MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ

Transkript

1 MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ Hakan ERSOY, 2008

2 JEOLOJİ VE MÜHENDİSLİK Jeoloji, yeryuvarının geçmişini, onun kayaç, zemin ve sudan oluşan bileşimini ve evrimini inceleyen bilim dalıdır. Daha açık bir ifadeyle, yerin yapısal özelliklerini yerkabuğunun gelişimini ve onun kayaç, zemin ve sudan oluşan bileşimini ve geçmişten günümüze değin ortamsal değişimleri de gözeterek doğal süreçleri, yerin fiziki yapısını ve tarihçesini inceleyen bilim dalıdır. Mühendislik, güvenlik ve ekonomiklik koşullarını gözeterek, bilimsel verileri uygulamaya yönelik amaçlarla kullanma sanatıdır. Mühendislikte temel amaç bilimin ilkelerini ve kuramlarını esas alarak güvenli, ekonomik ve uygulanabilir çözümler üretmektir. Jeoloji Mühendisliği, insanlığın sorunlarına çözüm üretmek amacıyla jeolojik verileri uygulamalı, güvenli, ekonomik ve pratik olarak kullanma sanatıdır.

3 MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ Mühendislik jeolojisi, jeolojik verilerin sayısal olarak belirlenmesi ve mühendislik işlerine uygulanması olarak tanımlanabilir. Burada esas amaç, diğer disiplinler için gerekli olan ve mühendislik amaçlı çalışmalara temel olacak jeolojik bilgileri, kesit, harita, şekil ve sayılarla ifade etmektir. Mühendislik jeolojisinin çalışma alanları nelerdir.? Kütle hareketleri (heyelanlar), kaya şev duraylılığı, barajlar, tünneller,temel jeolojisi, kazılar ve kazıların sağlamlaştırılması, yeraltı suyu, çevre jeolojisi ve çevre kirliliği, arazi kullanımı, doğal yapı taşları

4 MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİNİN ÖNEMİ Alan araştırmalarında; inşa edilmesi düşünülen mühendislik yapısı için seçilecek sahanın, yüzey ve yer altı zemin koşullarının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Yetersiz bilgilerle belirlenen zemin özellikleri kullanılarak inşa edilen mühendislik yapılarında ciddi tehlikeler görülebilir ve yapıda önemli hasarlarla karşılaşılabilir. Alan araştırmalarının gereksiz bir harcama olarak düşünüldüğü projelerde, daha sonra ek maliyet gerektiren yapı deformasyonlarının meydana geldiği görülmüştür.

5 Gerçekte, alan araştırmalarının maliyeti toplam inşa maliyetinin % 1-2 si kadar küçük bir bölümünü oluşturmaktadır. Oysa beklenmeyen zemin koşulları ile karşılaşıldığında bu oran % 10 gibi değerlere ulaşabilmektedir. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda mühendislikte emniyet birinci, ekonomiklik ikinci sırada düşünülmelidir...!

6 BÖLÜM 1.YERYUVARI 1.1.YER YUVARININ OLUŞUMU VE İÇ YAPISI

7 YER YUVARININ OLUŞUMU Dünyamızın yaklaşık olarak 4,5 milyar yıl önce oluştuğu tahmin edilmektedir. Dünyamızın küçük bir bir parçası olduğu evrenin ise 10 ile 15 milyar yıl önce oluştuğu kabul edilmektedir. Evrenin ve dünyamızın oluşumu için ileri sürülen çok sayıda teori vardır. Big Bang (Büyük Patlama) Nebula Teorisi dir.

8 YER YUVARININ OLUŞUMU Big Bang (Büyük Patlama) Bugün bilim camiasında en çok taraftar bulan bir görüşe göre milyar yıl kadar önce evrendeki tüm madde ve enerji tek bir yüksek yoğunluklu noktada birikmişti. Bu madde daha sonra büyük bir patlama ile saçılarak genişledi ve dışarıya doğru incelerek galaksileri oluşturdu. Nebula Teorisi Ünlü Alman filozofu Kant tarafından 1755 de ortaya atılan bu teoriye göre güneş sistemi dönerek hareket eden gaz ve toz bulutlarının yoğunlaşması ile oluşmuştur. Son yıllarda bilhassa astronomlar tarafından elde edilen bulgular bu eski teoriyi yeniden gündeme getirmiştir.

