kupalar ve heykellerdir. Hattilere ait eserlere, Anadolu nun değişik yörelerinde rastlanması, Hatti uygarlığının geniş bir alana yayıldığının göstergesidir. Zamanla Hititler ile kaynaşmışlardır. A) HİTİTLER (MÖ ) Siyasi yapı: 1. MÖ 2000 yıllarında doğudan gelerek İç Anadolu da Kızılırmak yörelerine yerleşmişlerdir. Başkentleri Çorum yakınlarındaki Hattuşaş tır (Boğazköy). 2. Anadolu da, siyasi birliği ilk sağlayan Hititlerdir. 3. Yaptıkları birçok savaş içerisinde Suriye egemenliği için Mısırlılara yaptıkları "Kadeş Savaşı" (MÖ 1296) ve bu savaşın sonunda yaptıkları Kadeş Antlaşması" (MÖ 1280) çok önemlidir. Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır. 4. MÖ 1200 lerde Boğazlar üzerinden gelen Frigler Hitit siyasi birliğini bozmuşlardır. Hititler, MÖ 700 yılına kadar Güneydoğu Anadolu da şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. Bu döneme Geç Hitit Şehir Devletleri adı verilmiştir. En önemli şehir devleti Kargamıştır. Persler tarafından ortadan kaldırılmışlardır. Devlet şekli: İlk dönemlerinde çeşitli Beyliklerin birleşmesi ile oluşan feodal bir yapı gösterirken, zamanla krallar, beyleri görevden alarak yerlerine merkezden valiler atamak suretiyle merkeziyetçi bir devlet yapısı oluşturmuşlardır. - Başkomutan, Başyargıç ve Başrahip görevlerini de yürüten krallar Tanrıdan aldıkları yetki ile ülkeyi yönettiklerine inanmışlardır. - Kralın en önemli yardımcıları Tavananna denilen Kraliçe ile soylu beylerin oluşturduğu Pankuş adı verilen meclisidir. Pankuş Meclisi nin kralları denetleme veya yargılama yetkilerinin olduğu zamanla bu yetkilerinin azalarak danışmanın meclisine dönüştüğü ileri sürülmüştür. Yazı: İlk dönemlerinde Hitit Hiyeroglifi denilen resim yazısını kullanmışlardır. Asurlular aracılığı ile öğrendikleri çivi yazısını kullanarak Anadolu da Tarih Çağlarına geçen ilk kavim olmuşlardır. Tarih Yazıcılığı: Hitit kralları öldükten sonra Tanrılarına hesap vereceklerine inanırlardı. Bu yüzden dönemlerine ait olayları, başarıları gibi başarısızlıklarını da Anallara (yıllıklara) yazdırırlardı. Böylece tarihte bilinen ilk Tarih Yazıcılığı kavramı ortaya çıkmıştır. Din: Çok Tanrılıdır. Tanrılarını insan gibi düşünmüşler onların ölümsüzlüklerine inanmışlardır. Ülkelerine Bin Tanrı İli denmiştir. Hititlerde tapınmanın temelinin temizlik olduğu ileri sürülmüştür. Hukuk: Hititlerin, aile hukukuna önem verdikleri, evlenmenin resmi işlem sayıldığı, miras ile ilgili düzenlemeleri ile tarihte bilinen ilk Medeni Kanunu yaptıkları, cezaların genellikle bedel ödeme esasına dayandığı, kölelere mülkiyet hakkı tanındığı da belirtilmiştir. Sosyal yapı: İlkçağ toplumlarında yaygın olarak görüldüğü gibi Hititlerde halk, yöneticiler (soylular), rahipler, özgürler ve köleler olarak sınıflara ayrılmışlardı. Toplumsal eşitliğin olmamasına karşın kölelerin mülkiyet hakkından yararlanması, başlık parası ödemek koşuluyla özgür kadınlarla evlenebilmeleri dikkate değerdir. Sanat: Mimarlık, heykelcilik ve Kabartma sanatında ileri oldukları bilinen Hititlerin şehircilik sanatında da ALACAHÖYÜK Ankara ya 210 Km uzaklıktadır. Çorum ilimizin 45 km güneyinde Alaca ilçesine 17 km uzaklıkta yer alan Anadolu nun en önemli höyüklerindendir. Arkeologlar tarafından yapılan kazılar sonunda 4 kültür evresinde 14 yerleşim yeri ortaya çıkarılmıştır. Bu kültür evrelerinden ikisinin Tarih Öncesi döneme diğer ikisinin ise Tarih Çağlarına ait olduğu tespit