KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ EKTS (Elektrik Kumanda Teknikleri Simülatörü ) DERS NOTU. Kaynak :

Transkript

1 KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ EKTS (Elektrik Kumanda Teknikleri Simülatörü ) DERS NOTU Kaynak : Hakkında EKTS (Elektrik Kumanda Teknikleri Simülatörü ) Elektrik Kumanda sistemlerini tasarlamak ve öğrenmek için kullanılır. Bununla ilgili dersler Üniversite ve Teknik liselerde verilmektedir. Bu simulatörün amacı bu dersin eğitimine katkıda bulunmaktır. Simulatör, bir sistem gibi davranarak, sistemin bütün etkilerini gösteren bir programdır. Bu simulatör elektrik kumanda sistemlerini tasarlamak, çalıştırmak ve davranışlarını incelemek için geliştirilmiştir. EKTS Kurulumu EKTS'yi kurmak için verilen setup.exe dosyası çalıştırılır. Şekil 1'de gösterilen diyalog penceresi açılacaktır. Açılan diyalog penceresindeki adımlar takip edilerek programın kurulumu istenilen dizine yapılır ve tamamlanır. Şekil 1: Setup penceresi.

2 Programı Çalıştırmak EKTS programını çalıştırmak için EKTS.exe dosyasına tıklanır ve program Şekil 2'de gösterildiği gibi açılır. Kurulum yapılan dizinde bulunan EKTS.exe dosyasına masaüstüne oluşturulan EKTS kısayolundan veya Başlat menüsünün Programlar alt menüsünde bulunan EKTS kısa yolundan ulaşılabilir. Şekil 2: EKTS nin açılış görüntüsü. Kullanıcı Arabirimi EKTS, Şekil 3'de gösterildiği gibi, biri devrenin tasarlandığı ana pencere ve diğeri elemanların bulunduğu kütüphane penceresi olmak üzere iki pencereden oluşmaktadır. Şekil 3: Kullanıcı arabirimi

3 Ana pencerenin üst tarafında araç çubuğu bulunmaktadır. Araç çubuğunda dosya işlemlerini yapmak için dosya açma ve kaydetme, devreden seçili elemanları silme, baskı ön izleme ve yazıcıdan çıktı alma, tasarlanan devreyi çalıştırma düğmeleri bulunmaktadır. Araç çubuğunun altında ana pencereyi kaplayan devrelerin tasarlandığı panel bulunmaktadır. Kütüphane penceresinde ise devre elemanlarının grup halinde listesi ve seçili elemanı görmek için bir panel bulunmaktadır. Listeden devre elemanına çift tıklanarak ana penceredeki devre tasarlama paneline eklenebilir. EKTS'de Devre Tasarlamak Elemanlarla Çalışmak Devre Bağlantıları Düğüm Noktası Açıklama metni Kullanılan Devre Elemanların Listelenmesi 3 Fazlı Motoru Çalıştırıp-Durduran Devrenin Tasarlanması Çizim Paneline Eleman Eklemek Çizim paneline eleman eklemek için: Kütüphane penceresinden eklemek istenilen şekil seçilir. Seçilen şeklin üzerine fare ile çift tıklanarak çizim paneline eklenir. Elemanları taşımak Elemanları taşımak için, elemanın üzerine fare imleci ile sol tuş basılı tutularak sürüklenir ve istenilen konumda bırakılır. Elemanlara isim vermek Elemanlara isim vermek için: 1.Elemanın üzerinde bulunan etikete fare ile çift tıklayın. 2.Beliren metin kutusuna, Şekil 4'de gözüktüğü gibi, elemanın ismini giriniz veya açılır kutudan ilgili ismi seçiniz. 3.İsim belirlendikten sonra metin kutusu veya açılır kutunun dışarısına tıklayın. Zaman röleleri ve kontaktörlere farklı isimler verilir. Kontakların isimleri devredeki zaman röleleri ve kontaktörlerin isimlerinden oluşan açılır kutudan belirlenir. Zaman rölelerinin sayaç değerlerini belirlemek için yine aynı aşamalar geçerlidir. Şekil 4 Kontaktöre İsim Verme İşlemi. Elemanların isim etiketlerinin konumunu değiştirmek Elemanların isim etiketlerinin konumunu değiştirmek için 1.Eleman farenin sol tuşuna tıklanarak seçiniz 2.Gri olarak beliren isim etiketini farenin sol tuşu basılı tutularak istenilen konuma sürükleyiniz ve bırakın. Elemanlar taşınırken isim ve sayaç etiketleri elemanlarla beraber taşınır. Zaman rölelerinin sayaç etiketleri aynen isim etiketleri gibi taşınabilir.

