İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Transkript

1 İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ 1 DR. NEVZAT ŞİMŞEK DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ DERS İKT-3003

2 Ulusların Zenginliği kitabının 1. kitap 8. bölümünde ücretler konusu incelenmiştir. Pazarlık teorisi ve geçimlik ücret Emeği ile geçinen bir kişinin ücreti, en azından hayatı sürdürmeye yeterli olmalıdır. Hatta bazı nedenlerden dolayı biraz da bu düzeyin üstünde olmalıdır. Aksi takdirde işçi aile kurup neslini sürdüremez. Her canlı türü, varlıkları için gerekli maddi imkanlarla orantılı bir şekilde çoğalır. Hiçbir canlı türü daha fazla üreyemez. Ücret fonu teorisi Klasik İktisadi Düşünce Smith Gelir Dağılımı Teorisi Ücretler Geçimini ücretleri ile sürdüren işgücüne talep, ücret ödemeleri için ayrılan fondaki artışla sınırlıdır. Bu W S fon iki şekilde olabilir. Birincisi geçim düzeyi üstündeki gelir, ikincisi de, işverenin kullanımından arta kalan sermaye stokudur.toprak sahibi, yıllık bir kira almışsa veya birikmiş parası olan birisi ise ve geliri ailesinin geçimine kafi miktarın üstünde ise arta kalan gelirin bir kısmını veya bütününü yeni uşakların istihdamında kullanacaktır. Böylece net gelirinin artması doğal olarak toprak sahibinin uşaklarının da sayısını arttıracaktır 2 Ücret W 1 N 1 N 0 LRS D İstihdam

3 Smith Gelir Dağılımı Teorisi Ücret Farklılıkları 3 Ulusların Zenginliği kitabının 1. kitap 10. bölümünde ücret farklılıkları konusu incelenmiştir. İki tür ücret farklılığı. İşin gereğinden kaynaklanan ücret farklılıkları Avrupa nın ekonomi politikalarından kaynaklanan ücret farklılıkları. İşin gereğinden kaynaklanan ücret farklılıkları 1. Ücretler işin güçlüğüne, toplumca kabul görme durumuna göre değişir. Eğer toplumda kabul görmeyen bir iş ise ücret artacaktır. Toplumun onurlu ve şerefli olarak kabullendiği işlerde ücret daha düşük, genel kabul görmeyen işlerde ücret daha yüksektir. 2. Öğrenme maliyeti ücretleri doğrusal bir biçimde etkiler. Öğrenme maliyeti arttıkça ücretler de artar. 3. Ücretler işin devamlı ve geçici olmasına göre değişir. İş sürekli ise ücret daha düşük, geçici ise daha yüksektir. 4. İşçiye ve hizmetine güven gereken işlerde ücretler yüksektir. Örnek sarraf ve mücevhercilerin hizmetleri güvene dayandığından ücretleri de yüksektir. 5. Ücretler başarı olasılığı ile ters ilişkilidir. Eğer standart bir iş ise başarı oranı çok yükseldiyse ücret düşük olacaktır.

4 Smith Gelir Dağılımı Teorisi Kar ve Faiz 4 Ulusların Zenginliği kitabının 1. kitap 9. bölümünde sermayenin getirisi olarak karı incelenmiştir. Sermayeyi ikiye ayırarak inceliyor: Sabit sermaye ve döner sermaye. Smith analizlerinde karı, sermaye sahibinin bizzat kullandığı sermayenin getiri olarak tanımlamaktadır. Faizde ise sermaye sahibi, sermayesini kullanmamakta, onu borç olarak ödünç vermektedir. Para kullanımı ile yapılabilecek iş hacmi artarsa, paranın kullanımı için önemli miktarda ödeme yapılacağını yapılacak iş az olduğu zaman ise az ödeme yapılacağını bir kural olarak öne sürmek mümkündür. Bu nedenle faizin yükselmesi, bize karın yükseldiğini gösteren bir işaret görevi görür. Karlardaki yükseliş ve düşüş ile ücretlerdeki düşüş ve yükseliş aynı nedenlerden yani toplumun zenginliğinin artma ve azalma eğiliminden kaynaklanır. Fakat bu nedenler iki değişkeni de farklı yönde etkiler. Sermaye stokundaki artış ücretleri arttırırken karları düşürür. Sermayeleri artan çok sayıda tüccar aynı iş kolunda çalışmaya başladığından rekabet nedeni ile kar oranları düşecek, farklı iş kollarında da aynı durum yaşanacağından toplumda genel olarak kar oranları azalacaktır.