edilmiştir. Alacahöyük ün asıl adının İmat Höyük olduğu ileri sürülmüştür. Burada kazı çalışmalarını Atatürk ün kendi cebinden verdiği 500 lira başladığı, Türk Tarih Kurumu tarafından özenle yürütülen kazıların zamanla dünya da büyük yankı yarattığı belirtilmiştir. I. Kültür bölgesinde kerpiç ve kamıştan yapılmış evler görülürken II. kültür çağına ait 14 Kral mezarına rastlanmıştır. III. Kültür çağının Hititlere ait olduğu saptanmıştır. Bu dönemde ele geçirilen buluntular arasında yer alan çift kapılı Hitit Tapınağı ve Saray oldukça ünlüdür. Hitiler dönemine ait çanak, çömlek, bakır, tunç, kurşun ve altından yapılmış araç ve gereçler küçük el sanatlarında ileri olduklarını göstermiştir. Son kültür çağına ait buluntular ise Frigler ve sonra gelen Anadolu uygarlıklarına ait olduğu ileri sürülmüştür. Alacahöyükten elde edilen buluntuların bir bölümü Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenirken bir bölümü Alacahöyük Müzesinde sergilenmektedir. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 45

18 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ÇATALHÖYÜK Konya nın güneydoğusunda, Çumra ilçesi yakınlarında, Konya ovasına hakimdir, MÖ 8. bin yılın ortalarına kadar uzanan, bu güne kadar bulunan en eski ve en gelişmiş Cilalı Taş Devri yerleşim merkezi olduğu ileri sürülmüştür. Höyük farklı yükseklikte iki tepe şeklinde olduğundan Çatalhöyük denilmiştir. Çatalhöyük, ilk yerleşme, ilk ev mimarisi ve ilk kutsal yapıları ile tarihe ışık tutan bir merkezdir Çatalhöyük te şehri koruyan sur a rastlanmadığı ileri sürülmüştür. Sokaksız şehrin kapısız evleri Evlerin kerpiç, kamış ve ağaçtan yapıldıkları görülmüştür. Evlerin tek katlı olduğu, kapısının olmadığı eve girişin damda açılan bir delikten merdivenle yapıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca evlerin duvarlarının bitişik olması nedeniyle ulaşımın evler (damlar) üzerinden yapıldığı günümüzde ki gibi sokak olmadığı görülmüştür. Çatalhöyük te ele geçen bulgular Ana Tanrıça anlayışının egemen olduğunu göstermektedir. Çatalhöyük te ele geçen buluntuların bir bölümü Konya Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar ileri oldukları belirtilmiştir. Güneş Kursları ile İvriz ve Yazlıkaya kabartmaları oldukça ünlüdür. Hitit Güneşi B) İYONYALILAR (M.Ö ) 1. İzmir ile Büyük Menderes Irmakları arasındaki bölgeye ilkçağda İyonya denildiğinden burada yaşayanlara da İyonlar denmiştir. Buranın halkı çeşitli nedenlerle Yunanistan ve adalardan gelen Akalardır. 2. Polis denilen şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. En önemli şehir devletleri ise, Efes, Milet, Foça ve İzmir dir. Şehir devletleri bağımsız yaşamak istediklerinden İyonya da siyasi birlik kurulamamıştır. Ancak olağanüstü durumlarda Tiran adı verdikleri bir kralın etrafında birleştikleri görülmüştür. 3. Fenikelilerin harf yazısını geliştirerek kullanmışlardır. 4. Dinleri çok tanrılıdır. Tanrılarını insan gibi düşünmüşler onların ölümsüz olduklarına inanmışlardır. En büyük tanrıları ise tanrıların babası sayılan Zeus ve karısı Hera dır. 5. Özgür düşüncenin benimsenmesi İyonya da bilimlerin gelişmesindeki en önemli etken olmuştur. Modern Tıb biliminin kurucusu Hipokrat, Tarihin babası sayılan Heredot, ünlü Filozof Diyojen, ilk kez güneş tutulmasını hesaplayan ünlü matematikçi Tales, ilk kez dünyanın yuvarlak olduğunu ileri süren Matematik ve Geometri alanında Pisagor, ünlü İyonyalı bilginlerdir. 