4 Elemanları döndürmek Elemanları döndürmek için: 1.Elemanın üzende farenin sağ tuşuna tıklayın 2.Açılan menüden, Şekil 5 de gözüktüğü gibi, döndürmek istediğiniz açıyı seçiniz Elemanlar döndürülürken bağlantı çizgileri yeniden oluşturulur. Şekil 5 Elemanları Döndürmek İçin Kullanılan Açılır Menü. Lambanın rengini belirlemek Lambanın rengini belirlemek için: 1.Lambanın üzende farenin sağ tuşuna tıklayın 2.Açılan menünün Şekil 6'da gözüktüğü gibi, Renk alt menüsünden vermek istediğiniz rengi seçiniz Şekil 6 Lambanın Rengini Belirlemek İçin Kullanılan Renk Menüsü.

5 Elemanı silmek Elemanı silmek için: 1. Elemanı, üzerine farenin sol tuşuna tıklayarak, seçiniz. 2. Araç çubuğundan Sil düğmesine tıklayın veya klavyeden Delete tuşuna basınız. Elemanlar silinirken kendilerine bağlı olan bağlantı çizgileri de silinir. Bağlantı Oluşturmak Bağlantı oluşturmak için: 1. Elemanın bağlantı ucuna fare imlecini kırmızı yuvarlak nokta gözükene kadar yaklaştırın. 2. Gözüken kırmızı yuvarlağın içinde farenin sol tuşuna basarak fare imlecini bağlantı yapmak istediğiniz diğer noktaya götürün. 3. Diğer elemanın bağlantı ucuna, veya başka bağlantı çizgisine, veya da düğüm noktasına, Şekil 7'de gösterildiği gibi, fare imlecini mavi yuvarlak nokta gözükene kadar yaklaştırınız. 4. Gözüken mavi noktanın üzerinde basılı olan farenin sol tuşunu bırakın. 5. Şekil 8'de gösterdiği gibi bağlantı çizgisi oluşur. Şekil 7 EKTS'de Elemanlar Arasında Bağlantı Oluşturulurken Gözüken Şekiller. Şekil 8 EKTS'de İki Eleman Arasındaki Bağlantının Oluşturulmuş Hali. Bağlantı Çizgisini Kaydırmak Bağlantı çizgisini kayırmak için bağlantı çizgisine farenin sol tuşu ile basılı tutarak, islenilen konuma kaydırınız. Bağlantı çizgileri yatay veya dikey kaydırılabilirler.

