.. TARiHÇiLiGE ADANMIŞ BİR ÖMÜR. Prof. r>r. ~ejat Göyünç'e ARMAGAN

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download ".. TARiHÇiLiGE ADANMIŞ BİR ÖMÜR. Prof. r>r. ~ejat Göyünç'e ARMAGAN"

Berk Genç
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 .. TARiHÇiLiGE ADANMIŞ BİR ÖMÜR Prof. r>r. ~ejat Göyünç'e ARMAGAN

2 / Her hakkl saklıdır. Editörler Prof. Dr. Hasan Bahar Doç. Dr. Mustafa Toker Yrd: Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen Dr. H. Gill Küçükbezci Yayın Kurulu Prof. Dr. Hasan Bahar Prof. Dr. Bayram Üreidi Prof. Dr. Thncer Baykara Prof. Dr. Yılmaz Koç Doç. Dr. Mustafa Toker Yrd. Doç. Dr. M. Ali Haagölanen inceleyenler Prof. Dr. Alim Gür Pro[ Dr. Haşim Karpuz Prof. Dr. Özdemir Koçak ISBN Baskı: Selçuk Üniversitesi Matbaası EYLÜL2013

$Ermenek Mevlevihanesi/ Karamanoğlu Halil Bey Tekkesi PROF. DR..NEJAT GÖYÜNÇ ARMAGAl\.'11 305 Mevlüt ESER- Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKOAC NEÜ A.$

3 Ermenek Mevlevihanesi/ Karamanoğlu Halil Bey Tekkesi PROF. DR..NEJAT GÖYÜNÇ ARMAGAl\.' Mevlüt ESER- Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKOAC NEÜ A. Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Mevlevilik, Mevlana Celaleddin-i Rumi (ö. 1273) tarafından XIII. yüzyılda fikri temelleri aqirruş ve zamanla tarikat haline gelmiş dinsel bir harekettir. Tarikann merkezi ise Türkiye Selçuklu Devleti'nin başkenti Konya'dır. Mevlana'nın ölümünden sonra yaklaşık iki asır içerisinde Konya dışında da örgütlenıniş 1, ülkenin birçok yerinde tarikata bağlı "Mevlevihane" adı verilen tekkeler açılmışur. Eski bir Türk kültür merkezi olan Ermenek'te de Mevlevilik yayılmış, bu çerçevede bir Mevlevihane yapnnlmışur. Burada Ermenek Mevlevihanesi'nin yeri, yaptıranı ve yapım tarihi üzerinde durulacakur., Mevlevihane'nin Yeri Ermenek Mevlevihanesi, şu anda mevcut değildir. Bunun için Mevlevihane'nin yeri konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. İbrahim Hakkı Konyalı, Ermenek Mevlevihanesi'nin Halil Bey'in Sipas Mahallesi'nde yaptır_dığı Sipas Canili'nin biti.şiğinde olduğunu belirtmektedij:l. B. Gök de aynı yerde göstermektedir3. Oysa arşiv belgelerinde Sipas Camii'nin adı belirtilmemektedir. Mevlevihane'ye ait iki ayrı H urufat kaydı ile bir arzuhalde, yapının Sipas Mahallesi'nden bahsedilmeden Değirmenlik Mahallesi'nde bulunduğuna işaret edilmektedir+. Mevlevihane'de görev yapan şeyh ve mütevellilerden bazılarının, Ermenek'in eskiden en faal camisi olan ve tıpla Mevlevihane gibi Karamanoğlu Halil Bey tarafından yaptırılan Sipas/Karaınanoğlu Halil Bey Camii'nde de Yusuf Küçükdag, osmanlı Dönemind~ Konya'nın Tasavvufl Hayabna Kısa Bir Bwş, rurk Tasavvuf Ar.ıştınnalan, Konya, 2005, s tbr.ahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kiribeleri ile Karaman Tarihi Ennenek ve Mut Abideleri, istanbul, 1967, s Bilal Gök, Ennenek K2:ıist ( )~ (İnönü Oruversit~i Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi), Malatya, 2006, s Daha öoc~ bu iki yazan dayanarak Enn~ek Mevleviluni!Si Sipas Camii'nin bitişiğinde gösterilmişti (bk. Mevlüt Eser, Enn~ek Kazası ve Köyleri Vakıf Es~rleri, Konya, 2012, s ). Bu vesileyle orada yapılan yaniışı düzeltıniş oluyoruz. 4 "Enn~'-k'daDeğinnenlik Mahallesi'nde Mevlevihine dimekle ma'rufhalil Bq:laviy~L (VAD. No: 1069, vr. 68b); - Erm~ik'da Değinnenlik Mahallesi'nde Halil Bey bina eyledi!i ıeı..,.e...: BOA. C. Ev. 101/5035.