6. Uygarlıklarında büyük ölçüde Yunan etkisi görülen İyonyalılar saray, tapınak, kütüphane ve tiyatrolarını kendilerine özgü olan İyon mimari tarzı ile yapmışlardır. Uzun süre dünyanın 7 harikası arasında gösterilen Efes Artemis Tapınağı oldukça ünlüdür. 7. Önce Lidyalıların daha sonra da Perslerin egemenliği altına girmişler. Persler ile Yunanlılar arasında MÖ 5. yy da yapılan ünlü Pers Savaşları na neden olmuşlardır. C) URARTULAR (MÖ ) 1. Doğu Anadolu da yaşamışlardır. Başkentleri Tuşpa dır (Van). 2. Asya kökenli Hurriler tarafından kurulmuştur. 3. Hayvancılık alanında ileri gittikleri gibi tarımın gelişmesi için çaba harcamışlar sulama kanalları yapmışlardır. 4. Çivi yazsını kullanmaları, Mezopotamya dan etkilendiklerini göstermektedir. 5. Mezarlarını oda biçiminde yapmaları içine çeşitli eşya koymaları öldükten sonra tekrar dirileceklerine inandıklarını göstermektedir. 6. Maden işlemeciliği, kaya oymacılığı ve kabartma sanatlarında oldukça ileri gitmişlerdir. 7. Asurlular ve Kimmerler tarafından yıpranan Urartular Med ler tarafından yıkılmıştır. D) FRİGYALILAR (MÖ ) 1. MÖ 1200 yıllarında boğazlar üzerinden gelerek Hitit siyasi birliğine son vermişler, Sakarya Nehri boylarına yerleşmişlerdir. Başkent- 46

19 leri Polatlı yakınlarındaki Gordion dur. Şehir ismini ilk kralları Gordios tan almıştır. En ünlü kralları ise Midas tır. 2. Tarımcı bir kavim olarak tanındıkları gibi hayvancılık alanında da ileri gitmişlerdir. Bir öküz kesene veya saban kırana ölüm cezası vermeleri tarıma verdikleri önemin göstergesidir. 3. Tarıma verdikleri önem hukuklarına yansıdığı gibi inançlarına da yansımıştır. En büyük tanrıları toprak ve bereket tanrıçası Kibele dir. Kibele nin sevgilisinin her sonbaharda ölümü ilkbaharda dirilmesi tarımla ilgili inançlarını yansıtmaktadır. 4. Fenikelilerin harf yazısını (alfabesini) kullanmışlardır. 5. "Tapates" denilen halı-kilimleri oldukça ünlüdür. 6. Kaya oymacılığında ileri gitmişlerdir. Gordion daki kaya mezarları ile Kral Midas ın mezarı ünlüdür. 7. Karadeniz kıyılarından gelen Kimmerler tarafından yıkılmışlardır D) LİDYALILAR (MÖ ) 1. Küçük Menderes ile Gediz Nehirleri arasında yaşamışlardır. Başkentleri Sard (Sardes) şehridir. 2. Ülke krallıkla yönetilmekle birlikte tüccar ve toprak sahiplerinin etkin bir güce sahip oldukları ileri sürülmüştür. 3. Tarihte bilinen ilk parayı bulmuşlardır. Değiştokuş ticaretine son vermişlerdir. Bu sayede ticaretin gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır. 4. Efes ten başlayıp, başkent Sus a kadar uzanan Kral Yolu olarak tanınan ticaret yolunu açmışlar, ticaret sayesinde bir hayli zenginleşmişlerdir. "Kral Yolu" sayesinde doğubatı ticareti geliştiği gibi uygarlıkların birbirlerini etkilemesi ve uygarlıkların gelişmesine de katkı sağlamışlardır. 5. Uygarlıklarında hem Ege hem de Anadolu Uygarlıkları"nın etkileri görülmüştür. 6. Ticaret sayesinde büyük bir zenginliğe sahip olan Lidyalılar ülkelerini korumak için ücretli asker besleme yoluna gitmişlerdir. Bu durumun ülkeleri için savaşma duygusu taşımamalarına ve başarısız olmalarına neden olduğu ileri sürülmüştür. 7. Lidyalılarda da ana tanrıça Kibele inanışı görülmüştür. Ayrıca Yunan tanrılarına da inanmışlardır. 8. Diğer Anadolu uygarlıkları gibi Fenike Alfabesi ni kullanmışlardır. 9. Altın işlemeciliğinde çok ileri oldukları görülmüştür. 