HEMODİYALİZ HASTALARINDA HASTALIK ALGISI ÖLÇEĞİNİN KLİNİK SONUÇLAR İLE İLİŞKİSİ

Transkript

1 HEMODİYALİZ HASTALARINDA HASTALIK ALGISI ÖLÇEĞİNİN KLİNİK SONUÇLAR İLE İLİŞKİSİ DERYA DUMAN EMRE ERDEM Prof.Dr. TEVFİK ECDER DİAVERUM GENEL MERKEZ ÖZEL MERZİFON DİYALİZ MERKEZİ

2 GİRİŞ Son yıllarda önem kazanan hastalık algısı kavramı özellikle kronik hastalıklarda hastaların, hastalıklarını nasıl anladığını değerlendirmek ve tedavi süreçlerini bu doğrultuda planlamak için kullanılmaktadır. Son dönem böbrek yetmezliği hastaları ömür boyu sürecek renal replasman tedavisi alırlar. 2

3 Bu hastalar tedavilerinde diyet ve sıvı kısıtlamalarına uymalı ilaç tedavilerini düzenli olarak almaları gerekir. Hastaların diyet ve sıvı kıtlamasına uyumsuzluk, ilaç kullanımına uyumsuzluk sık görülebilir. Hastaların tedavi ve diyete uymamalarının bir çok nedeni olabilir. 3

4 Hastalık algısı hastalık durumunun bilişsel görünümü olarak tanımlanabilir. Hastalık geliştiği zaman kişi hastalık hakkında düşünce ve inanışlar geliştirir. Kişinin hastalıkla ilgili geliştirdiği bu inanış ve düşünceler, hastalık ilgili davranışlarını da etkiler. Hastalık algısını ve temsillerini ölçen Hastalık Algısı Ölçekleri geliştirilmiştir. 4

5 AMAÇ. Bizde hemodiyaliz hastalarımıza Hastalık Algısı Ölçeğini uyguladık. Hastaların, hastalık algı düzeylerinin klinik durumları ve tedavi uyumları üzerine olan etkisini araştırdık. EKİM

6 METARYAL VE METOT Bu çalışma Özel Merzifon Diyaliz merkezinde tedavi alan 18 yaşından büyük, iyi iletişim kurabilen, çalışmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden, en az 3 aydır hemodiyaliz tedavisi alan 73 hemodiyaliz hastası ile yapılmıştır. Hastaların son üç ayın ortalama serum albümin, fosfor, potasyum değerleri kaydedildi. Bir haftalık ortalama iki diyaliz arası kilo alımları kaydedildi. Hastalara düzenli olarak ilaçlarını alıp almadıkları soruldu. Hastalara hastalık algısı ölçeği anketi yapıldı 6

7 Hastalık algısı ölçeği 1996 yılında Weinman tarafından geliştirilmiştir ve 2002 yılında Moss-Morris ve ark. tarafından tekrar düzenlenmiştir. Anketin tekrar düzenlemiş şeklinin Türkçe geçerlilik ve güvenirliliği Armay ve ark. tarafından gösterilmiştir. Çalışmamız da Türkçe geçerlilik ve güvenirliği gösterilmiş olan anket kullanılmıştır. 7

8 Hastalık algısı ölçeği 3 kısımdan oluşmaktadır: -hastalık belirtileri - hastalık hakkında görüşler (algı), -hastalık nedenleri. Hastalık belirtileri bölümü; sık görülen 14 hastalık belirtisini (ağrı, boğazda yanma, bulantı, soluk almada güçlük, kilo kaybı, yorgunluk, eklem sertliği, gözlerde yanma, hırıltılı soluma, baş ağrısı, mide yakınmaları, uyku güçlükleri, sersemlik hissi, güç kaybı) içerir. 8

9 Bu belirtilerin her biri için hastaya önce, "bu belirtiyi hastalığın başlangıcından bu yana yaşayıp yaşamadığı", daha sonra "bu belirtiyi hastalığıyla ilgili görüp görmediği" sorulur. Bu bölüm, her belirti için iki soruya da hastanın evet/hayır biçiminde cevap vereceği şekilde düzenlenmiştir. İkinci sorudaki evet cevaplarının toplamı hastalık belirtisi bölümünün değerlendirme sonucunu oluşturur. 9

