Yrd. Doç. Dr. MELİHA SERMİN PAKSOY SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. MELİHA SERMİN PAKSOY SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR...XXI GİRİŞ...1 I. SUNUŞ...1 II. İNCELEME PLANI...7 III. KONUNUN SINIRLANMASI VE KULLANILACAK OLAN TERMİNOLOJİNİN BELİRLENMESİ...8 BİRİNCİ BÖLÜM SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMENİN YAPTIRIMA BAĞLANMASININ YERİNDELİĞİ I. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DURUM...11 A. Roma Hukuku...12 B. Almanya...12 C. İngiltere...17 D. ABD E. Fransa F. Diğer Ülkeler... 28

3 X G. Uluslararası Uyum Çalışmalarında Sözleşmeyi İhlale Yöneltme Örneği Olarak DCFR...29 II. MENFAAT ÇATIŞMASININ VE OLASI YAPTIRIMLARIN ETKİSİNİN TESPİTİ...31 III. YÖNELTENİN AMACININ YAPILACAK OLAN DEĞERLENDİRMEYE ETKİSİ...35 IV. SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMENİN ENGELLENMESİ...37 A. Görüşlerin Tespiti...37 B. Ahde Vefa İlkesinin ve Aynen İfa Talebinin Güçlendirilmesi Temel Mesele a. Verme Borcuna Aykırı Davranmaya Yöneltme b. Yapma veya Yapmama Borcuna Aykırı Davranmaya Yöneltme Değerlendirme...41 C. Sözleşmesel Yaptırımların Etkisiz Kalmasına Neden Olunması.44 D. Alacaklının Zararının Tam Olarak Karşılanamaması Riski...45 E. Kamu Düzenine Aykırılık F. Dürüst ve Bozulmamış Rekabetin Sağlanması G. Ahlaka Aykırılık...52 H. Alacaklının Alacağını Tahsil Etme İhtimalinin Artırılması V. SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMENİN SERBEST BIRAKILMASI...55 A. Görüşlerin Tespiti...55 B. Sözleşmelerin Nispiliği İlkesi C. Anayasal Sözleşme Serbestisi ve Düşünce Açıklama Özgürlüğü Sözleşme Serbestisinin ve Düşünce Açıklama Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sınırlamanın Anayasaya Uygunluğu...61 D. Piyasadaki Rekabeti Sınırlanması Sözleşme Süresince Rekabetin Sınırlanması Sorunu Rekabet Kurulunun Değerlendirmesi... 66

4 E. Mutlak ve Nispi Haklar Arasında Ara Bir Kategori Yaratılması...70 F. Salt Malvarlığı Zararlarının Kural Olarak Tazmin Edilememesi.73 VI. Ara Sonuç...75 XI İKİNCİ BÖLÜM SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMENİN BORÇLAR KANUNU NUN GENEL HÜKÜMLERİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ I. İNCELEME SIRASININ BELİRLENMESİ...79 II. TBK M. 49/ F. 1 ÇERÇEVESİNDE SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME...79 A. TBK m. 49 / f. 1 deki Hukuka Aykırılık Unsuru B. Sözleşmeyi İhlale Yöneltmenin Hukuka Aykırılığı Tartışması Dürüstlük Kuralının TBK m. 49/ f. 1 Çerçevesinde Bir Davranış Kuralı Olarak Kabul Edilebilirliği ve Sözleşmeyi İhlale Yöneltme Sözleşmeyi İhlale Yöneltmenin Kişilik Hakkının İhlali Olarak Görülmesi Sözleşmeyi İhlale Yöneltmenin Hukuka Aykırı Olduğunu Savunan Diğer Görüşler Sözleşmenin İhlalinin TBK m. 49/ f. 1 Çerçevesinde Hukuka Aykırılığı Olup Olmadığı C. Ara Sonuç III. TBK M. 49/ F. 2 ÇERÇEVESİNDE SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME A. TBK m. 49/ f. 2 nin Amacı B. TBK m. 49/ f. 2 nin Şartları ve Sözleşmeyi İhlale Yöneltme Sözleşmeyi İhlale Yöneltmenin Ahlaka Aykırı Olup Olmadığı Sorunu