9 Üst manto Litosfer (katı) YER YUVARININ İÇ YAPISI Kabuk 70 km Okyanusal kabuk (3-10 km) Deniz Kıtasal kabuk (20-90 km) İç çekirdek Dış çekirdek Manto Astenosfer (plastik) 150 km 660 km Alt Manto (katı) KABUK MANTO ÇEKİRDEK Bilindiği gibi dünyamız iç içe geçmiş zarflardan oluşan bir iç yapıya sahiptir. Farklı fiziksel özelliklere sahip olan bu zarfların sıcaklığı Dünya'nın çekirdeğine doğru giderek artmaktadır.

10 KONVEKSİYON AKIMLARI Dünyamız sürekli olarak ısı kaybetmektedir. İç kesimlerde yüksek olan yer sıcaklığı konveksiyon akımları ile yukarıya taşınmakta, yukarıda soğuyan kesim yoğunluğu arttığı için tekrar aşağı dönmekte böylece sürekli bir döngü sağlanmaktadır. Okyanusal Kabuk Kıtasal Kabuk Plastik halde hareket etme yeteneğine sahip olan Astenosfer konveksiyon akımları ile farklı yönlere doğru hareket ederken üzerinde yer alan ve yoğunluğu daha az olduğu için Litosferi yavaş bir şekilde (her sene birkaç santimetre) farklı yönlere hareket ettirmektedir. Litosferin farklı yönlerde hareket eden bu parçalarına Levha adı verilir.

11 KONVEKSİYON AKIMLARI Plakaların Hareketi Konveksiyon akımları sonucunda, bu levhaların birbirlerine göre hareketi yaklaşma, uzaklaşma ve sürtünme şeklinde gerçekleşir ve bu hareket depremlere neden olur.

12 DÜNYAMIZIN SİSTEMLERİ Dünya'nın en dışını saran Atmosfer'den en içindeki çekirdeğine kadar bir kesit alınırsa farklı fiziksel özelliklere sahip katmanlardan oluştuğu görülür. Bu katmanların her biri içerisinde çeşitli olaylar cereyan etmektedir. İÇ DİNAMİK DIŞ DİNAMİK

13 DÜNYAMIZIN SİSTEMLERİ Dış Dinamik Dünya'nın en dış katmanı olan Atmosfer ve Hidrosfer içerisinde meydana gelen olayları çoğunlukla günlük hayatımızda takip edebilmekteyiz. Yağmur, kar, rüzgar gibi olaylar Dünya'nın bugün üzerinde yaşadığımız en dış katı kesimini etkilemekte onun aşınmasına, ayrışmasına, aşınan bu malzemenin taşınmasına ve fiziksel koşulları uygun ortamlarda birikmesine neden olmaktadır. ÇÖLLER DALGALAR Dünyamızın en dış katmanında meydana gelen bu olaylar topluca Dış Dinamik adı ile bilinirler.

14 İç Dinamik Dünyamızın üzerinde yaşadığımız kesiminden çekirdeğine kadar olan Katı Arz kesimi içerisinde de çeşitli olaylar cereyan etmektedir. İnsan ömrüne oranla son derece yavaş olan bu hareketlerin çoğu gözle izlenebilir nitelikte değildir. Depremler ve volkanlar bu hareketlerden insan hayatına etki eden ve gözlemlenebilen iki tanesidir. DÜNYAMIZIN SİSTEMLERİ VOLKANLAR Dünyanın iç kesiminde meydana gelen bu hareketlerin tümü İç Dinamik adı ile bilinir.

15 1.2.MİNERALLER VE KAYAÇLAR

16 MİNERALLER

17 MİNERALLER ve KRİSTALLER KRİSTAL Belli sayıda ve cinsteki atomların karakteristik bir şekilde dizildikleri bir birim hücrenin üç boyutlu olarak tekrarlanmasından meydana gelmiş cisimlerdir. Oksijen Atomları Silisyum Atomu Oksijen Atomları Kuvars Minerali (Si O 2 ) MİNERAL Mineraller, doğal olarak oluşmuş, belli bir kimyasal formülü olan genellikle inorganik, katı, kristalli nesnelerdir. Kayaların temel yapı taşlarını oluştururlar. Mineraller homojendir ve mekanik olarak farklı bileşiklere ayrılamazlar.

