Prof.Dr. Hatice ÖZYILDIZ GÜZ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Psikiyatri ABD

Transkript

1 Prof.Dr. Hatice ÖZYILDIZ GÜZ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Psikiyatri ABD

2 İÇERİK ALT TİPLENDİRMEDEKİ SORUNLAR KLİNİĞE YANSIMASI ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞUNUN ETKİSİ

3 Tanısal bakı Sosyal fobi DSM-I de "Fobik Reaksiyon DSM-II'de "Fobik Nevroz DSM-III agorafobi ve özgül fobiden ayrı bir psikopatoloji olarak belirlenmiştir. (APA, 1980)

4 NEDEN İHMAL EDİLMİŞ BİR HASTALIK? DSM-III FOBİK BOZUKLUKLAR BAŞLIĞI ALTINDA SADECE BİR SOSYAL FOBİ OLMASI (TOPLUM İÇİNDE KONUŞMA VEYA PERFORMANS GÖSTERME, GENEL TUVALETLERİ KULLANMA, TOPLUM ÖNÜNDE YAZI YAZMA VEYA YEMEK YEME) C KRİTERİ ÇKB OLMAMASI

5 NEDEN İHMAL EDİLMİŞ BİR HASTALIK? DSM-III R SOSYAL KORKULARDA GENİŞLEME YAYGIN ALT TİP ÇKB EK TANI

6 NEDEN İHMAL EDİLMİŞ BİR HASTALIK? DSM-IV VE TR İSİM DEĞİŞİKLİĞİ SAB BİLİŞSEL VE FİZİKSEL BELİRTİLER DAHA NET ALT TİP VE ÇKB EK TANISI AYNI

7 DSM-IV Varsa belirtiniz: Yaygın: Korkular, çoğu toplumsal durumları kapsıyorsa ( örneğin söyleşileri başlatma ve sürdürme, küçük topluluklara katılma, karşı cinsle çıkma, üstleriyle konuşma, partilere gitme ) Not: Çekingen Kişilik Bozukluğu ek tanısını da koymayı düşününüz.

8 DSM-V te alt tipler

9 DSM-V te alt tipler YAYGIN VEYA SINIRLI ALT TİP TANISI AÇIK MIDIR? BU ALT TİPLER İÇİN YETERSİZ KANIT VAR İSE ALTERNATİF ALT TİPLER NE OLMALIDIR?

10 YAYGIN TİP ÇOĞU TOPLUMSAL DURUMLARI KAPSIYORSA KORKULAN DURUM SAYISI? ALT TİPE GEREK VAR MI? ŞİDDET- SÜREKLİLİK

11 YAYGIN TİP KORKULAN DURUMLARIN ÇEŞİDİ? KÜÇÜK BİR GRUP KARŞISINDA KONUŞMAK BÜYÜK BİR GRUP KARŞISINDA KONUŞMAKTAN FARKLI MIDIR? ARKADAŞLARLA KONUŞMA BAŞLATMAK YABANCILARLA, OTORİTE FİGÜRLERİ İLE KONUŞMA BAŞLATMAKTAN FARKLI MIDIR?

12 BİR ÇOK & DURUM

13 DSM-V te alt tipler 13 POTANSİYEL KORKULAN SOSYAL DURUMUN 7 VEYA DAHA FAZLASI (%50 DEN FAZLASI) YAYGIN TİP 3 VEYA DAHA FAZLA SOSYAL KORKU YAYGIN TİP

14 KORKULAN DURUMLARIN İÇERİĞİNE GÖRE? 1.PERFORMANS(TOPLUM İÇİNDE KONUŞMA) 2.SOSYAL ETKİLEŞİM KORKUSU (YABANCILARLA KONUŞMA) 3.GÖZLENME KORKUSU

15

16 DSM-V te alt tipler DSM-V KIZARMA-TERLEME KORKUSU YADA ANKSİYETE BELİRTİSİ GÖSTERME KORKUSU

17 Anksiyete belirtileri göstermekten korkma Kızarma korkusu en çok görülen korku Titreme korkusu Terleme korkusu Kültüre göre değişiklik gösterebilir.asya kültüründe daha sık görülür

18 PERFORMANS KAYGISI SEYİRCİ KARŞISINDA PERFORMANS GÖSTERME KORKUSU YAYGIN OLMAYAN, SINIRLANDIRILMIŞ, BAŞKA KORKULARI OLAN KİŞİLERİ İÇEREN ÖZGÜL SAB BENZEMEKTE TRAVMATİK SOSYAL YAŞANTILAR FAZLA