5 XII a. Öğretide ve Yargı Kararlarında Ortaya Konan Görüşler b. TBK m. 49/ f. 2 deki Ahlaka Aykırılık Unsuru c. Sözleşmeyi İhlale Yöneltme Açısından Değerlendirme..118 (1) Genel Olarak i. Yöneltmenin Diğerkâm Bir Tavsiye Niteliğinde Olması ii. Yöneltenin Amacının Zarar Vermek Olması veya Küçük Bir Menfaatin Temini İçin Büyük Zararlar Vermesi iii. Amacın Alternatif Bir Sözleşme Akdetmek Olması iv. Borçlunun Serbest İradesi ile Karar Almasının Engellenmesi v. Hukuka Uygun Olmayan Bir Menfaat Elde Edilmesi vi. Yönelten ile Alacaklı Arasında Yakın Bir İlişkisi Olması (2) Yöneltmenin Ahlaka Aykırı Sayılmaması Gereken Hâller i. Yöneltenin Borçlunun İhlal Nedeni İle Ödemek Zorunda Kalacağı Tazminatı Ödemeyi Taahhüt Etmesi ii. Yöneltmenin Planlı Olarak Gerçekleştirilmesi iii. Sadakat Yükümlülüğünün İhlal Edilmesi Sözleşmeyi İhlale Yöneltmenin Kasten Gerçekleştirilmesi.129 a. Genel Olarak b. TBK m. 49/ f. 2 deki Kasıt Unsuru Yöneltme Neticesinde Alacaklının Maddi Zarara Uğraması Yöneltme Fiili ile Ortaya Çıkan Maddi Zarar Arasında Uygun Nedensellik Bağı Bulunması C. Ara Sonuç IV. TİCARİ OLMAYAN FAALİYETLERDE SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME ( TBK M. 57)

6 XIII A. Sorumluluğun Şartları Dürüstlük Kuralına Aykırı Davranış Müşterilerin Azalması veya Bu Yönde Bir Tehlikenin Ortaya Çıkması Uygun İlliyet Bağı Tazminat Talebi İçin Aranan Özel Şart: Kusur B. Diğer Hususlar C. Ara Sonuç V. TBK M. 61 İN SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMENİN YAPTIRIMA BAĞLANMASI NOKTASINDA UYGULANABİLİRLİĞİ A. TBK m. 61 de İştirak Edenler İçin Öngörülen Sorumluluk B. TBK m. 114/ f. 2 nin Kapsamı C. Sözleşmeyi İhlale Yöneltme Açısından Değerlendirme ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TİCARET VE İŞ KANUNU NDA YER ALAN ÖZEL DÜZENLEMELER ÇERÇEVESİNDE SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME I. TİCARET KANUNU NUN HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİ ÇERÇEVESİNDE SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME A. Türk Ticaret Kanunu nun Haksız Rekabet Hükümlerinin Sistematiği ve İnceleme Sırasının Belirlenmesi B. Ticaret Kanunu ndaki Haksız Rekabet Düzenlemelerinin Amacı Genel Olarak Rekabet Kavramı ve İşlevleri C. Yöneltmenin Peşinen Haksız Rekabet Teşkil Edip Etmediği Sorunu D. TTK m. 54/ f. 2 Çerçevesinde Sözleşmeyi İhlale Yöneltme...161