5 Smith Gelir Dağılımı Teorisi Rant 5 Ulusların Zenginliği kitabının 1. kitap 11. bölümünde rant incelenmiştir. Daha önce, rant, kar ve ücret ile birlikte, doğal fiyatın bir parçası olarak ele alınmıştı. Önceki açıklamalardan farklı olarak, rant, bu defa farklılıktan doğan bir getiri olarak açıklanmakta, fiyatın nedeni değil sonucu olmaktadır., Bir malın fiyatının, ücret ve karı ödemek için gerekli olandan yüksek veya düşük olması, ve bu farkın çok veya az olması veya hiç olmaması, yüksek veya düşük bir rant doğmasına veya hiç rant doğmamasına neden olur. Toprağın kullanım fiyatı olan rant, doğal olarak bir monopol fiyatıdır. Hiçbir şekilde toprak sahibinin toprağın ıslahı için yaptığı masraflar veya toprak sahibinin alabileceği miktara bağlı değildir. Çiftçilerin ödeyebileceği miktara bağlıdır. Smith, toprağın verimliliğinin ve konumunun toprak sahiplerinin monopolcü durumlarını etkilediğini belirtmiştir.

6 Smith Merkantilizm Eleştirisi ve Dış Ticaret 6 Serbest dış ticaret nasıl bize üretmediğimiz şarabı temin ediyorsa, bize satın almak veya kullanmak istediğimiz kadar altın ve gümüşü de temin edecektir. Dış ticaretin önemi, sağlayacağı altın ve gümüş değil, bir ülkenin fazla ürettiği mallara pazar bulması ve işbölümünü arttırmasıdır. Mutlak üstünlükler teorisi: Hangi mallar diğer ülkelerden daha ucuza üretiliyorsa bunlar ihraç edilmeli, pahalıya üretilenler de dışarıdan ithal edilmelidir. Dış ticarette sınırlama yapma durumları ülke savunması için gerekli olan sanayi dalları vergileme konusu mütekabiliyet

7 Smith Genel Değerlendirme 7 Tam başarılı olduğu konular 1. Piyasa düzeninde bireysel çıkar güdüsünü koyması 2. Kısmi denge analizleri, ücret ve kar farklılaşması, ve beşeri sermaye üzerindeki analizleri 3. Merkantilizme eleştiriler 4. Ücret fonu teorisinin formülasyonu Eksik başarılı olduğu konular 1. Verimli verimsiz işgücü ayrımı Tam başarısız olduğu konular 1. Sermayenin çeşitli kullanım biçimleri 2. Değerin ölçülmesi 3. Sabit para talebi varsayımı Eksik başarısız olduğu konular 1. Kısa dönem ortalama ücret ve geçimlik ücret ilişkisi 2. Rant teorisi 3. İşbölümü ve uzmanlaşma

8 David Ricardo ( ) 8 Ricardo nun içinde doğup büyüdüğü ortam, ana hatlarıyla Adam Smith ve Malthus u etkileyen ortam ile aynı Politik İktisadın ve Vergilemenin İlkeleri Ricardo, iktisat teorisine bölüşüm yönünden yaklaşmıştır. Üzerinde durduğu konu, fonksiyonel gelir dağılımında zaman içinde meydana gelen değişmelerdir.

9 David Ricardo Yöntemi 9 Ricardocu kusur Soyut metodoloji Kara tahta iktisadı Teorinin tarihle boşanması Evrensel Ricardo nun ekonomik analizde kullandığı yöntem üç aşamada tamamlanmaktadır: Yüksek bir soyutlama düzeyinde ekonomik sistemi sınırlı sayıda değişkene bağlı olarak formülleştirmek Sistemi bu değişkenlere bağlı olarak çözmek Çözüm sonuçlarını politika önerileri şeklinde sunmak

10 David Ricardo Değer Teorisi Ricardo değer konusunu İlkeler kitabının 1. bölümünde incelemiştir. Değer konusunda Ricardo, Smith gibi, Aristo dan gelen kullanım ve mübadele değeri ayrımını benimsemiştir. (Faydalı) Mallar, mübadele değerini iki kaynaktan alırlar. az bulunur (kıt) olmalarından ve onları elde etmek için gerekli emek miktarından. Kıt mallar ve çoğaltılabilen mallar Üretim faktörü tek ise, A ve B malının değişim / mübadele oranı yani nispi fiyat!"!# =" $% $ = " $% ( = " $ " & % & " & % ( " & 10

11 David Ricardo Değer Teorisi- Sorunlar Heterojen emek Aynı toprak parçası üzerinde, aynı kapitali kullanarak çalışan nitelikli olan işçi, niteliksize göre iki kat daha fazla üretim yapıyorsa, ücreti de niteliksiz işçiye göre iki kat fazla olacaktır. Sermayenin payı Her hangi bir silah olmadan ne kunduzu ne de geyiği yakalamak mümkün olabilir, bu nedenle mübadele değerleri de sadece onları yakalamak için harcanan emekle değil, fakat aynı zamanda avcının kapitalinin yani hayvanları yakalamak için kullandığı silahların üretimi için gerekli emek ile belirlenecektir. Emek iki türlüdür Bugünkü emek, doğrudan emek. Birikmiş emektir, dolaylı emek Eğer sermaye malı dayanıklı bir mal ise, değeri belirlerken bu malların amortismanları dikkate alınacaktır. Zaman faktörü Eleştiriler (Rantı değer teorisinin dışında tutması, Talebi göz ardı etmesi, ) 11 Amacı: Emek faktörüyle nispi fiyatlardaki değişmeleri büyük ölçüde açıklayabilmek

