FASİKÜL Maddenin Özellikleri

Transkript

1 4. FASİKÜL Maddenin Özellikleri Maddeyi Niteleyen Özellikler Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Maddenin Hâlleri Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi Saf Madde ve Karışım 1

2 Maddeyi Niteleyen Özellikler Aşağıdaki tabloda bazı maddeler ve maddelerin özellikleri verilmiştir. Maddelerin sahip olduğu özellikleri X koyarak işaretleyelim. Madde Pürüzlü Pürüzsüz Sağlam Kırılgan Mıknatısla çekilen Mıknatısla çekilmeyen Suda batan Suda yüzen Suyu emen Suyu emmeyen Kâğıt havlu Altın yüzük Odun talaşı Pet Şişe Çivi Ataş Plastik Eldiven 4 Bilfen ayıncılık

3 Maddeyi Niteleyen Özellikler Aşağıda, bazı maddelerin görselleri ve bu maddelerin nitelik özelliklerinin belirtildiği bilgi kartları verilmiştir. Bu kartların numaralarını, ait oldukları resimlerin altlarına yazalım. (Maddeyi niteleyen özellikler birden fazla kullanılabilir.) Suda batar. Mıknatısla çekilir. Suyu emer. Suyu emmez. Pürüzlüdür. Suda yüzer. 7 Esnektir. 8 Berktir. 9 Mıknatısla çekilmez. 4, 5, 6, 8 1, 2, 4, 8 4, 5, 6, 9 1, 2, 4, 8 4, 5, 6, 8, 9 3, 5, 6, 8, 9 4, 6, 7, 9 1, 4, 5, 8, 9 1, 2, 4, 8 5

4 Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Şekli düzgün olmayan katıların hacmini ölçmede kullanılan bir başka yöntem ise sıvı taşırma yöntemidir. Dereceli silindire henüz taşmayacak kadar sıvı doldurulur. Daha sonra, hacmini ölçmek istediğimiz düzgün şekli olmayan katı, dereceli silindirin içine bırakılır. Bu durumda dereceli silindirden bir miktar sıvı, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi ikinci kaba akacaktır. İkinci kaptaki sıvı miktarı, bize şekli düzgün olmayan katının hacmini verir Küçük taneli katıların hacmini de bu yöntemlerle ölçeriz. Gaz maddeler bulundukları kabı tamamen doldurduğu için bu maddelerin belirli bir hacimleri yoktur. Bu nedenle gaz maddelerin hacimleri kolaylıkla ölçülemez. Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir. Üzerinde yazı yazdığımız sıra, oturduğumuz sandalye, soluduğumuz hava birer maddedir. Ancak ışık, ısı, elektrik gibi kütlesi ve hacmi olmayan olgular madde değildir. Aşağıda verilen birimleri, karşılarında istenen birime çevirelim. 1 L 500 ml = ml 3500 kg =... 3 kg g 1000 ml =... 1 L 50 L = ml 5000 g 2000 g =... 3 kg 20 kg = g 8500 ml =... 8 L ml 6000 g =... 6 kg 7 kg = g 23 L = ml 8 Bilfen ayıncılık

5 Maddenin Ölçülebilir Özellikleri 1. Aşağıdaki tabloda verilen maddelerin kütlesini hesaplarken yararlandığımız yöntemleri, X koyarak belirleyelim. Maddeler Elma Patates Pekmez Süt Tuz Su Un Kitap Soğan Doğrudan Kap içinde 2. Aşağıda, bazı maddeler ve kütle ölçüm sonuçlarının yer aldığı tablo verilmiştir. Bu tablodaki boşlukları, uygun işlemleri yaparak dolduralım. Maddeler Meyve Suyu Ayran Kolonya Un Süt Toz Şeker Sıvı Deterjan Dara (g) Brüt Kütle (g) Net Kütle (g) Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun sembollerle dolduralım. (Bir sözcük birden fazla yerde kullanılabilir.) Kilogram Dara Hacim Eşit Kollu Terazi Dereceli Kap Net Kütle Kütle Gram Brüt Kütle... ve... maddenin ölçülebilir özellikleridir. Bir maddenin değişmeyen miktarına... denir. Kütle birimi... ve... dır gram 1... dır. Kütle... ile ölçülür. Sıvı maddelerin hacmini ölçmek için... kullanılır. Sıvı bir maddenin kabı ile kütlesine... denir. Brüt kütleden dara çıkarıldığında... bulunur. Maddelerin uzayda kapladığı yere... denir. 9

