4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN BECERİLERİN KAZANDIRILMASINA YÖNELİK ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ

Transkript

1 4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN BECERİLERİN KAZANDIRILMASINA YÖNELİK ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ Zafer ÇAKMAK, Cengiz TAŞKIRAN, Birol BULUT Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Kaynakça DOI:

2 Giriş İnsanoğlu varoluşundan beri bulunmuş olduğu durumu daha ileri bir seviyeye taşımak için bilgiyi edinme ve kullanma amacıyla çeşitli yollara başvurmuştur. Bilgi, her toplumun gelişen ve değişen yapısını aynı zamanda ihtiyaçlarını karşılayabilecek en önemli unsurlardan biri haline gelmiştir. Ve insanoğlu bilgiyi edinme yollarını sistemleştirerek eğitim boyutunu kazandırmıştır. Şimdiye kadar bilginin edinme yolu yaşam ve okulun temel amacı olarak görülmüştür. Bilgiyi kullanma bilgiyi edinmekten daha fazla öneme sahip olmuştur. Oysaki yapılandırıcı eğitim yaklaşımları ile öğrencilere bilgiyi nasıl depolayacaklarından çok onlara nasıl ulaşacaklarını öğreten anlayışı eğitim sisteminin temeline almayı gerekli kılmaktadır. Bilgiye ulaşmaya çalışan öğrencinin bizzat kendisi tarafından keşfedilmesine imkân veren birçok öğrenme modelleri ve öğretim yöntemlerinin gelişimi sonuç vermiştir (Kaf, 2000). Kapsamlı bir düşünceye sahip olmak, hayal gücünü sınırsız şekilde kullanmak günümüz dünyasında bir gereklilik haline gelmiştir (Aybek, 2007: 43). Bununla birlikte bireyi öğrenme sürecinde etkin kılan, yaparak ve yaşayarak öğrenmesine olanak sağlayan, kendini gerçekleştirmesine ve yaratıcı, üretken bir birey olmasına kısaca bireyin tüm yönleriyle gelişmesine katkıda bulunan beceriler ortaya çıkmıştır (Kaf, 2000). Beceri, bilgiyi edinme yolları ve performansın birleşmesiyle ortaya çıkan kompleks yapılı bir eylemdir. Aynı zamanda beceri, öğrencilerde, süreç içinde kazanması, kazandığı becerileri geliştirip yaşama aktarması beklenen yeteneklerdir. Hem zihinsel açıdan hem de beceri yönünden bireyin aktif katılımını gerektiren problemi tanımlarken, analiz ederken, problem için gerekli bilgileri toplarken, problemin çözümüne en uygun verileri seçerken, çözüm yolunu uygularken ve değerlendirirken çeşitli düşünce şekilleri geliştirmekte ve bunların doğruluğu üzerinde düşünmektedir. Bu aşamada, bireyin bilgi ve bilme sürecini nasıl tanımladığı, bilginin kaynağı olarak kimi ya da neyi kabul ettiği, bir bilginin doğruluğu ve geçerliğinden kesin olarak nasıl emin olduğu gibi konulara ilişkin beceri ve yaklaşımları önem taşımaktadır( Jonassen, 2000: 15; Deryakulu, 2004: 262; akt: Aksan ve Sözer, 2007). Sosyal bilgiler programının temel öğelerinden biri olan beceriler, ilköğretim kısmının 4-8. sınıf düzeyinde ilk dokuz beceriyi kazandırmayı kendine amaç edinmekle birlikte, sosyal bilgilere özgü olarak nitelendirdiği altı beceriyi kazandırmayı da amaçlamaktadır. Bunlar; Eleştirel Düşünme Becerisi, Yaratıcı Düşünme Becerisi, Araştırma Becerisi, Problem Çözme Becerisi, İletişim Becerisi Karar Verme Becerisi, Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi, Girişimcilik Becerisi, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma Becerisi, Gözlem Becerisi, Mekânı Algılama Becerisi, Zaman ve Kronolojiyi Algılama Becerisi, Değişim ve Sürekliliği Algılama Becerisi, Sosyal Katılım Becerisi ve Empati Becerisidir. Bunlar, öğrenme alanları ve bunlara ait doğrudan kazandırılması gereken beceriler olarak programda belirtilmiştir (MEB,2005). Tablo 1. Öğrenme Alanları ve Doğrudan Verilecek Beceriler. Öğrenme Alanı Birey ve toplum Kültür ve miras İnsanlar, yerler ve çevreler Üretim, tüketim ve dağıtım Bilim, teknoloji ve toplum Gruplar, kurumlar ve sosyal örgütler Güç, yönetim ve toplum Küresel bağlantılar Doğrudan Verilecek Beceri Kanıtı tanıma ve kullanma Bilgiyi kullanılabilir biçimlerde planlama ve yazma Mekânı algılama Tablo, diyagram ve grafik okuma Karşılaştırma yapma Sebep-sonuç ilişkisini belirleme Karar verme Kütüphane ve referans kaynakları kullanma Literatür de yapılan çalışmalara bakıldığında sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırılması ile ilgili bazı çalışmalar mevcuttur. Mutluer (2013) te sosyal bilgiler öğretmenleriyle yaptığı çalışmada öğretmenlerin eğitimin beceri kavramı hakkında ve dersinin beceri 946