18 KRİSTAL OLUŞUMU KRİSTALLER Kristaller ergiyiklerden, ergimiş maddelerden veya buharlardan oluşur. Atom veya iyonlar dağınık ve rasgele durumda bulundukları ortamlardaki ısı ve basınç değişmeleri neticesinde belli bir düzen içerisinde birikerek kristalleri oluştururlar. Burada en önemli unsur soğumadır. Kuvars Kristali

19 KRİSTAL SİSTEMLERİ KRİSTALLER Birim hücrelerin belirli sayıda değişik tipleri vardır. Bunlar a, b ve c eksenlerinin karşılaştırılmalı boyutlarına ve,, açılarının değerlerine göre 7 değişik şekilde bulunurlar. KÜBİK TETRAGONAL ROMBOEDRİK HEGZAGONAL ORTOROMBİK TRİKLİNİK MONOKLİNİK

20 KRİSTAL SİSTEMLERİ KRİSTALLER Kristaller nadiren ideal şekillerde gelişir. Büyüme şekilleri çoğunlukla kristallerin asimetrik olarak gelişmesine neden olur. Bununla birlikte, bir eriyikte aynı anda oluşan kristaller bile birbirlerinden farklı olabilirler PİRİT (KÜBİK) KUVARS (HEGZAGONAL)

21 MİNERALLER MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Minerallerin tanınmasında, kristal şekilleri ve atomik yapılarının yanında fiziksel özelliklerinden de yararlanılır. Bunlar, renk, özgül ağırlık, sertlik, kırılma, dilinim, parlaklık, manyetik özellik ve çizgi rengidir. Renk Minerallerin çoğu renklidir. Bu renkler karakteristik renkler olabildiği gibi ayrışma sonucu gelişen renklenmelerde olabilir. Minerallerin esas renkleri tanınmalarında yardımcı olan önemli bir özelliktir. Muskovit (Gümüş renkli) Plajiyoklas (Mat, pastel beyaz) Ortoklas (Pembe, turuncu) Kuvars (Camsı betaz)

22 MİNERALLER MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Özgül ağırlık Bir minerale ait kristalin, hacmine eşit damıtık sudan kaç defa daha ağır olduğunu gösteren sayıdır. Yoğunluğu fazla olan mineraller az olanlara göre daha ağırdır. Dilinim Bir mineralin belirli bağlantı zayıflığı gösteren düzlemler boyunca kırılması özelliğidir. Bu özellik atomların dizilime bağlıdır. Bazı mineraller dilinim göstermeyebilir. Dilinim Göstermeyen DOLOMİT 3 farklı yönde dilinim gösteren KALSİT

23 MİNERALLER MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Sertlik Minerallerin aşınmaya veya çizilmeye karşı gösterdikleri dirençtir. Minerallerin sertliği MOHS Sertlik Cetveli ile saptanır. Mineral adı Sertlik Talk Jips 2 Kalsit Florit 4 Apatit 5 Feldispat 6 Kuvars Topaz 8 Korund 9 Elmas 1 (tırnakla çizilir) 3 (toplu iğneyle çizilir) 7 (camı çizer) 10 (herşeyi çize) Örnek camı çizdiğine göre sertliği 5.5 den fazladır (KUVARS) Camın sertliği 5.5

24 MİNERALLER MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Çizgi rengi Minerallerin porselene sürüldüklerinde bıraktıkları renktir.ve bazı mineraller için karakteristiktir. (Sarı renkli piritin çizgi rengi siyah) Manyetik Özellik Bazı mineraller manyetik özelliğe sahiptir. Yani demirleri çekme özelliğine sahiptir. (Manyetit ataçları çekmektedir)

25 MİNERALLER MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Kırılma Bir mineralin dilinim düzlemi haricinde gelişigüzel bir yüzey boyunca kırılmasıdır. Örneğin kuvars minerali midye kabuğu şeklinde konkoidal kırılır. Kuvars konkoidal kırılır Parlaklık Taze bir mineral yüzeyinin yansıttığı ışığın görüntüsüne parlaklık denir. Metalik ve metalik olmayan olmak üzere 2 ye ayrılır.

26 MİNERALLERİN SINIFLANDIRILMASI Minerallerin sınıflandırılması sertliğe, kristal yapılarına vb. özelliklerine göre bir çok şekilde yapılabilmektedir. Ancak kimyasal bileşime göre yapılan sınıflama sistemi, jeolojik ve mineralojik amaçlar için en uygun olanıdır. Bunlar aşağıda belirtilmiştir. Silikatlar En yaygın mineral grubudur. Yerkabuğu yapısındaki minerallerin % 90 ı bu grupta bulunur. Bunlar SiO anyonlu minerallerdir. Karbonatlar CO 3 anyonunun değişik metal katyonları ile oluşturdukları bileşikleridir. En yaygın olanı Ca CO 3 bileşimli kalsittir. Sülfitler FeS 2 (pirit), PbS (Galen) gibi minerallerin oluştuğu gruptur. Çok önemli cevher mineralleri bu gruptadır. Oksitler MİNERALLER Oksijen anyonları içeren Al 2 O 3 gibi minerallerin oluşturduğu gruptur. Sülfatlar (jips), Fosfatlar (halit), Boratlar (boraks)..