7 XIV 1. Genel Olarak TTK m. 54/ f Sözleşmeyi İhlale Yöneltme ve TTK m. 54/ f. 2 nin Şartları a. Yöneltmenin İktisadi Rekabet İle İlgili Olması b. Yöneltmenin Dürüstlük Kuralına Aykırı Sayılması (1) Öğretideki Görüşler (2) Yöneltmenin Rekabetin İşlevleri Üzerindeki Etkileri (3) TTK m. 54/ f. 2 Çerçevesinde Yöneltmenin Dürüstlük Kuralına Aykırı Sayılabileceği Örnekler i. Borçlunun Serbest İradesi ile Karar Almasının Engellenmesi ii. Yöneltenin Tek veya Ağırlıklı Amacının Zarar Vermek Olması iii. Yöneltmenin Parazit Yararlanma Amacı İle Gerçekleştirilmesi c. Zarar veya Zarar Tehlikesi d. Yöneltme ile İhlal veya İhlal Tehlikesi Arasında Uygun Nedensellik Bağı Bulunması Ara Sonuç E. TTK m. 55/ f. 1/ b. b Çerçevesinde Sözleşmeyi İhlale Yöneltme Genel Olarak TTK m. 55/ f. 1/ b. b de Aranan Ortak Şartlar a. Sözleşmeyi İhlale Yöneltme (1) Geçerli Bir Sözleşme İlişkisi Bulunması (2) Sözleşmenin İhlal Edilmesi veya İhlal Tehlikesinin Doğması (ist. TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 4) i. Yöneltmenin İhlale Yönelik Olması ii. Yöneltmenin Sözleşmenin İhlali ile Sonuçlanmasının Gerekip Gerekmediği Sorunu (3) Yöneltme

8 XV i. Yöneltenin Sözleşmenin Varlığından Haberdar Olması ve İhlali için Bilinçli Bir Çaba Göstermesi ii. Alternatif Sözleşme Tekliflerinin Yöneltme Sayılması iii. Borçlunun Zaten Sözleşmeyi İhlal Etmeyi Düşünmesi iv. Sözleşme Teklifinin Borçludan Gelmesi v. Genele Yapılan Tekliflerin Yöneltme Sayılması.195 vi. Özet b. Yöneltme Neticesinde Bir Zararın veya Zarar Tehlikesinin Doğması c. Yöneltme ile Zarar veya Zarar Tehlikesi Arasında Uygun İlliyet Bağı Olması F. Müşterileri İhlale Yöneltme Genel Olarak TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 1 nin Amaca Uygun Sınırlamaya Tabi Tutulması TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 1 de Aranan Şartlar a. Müşterinin Taraf Olduğu Sözleşmeyi İhlale Yöneltilmesi (1) Müşteri (2) İhlalin Yeni Sözleşme Akdedilmesine Elverişli Olması b. Üçüncü Kişinin Müşteri ile Sözleşme Yapmayı Amaçlaması c. Amaca Uygun Sınırlama Çerçevesinde Getirilen Sınırlama TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 1 nin Abonelik Sözleşmeleri Özelinde İncelenmesi G. Rüşvet Yoluyla İhlale Yöneltme Genel Olarak TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 2 nin Şartları

9 XVI a. Yardımcı Kişileri Haksız Yarar Sağlama veya Önerme Suretiyle İhlale Yöneltme (1) Sözleşmenin ve Borçlunun Niteliği (2) Yöneltmenin Yardımcı Kişilerin İşlerinin İfasındaki Yükümlülüklerine Aykırı Davranmasına İlişkin Olması (3) Hak Edilmemiş Bir Yarar Sağlama veya Önerme b. Yöneltenin Kendisine veya Bir Üçüncü Kişiye Çıkar Sağlama Amacı ile Hareket Etmesi H. Sır Açıklamaya Yöneltme Genel Olarak TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 3 ün Diğer Haksız Rekabet Düzenlemeleri ile İlişkisi TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 3 ün Şartları a. Genel Şartlar b. İşçi, Vekil veya Diğer Yardımcı Kişiyi Üretim veya İş Sırrını Açıklamaya veya Ele Geçirmeye Yöneltme (1) İşçi, Vekil veya Diğer Yardımcı Kişi (2) Üretim veya İş Sırrına İlişkin Sözleşmesel Bir Sır Saklama Yükümlülüğünün Bulunması i. Üretim ve İş Sırrı ii. Sır Saklama Borcu (3) Üretim veya İş Sırrını Ele Geçirmeye veya Açıklamaya Yöneltme I. Cayma Hakkını Kullanmaya Yöneltme TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 4 ün Lafzının Düzeltilmesi Hükmün Eleştirisi TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 4 ün Amaca Uygun Sınırlamaya Tabi Tutulması TTK m. 55/ f. 1/ b. b/ ab. 4 ün Şartları a. Tüketici Kredisi, Taksitle Satış veya Ön Ödemeli Taksitle Satış Sözleşmesinde Cayma Hakkını Kullanmaya Yöneltme