3 kazandırabilecek bir ders olup olmadığı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıklarını vurgulamıştır. Ayrıca bu öğretmenlerin beceri kazandırmada birçok sorun yaşadığı sonucuna varmıştır. Diğer bir çalışma ise Çelikkaya( 2011) de toplamda 50 tane sosyal bilgiler öğretmenine Eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim, araştırma, problem çözme, karar verme, girişimcilik, mekânı algılama gibi 12 ana beceri içinde yer alan alt beceriler belirlenmiştir. Bu alt beceriler Eleştirel düşünme ile ilgili 8, yaratıcı düşünme ile ilgili 4, iletişim ile ilgili 7, araştırma ile ilgili 6, problem çözme ile ilgili 5, karar verme ile ilgili 8, girişimcilik ile ilgili 7, mekânı algılama ile ilgili 3, zaman ve kronolojiyi algılama ile ilgili 6, değişim ve sürekliliği algılama ile ilgili 5, sosyal katılım ile ilgili 7, empati ile ilgili 2 olmak üzere, toplam 68 alt beceri ifadesi belirlenerek anket uygulamıştır. Verilerin analizi sonucunda anketi oluşturan 12 ana beceri başlıklarının eleştirel düşünme, yansıtıcı düşünme gibi bazı beceriler kısmen kazandırıldığı, süre kullanma becerisini, zaman ifadelerini doğru kullanma becerilerini gibi diğer becerileri ise çok kazandırıldığı sonucuna varılmıştır. Çiçekliyurt (2014) 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Beceri ve Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlendirilmesi isimli çalışmasında 4. Sınıf öğrencileri üzerinde çalışmayı yürütmüş ve bağımsız değişkenlerin doğrudan verilecek becerileri kazandırma durumlarını karşılaştırdığında her beceri için anlamlı farklılıklar bulmuştur. Amaç Bu araştırma 4. Sınıf öğretmenlerinin 4. Sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan becerilerin kazandırılmasına yönelik görüşlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Amacın gerçekleştirilebilmesi için aşağıda alt amaçlara cevap aranmıştır. Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin cinsiyet değişkenine göre becerilerin kazandırılması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır? Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin öğrenim durumu değişkeni ile becerilerin kazandırılması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır? Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin mesleki kıdem değişkeni ile becerilerin kazandırılması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır? Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler öğretim programını okuma sıklığı değişkeni ile becerilerin kazandırılması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır? Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin becerilerin kazandırılmasına yönelik genel görüşleri ne düzeydedir? Araştırmanın Modeli Yöntem 4. Sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan becerilerin kazandırılmasına yönelik sınıf öğretmenlerinin görüşlerinin alındığı bu çalışmada nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modelleri var olan bir durumu olduğu gibi betimlemeyi amaçlayan yaklaşımlar olarak tanımlanmaktadır (Karasar, 2009,s. 77). Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Elazığ il merkezinde, 4. sınıf okutan sınıf öğretmenleri oluştururken; örneklem grubunu Elazığ il merkezindeki 4. sınıf okutan 79 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan katılımcılara ait kişisel bilgiler Tablo 2 de verilmiştir. 947