10. Persler tarafından yıkılmışlardır. GİRİT Gordion'da bulunmuş Frig Vazosu EGE ve YUNAN UYGARLIĞI Ege Uygarlığı'nın en eski ve en önemli uygarlık merkezidir. Anadolu Uygarlığı'ndan etkilenen Girit Uygarlığı zamanla tüm Ege Uygarlığı'nı etkilemiştir. En önemli yerleşim yeri Knossos dur. Denizcilik alanında ileri gitmişler Mısır ve Ön Asya Uygarlıkları ile ilişkiler kurmuşlardır. ò En önemli eserleri saraylarıdır. (Knossos Sarayı). MİKEN ò Mora Yarımadasın'dadır. Girit Uygarlığı'nın etkisi ile gelişmiştir. DİYOJEN M.Ö M.Ö. 323 yılları arasında yaşamış olan ve kendine yetme ile sadelik ilkelerine dayanan yaşam biçiminin öncülerinden Sinop lu düşünür... Ünlü filozofun, asıl mesleği kuyumculuk olan babasının sahte para basması nedeniyle Sinop tan sürüldüğü, babasıyla Atina ya bu yüzden yerleştikleri söylenir. Diyojen, MÖ. 320 yılında Korint te ölmüştür. Diyojen den anlatılanlardan; Diyojen, yıkanmak için bir hamama gider. Görür ki hamam pislik içerisinde. Hamamcıya, Yanılıp da bu hamama yıkanmaya gelenler, daha sonra temizlenmek için nereye giderler? diye sorar. Büyük İskender Diyojen i, birbiri üstüne yığılmış insan kemikleri içinden bir şey ararken görür ve ne yaptığını sorar. Diyojen, Babanızın kemiklerini arıyorum, ama hangisinin kölelere, hangisinin babanıza ait olduğunu kestiremiyorum der. Bir eşkıya, fakir olduğu için ona hakaret eder. Diyojen eşkıyaya sadece, Bir adama, fakir olduğu için hakaret edildiğini hayatımda hiç görmedim ama pek çok insanın hırsızlıklarından ötürü asıldıklarını gördüm der. ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 47

20 ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Bir gün çok dar bir sokakta zengin ve kibirli bir adamla karşılaşır. İkisinden biri kenara çekilmedikçe geçmek mümkün değildir. Zengin adam hor gördüğü Diyojen e, Ben bir serserinin önünden kenara çekilmem der. Diyojen, kenara çekilerek gayet sakin şu karşılığı verir: Ben çekilirim! Diyojen'e bir adamın ne kadar akıllı olduğunun nasıl anlaşıldığını sordular. Yanıtı; ''Konuşmasından'' dedi. Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Yunanistan ve Ege Bir soru daha sordular ''Peki adam hiç konuşmazsa Diyojen'in yanıtı yine kısa oldu; ''O kadar akıllı olanı henüz yok dünyada.'' Büyük İskender Diyojen e bir dileği olup olmadığını sorduğunda; "Gölge etme başka ihsan istemem". der ò Çanakkale Boğazı egemenliği için Truvalılara yaptıkları savaşları ünlüdür. ò Kuyu mezarları ile Miken ve Tirinis Şatoları ünlüdür. ò Yunanistan a egemen olan Dor lar tarafından yıkılmışlardır. YUNAN TARİHİ (MÖ ) a) Pers Savaşları: MÖ. 5. yy'da Yunanistan a giren Persler ile Yunanlılar arasında yapılmış, Persler yenilerek Yunanistan dan çekilmişlerdir. Bu savaşlar içinde yer alan Maraton Muharebesinin günümüz olimpiyatlarında koşulan Maraton yarışına kaynak olduğunu... ò Yunanistan ın siyasi tarihi MÖ 1200 de Dor ların Yunanistan a girmesi ile başlar. Yerli halk olan Aka ların egemenliğine son veren Dor lar Polis denilen şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. Atina Teb, Larissa, Korint ve Sparta en önemli şehir devletleridir. ò Şehir devletlerinin bağımsız yaşamak istemeleri yüzünden İyonya da olduğu gibi Yunanistan da da siyasi birlik kurulamamıştır. ò Yunanlıların yaptıkları birçok savaş içerisinde; b) Peleponnes Savaşları: M.Ö 4. yy'da Atina ile Sparta'nın öncülüğündeki Yunan şehir devletleri arasında yapılmış, Sparta nın üstünlüğü ile son bulmuştur. Mora Yarımadası na aynı zamanda Peleponnes denildiğini... 48