1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya

Transkript

1 1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya KAYAÇ (TAŞ) :Bir ya da birden fazla. doğal olarak birleşmesiyle oluşan katılardır. PAna kaynakları..' dır, P ana malzemesini oluştururlar, PYer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde önemli rol oynarlar. Aşınmaya karşı.. kayaçlar yüksek ve engebeli belirgin yer şekillerini; aşınan kayaçlar ise alçak yer şekillerini oluştururlar, PYer kabuğu hareketleri ve Dış Kuvvetler tarafından aşınıp, biçimlendirilirler, Pİnsanoğlu kayaçları, ilkçağdan günümüze doğru Kesici av aletleri, Kap kacak, Tahıl öğütme, Tarım aracı, süs eşyası ve takı yapımında kullanmıştır. Madencilikte, Mesken yapımında ve halen çoğu sanayi sektöründe hammadde olarak kullanmaya devam etmektedir, PKayaçları bilimi inceler. MİNERAL NEDİR? Fiziksel ve kimyasal olaylar sonucu doğal yollarla oluşmuş, basit veya karmaşık yapıdaki inorganik katı element veya bileşiklere denir. Sertlik dereceleri farklılık gösterir. Belirli bir atom yapıları, sembol ve formülleri vardır. Kuvars, Kayatuzu, Kalsit, Pirit gibi. Silikatlar, Karbonatlar, Sülfatlar, Oksitler, Haloidler ve Sülfürler gruplarına ait mineraller kayaçları meydana getirirler. PÜSKÜRÜK TORTUL BAŞKALAŞIM I 1.PÜSKÜRÜK( KATILAŞIM, MAGMATİK ) : Eriyik haldeki magmanın, yerkabuğu içine ya da yeryüzüne kadar sokularak, soğuyup. oluşan kayaçlardır. PKristalli yapıları vardır, P.. etkilenmezler. PFosil barındırmazlar, Oluştukları yere göre 2 türlüdür: A)İÇ PÜSKÜRÜKLER: Eriyik haldeki magmanın, yerkabuğunun. sokularak soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Yavaş soğuyarak oluştukları için. unsurludurlar, POldukça sert ve aşınmaya karşı, PEn önemli örneklerini;... oluşturur. Granit Diyorit Siyenit En önemli İç Püskürük olan Granit, ilginç yer şekilleri oluşturur. Granit, aşınmaya karşı dirençli olmasına rağmen çatlaklı yapısından dolayı çeşitli nedenlerle fiziksel ve kimyasal parçalanmaya uğrayarak değişik boyut ve şekillerde granit bloklarına dönüşür. Bu kayaçların çevresindeki malzemeler erozyonla taşınınca da ortaya çıkarlar. Granit bloklarından oluşan bu arazilere TOR TOPOĞRAFYASI adı verilir. 7 Gabro

2 B)DIŞ PÜSKÜRÜKLER: Eriyik haldeki magmanın, yeryüzüne çıkarak. katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır. PHızlı soğuyarak oluştukları için. unsurlu ve camsı yapıdadırlar, P.. Püskürüklere göre daha kolay aşınırlar, PEn önemli örneklerini;... oluşturur. PVolkanizma ile bağlantılıdır. Bundan dolayı bazı dış püskürükler madencilikte kullanılır. Andezit Obsidiyen Bazalt Tikalit Sünger Taşı İnci Taşı Tüf 2.TORTUL (SEDİMENT) : Yerkabuğundaki malzemelerin,. kuvvetler tarafından ( akarsu, rüzgar, buzul v.s.) aşındırılıp parçalanarak, veya.. tabanlarına biriktirilmesiyle oluşan kayaçlardır. PKristalli değildirler, P. Etkilenirler, PBirikme sonucu oluştuklarından.. halinde uzanırlar, POluştukları döneme ait fosil barındırılırlar, PYeryüzündeki kayaç türlerinin %75' ini oluştururlar. Oluşumlarına göre 3 türlüdürler: A)FİZİKSEL TORTULLAR: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, dış kuvvetler tarafından parçalanıp, biriktirilmesiyle oluşan kum, çakıl, kil boyutundaki kayaçlardır. Aşınmaya karşı dirençsizdirler. En önemli örneklerini oluşturur. Konglomera Kiltaşı Miltaşı Breş (Köşeli) - Puding (Yuvarlak) Kumtaşı B)KİMYASAL TORTULLAR: içersindeki eriyik haldeki malzemelerin, yeryüzünde veya deniz ve göl tabanlarında çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Aşınmaya karşı çok dirençsizdirler. En önemli örneklerini... oluşturur. Jips Kayatuzu 8 Dolomit