4 Tablo 2. Araştırmaya Katılan Öğretmen Sınıf Öğretmenlerinin Kişisel Bilgilerine İlişkin Dağılım. f % Cinsiyet Kadın Erkek Öğrenim Durumu Lisans Lisans Üstü Mesleki Kıdem 1-3 yıl yıl yıl yıl yıl ve üstü Sosyal Bilgiler Öğretim Programını Okuma Sıklığı Hiç- Ara sıra Genellikle Her Zaman Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından 4. Sınıf sosyal bilgiler öğretim programında yer alan becerilerden oluşturulan bir anket formu ve kişisel bilgiler (Cinsiyet, Öğrenim durumu, Mesleki kıdem ve 4. Sınıf sosyal bilgiler öğretim programını okuma sıklığı) formu kullanılmıştır. Ölçeğin iç tutarlık (Cronbach Alpha) güvenirlik katsayısı toplam 8 boyut için.87 bulunmuştur. Araştırmadan elde edilen veriler SPSS 17 programıyla analiz edilmiştir. Ankette 5 li likert tipi ölçek kullanılmış ve bu şekilde değerlendirme yapılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler analiz edilirken aritmetik ortalama, yüzde ve frekans kullanılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin kişisel bilgilere dayalı değişkenlerden etkilenme derecesi de bağımsız gruplar t testi ve anova ile test edilmiştir. Bulgular 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Yer Alan Becerilere ilişkin Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşlerinin Dağılımı Tablo 3. Becerilere ilişkin Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşleri. Katılma Oranı (%) M Becerilere İlişkin Görüşler N Çİ İ O Z ÇZ X ss 1 Kanıtı tanıma ve kullanma Bilgiyi kullanılabilir biçimlerde planlama ve yazma. 3 Mekânı Algılama Tablo, diyagram ve grafik okuma Karşılaştırma yapma Sebep-sonuç ilişkisini belirleme Karar verme Kütüphane ve referans kaynakları kullanma. Çİ: Çok İyi, İ: İyi, O: Orta, Z: Zayıf, ÇZ: Çok Zayıf 948

5 Tablo 3 de yer alan bulgular incelendiğinde araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin 4. Sınıf sosyal bilgiler öğretim programında yer alan becerilere ilişkin Kanıtı tanıma ve kullanma, Bilgiyi kullanılabilir biçimlerde planlama ve yazma, Mekânı Algılama, Tablo, diyagram ve grafik okuma, Karşılaştırma yapma, Sebep-sonuç ilişkisini belirleme ve Karar verme becerilerine çok iyi düzeyde şeklinde ifade ederlerken; Kütüphane ve referans kaynakları kullanma becerisinin kazandırılmasına ise orta düzeyde şeklinde ifade etmişlerdir. Tablo 4. Araştırmaya Katılan Sınıf Öğretmenlerinin Becerilere İlişkin Görüşlerinin Cinsiyet Değişkenine Göre Karşılaştırılması. Cinsiyet N X SS t p* Kadın Erkek p<.05 Tablo 4 de yer alan veriler incelendiğinde aritmetik ortalama olarak her ne kadar erkek öğretmenlerin otalamaları yüksek olsa da istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğuna dair herhangi bir kanıta rastlanmamıştır. Tablo 5. Araştırmaya Katılan Sınıf Öğretmenlerinin Becerilere İlişkin Görüşlerinin Öğrenim Durumu Değişkenine Göre Karşılaştırılması. Öğrenim Durumu N X SS t p* Lisans Lisansüstü p<.05 Tablo 5 incelendiğinde sınıf öğretmenlerinin öğrenim durumu değişkeninde aritmetik ortalamalara göre lisansüstü öğrenim durumuna sahip olanların lisans öğrenim durumuna sahip olanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu görülse de istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğuna yönelik herhangi bir kanıta rastlanmamıştır. Tablo 6. Mesleki Kıdem Değişkeni Arasındaki İlişkiyi Gösteren Betimsel İstatistikler. Mesleki Kıdem N X SS 1-3 yıl yıl yıl yıl 16 yıl ve üstü Tablo 7. Araştırmaya Katılan Sınıf Öğretmenlerinin Becerilere İlişkin Görüşlerinin Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Karşılaştırılması. Mesleki Kıdem Kareler Toplamı sd Kareler Ort. F p* Gruplar arası Gruplar içi Toplam p<