6 Maddenin Ölçülebilir Özellikleri 1. Aşağıdaki maddelerin kütlesini hesaplayarak yazalım g = 350 g = 200 g 2. Aşağıdaki maddelerin hacmini hesaplayarak yazalım. 200 ml 150 ml 100 ml 50 ml 150 ml 100 ml 50 ml 200 ml 175 ml 150 ml 125 ml 100 ml 75 ml 50 ml 200 ml 150 ml 100 ml ml = 25 ml ml 3. Darısı 175 g olana bir kabın içerisine bir miktar süt konulduğunda brüt kütle 212 g olmaktadır. Buna göre net kütle ne kadardır?... Net Kütle = Brüt Kütle Dara... = = 37 g ml lik bir kabın içerisinde 175 ml su bulunmaktadır. Bu kabın içerisine eşit hacimli 3 bilye atılıyor. Son durumda kaptan 55 ml su taşıyor. Buna göre bir bilyenin hacmi kaç ml dir? ml 3 bilyenin toplam hacmi ml ( ) = 180 ml 55 ml bilyenin hacmi = 60 ml 3 10 Bilfen ayıncılık

7 Maddenin Hâlleri Sıvı Maddelerin Özellikleri Belirli bir şekilleri yoktur. Akışkandır. Konulduğu kabın şeklini alır. Belirli bir hacimleri vardır. Su, doğada üç hâlde de bulunabilir. Buz: Katı hâli Su: Sıvı hâli Su buharı: Gaz hâli Renkli ya da renksiz olabilir. Gaz Maddeler Elle tutulup gözle görülemeyen ancak varlığını hissedebildiğimiz maddelere gaz maddeler denir. Gaz Maddelerin Özellikleri Belirli bir şekilleri yoktur. Sıvı maddeler gibi konulduğu kabın şeklini alır. Şekil değiştirme özellikleri vardır. ayılma özellikleri vardır. Bulunduğu ortamın her yerine yayılır. Küçük gözeneklerden dışarı çıkabilir. Belirli bir kütleye sahiptir. Ancak belirli bir hacmi yoktur. aşamımız için en gerekli gazlardan biri oksijen gazıdır. Canlıların çoğu, oksijen olmadığında yaşamını sürdüremez. 1- Petrol 2 - Zeytinyağı 3 - Toz Şeker 4 - Sirke 5 - Meyve Suyu 6 - Hava 7 - Kolonya 8 - Kitap 9 - Demir 10 - Çatal 11 - Oksijen 12 - Silgi 13 - Su 14 - Pirinç 15 - Süt ukarıda verilen maddelerin hangi hâlde olduğuna karar verelim. Numaralarını uygun kutulara yazalım. KATI MADDE 3, 8, 9, 10, 12, 14 SIVI MADDE 1, 2, 4, 5, 7, 13, 15 GAZ MADDE 6, Bilfen ayıncılık

8 Maddenin Hâlleri 1. Aşağıda verilen olayların katı, sıvı, gaz maddelerin hangi özellikleriyle ilgili olduğunu yanlarındaki boşluğa yazalım. Süt; sürahi ve bardağın içinde neden farklı şekilde duruyor acaba? Sıvıların belirli bir şekilleri yoktur. Bulundukları kabın şeklini alır. Toprağa şekil verebilmem katıların hangi özelliği ile ilgilidir? Katıların kendine özgü bir şekil vardır. Eviniz çok güzel kokuyor. Parfümün kokusunun eve yayılmasının nedeni nedir? Gazların yayılma özelliği vardır. Bulunduğu ortamın her yerine yayılırlar. 2. Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları uygun sözcüklerle tamamlayalım. doldurmaz oksijen akıcılık biçimi yayılır Soluk aldığımızda vücudumuza... oksijen gazı girer. Katı maddelerin... biçimi dışarıdan bir etki olmadığı sürece değişmez. Gaz maddeler, bulundukları ortamın her yerine... yayılır. Katı maddeler, bulundukları kabı tamamen... doldurmaz. Küçük taneli katıların... akıcılık özelliği sayesinde paketlenmesi kolay olur. 13