27 MİNERALLER KAYAÇLARIN BİLEŞİMİNE GİREN MİNERALLER Kuvars Kristal şekli: Prizmatik veya büyük kristaller Renk: Camsı beyaz Kırık şekli: Konkoidal Sertlik: 7 Dilinim: Yok Yoğunluk: 2,6 Alkali feldispat Renk: Pembe veya turuncu Kırık şekli: Dilinim düzlemleri boyunca Sertlik: 6 Dilinim: İki adet dilinim sistemi Yoğunluk: 2,6 Plajiyoklas Renk: Mat beyaz Kırık şekli: Dilinim düzlemleri boyunca Sertlik: 6 Dilinim: İki adet dilinim sistemi Yoğunluk: 2,6

28 Amfibol MİNERALLER Kristal şekli: Prizmalar, yassı, iğne kristaller Renk: Siyah Kırık şekli: Dilinim düzlemleri boyunca Sertlik: 5-6 Dilinim: İki dilinim sistemi (eğik) Yoğunluk: 3 Piroksen Kristal şekli: Yassı kübik kristaller Renk: Siyah Kırık şekli: Dilinim düzlemleri boyunca Sertlik: 6 Dilinim: İki adet dilinim sistemi (dik) Yoğunluk: Olivin Kristal şekli: Kısa prizmatik Renk: Yeşil Kırık şekli: Konkoidal veya gelişigüzel Sertlik: 6-7 Dilinim: Nadiren Yoğunluk:

29 Biyotit Kristal şekli: Bükülebilir ince pullar Renk: Siyah, kahverengi, yeşi Sertlik: Dilinim: Çok ince dilinim sistemi Yoğunluk: Muskovit Kristal şekli: Bükülebilir ince pullar Renk: Saydam gümüş Sertlik: Dilinim: Çok ince dilinim sistemi Yoğunluk: 2.8 MİNERALLER Kalsit Kimyasl bileşim: kalsiyum karbonat Renk: Renksiz, mat beyaz Kırık şekli: Dilinim düzlemleri boyunca Sertlik: 3 Dilinim: Eşkenar dörtgenler şeklinde 3 adet Yoğunluk: 2.7

30 KAYAÇLAR SOĞUMA VE KATILAŞMA (KRİSTALLEŞME) AŞINMA, TAŞINMA DEPOLANMA MAGMA TORTU ERİME ÇİMENTOLANMA SICAKLIK VE BASINÇ (METAMORFİZMA) Kayaçlar mineral topluluklarıdır. Çeşitli minerallerin mineral veya kayaç parçacıklarının bir araya gelmesinden veya tekbir mineralin çok sayıda birikmesinden meydana gelir. Yerkabuğunu oluşturan kayaçlar oluşum koşullarına ve kökenlerine göre üç ana gruba ayrılır. Bunlar, magmatik, tortul ve metamorfik kayaçlardır.

31 MAGMATİK KAYAÇLAR Eriyik halde bulunan magma, katı halde bulunan kayaçların manto içerisinde kısmi ergimesi neticesinde oluşur. Magmanın yoğunluğu çevresinde bulunan kayaçlardan daha az olduğu için sürekli olarak yeryüzüne doğru hareket eder ve bu hareketlilik çoğunlukla volkanik patlamalarla son bulur. Volkanik Patlama Volkanik Patlama Erime

32 MAGMATİK KAYAÇLAR Erimiş halde silikat hamuru durumundaki magmanın yerkabuğunun derinliklerinde veya yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlara ise magmatik kayaç adı verilir. Magmanın yerkabuğunda soğudu derinliklere (soğuma hızına bağlı olarak) göre yapı bakımından 3 tür kayacın oluşumu söz konusudur. 1. Derinlik Kayaçları 2. Yarı Derinlik Kayaçları 3. Yüzey Kayaçları