12 David Ricardo Doğal ve Piyasa Fiyatı P * = W, + π * Tüm malların fiyatlarının doğal fiyatlarına eşit olduğunu, bu durumda sermayenin eşit kar oranları sağladığını düşünelim. Modadaki bir değişiklik nedeniyle ipekli kumaşlara talep arttığında ve yünlü kumaş talebinin azalması halinde bu malların üretim maliyetleri yani doğal fiyatları değişmediği halde ipekli kumaş fiyatları artacak, yünlü kumaş fiyatları azalacaktır. Sonuçta ipekli kumaş üretiminde kar oranları artacak, yünlü kumaş üretiminde de düşecektir. Bu sektörlerdeki ücret düzeylerini de etkileyecek. İpekli kumaşa yönelik talep fazlası, yünlü kumaş üretiminden çekilecek işgücü ve sermayenin, ipekli kumaş üretimine sokulması ile karşılanacaktır, sonuçta ipekli kumaş ve yünlü kumaş fiyatları doğal fiyatlarına eşitlenecektir. 12

13 David Ricardo Bölüşüm Teorisi 13 Ricardo nun temel amacı, gelir dağılımını belirleyen faktörleri incelemek ve rant, ücret ve karın gelecekte izleyeceği seyri araştırmaktır. İngiltere başlarda tahıl ihracatçısı bir ülke iken durum 1792 yılından başlayarak değişmiş, ülke tahıl ithalatçısı duruma dönüşmüştür. Ülke içi üretimle tahıl talebini karşılama zorunluluğu, ekili alanların genişlemesine ve daha az verimli toprakların üretime alınmasına neden olmuştur. Ricardo, tahıl ticaretinin serbest olmasını, çünkü koruyucu politikaların kaynak dağılımını bozacağını, özellikle kar oranlarının düşerek büyümeyi engelleyeceğini savunmuş, oluşacak yüksek buğday fiyatlarını rantı ortaya çıkaracağını ileri sürmüştür. Tarımı koruma amaçlı Tahıl yasası 1815 de kabul edilmiş, tahıl yasası 1846 yılına kadar uygulanmıştır.

14 David Ricardo Bölüşüm Teorisi Rant A, B, C ve D farklı verimlilikte 4 çeşit toprak A topraklarında buğday-kg cinsinden kar payı 70/100=%70 ücret payı 30/100=%30 rant payı 0/100 yoktur. B topraklarına geçildiğinde kar payı 120/190=%63 ücret payı 60/190=%31.5 rant payı 10/190=%5.2 C topraklarına geçildiğinde kar payı 150/270=%55.5 ücret payı 90/270=%33.3 rant payı 30/270=%11.1 D topraklarına geçildiğine kar payı 160/340=%47 ücret payı 120/340=%35.3 rant payı 60/340=% A A tipi B tipi C tipi D tipi Toplam Üretim Toplam ücret B Kar Rant C w+ π D π w

15 Klasik İktisadi Düşünce David Ricardo Bölüşüm Teorisi Ücret 15 Emeğin piyasa fiyatı doğal fiyatının üstünde ise işçinin yaşam düzeyi yükselecek, işçi daha mutlu olacaktır. İşçi, temel ihtiyaçlarını ve zevklerini tatmin etme gücüne kavuşacağından, daha büyük bir aileye sahip olmak isteyecektir. Ücretlerin doğal ücret düzeyinin üstünde olması nüfus artışını doğuracaktır, emek arzı artacak ve ücretler doğal ücret düzeyine düşecektir. Ücretlerdeki artış emek arzını o denli arttırır ki ücretler doğal düzeylerinin altına bile düşer. Emeğin piyasa fiyatının doğal fiyatının altına düştüğü dönem işçinin yaşam standardının en düşük olduğu dönemdir. Bunun sonucunda oluşan yoksulluk, işçiyi mutlak gereksinimlerini karşılamaktan uzaklaştırır, mahrumiyet işçi sayısını azaltır veya emeğe talep arttığında piyasadaki ücret doğal fiyatına yükselir. İşçi ancak bu durumda doğal ücretin kendisine sağlayacağı hayat düzeyine yeniden kavuşur.

16 Klasik İktisadi Düşünce David Ricardo Bölüşüm Teorisi Kar 16 Ricardo, İlkeler kitabının altıncı bölümünü kar oranlarının incelenmesine ayırmıştır. Sermayenin mobilitesi nedeniyle kar oranları sektörler arasında eşitlenecektir. Ücretlerle kar arasında negatif bir ilişki vardır: Fiyatları, rant hariç, sermaye ve emek girdileri belirler. Doğal ücreti, işçinin yaşamını ve neslini sürdürebilmesi için gerekli temel (tarımsal) ürünlerin fiyatları belirler. Gerekli olan tarımsal ürünlerin fiyatını da üretimin marjinal koşulları, yani maliyet belirler.