6 Bağlantı Çizgisini Silmek Bağlantı çizgisini silmek için: 1. Farenin sol tuşuyla silmek istediğiniz bağlantı çizgisini seçiniz. Seçilen bağlantı çizgisi kırmızı ile belirecektir. 2. Araç çubuğundan Sil düğmesine tıklayın veya klavyeden Delete tuşuna basınız. Düğüm Noktasını Oluşturmak Düğüm noktası, bir eleman ile bağlantı çizgisi arasında bağlantı oluşturulunca otomatik olarak oluşur. Düğüm Noktasını Silmek Düğüm noktasını silmek için: 1. Farenin sol tuşuyla silmek istediğiniz düğüm noktasını seçiniz. Seçilen düğüm noktası kırmızı renge boyanacaktır. 2. Araç çubuğundan Sil düğmesine tıklayın veya klavyeden Delete tuşuna basınız. Bir düğüm noktası silindiğinde düğüm noktası ile birleştirilen bağlantı çizgileri de silinir. Açıklama Metni Oluşturmak Açıklama metni oluşturmak için: 1. Düzenle menüsünde bulunan Metin Ekle düğmesine tıklayınız. Çizim penceresinin sol üst köşesine metin etiketi eklenecektir. 2. Eklenen metin etiketini farenin sol tuşuna basılı tutarak istediğiniz konuma taşıyınız. Açıklama Metnini Düzenlemek Açıklama metnini düzenlemek için: 1. Açıklama metnine farenin sol tuşu ile çift tıklayın. 2. Beliren metin kutusuna, Şekil 9'da gözüktüğü gibi, gözükmesini istediğiniz metni girin 3. Metni girdikten sonra metin kutusunun dışına tıklayın 4. Açılama metninin, sağ alt köşesine farenin sol tuşunu kullanarak boyutlandırın. Şekil 9 Açıklama Metninde Gözüken Metin Kutusu.

7 Açıklama Metnini Silmek Açıklama metnini silmek için: 1. Silmek istediğiniz açıklama metnine farenin sağ tuşuyla tıklayınız 2. Açılan menüden, Şekil 10'da gözüktüğü gibi, Açılama metnini kaldır seçeneğine tıklayınız. Kullanılan elemanları listele Kullanılan elemanları listelemek için: Şekil 10 Açıklama metnini kaldır Seçeneği. 1. Araç çubuğunda bulunan Kullanılan Elemanları Listele düğmesine veya Pencere > Kullanılan Elemanları Listele menüsüne tıklayın. 2. Oluşturulan listeyi istediğiniz konuma farenin sol tuşunu basılı tutarak sürükleyin ve bırakın. Listeyi gizlemek için yine Kullanılan Elemanları Listele düğmesine tıklayın.

8 Şekil 11 Devrede kullanılan elemanların listesi. 3 Fazlı Motoru Çalıştırıp-Durduran Devrenin Tasarlanması Bu devreyi tasarlamak için: 1. EKTS çizim paneline devre elamanlarını ekleyin ve konumlandırın. 2. Elemanları isimlendirin. 3. Devre bağlantılarını oluşturun. 4. Gerekiyorsa açıklama metinleri ekleyin. Dosyalarla Çalışmak EKTS'de yeni dosya açma, var olan dosyayı açma ve dosyaya kaydetme işlemleri yapılabilir. Yeni dosya açmak için araç çubuğundan kullanınız. Yeni dosya düğmesine tıklayınız veya Dosya -> Yeni menüsünü Var Olan dosyayı açmak için araç çubuğundan Dosya Aç düğmesine tıklayınız veya Dosya -> Dosya Aç menüsünü kullanınız. Dosya aç penceresinden açmak istediğiniz dosyayı seçin ve Aç düğmesine tıklayınız. Herhangi bir dosya açmadan önce program açık olan dosyadaki değişiklikleri kayıt etmenizi hatırlatacaktır.