19 PERFORMANS KAYGISI DAHA DÜŞÜK GENETİK UNSUR DAHA GÜÇLÜ PSİKOFİZYOLOJİK TEPKİ DAHA GEÇ BAŞLANGIÇ

20 PERFORMANS KAYGISI UTANGAÇLIK-ÇEKİNGENLİK GİBİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ İLE İLİŞKİLİ DEĞİL BETA BLOKERLERE YANIT VERME NEGATİF DEĞERLENDİRİLMEKTEN AŞIRI KORKMA

21 DSM-V ALT TİP YAYGIN ALT TİP ÇIKMALI PERFORMANS ALT TİP GELMELİ A TANI KRİTERİNDEKİ KORKU LİSTESİ GENİŞLETİLMELİ (PERFORMANS-SOSYAL ETKİLEŞİM- GÖZLENME KORKUSU ŞEKLİNDE)

22 Kliniğe Yansıması Her iki SAB alt tipinde de çekirdek belirtilerden biri, diğer insanların önünde konuşmaktan korkmadır ve hastaların %90 ından fazlasında varlığı saptanmıştır

23 Sıklık Sosyal fobinin yaşam boyu yaygınlığı % 18,3, şu andaki yaygınlığı %14,4 Akkaya D.Güz H.2011 Yaşam boyu yaygınlığı %21,7, %76,5 i özgül tip Gültekin B,Dereboy F.2011

24 Sıklık İsveç te 753 üniversite öğrencisinde yapılan bir çalışmada ise sosyal fobi yaygınlığı oranı: %16 Sosyal fobisi olanların %83 ünün özgül sosyal fobi alt tipinde olduğu tespit edilmiştir Tillfors M, Furmark T. Social Phobia in Swedish University Students: prevalence, subgrups and avoidant behavior. Soc Psychiatr Epidemiol 2007; 42: 79-86

25 Sıklık Özgül Sosyal Fobi Şu Anda (%80) Yaşam Boyu (%80,8) Yaygın Sosyal Fobi Şu Anda (%20) Yaşam Boyun (%19,2) Akkaya D, Güz H. 2011

26 Sosyodemografik veriler Özgül sosyal fobi ve yaygın SAB arasında Cinsiyet Doğum yeri On iki yaşına kadar yaşadığı yer açısından anlamlı farklılık yok Akkaya D, Güz H. 2011

27 Genetik YSAB ailesel geçiş daha fazladır YSAB u olanların birinci dereceden akrabalarında YSAB görülme sıklığı 10 kat yüksektir Stein in (1998)

28

29 Özgül ve Yaygın Sosyal Fobide Başlangıç Yaşı - Ailede Psikiyatrik Rahatsızlık Öyküsü Dağılımı Özgül Sosyal Fobi n=56 Yaygın S osyal Fobi n=14 İstatistiksel analiz p Başlangıç yaşı 10,5±3,89 7,92±2,58 2,97 * <0,05 Ailede psikiyatrik rahatsızlık 5,83** <0,05 öyküsü Var 20(35,7) 10(71,4) Yok 36(64,3) 4(28,6) Akkaya D, Güz H. 2011

30 Başlangıç yaşı Hastalık başlama yaşı YSAB daha erkendir YSAB Özgül SAB (10 yaş) (17 yaş) (Manuzza, 1995) Hastalık süresi YSAB da daha uzundur

31 Etyoloji Özgül tip SAB nda travmatik sosyal deneyimler daha sık görülmesine rağmen bu deneyimleri yaşayanların %15 i hastalığın başlangıç nedeni olarak bu etkeni göstermiş, bu nedenle major rolü olmadığı düşünülmüştür Çocukluk çağı faktörleri ile daha az ilgili

32 Aile içi kavga Risk faktörleri Fiziksel ve cinsel istismar Ders başarısında düşme Okul bırakma YSAB göre daha az

33 Risk faktörleri YSAB çocukluk çağı utangaçlığı ile daha ilişki Davranışsal inhibisyonu olan çocukların %61 inde sosyal anksiyete gelişmekte Davranışsal inhibisyonun performans anksiyetesi ile ilişkili olmadığı bulunmuştur