10 Algı bölümü; Hastanın hastalığı hakkında görüşlerini içeren 38 maddeden oluşur. 5'li Likert tipi ölçüm (Kesinlikle böyle düşünmüyorum, böyle düşünmüyorum, kararsızım, böyle düşünüyorum, kesinlikle böyle düşünüyorum) kullanılmıştır. Algı bölümü 7 alt bölüme ayrılmıştır: süre (akut/kronik), sonuçlar, kişisel kontrol, tedavi kontrolü, hastalığı anlayabilme, döngüsel süre, duygusal temsiller olarak adlandırılmıştır 10

11 Hastalık nedenleri bölümü; Hastalıkların oluşumundaki olası nedenleri içeren 18 maddeden oluşur. 5'li Likert tipi ölçüm (Kesinlikle böyle düşünmüyorum, böyle düşünmüyorum, kararsızım, böyle düşünüyorum, kesinlikle böyle düşünüyorum) kullanılmıştır. Bu bölüm, dört alt ölçeği içermektedir. Bu alt ölçekler şunlardır, psikolojik atıflar, risk faktörleri, bağışıklık, kaza veya şans. 11

12 Verilerin Değerlendirilmesi İstatistiksel analizlerde Pearson korelasyon testi, lojistik regresyon analizi, Spearman testi ve Student s t-test kullanıldı. p<0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. 12

13 Bulgular Hastaların özellikleri Özellik Hasta sayısı (n) Hasta yüzdesi (%) Cinsiyet kadın erkek Öğrenim durumu okur yazar değil okur yazar 7 10 ilkokul ortaokul 3 4 lise 8 11 üniversite 2 3 Medeni durumu bekar hastalarımızın 39 u ( %53) kadın, 34 ü (%47) erkekti. Yaş ortalaması 58.4 ± 11.3 yıl idi (25 80 yıl). Öğrenim durumu bakımından en çok ilkokul mezunu (%53) hastamız vardı. Medeni durumuna göre ise hastalarımızın %71 i evliydi. Ortalama hemodiyalize girme süreleri 69.3 ± 64 ay ( ay) idi. evli dul

14 Hastalık algı ölçeği ile hasta özelliklerinin kolerasyonu Süre Sonuçlar Kişisel Tedavi kontrolü Hastalığı Döngüsel süre Duygusal temsiller kontrol anlayabilme Yaş Hemodiyalize 0.286* * * başlangıç süresi Öğrenim durumu * Medeni durum İki diyaliz arası kilo alımı Serum fosfor Serum potasyum * Serum albumin * * p<

15 Hastalarımızın algı ölçeği ile özelliklerini karşılaştırdığımızda; Hastaların hemodiyalize başlangıç süresi ile kişisel kontrol (p: 0.049, r = 0.230), hastalığı anlayabilme (p: 0.021, r = 0.269) ve süre ( p:0.014, r = 0.286) arasında anlamlı pozitif korelasyon vardı. Ayrıca kişisel kontrol ile serum albümin düzeyleri anlamlı pozitif korelasyon bulundu (p:0.04, r = 0.241). Öğrenim durumu ile döngüsel süre arasında ise anlamlı negatif korelasyon vardı (p:0.01, r=-0.300). Hastaların serum potasyum, fosfor, iki diyaliz arası kilo alımı ile hastalık algısı arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmedi. 15

16 Hastaların cinsiyetlerine göre hastalık algı ölçeğinden aldığı puanlar Hastalık Algı Ölçeği Erkek (n=34) Puan ortalaması Kadın (n=39) Puan ortalaması P değeri Süre 24.7 ± ± 4.6 >0.05 Sonuçlar 23.2 ± ± 5.2 >0.05 Kişisel kontrol 24.8 ± ± Tedavi kontrolü 16.8 ± ± 3.8 >0.05 Hastalığı anlayabilme 16.9 ± ± 4.9 >0.05 Döngüsel süre 13.8 ± ± 3.0 >0.05 Duygusal temsiller 20.1 ± ± 5.4 >0.05 Erkek hastaların kişisel kontrol puanları daha yüksekti (p:0.004) (Tablo 3) 16