10 XVII (1) Tüketici Kredisi, Taksitle Satış veya Ön Ödemeli Taksitle Satış Sözleşmesi (2) Cayma Hakkını Kullanmaya Yöneltme b. Yöneltmenin Amacının Borçlu ile Aynı Türde Sözleşme Yapmak Olması c. Amaca Uygun Sınırlama Çerçevesinde Getirilen Sınırlama J. Ara Sonuç II. İşK M. 23 ÇERÇEVESİNDE SÖZLEŞMEYİ FESHE YÖNELTME A. İşK m. 23 ün Düzenlenme Süreci ve Amacı B. İşK m. 23 ün Şartları Eski İşveren ile İşçi Arasında İş Kanunu Hükümlerine Tabi Sürekli Bir İş Sözleşmesi Olması İşçinin İş Sözleşmesini Süresinden Önce Haksız Feshetmesi İşçinin Yeni İşveren ile İş Kanuna Tabi Yeni Bir İş Sözleşmesi Yapması Yeni İşveren ile İşçinin Feshine Sebep Olması veya İşçinin Bu Davranışını Bilerek Onu İşe Alması veya İşçinin Bu Davranışını Öğrendikten Sonra Dahi Onu Çalıştırmaya Devam Etmesi a. Genel Olarak b. Yeni İşverenin İşçinin Feshine Sebep Olması c. İşçinin Yeni İşverence İşe Alınması d. Yeni İşverenin İşçiyi Çalıştırmaya Devam Etmesi İşK m. 23 Uyarınca Zararın Bir Şart Olup Olmadığı Sorunu C. İşçinin Feshe Yöneltilmesinde Diğer Kişilerin Dahli D. Hükmün Değerlendirilmesi Hükmün (a) Bendinin Değerlendirilmesi Hükmün (b) ve (c) Bentlerinin Değerlendirilmesi

11 XVIII E. Ara Sonuç DÖRDÜNCÜ BÖLÜM YAPTIRIMLAR VE DİĞER SORUNLAR I. SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTME NEDENİ İLE SÖZ KONUSU OLABİLECEK YAPTIRIMLAR A. Borçlu ile Yönelten Arasında Kurulan Sözleşmenin Geçerliliği B. Türk Ticaret Kanunda Yer Alan Yaptırımlar Tespit Davası Men Davası Maddi Durumun Ortadan Kaldırılması a. Genel Olarak b. Kararın İlanı Maddi Tazminat Davası a. Genel Olarak b. Menfaat Devri Manevi Tazminat TTK m. 55/ f. 1/ b. b nin İhlaline Bağlanan Cezai Sorumluluk a. Genel Olarak b. Tüzel Kişilerin Cezai Sorumluğu c. Cezai Yaptırımın Değerlendirilmesi C. TBK m. 49/ f. 2 Çerçevesinde Öngörülen Yaptırımlar D. TBK m. 57 de Öngörülen Yaptırımlar Durdurma (Men) Davası Maddi- Manevi Tazminat Davası E. İşK m. 23 ün İhlaline Bağlanan Yaptırımlar II. MÜTESELSİL SORUMLULUK VE RÜCU İLİŞKİSİ III. ZAMANAŞIMI SÜRESİ

12 XIX A. Genel Olarak B. Aynı Zamanda Suç Teşkil Eden Yöneltmelerde Uygulanacak Olan Zamanaşımı Süresi IV. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME V. SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMENİN İSPATLANMASI VI. SÖZLEŞMEYİ İHLALE YÖNELTMEYİ YAPTIRIMA BAĞLAYAN HÜKÜMLERİN YARIŞMASI VE UYGULAMA SIRASI A. Genel Olarak Yarışma B. Sözleşmeyi İhlale Yöneltmeyi Yaptırıma Bağlayan Hükümlerin Yarışması ve Uygulama Sırası İşK m TTK m. 54/ f. 2 ve m. 55/ f.1/ b. b Karşısında TBK m TBK m TBK m. 49/ f. 1 Karşısında TBK m. 49/ f. 2 nin Uygulama Alanı SONUÇ KAYNAKÇA