9 Maddenin Hâlleri 1. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanlarının başına D, yanlış olanlarının başına da yazalım. D D D Gaz maddelerin belirli bir şekli vardır. Sıvı maddeler konuldukları / bulundukları kabın şeklini alır. Katı maddeler akıcıdır. Küçük taneli katı maddeler akıcı değildir. Gaz maddeler küçük gözeneklerden dışarı çıkabilir. Sıvı maddelerin belirli bir hacimleri yoktur. Su doğada üç hâlde de bulunabilir (katı - sıvı - gaz). 2. ukarıda bulduğumuz yanlış cümlelerin doğrularını, aşağıdaki bulutların içine yazalım. Gaz maddelerin belirli bir şekli yoktur. Katı maddeler akıcı değildir. Sıvı maddelerin belirli bir hacimleri vardır. Küçük taneli katı maddeler akıcıdır. 14 Bilfen ayıncılık

10 Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi 1. Aşağıda verilen termometrelerin gösterdiği sıcaklık değerlerini, altlarında bulunan boşluklara yazalım. 0 C 20 C 30 C 10 C 10 C 2. Aslı, mutfakta annesinin kardeşine süt ısıttığını görüyor. Sütü ocakta uzun süre unutan Aslı nın annesi, sütü istediği sıcaklığa getirmek için sütün üzerine biraz da soğuk süt katıyor. Aslı nın annesi neden böyle davranmış olabilir? Açıklayalım.... Sütün sıcaklığını azaltmak amacıyla sütten soğuk olan su eklemiştir Aşağıda verilen cümlelerin doğru olanlarının başına D, yanlış olanlarının başına da yazalım. D D D D Isı alışverişi yapan maddelerin kütleleri değişir. Maddelerin ısısı termometre ile ölçülür. Birbirine temas eden, sıcaklıkları farklı olan iki maddeden soğuk olan ısı verirken sıcak olan ısı alır. Katı maddeler ısı alarak sıvı hâle geçer. Sıvı maddeler ısı vererek katı hâle geçer. Isı ile sıcaklık aynı kavramlardır. Termometrenin içinde sıvı olarak su bulunur. Maddelerin hâl değişimi bazı meslek grupları için önemlidir. Isı alan maddenin sıcaklığı artar. 17

11 Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi 1. Aşağıdaki resimleri inceleyerek verilen ifadelerde boş bırakılan yerleri dolduralım. 75 C 20 C Sıcak çorbaya kaşık batırıldığında kaşığın sıcaklığı... ısı alacağı için artarken çorbanın sıcaklığı ısı... vereceği için... azalır. Dondurma bir kaseye konduğunda... dondurma erimeye başlar. Çünkü sıcaklığı... artar. Kasenin sıcaklığı ise... azalır çünkü dondurmaya ısı... vermiştir. 5 C 15 C 2. Aşağıdaki maddelere uygulanan işlemler, maddelerin yanlarında verilmiştir. Buna göre maddeler üzerinde gerçekleşecek hâl değişimini işaretleyelim. Bir kaba alınarak sıcak suya konuluyor. Erime Donma Buharlaşma Erime Donma Buharlaşma Önce kalıplara konulup sonra soğutucuya konuluyor. Tencereye dökülerek ısıtılıyor. Erime Donma Buharlaşma 18 Bilfen ayıncılık

12 Saf Madde ve Karışım Hande ve ağız, katıldıkları bilgi yarışmasında finale kalmışlardır. Hande, üzerinde saf maddelerin bulunduğu kutulara; ağız ise karışımların bulunduğu kutulara basarak karşıya geçerse yarışmayı tamamlayacaktır. 1. Hande nin basacağı kutuları yeşile, ağız ın basacağı kutuları sarıya boyayalım. Su Altıh Tuz Karbondioksit Naftalin Limonata Hava Toprak Civa Demir Çay Meyve Salatası Cam Bakır Kuru yemiş Portakal suyu Bal Çorba Şeker Kolonya 2. Tablonun son görünümü aşağıdakilerden hangisidir? İşaretleyelim. 21