33 DERİNLİK KAYAÇLARI Magmanın soğuması ve katılaşması yerkabuğunun derinlerinde meydana geldiği zaman oluşan kayaçlardır. Soğuma yavaş geliştiği için kayacı oluşturan tüm mineraller kristalleşecek zaman bulurlar. Bunun sonucu olarak gözle seçilebilir boyutta mineraller oluşur. Kristallenme DERİNLİK KAYACI DERİNLİK KAYACI

34 DERİNLİK KAYAÇLARI Alkali feldispat granit Granit Granodiyorit ALKALİ FELDİSPAT KUVARS PLAJİYOKLAS Diyorit Gabro MAFİK MİNERALLER Amfibol Piroksen Biyotit

35 YÜZEY KAYAÇLARI Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra çok hızlı bir şekilde soğuması sonucu oluşan kayaçlardır. Hızlı soğuma minerallerin gözle görülecek bir boyuta katılaşmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle derinlik kayaçları sadece iri taneli mineraller ile, yüzey kayaçlarında ise ince taneli mineraller ve hamur maddesi ile tipiktir. YÜZEY KAYACI YÜZEY KAYACI

36 YÜZEY KAYAÇLARI Bazalt Boşluklu bazalt Andezit Dasit Obsidiyen Tüf PLAJİYOKLAS KUVARS MAFİK MİNERALLER HAMUR

37 Yarı Derinlik Kayaçları Magmanın yerkabuğu içerisinde yüzeye yakın derinliklerde hızlı soğuması sonucu gelişen kayaçlardır. Bunlar derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları arasında bir geçiş teşkil ederler ve porfirik kayaçlar diye adlandırılırlar. Bunların karakteristikleri iri ve ince minerallerin bir arada bulunmasıyla tipiktir. PLAJİYOKLAS AMFİBOL BİYOTİT HAMUR ANDEZİT PORFİR Diyabaz Dolerit

38 MAGMATİK FAALİYETLER Volkanik patlama Taş hamuru anlamına gelen magma, yerkabuğu içindeki yükselişi sırasında meydana gelen bazı değişiklikler (özellikle soğuma) nedeniyle magmatik kayaçlara dönüşür. Magma, ergime sıcaklığı 1000 o C nin üstinde olan silikat mineralleri ile, kritik noktaları 500 o C nin altında olan uçucu maddelerin heterojen karışımı şeklinde tanımlanabilir.

39 MAGMATİK KAYAÇLARIN DOĞADAKİ ŞEKİLLERİ Magmatik kayaçlar şekil, boyut ve yan kayaçlarla ilişkilerine göre sınıflandırılmaktadır. Çoğu durumda plütonun içine girdiği yan kayaçlar daha yaşlıdır. Plüton kendinden yaşlı yan kayaçlara nüfus ederken kayaç katmanları arasına uyumlu olarak girebildiği gibi, onları keserek de uyumsuz olarak yerleşebilmektedir. Bunlar yeryüzünde üzerlerindeki örtü kayacın aşınmasıyla yüzeylenme verir. Lakolit Sil Dayk Batolit

40 Dayk Sil Lakolit Batolit Dayk: Magmanın daha yaşlı kayaçları keserek, damar şeklinde uyumsuz olarak yerleşmesi ile oluşur. Sil: Tabaka veya foliasyon düzlemleri arasına giren ve iki yüzeyi birbirine paralel olan magmatik kayaçlardır. Lakolit: Mantar veya mercek şeklinde yerleşmiş olan magmatik kayaçlardır. 5-6 km çapında, yaklaşık 1 km kalınlığında olabilirler. Batolit: Granit gibi derinlik kayaçlarının 100 km2 den daha fazla alan kaplayan şeklidir. Magma yerkabuğunda yükselirken üzerindeki kayaçları yükselterek kubbeleştir.

41 Kaldera Krater Magmanın volkanlardan çıktığı bölgeye krater, volkanizma faaliyetini durdurduktan sonra alttaki magmanın tükenmesiyle gelişen çöküntü alanlarına da kaldera adı verilir. Volkanlar katı olarak piroklastik malzeme, sıvı olarak lav ve sonunda buhar ve gaz açığa çıkarırlar. Bunların katılaşması volkanik kayaçları (yüzey kayaçları) oluşturur. Piroklastik malzeme ve gazlar