6 Tablo 6 daki bulgular incelendiğinde en yüksek ortalamaya sahip öğretmenlerin 1-3 yıl mesleki kıdeme sahip olan öğretmenler olduğu görülmektedir. Tablo 7 deki Anova sonuçları incelendiğinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmektedir (F=2,23; p>.05). Tablo 8. Araştırmaya Katılan Sınıf Öğretmenlerinin Becerilere İlişkin Görüşlerinin Sosyal Bilgiler Öğretim Programını Okuma Sıklığı Değişkenine Göre Karşılaştırılması Cinsiyet N X SS t p* Hiç Sık sık p<.05 Tablo 8 de yer alan veriler incelendiğinde öğretim programını hiç okumayanlar ile sık sık okuyan öğretmenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu görülmüştür. Ortalamalar incelendiğinde bu farklılığın programı sık sık okuyan öğretmenlerin lehine olduğu görülmektedir. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Öğretim programları genel itibariyle dört temel üzerine inşa edilmektedir. Bunlar; beceriler, kavramlar, değerler ve genel amaçlar olarak sıralanmaktadır. Sıralamadan da anlaşılacağı üzere öğretim programını oluşturan en temel unsur becerilerdir. Özellikle yapılandırmacı eğitime adım atılmasıyla birlikte öğretmenlerin rehber durumda bulunduğu öğrenci merkezli eğitimin yaygınlaşmasıyla salt bilgiyle donatılmış bireyler değil aynı zamanda bilgiyi yorumlayan yani düşünmeyi, bir şeyler üretmeyi isteyen bireyler yetiştirilmesi hedeflenmiştir. Özellikle sosyal bilgiler gibi bireyin çevresiyle etkileşiminin yüksek olduğu ve evrensel bazı değerlerin kazandırılması noktasında vazife üstlenmiş bir ders için zihinsel becerilerin kazandırılması büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada 4. Sınıf sosyal bilgiler öğretim programında yer alan becerilerin,4. sınıf öğretmenleri tarafından ne derece kazandırıldığına ilişkin olup, 4 bağımsız değişken üzerinden etkilenme durumları incelenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın birinci alt problemi olan öğretmenlerin 4. Sınıf becerilerine yönelik görüşleri ile cinsiyet değişken arasında anlamlı bir ilişki görülmemiştir. Bu sonuç alanda Çelikkaya (2011) ve Gelen (2002) nin yapmış olduğu çalışmalarında benzerlik göstermektedir. Araştırmanın ikinci alt problemi olan öğrenim durumu değişkenine göre aritmetik ortalamalarda lisansüstü öğrenime sahip öğretmenlerin lehine bir fark görülmektedir ancak; bu farklılık istatistiksel olarak bir fark oluşturacak düzeyde değildir. Lisansüstü öğrenim görmüş öğretmenler lisanstan sonra gördükleri derslerle programı daha iyi inceleme fırsatı bulmaktadırlar. Bu nedenle becerilerin kazandırılıp kazandırılmadığı noktasında lisansüstü öğrenime sahip öğretmenler daha olumlu tutum içerisinde olabilirler. Araştırmanın üçüncü alt problemi olan mesleki kıdem değişkenine göre sınıf öğretmenlerinin görüşleri arasında anlamlı bir farklılığın olduğuna dair herhangi bir kanıta rastlanmamıştır. Çelikkaya (2012) de benzer sonuçlara ulaşmıştır; ancak Gelen (2002) yapmış olduğu çalışmasında mesleki kıdem değişkenine göre yaratıcı düşünme becerileri kazandırmada anlamlı farklılık bulmuş, bu farklılığı da yıllık mesleki kıdeme sahip olan öğretmenlere ait olduğunu söylemiştir. Araştırmanın dördüncü alt problemi olan sosyal bilgiler öğretim programını okuma sıklığı değişkeni ile sınıf öğretmenlerinin görüşleri arasında anlamlı farklılıkların olduğu görülmüştür. Yapılan t testi sonucunda bu farklılığın öğretim programını sık sık okuyan öğretmenler lehine olduğu görülmektedir. Bu durum öğretim programını daha sık okuyan öğretmenlerin becerilerin kazandırılmasına daha olumlu baktıkları, beceriler ile ilgili daha fazla bilgiye sahip oldukları sonucunu ortaya çıkarabilmektedir. 950