13 Karışımların Ayrıştırılması 1. Ayşe Hanım, mercimek çorbası yapmak için mercimekleri su dolu bir kaba boşaltıp yıkıyor. ıkama işlemi bittikten sonra mercimekleri ayırmak için süzgeç kullanıyor. Daha sonra mercimekleri su, soğan, salça ve sıvı yağın bulunduğu tencereye koyuyor, bunları kısık ateşte pişiriyor. Çorbanın kokusunu alan oğlu Can; mutfağa gelerek annesine, o gün Fen Bilimleri dersinde karışım ve saf maddeler konusunu işlediklerini, mercimek çorbasının da bir karışım olduğunu söylüyor. ukarıda anlatılan olaya göre aşağıdaki soruları cevaplandıralım. Ayşe Hanım ın su ve mercimeği birbirinden ayırmak için kullandığı yöntem nedir? Ayşe Hanım ın su ve mercimeği birbirinden ayırmak için süzme yöntemini kullanmıştır Can, annesine mercimek çorbasının karışım olduğunu söylediğinde doğru mu söylemiştir? Nedeniyle birlikte açıklayalım. Droğru söylemiştir. Çünkü mercimek çorbası içerisinde mercimek, su, soğan, salata, salça ve sıvı... yağ bulunduran bir karışımdır Aşağıdaki karışımları ayırmak için kullanmamız gereken yöntemleri yazalım. Toplu iğne-çakıl karışımı Mıknatısla ayırma... Kum-su karışımı Süzme yöntemi... Nohut-bulgur karışımı Eleme yöntemi... Ataş-un-çakıl karışımı Mıkantısla ayırma... ve Eleme yönetimi 23

14 Karışımların Ekonomik Değeri 4. sınıf öğrencileri, doğal kaynaklarımızın korunması ile ilgili afişler hazırlayacaklardır. Afişlerinde kullanacakları resimlerin altlarına uygun slogan yazma konusunda onlara yardımcı olalım. Geri dönüşüm yapıyor. Ülke ekonomisine katkıda bulunuyor. Atık pil geri dönüşüme, çevreyi koruyalım böylece Kullanmadığımız her ürün atık madde değildir. Kağıdı geri dönüşüme kazandıralım, ağaçlara kıymayalım. 25

15 Değerlendirme Aşağıdaki soruları tabloya göre cevaplayalım. Kütle Kolonya Çivi Oksijen Süt Tuz 6 Suyu emen - emmeyen 7 Mıknatısla çekilen - çekilmeyen 8 Kar 9 Duman 10 Un Hacim Zeytinyağı Süzme Su buharı Eleme İğne Su Buz Mıknatısla ayırma Demir Suda yüzen Margarin Şeker Ataş Kutucukların hangisinde ya da hangilerinde, maddeyi niteleyen özellikler verilmiştir? 7, 8, 22 mıknatısla çekilen maddeler verilmiştir? 3, 17, 21, 25 sıvı maddelere örnek verilmiştir? 2, 5, 13, 18 gaz maddelere örnek verilmiştir? 4, 10, 15 maddenin ölçülebilen özellikleri verilmiştir? 1, 12 ısı alınca eriyen maddeler verilmiştir? 9, 19, 23 karışımı ayırma yöntemleri verilmiştir? 14, 16, 20 saf maddelere örnek verilmiştir? 4, 6, 18, 21, 24 Isı alınca buharlaşan maddeler verilmiştir? 2, Bilfen ayıncılık

16 Düşünce Becerileri Aşağıdaki kutucuklarda verilen maddelerden biri, bir yönüyle diğerlerinden farklıdır. Farklı olanı en başındaki kutucuğu işaretleyerek neden farklı olduğunu yazalım. Pamuk astık Masa Turşu Salata Tuz Ataş Demir çubuk Bakır çaydanlık Pamuk ve yastık yumuşakken masa serttir. Turşu ve salata birer karışımken tuz saf maddedir. Ataş ve demir çubuk mıknatıs tarafından çekilirken bakır çaydanlık çekilmez. Meyve suyu Kolonya Hava Süt Su buharı Koltuk Altın Elmas Sünger Meyve suyu ve kolonya sıvı haldeyken hava gaz halindedir. Süt ve koltuk birer karışımken su buharı saf maddedir. Altın ve elmas sertken sünger yumuşaktır. Ağaç Masa Anahtar Su Masa Zeytinyağı Tuz Şekerli su Demir Ağaç ve masa mıknatıs tarfından çekilmezken anahtar çekilir. Su ve zeytinyağı sıvı haldeyken masa katı hâldedir. Tuz ve demir saf madde iken şekerli su karışımıdır. 27