34 Çocuklukta mizacınız nasıldı? özgül sosyal fobisi olanlar %37,5 i ailede rahat/dışarıda durgun %28,6 sı çekingen/ içine kapanık, %16,1 u canlı/hareketli, %14,3 i uslu/ insanlarla kaynaşır, %3,6 si konuşmaz/sessiz, Akkaya D, Güz H. 2011

35 Çocuklukta mizacınız nasıldı? Yaygın sosyal fobisi olanlarda ise ; %85,8 si çekingen/içine kapanık, %14 si ailede rahat/dışarıda durgun olarak Akkaya D, Güz H. 2011

36

37 Risk faktörleri yaş grubunda yapılan bir çalışmada sosyal fobisi olanların daha fazla olasılıkla sınıfta kalmakta Sosyal fobi tipleri ile sınıfta kalma arasında güçlü bir ilişki olduğunu YSAB olanların özgül sosyal fobisi olanlara göre daha fazla sınıfta kalmakta Stein ve Kean (2000)

38 Sosyal anksiyete atağı sırasında Özgül sosyal fobisi olanların %73,2 inde, YSAB olanların %85,7 sinde yüz kızarması, titreme ve terleme birlikte Akkaya D, Güz H. 2011

39 Ne hissettikleri Özgül sosyal fobi olanların %84 ünde beğenilmeme, eleştirilme, %16 inda ise huzursuzluk, gerginlik hissi Yaygın sosyal fobisi olanların ise tamamında (%100) sosyal anksiyete atağı sırasında beğenilmeme ve eleştirilme hissi yaşadıkları görülmüştür. Akkaya D, Güz H. 2011

40 Özetle; Etyolojik değişkenler açısından bakıldığında Yaygın tip SAB ın çocukluk çağı utangaçlık öyküsü ile daha sık birlikte Özgül tip SAB da daha sıklıkla travmatik bir yaşantı mevcut Yaygın alt tipte kalıtımsal özellik daha önemlidir

41 Psikofizyoloji Performans anksiyetesi olanlarda anksiyete duyarlılığı (kas gerginliği, kalp hızı) Yaygın tip SAB na göre daha fazladır (Norton,1997)

42 Psikofizyoloji Performans tipin %83 ünün panik atak belirtileri yoğundur Performans anksiyetesi olanlar korkularını negatif değerlendirmekten çok panik ataklara bağlamışlardır Vriends et al. 2007

43 Klinik belirtiler Özgül ve yaygın sosyal fobisi olanlarda bakıldığında en çok (sosyal kaygı 2 olanlar) kaygılandırın sosyal durumların sırasıyla; Seyirci önünde hareket, gösteri ya da konuşma yapmak (%87,5) (%78,5) Önceden hazırlık yapmaksızın bir toplantıda kalkıp konuşmak (%83,9) (%85,7) Gözlendiği sırada ders çalışmak (%71,4) (%78,5) Akkaya D, Güz H. 2011

44

45 Klinik belirtiler YSAB olan bireylerin, sınırlı tipte olanlara göre; Sosyal ilişkilerde daha fazla anksiyete yaşadıkları Kendi kaçınma ve anksiyeteleriyle ilgili olumsuz bireysel değerlendirmelere daha fazla sahip oldukları

46 Özgül ve Yaygın Sosyal Fobi Olan Olgularının Psikometrik Ölçüm Değerleri Özgül S osyal Fobi n=70 Yaygın S osyal Fobi n=417 HAÖ 10,55±5,45 15,57±6,13 3,00 <0,05 t p S YYÖ- İş 2,82±1,57 4,00±1,88 2,41 <0,05 S YYÖ- S osyal Yaşam 2,66±1,71 4,28±1,72 3,16 <0,05 S YYÖ- Aile 0,17±0,60 1,35±1,27 5,05 <0,05 S YYÖ- Toplam 5,66±3,20 9,57±3,45 4,02 <0,05 Akkaya D, Güz H. 2011

47 Klinik belirtiler Sheehan yeti yitimi ölçeği ile ölçülen iş, aile ve sosyal yaşamdaki işlevsellikte YSAB hastalarında daha fazla bozulma Sosyal yaşamda, iş yaşamına göre daha fazla bozulma (Aderka, 2012).