4 TARİHÇİLİCE ADAı'-TMIŞ BIRÖMÜR 306 bazı göre~lere sahip olduklan tespit edilmiştir. Bu durum araş_ nrmac.ılan_.y.anıltmış, Mevlevihane'yi Sipas Camii'nin birişiğinde göstermi.şlercllr. Şöyle ki, Safer 1111/Iemmuz 1699'dan itibaren Mevlevilıanede şeyh (Fotoğraf: 1) Mevlevihane'nin birişiğinde ofan Teld<e Mescidi ve mütevelli olan Şeyh Ahmet oğlu Seyyid Hamza 5, aynı yıllarda Sipas Camii'nde de imam, hatip, mütevelli 6, cumaşeyhive vaiz olarak görev yapmaktadır 7. )"ine babası gibi Mevlevihane'de Zilhicce ll461majl5 1734'ten itibaren şeyh ve mütevelli olan es Seyyid Mehmet Sadık 8, aynı zamanda Sipas Camii'nde imam, hatip, mütevelli, cüzhan, vaiz 9 ve ı:rıuhammediyehanlık göreylerini yürütmektedir 10. Mehmet Sadık'ın Ol Muharrem 1174/13 Ağustos 1760 tarihinde ölmesiyle Mevlevihane'de şeyh ve müte~ellilik görevlerinin yan hissesine sahip olan oğlu es-seyyid Hafız ~azlullah Halife 11, Sipas Camii'nde imam, hatip, müreveili ve cüzharılık görevlerine de aynı anda sahiptiru. Ermenek Mevlevihanesi, Halit Bardakçı'nın Tekke Mescidinin birişiğinde dediği yer olmalıdır. Bardakçı, Tekke Mescidi'nin Taşbaşı Mahallesi sınırlan içerisinde olduğunu belirtmektedir 13 _. Ancak 13 Şaban 1341/31 Mart 1923 tarihli bir Şahsiyet kaydın- _ da mescidin, Değirmenlik Mahallesi'nde bulunduğu bilgisi yer almaktadır 1 "'. Bu durum mahallenin sınırlannın zaman içerisinde değişime uğradığım göstermektedir. O halde Mevlevihane, eskiden adı Değirmerılik, yeni adı Taşbaşı olan mahalledeki Tekke Mescidi'nin biti.şiğinde bulunmaktaydı (Fotoğraf: l).l925'te Tekke ve ZaYiyelerin Kapanlması Kanunu'yla işlevini kaybe~ştir. 2. Mevlevihane'nin Yap tıram Ermenek Mevlevihanesi, Karamanoğlu Halil Bey (ö. 1340) tarafından yapnnlmıştır 15 Bu nedenle "Mevlevihane"nin yam sıra birçok belgede "Karamanoğlu Halil Bey Tekyesi" olarak geçmektedir16. Bu d~rum, Mevleviliğin Konya dışında örgütlenirken S VAD. No: 1140, vr. 55a. 6 VAD. No: 1141, vr.lsc. 7 VAD..No: 1068, vr. 117c. 8 Ayru belge. 9 Ayru belge. ı O VAD. No: 1068, vr. 117d. ll VAD. No: ı062, vr. 70b. ll Aynı belge. ı3 Halit Bardakçı, Bütün Yönleriyle Ennenek, ı976, s VAD..No: 149/8. ıs VAD..No: 1068, vr. ll7b;.no: 1068, vr. ll7c; No: 1072, vr. SSa. 16 VAD..No: 1068, vr. 117c;.No: 1064, vr. 40c; No: 530, vr. 129b; No: 535, vr. 72b.