9 Devreyi dosyaya kaydetmek için araç çubuğundan Kaydet düğmesine tıklayınız veya Dosya -> Kaydet menüsünü kullanınız. Dosyayı farklı isimle kaydetmek için Dosya -> Farklı kaydet menüsünü kullanınız. Açılan dosya kaydet penceresinden yeni dosya ismini giriniz ve kaydet düğmesine tıklayınız. Tasarlanan devreyi resim dosyasına kaydetmek için Dosya -> Farklı kaydet menüsünden açılan dialog penceresinde dosya tipi olarak uygun resim formatını seçiniz. Tasarlanan Devreyi Çalıştırmak Devreyi çalıştırmak için araç çubuğunda bulunan Çalıştır düğmesine tıklayınız. Eğer devrede herhangi bir sorun varsa program hata mesajı verecektir. Devrenin çalışması için bütün hataları düzeltmeniz gerekir. Devre çalışır durumdayken Start / Stop düğmelerine, sınır anahtarlarına veya direk rölelere tıklayarak devrenin davranışlarını inceleyebilirsiniz. Sınır anahtarlarını kalıcı olarak kullanmak için farenin sağ tuşunu kullanınız. Devre çalışırken, Şekil 11'de gözüktüğü gibi, elektrik akımının geçtiği bağlantılar ve çalışan elemanlar morumsukırmızı (magenta) renk ile gösterilir. Motorun çalışması ve dönüş yönü üzerinde bulunan yuvarlak noktayla temsil edilmektedir. Devreyi durdurmak için Durdur düğmesine tıklayınız. Şekil 12 Tasarlanan Devrenin Çalışma Anı. Yazıcıdan Çıktı Almak Tasarlanan devrenin çıktısını almak için: 1. Araç çubuğundan Yazdır düğmesine tıklayınız. 2. Yazdırılacak görüntüyü görebileceğiniz,şekil 12'de gösterilen, Baskı ön izleme penceresi açılacaktır. 3. Gözüken görüntüyü yazdırmak için Baskı ön izleme penceresinden yazdır düğmesine tıklayınız.

10 Yazıcı ve kağıt boyutlarını belirlemek için: Şekil 13 Baskı Ön İzleme Penceresi 1. Dosya>Yzdırma ayarları menüsüne tıklayarak, Şekil 13'de gösterilen, Print penceresini açınız. 2. Açılan pencereden yazıcıyı seçiniz ve Properties düğmesine tıklayarak kağıdın boyutları ve konumu belirtiniz. Şekil 14 Yazıcı Ayarlarının Yapıldığı Print Penceresi.

11 Örnekler Örnek 1 3 Adet 3 fazlı motorun aşağıdaki şekilde çalışması istenilmektedir; gerekli güç ve kumanda devrelerini tasarlayınız. Starta basıldığında birinci motor çalışacak Motordan 5 saniye sonra 2. motor çalışacak 2. motordan 5 saniye sonra 3. motor çalışacak, 1. motor duracak 2 ve 3 nolu motorlar 5 saniye birlikte çalıştıktan sonra duracaklar İşleyişin neresinde olursa olsun stop butonuna basılırsa motorlar duracak Bu devre Şekil 14'de gösterildiği gibi tasarlanmıştır. Şekil 15 EKTS Kullanılarak Yapılan 3 Adet 3 Fazlı Motoru Çalıştırma Devresi. Bu devrede bir adet Z1 zaman rölesi kullanılmıştır. Zaman rölesinin sayacı 5 saniyeye ayarlanmıştır. Her beş saniyede bir, zaman rölesi anlık kontak değiştirmektedir. M, M2 ve M3 kontaktörleri sırasıyla 1. 2.ve 3. motorlarını çalıştırmaktadır. Kumanda devresinden bu kontaktörler kontrol edilerek, motorların istenilen biçimde çalışması sağlanmıştır.

12 Örnek 2 2 adet 3 fazlı, 1 adet tek fazlı motoru aşağıdaki gibi çalışması istenmektedir. Gerekli güç ve komanda devre şemasını çiziniz. Starta basıldıktan 3 saniye sonra 1 fazlı motor devreye girecek 1 fazlı motorun devreye girmesinden 5 saniye sonra 3 fazlı her iki motor da devreye girecektir. Her iki3 fazlı motor devreye girdikten 5 saniye sonra1 fazlı motor ve 3 fazlı motorlardan biri duracak. Diğer 3 fazlı motor da 10 saniye sonra duracak. Belirtilen özelliklere uygun devre Şekil 15'de gösterildiği gibi tasarlanmıştır. Şekil 16 EKTS Kullanılarak Yapılan 2 Adet 3 Fazlı ve 1 Adet 1 Fazlı Motorun Çalışma Devresi. Bu devrede her motoru kontrol eden M1, M2 ve M3 kontaktörleri kullanılmıştır. Bu kontaktörlerin çalışması komanda devresinden kontrol edilmektedir.