48 Klinik Belirtiler Yaygın ve özgül sosyal fobisi olanlar, Anksiyete Duyarlılığı Ölçeğinden alınan puan ortalamaları açısından karşılaştırıldığında hiçbir item arasında anlamlı düzeyde fark saptanmamıştır Akkaya D, Güz H. 2011

49 Eş tanı YSAB hastalarında komorbid major depresyon, komorbid anksiyete bozukluğu suicid fikrinin yaygın olmayan tipe göre daha fazla olduğu gösterilmiştir (Gabalawy, 2011)

50 Eksen I Eş Tanı Dağılımları Sosyal fobi Eksen I Tanı Yok n=81 Var n=70 Özgül n=56 Yaygın n=14 Major Depresif Bozukluk _ 5(8,9) 6(42,8) Özgül Fobi 1(1,2) 5(8,9) _ Yaygın Anksiyete Bozukluğu _ 2 (3,6) 4 (28,6) BTA Anksiyete Bozukluğu 9 (10,1) 7(12,5) _ Obsesif Kompulsif Bozukluk 1(7,1) Eş Tanısı Olmayanlar 71(87,6) 37 (66,0) 3 (21,4) Akkaya D, Güz H. 2011

51

52 Klinik Belirtiler KORKULARIN SAYISINA BAĞLI OLARAK EŞ TANI ROL KAYBI TEDAVİ ARAYIŞI DOZ-YANIT İLİŞKİSİ YAŞAM KALİTESİ Bögels et al. 2010

53 Yaygın Tip Sosyal Fobi ve Çekingen Kişilik Bozukluğu

54 Ortak kümeler 1. Utanabileceği sosyal durumlardan korku duyma 2.Sosyal durumlardan uzak durma(kaçınma) 3.Korku yada sakınmaya bağlı olarak sosyal yada mesleki işlevsellikte bozulma

55 Epidemiyoloji Tek Başına KKB görülme oranı: %1 SF görülme oranı: %3-13 KKB+SF eş tanı görülme oranı: % SF de kişilik bozukluğu görülme oranı:%59, % 47 si KKB Populasyonda utangaçlık ve sosyal anksiyete görülme oranı: %90

56 YSF ile KKB Aynı Hastalık? Yaygın olmayan SF, Tek YSF, YSF+KKB Başlangıç yaşı, Klinisyenin derecelendirdiği hastalık şiddeti, Olumsuz değerlendirilme korkusu, Depresyon ölçüm değerleri, LSAS korku-kaçınma puanları Yaygın olmayan SF Tek YSF, YSF+KKB

57 YSF+KKB ile tek YSF KKB si olanlarda Sürekli anksiyete, Sosyal anksiyete(liebowitz sosyal anksiyete ölçeği korku-kaçınma ölçeği puanları), Depresyon, Genel psikopatoloji daha fazla

58 Chavira ve ark. Chavira Scrutinizing ve ark. Scrutinizing the relationship the relationship between shyness and social phobia between shyness and social phobia Journal of Journal of Anxiety Disorders 2002;16: Anxiety Disorders 2002;16:

59 ÇKB si Olan ve Olmayan YSF olgularının Psikometrik Ölçüm Değerleri YS F+ÇKB n=8 YSF n=6 U p HAÖ 18,25±5,62 12,00±5,17 9,00 <0,05 LSAÖ- Kaygı 35,87±6,64 29,00±3, <0,05 LSAÖ- Kaçınma 31,50±6,27 22,50±4,08 5,00 <0,05 LS AÖ- Toplam 67,37±6,64 29,00±3,09 6,00 <0,05 S YYÖ- İş 4,25±1,48 3,66±2,42 20,00 >0,05 S YYÖ- S osyal Yaşam 4,12±2,10 4,50±1,22 23,50 >0,05 S YYÖ- Aile 1,37±1,40 1,33±1,21 20,50 >0,05 S YYÖ- Toplam 9,33±3,77 9,75±3,45 20,50 <0,05 Akkaya D, Güz H. 2011

60 Tedaviye cevap Yaygın tip SAB ve Özgül SAB BDT ye aynı oranda cevap vermektedir (Rodebaugh, 2004; Zaider,2003) B blokerler performans anksiyetesinde yaygın tip SAB na göre daha etkilidir Blanco et al.(2013)the evidence-based pharmacotherapy of social anxiety disorder

61 Özetle DSM-V te Yaygın alt tipin çıkarılması, Performans alt tipinin gelmesi ÇKB tanısının gündeme alınmaması ile klinik yansımalar daha farklı olacaktır

62 TEŞEKKÜRLER