5 Karamanoğullan Beyliği'ne Halil Bey zamanında önce Ermenek'e girmeye başlamış olabileceğini göstermektedir. 3. Yapun Tarihi Mevlevihane'nin yapım tarihi belli değildir. Ancak Halil Bey'in l..arende Beyliği'nde bulunduğu sırada yani yıllan arasında yapunlmış olabileceği düşünülebilir. PROF. DR. 1\TE]AT GÖYÜNÇ ARMAGA.t~ Mevlevihane'nin Medrese OLirak da Kullanılın ası Normalde Mevlevihaneleı;, Mevlevi dervişlerinin ikamet ettikleri yerlerd.i. Her Mevlevihane'de olduğu gibi Ermenek Mevlevihanesi'nde de "fukara ve deivi:şan" sürekli kalmakta idi. 15 Zilhicce 1189/06 Şubat 1776 tarihli bir emr-i şerif ile OS Cemaziyelevvel 1196/18 Nisan 1782 tarihli bir hüccete göre 17, adı geçen Mevlevihane'de sakin dervişlerin "ta'amiyesi içün" Alaiye Gümrüğü Mukataası malından günçlelik 30 akçe tahsis edilmiştir. Bazı Mevlevi tekkelerinde, XVIII. -- yüzyıldan sorıra medrese de ihdas edilmiştir. Konya'da bir de Mevlevi Tekkesi olarak bilinen Piri Mehmed Paşa Zaviyesi'nde- XVIII. Yüzyıl başlannda medrese bulunuyordu 18 Ayru şekilde Ermenek Mevlevihanesi'n~e de bir medrese mevcut idi. Buraya "şart-ı mütevelli veya şeyh olarak atamyordu 19. tedn.s" ile bir müderris, 5. Valufları ve Vakıf Gelirleri Emıenek Mevlevihanesi ile ilgili bir vakfiye şimdilik tespit edilememiştir. Bununla birlikte Tapu Tahrir Kayıtlan'nda vakfiyesinin bulunduğuna dair bilgiler bulunmaktadır. Nitekim 1SOO, ls 18, 1S22, ls SS ve ls84'te tutulan tahrir defterlerine vakıflan ve vakıf gelirlerinin kaydedildiği görulm:ktedir. lsoo, 1Sl8 ve 1S22 tahrirlerinde beş kıt'a zemin, bir kıt'a bahçe ve alu adet dükkamn vakıf gelirleri Mevlevihane'ye ait gösterilmektedir. Bu vakıf gayrimenkullerinden elde edilenlerin bir kısmı zaviyenin şeyhi ile iki hizmetkanna; kalan kısmı ise misafirlere çıkanlan yemek için harcanmaktadır. lsss ve 1S84 tahtirlerinde ise vakıflada bunlann gelirlerinde bazı değişikliklerin olduğu anlaşılmaktadır. Buna 17 BOA. C. EY. 232/ Yusuf Küçükdağ, "Konya'da Bir Mevlevi Manzumesi: Pir! Mehmed Paşa Zaviyesi ve Vakfiyesi, Türk Tasavvuf.Araştınnalan, Konya, 2005, s O 1 Ramazan 1123/13 Ekim 171 I' de Errnenek Mevlevihanesi'nin mütevellisi müderrls Seyyid Hamza idi (VAD. No: 1069, vr. 67b). Ol Rebiülihir 1131/21 Şubat 1719'da ise "şart ı tedris" ile şeyhliği ve mütevelliliği Seyyid Hamza'ya verilmiştir (VAD. No: 1069, vr. 68b).