7 Araştırmanın beşinci alt problemine bakıldığında, sosyal bilgiler öğretmenlerinin dördüncü sınıf sosyal bilgiler becerilerine yönelik genel görüşlerinin iyi düzeyde olduğu görülmektedir (x =3.61). Bu durum öğrencilerin program tarafından kazandırılması beklenen becerileri öğretmenlere göre iyi düzeyde kazandıkları sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Alt becerilere bakıldığında öğretmenlerin en fazla kazandırıldığını düşündüğü becerinin karşılaştırma becerisi (x =3.74) olduğu en az kazandırıldığı becerinin de kütüphane ve referans kaynakları kullanma becerisi (x =3.34) olduğu görülmektedir. Araştırmanın sonucuna göre şu öneriler geliştirilebilir: Araştırma sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki becerileri kazandırmasına yönelik görüşlerinin belirlenmesine yönelik olduğundan dördüncü Sınıf sosyal bilgiler becerilerinin öğretmenlerin bakış açından durumunu ifade etmektedir. Bu bağlamda aynı sınıfta öğrenim gören öğrencilere de gerek nitel gerekse nicel bazı çalışmalar yapılarak becerilerin kazandırılıp kazandırılmadığı bu açıdan da incelenmelidir. Sosyal bilgiler becerilerinde genel ortalamalar iyi düzeydedir; ancak kütüphane ve referans kullanma becerisi öğretmenler tarafından ortalaması en düşük çıkan beceri olmuştur. Bu açıdan öğrenciler il halk kütüphaneleri veya özel kütüphanelere yönlendirilerek öğrencilere rehberlik yapılmalı ve bu becerinin uygulamalı olarak kütüphanede çalışması yapılarak daha iyi düzeyde kazandırılması çalışılmalıdır. Sosyal bilgiler öğretim programının düzenli bir şekilde okunması öğretmenlerin becerileri kazandırma noktasında fayda sağladığı görülmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin programı düzenli bir şekilde okumaları fayda sağlayacaktır. Öne Çıkan Noktalar Bu araştırma 4. Sınıf öğretmenlerinin 4. Sınıf sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırılmasına yönelik görüşlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz, t testi ve Anova kullanılmıştır. Araştırmanın verileri araştırmacı tarafından 4. Sınıf sosyal bilgiler programında yer alan becerilerden oluşturulan bir anket formu ve kişisel bilgiler formundan elde edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf sosyal bilgiler becerilerine yönelik genel görüşlerinin iyi düzeyde olduğu görülmektedir. 951

8 Kaynakça Aksan,N. ve Sözer, M. (2007). Üniversite öğrencilerinin epistemoloji inançları ile problem çözme becerileri arasındaki ilişkiler. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), Aybek, B. (2007). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,16(2), Çelikkaya,T. (2011). Sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırma düzeyi: öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), Çiçekliyurt, Z. T. (2014). 4. Sınıf sosyal bilgiler dersinde doğrudan verilecek beceri ve değerlerin kazanılma durumunun değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale. Gelen, İ. (2002). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini kazandırma yeterliklerinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(10), Kaf, Ö. (2000). Hayat bilgisi dersinde bazı sosyal becerilerin kazandırılmasında yaratıcı drama yönteminin etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(6), Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık. MEB (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve kılavuzu (4-5.sınıflar). Talim ve terbiye kurulu başkanlığı. Ankara : Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi. Mutluer, C. (2013). Sosyal bilgiler programlarında yer alan beceriler hakkında sosyal bilgiler öğretmen görüşleri (İzmir Menemen örneği). Turkish Studies, 8 (7),