42 TORTUL KAYAÇLAR Magmatik, metamorfik ve tortul kayaçların çeşitli koşullar altında kimyasal, fiziksel ve biyolojik bozuşma, erime ve dağılması sonucu oluşan malzemenin taşınarak belirli çökelme ortamlarında (göller, denizler) çökelmesi ile oluşan ürüne tortu adı verilir. Bu tortu taneleri arasındaki boşlukların çimento adı verilen daha ince tane malzeme ile dolarak sıkışması ve katılaşması ile TORTUL KAYAÇLAR oluşur. En tipik özellikleri tabakalı olmaları ve fosil içermeleridir. TABAKALI TORTUL KAYAÇLAR

43 TORTUL KAYAÇLAR Var olan kayaçlar buzul, akarsular ve rüzgarlar vasıtasıyla aşınmakta ve denizler gibi çeşitli çökelme ortamlarında birikip taşlaşırlar. Birikme esnasında en altta bulunan tabakalar en üstte bulunan tabakalara nazaran daha yaşlıdır. TİPİK ÇÖKELME ORTAMI Buzul Taşkın alanı Alluvyal fan Kumullar Resif Derin deniz tabanı Delta Deniz altı fanı Lagün Bariyer adası Kıtasal self Denizaltı kanyonu Kıta yamacı Yükselme

44 TORTUL KAYAÇLAR Alansal olarak yerkabuğunun yaklaşık % 75 ini kapsayan bu kayaçlar, içerisinde petrol ve doğal gaz gibi enerji kaynaklarını bulundurmaları nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Tortul kayaçlar bileşen tiplerine göre 3 ana guruba ayrılır. Bunlar aşağıda verilmiştir. Grand Kanyon daki (Amerika) tortul kayaçlar 1. Kırıntılı Tortul Kayaçlar 2. Kimyasal Tortul Kayaçlar 3. Organik Tortul Kayaçlar

45 Kırıntılı Tortul Kayaçlar Daha önceden var olan magmatik, metamorfik ve tortul kayaçların çeşitli koşullar altında kimyasal ve fiziksel olarak parçalanması sonucu oluşan değişik boyutlardaki kırıntıların değişik mekanizmalar ile (akarsu, rüzgar, buzul) çökelme ortamlarına taşınmaları, çökelmeleri ve bu ortamlarda katılaşmaları ile kırıntılı tortul kayaçlar oluşur. Kırıntılı tortul kayaçlar içerdikleri parçaların boyutlarına göre çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve kiltaşı gibi gruplara ayrılırlar. Değişik boyutlardaki kırıntılı tortul kayaçların ardalanmalı olarak çökelmesi

46 Kırıntılı Tortul Kayaçlar KONGLOMERA (taneler yuvarlak ve 2 mm den büyük) BREŞ (taneler köşeli ve 2 mm den büyük) KUMTAŞI (taneler mm arasında) SİLTTAŞI ve KİLTAŞI (taneler sittaşı için mm den, kiltaşı için mm den küçük )

47 Kimyasal Tortul Kayaçlar Bu tür kayaçlar doygun haldeki eriyikten çökeltilmek suretiyle (kimyasal) oluşurlar. En önemlisi kireçtaşı ve marndır. BOL FOSİLLİ KİREÇTAŞI Organik Tortul Kayaçlar Bu tür kayaçlar bitki ve hayvan organizmalarının parçalanması ve çökelerek değişim geçirmesi ile oluşan kayaçlardır.

48 METAMORFİK KAYAÇLAR Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal olarak etkili olabilecek sıvı ve gazların etkisiyle değişikliğe uğramaları metamorfizma bunun sonucunda oluşan kayaçlara ise metamorfik kayaç denir METAMORFİK KAYAÇLAR FOLİASYON Metamorfik kayacı oluşturan belirli minerallerin birbirlerine paralel düzlemler veya çizgisellikler oluşturacak şekilde toplanmaları. Mineraller belirli sıcaklık ve basınç altında durağan durumda bulunurlar. Eğer sıcaklık ve basınç değerinde bir artma meydana gelirse mineral değişerek aynı kimyasal bileşimde olan başka bir minerale dönüşür. Bu olaya metamorfizma adı verilir. Metamorfik kayaçlar foliasyon özellikleriyle tipiktirler

49 METAMORFİK KAYAÇLAR Metamorfizma derecesinin artmasıyla beraber kayaçlardaki tane boyunda artış gözlenir. Sıcak magmanın yüzeye çıkarken yan kayaçları pişirmesi, fay zonlarındaki basınç metamorfizmayı sonuçlar Şeyl Sleyt Fillat Şist Migmatit Gnays

50 METAMORFİK KAYAÇLAR FOLİASYONLU Fillat Şist Gnays FOLİASYONSUZ Mermer Kuvarsit