$TARİHÇİLİGE ADAı."\.lMIŞ BİRÖMÜR 308 göre Berat köyünde dört ve alu kı.$

6 TARİHÇİLİGE ADAı."\.lMIŞ BİRÖMÜR 308 göre Berat köyünde dört ve alu kı.t'a zemin, Ermenek merkezinde iki adet su değirrneni, iki adet dükkan ve Mevlevihane'nin bulunduğu mahalle olan Değirmenlik Mahallesi'nde üç la.t'a_ bahçe Mevlevihane'nin vakıflan arasında yer alrnaktadır 20 Sonuç olarak, Errnenek Mevlevihanesi, Kararnanoğlu Halil Bey tarafından De~enlik Mahallesi'nde XIV. yüzyılın ilk yan- ' sında yapunlrnışur. Şu anda Taşbaşı olarak bilinen Değirmenlik Mahallesi'ndeki Tekke MescidFnin bitişiğinde idi. Günümüzde Mevlevihane'den herhangi bir şey mevcut değildir. - Errnenek Mevlevihanesi Osmanlı döneminde faal bir tasavvur yapısı idi. Burada sürekli Mevlevi dervişleri kalıyorlardı. XVI IL yüzyıl başlannda Mevlevihane'de bir de medrese ihdas. edilmiş, bu nedenle Mevlevi şeyhleri müderrisler arasından seçilerek atanmıştır. Mevlevihane'nin_ Errnenek'in şehir merkezinde ve köylerinde birçok vakfı bulunuyordu. Vakıf gelirlerinden çalışanlarına ücretleri, gelip geçen rnisafulere de yemekleri veriliyordu. Orada kalan dervişlere taanıiye için 30 akçe Alaiye Gümrüğü Mukataası malından yevmiye olarak veriliyordu. 1925'e kadar faal olan Errnenek Mevlevihanesi, diğer tekke ve zaviyeler gibi işlevini kaybetıniştir:- FotoğrtJf: 1 M evievihan e' nin bitişiğide olan Tekke Mescid.L ID Gök, aırnı tez, s

7 KAYNAKÇA I. Valaflar Genel Müdürlüğü Arşivi I.1. Hurufat Defterleri No:530,535,l062,1064,1068,1069,1072,1140,1141. Lll. Şahsiyet Kaydı Defterleri No: 149. li. Başbakanlık Osmanlı Arşivi C. EV. No: , No: _,. PROF. DR. NEJAT GÖYÜNÇ ARMAGlu'-ll 309 lll. Diğer Kaynaklar BARDAKÇI,.Halit, Bütün Yönleriyle Ermenek, DEVEUIOGLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Doğuş Matbaa, Arıkara, ESER, Mevlüt, Errnenek Kazası ve Köyleri Vakıf Eserleri, Çizgi Ki tabevi Yayınlan, Konya, GÖK, Bilal, "Errnenek Kazası (is )", (İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi), Malatya, KONYALI, İbrahim Hakkı, Abideleri vel<it.abeleri ile Karaman Tarihi Errnenek ve Mut Abideleri, Baha Matbaa, İstanbul, KÜÇÜKDAG, Yusuf, "Konya'da Bir Mevlevi Manzumesi: Plri Mehmed Paşa laviyesi ve Vakfiyesi", Türk Tasavvuf Araştırm.alan, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, 2005, s.ll7-l46.. "Osmanlı Döneminde Konya'nın Tasavvufi: Hayatına Kısa Bir Balaş", Türk Tasavvuf Araşnrnıalan, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, 2005, s

Benzer belgeler

Ermenek Mevlevihanesi/ Karamanoğlu Halil Bey Tekkesi

Ermenek Mevlevihanesi/ Karamanoğlu Halil Bey Tekkesi PROF. DR. NEJAT GÖYÜNÇ ARMAĞANI 305 Mevlüt ESER Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ NEÜ A. Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Mevlevilik, Mevlâna