3 C)ORGANİK TORTULLAR: ve.. kalıntılarının taşlaşmasıyla oluşan kayaçlardır. En önemli örneklerini... oluşturur. Antrasit Taş Kömürü Linyit Turba Tebeşir Mercan 3)BAŞKALAŞIM (METAMORFİK) : Yerkabuğundaki mevcut kayaçların,. ve.. altında kalıp, değişime uğraması sonucu oluşmuş yeni kayaçlardır. Oluşumlarında üzerlerindeki çok büyük ağırlığa sahip katmanların uyguladığı basınç ve yerkabuğundan derinlere inildikçe yaşanan sıcaklık artışı etkilidir. Sert bir yapıya sahip olup oldukça dayanıklıdırlar.... Kumtaşı... Antrasit... Kiltaşı... Granit... Püskürük Kayaç KAYAÇ DÖNGÜSÜ Kayaçların, ile. arasında yer değiştirmesi ve yeryüzündeki mevcut kayaçların birbirine şeklinde yaptığı dolaşıma denir. Bu dolaşımın içinde; PSima tabakasının Üst Manto tarafından eritilmesi, PEriyik manto malzemelerinin yerkabuğu içine veya yeryüzüne sokularak soğuması ve katılaşması, PYerkabuğundaki kayaçların dış kuvvetler tarafından ayrıştırılması, taşınması ve biriktirilmesi, PYerkabuğu içindeki kayaçların sıcaklık ve basınçla değişime uğraması vardır. 9 Aşındırma - Taşıma Biriktirme Başkalaşım Soğuma - Katılaşma Başkalaşım Erime MANTO Deniz Tortul Kayaç

4 Aşağıda bazı kayaçlar ile bu kayaçların ait olduğu kayaç grupları verilmiştir. Buna göre doğru eşleştirmeleri yapınız? Dış Püskürük Mercan.. Obsidiyen Kimyasal Tortul Siyenit İç Püskürük Konglomera.. Gnays Organik Tortul Aşağıdaki Tortul Kayaç türlerini ve özelliklerini yazınız..... Canlı kalıntılarının taşlaşması ile oluşan kayaçlar.. Fiziksel Tortular Suda çözünebilen minarellerin çökelerek birikmesiyle oluşan kayaçlar Tortul Kayaçlar.. Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. 1) Kayaçların insan yaşamındaki kullanım alanları nelerdir? Beş örnek veriniz. 2) Püskürük ve Tortul Kayaçlar arasındaki farklar nelerdir? Yazınız. 3) Organik Tortul Kayaç türleri nelerdir? İsimlerini yazınız. 4) Yeryüzünde daha önceden oluşmuş bir kayacın yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle başka bir kayaca dönüşmesi ile oluşurlar. Oldukça sert ve dayanıklıdırlar. Mermer, Elmas, Gnays başlıca türleridir. Yukarıda bazı özellikleri sıralanan kayaç türü hangisidir? Yazınız. 5)Kayaç döngüsünün içerisinde hangi olaylar mevcuttur? Yazınız. 10

5 1) Minerallerin bir araya gelmesiyle oluşan yerkabuğunun ana maddesi 2) Bazalt, granit, obsidyen hangi tür kayaçtır 3) Granitlerden oluşan özel topoğrafya şekli 4) Peribacalarının oluşumunu sağlayan ince volkanik malzeme 5) Tebeşir, kömür, mercan taşı hangi grup tortul kayaçtır 6) Tortul kayaların içine karışan canlı kalıntıları 7) Metamorfizmanın oluşumu için mağmanın etkisi 8 )in başkalaşmasıyla oluşan metamorfik kayaç 9) Travertenler hangi tür tortullaşmayla oluşur 10) Tortul bir kayaç olan çakıltaşına verilen ad 11) Ülkemizde Soma, Afşin-Elbistan gibi pek çok yerde bulunan organik tortul kayaç 12) Gnays, elmas ve şistler hangi kayaç grubuna dahildir 13) Kayaçları inceleyen bilim dalı 14) Kireçtaşlarının yaygın olduğu bölgemiz 15) Sarkıt ve dikitlerin birleşmesiyle oluşan kimyasal birikim 16) Karaburun Yarımadasını oluşturan kireçtaşları hangi döneme aittir 17) Granitin metamorfizmaya uğramasıyla oluşan kayaç 11