17 Hastalarımızın 55 i (%75) ilaç tedavilerini düzenli olarak kullandıklarını söylerken, 18 (%25) hasta ise ilaç tedavilerini düzenli almadığını belirtti. Düzenli ilaç kullanan ve kullanmayan hastalar arasında hastalık algısı bakımından anlamlı bir fark yoktu (p>0.05). 17

18 Bizim çalışmamızda hastaların hemodiyalize başlangıç süresi ile Hastalık Algı Ölçeğindeki süre, kişisel kontrol, hastalığı anlayabilme alt ölçekleri arasında anlamlı pozitif korelasyon vardı. Süre alt ölçeğinde yüksek puan hastanın hastalığının kronik olduğunu düşündüğünün bir göstergesidir. Hastalar diyalize girme süreleri arttıkça hastalığın kronikleştiğini daha iyi algılmaktadırlar. Zamanla hemodiyaliz hastaları kendilerinin tedaviye uyumunun önemini kavradıkları için uzun süre diyaliz tedavisi gören hastaların kişisel kontrol algısı daha belirgindir 18

19 Hemodiyaliz başlangıç süresi ile hastalığı anlayabilme arasında pozitif ilişki olması, uzun yıllar diyaliz tedavisi gören hastalar yıllar içinde hastalığı daha iyi anladıklarının bir göstergesidir. 19

20 Hastalık algısının kişisel kontrol alt ölçeği ile serum albümin düzeyleri arasında anlamlı pozitif korelasyon vardı. Kişisel kontrolü iyi olan hastaların kendilerinin tedaviye uymalarının önemini bildikleri için beslenmeye daha dikkat etmiş olabilirler. 20

21 Öğrenim durumu ile döngüsel süre arasında ise anlamlı negatif korelasyon vardı. Döngüsel süre alt ölçeğinde yüksek puan olması hastalığın belirtilerinin döngüsel olduğu algısını, belirtilerin günden güne değişiklik gösterdiği algısını gösterir. Oysaki son dönem böbrek yetmezliği kronik bir hastalıktır belirtileri döngüsel değil kroniktir, öğrenim durumu daha iyi olan hastalar hastalığın kronikleştiğini daha iyi kavramış olabilir. 21

22 Hastalık algısı ölçeği ile hastaların serum fosfor, serum potasyum, iki diyaliz arası kilo alımı, düzenli ilaç alımı arasında ilişki bulunmamıştır. Bazı hastalar hastalıklarını kavrasalar, tedaviye uyumun önemini bilseler bile tedaviye uymayabilirler. İki diyaliz arası kilo alımlarına, fosfor ve potasyum diyetlerine hastalığın önemini bilseler bile dikkat etmeyebilirler. Hastaların tedaviye uyumları hastalık algısından ziyade tedavi uyma irade ve isteğine bağlıdır. 22

23 Sonuç olarak diyalize girme süreleri arttıkça hastalar hastalığın kronikleştiğini, kendilerinin tedaviye uymalarının önemini ve hastalığı dahi iyi kavramaktadır. Ancak hastalar hastalıkların anlasalar, tedaviye uyumun önemini bilseler bile tedaviye uymayabilirler. Bu da daha öncede belirttiğimiz ve başka çalışmalarda da yer verildiği gibi hastalık geliştiği zaman kişi hastalık hakkında düşünce ve inanışlar geliştirmesiyle, hastalıkla ilgili bu şekilde bir zihinsel temsil oluşturur. Kişinin hastalıkla ilgili geliştirdiği bu inanış ve düşünceler, hastalık ilgili davranışlarını da etkiler. Bu doğrultuda hastaların hastalıklarıyla bilgilendirme ve eğitimlerine daha çok önem verilmelidir diyebiliriz. 23

24 Teşekkürler Ekim