Türkiye Ekonomisinde Dönüşüm

Transkript

1 T.C. KALKINMA BAKANLIĞI Türkiye Ekonomisinde Dönüşüm Erhan USTA Müsteşar Yardımcısı 29 Şubat İzmir Ulusal Ekonomi Kongresi

2 1970 li Yıllar : Dünya 1971 yılında Bretton Woods sisteminin çöküşü Gelişmekte olan ülkelerde ithal ikameci büyüme modelleri ve korumacılığın yaygınlaşarak sürmesi ve 1979 petrol krizleri Keynesyen politikaların başarısızlığı, Monetarist politikaların öne çıkması Az gelişmiş ülkelerde görülen dış borç krizleri ve yapısal uyum programları 2

3 1970 li Yıllar : Türkiye İthal ikamesine dayalı sanayileşme politikası Ekonomide kamu ağırlığı Arz-talep dengesizliği/ikili fiyat yapısı İdari fiyatlar/sübvansiyonlar Ödemeler dengesi sorunları/döviz darboğazı Katı kambiyo rejimi Sabit kur/katlı kur/kontrollü dalgalı kur uygulamaları Kontrollü reel faiz uygulaması Siyasi istikrarsızlık Kıbrıs Barış Harekatı/ambargo 3

4 1980 li Yıllar : Dünya Neo-liberal politikaların yaygınlık kazanması, serbest piyasa ekonomisine geçiş çabalarının artması, kamunun ekonomideki ağırlığının azaltılması Petrol krizlerinin yansıması: sanayileşmiş ülkelerde ve petrol ithalatçısı gelişmekte olan ülkelerde düşük büyüme, yüksek enflasyon, yüksek işsizlik ve borç sorunları yaşanması Dışa açık ve finansal serbestleştirmeye yönelik politikaların uygulanması Özellikle Latin Amerika ülkelerindeki finansal krizler IMF Programları Dış ticaret hadlerinin gelişmekte olan ülkeler aleyhine gelişmesi 4

5 1980 li Yıllar : Türkiye İhracata dayalı sanayileşme politikası İthalatta kısıtlamaların kaldırılması Kambiyo rejiminin aşamalı olarak serbestleşmesi Fiyatların serbest piyasada belirlenmesi (mal, döviz, faiz) Ekonomide kamu ağırlığının azaltılması İhracat ve yatırım teşviklerinin yaygınlaşması Vergi sisteminde değişiklikler (KDV, hayat standardı, peşin vergi) Dolaylı vergilere kayış/dış ticaret vergileri IMF ile yapılan stand-by anlaşmaları Yerel yönetimlerin mali yapılarının güçlendirilmesi Sermaye piyasalarının kurumsal ve hukuki altyapısının tesisi Kamunun piyasadan borçlanma yönteminin getirilmesi Bütçe dışı fonların kurulması 5

6 1990 lı Yıllar : Dünya Sovyetler Birliği nin yıkılması ve sonrasında Doğu Bloku ülkelerinde serbest piyasa ekonomisine geçiş çabaları Küreselleşme sürecinin hızlanması nedeniyle oluşan makroekonomik istikrarsızlık: Dünya genelinde ve durgunluğu Finansal serbestleşme nedeniyle sermaye hareketlerinin yarattığı bölgesel krizler 1992 yılında Avrupa Para Sisteminin krize girmesi ve üye ülke para birimlerinin dalgalanmaya bırakılması Japonya nın uzun bir durgunluk dönemine girmesi Bu döneme damgasını vuran diğer siyasi gelişmeler; Doğu ve Batı Almanya nın birleşmesi, Çin in ekonomisini serbestleştirmeye başlaması, AT nin AB ye dönüşmesi, Uruguay Turunun tamamlanarak DTÖ nün kurulması, NAFTA nın oluşturulması 6

7 1990 lı Yıllar : Türkiye I. Körfez Savaşı Siyasi istikrarsızlık Mali disiplinsizlik (sosyal güvenlik, tarımsal destekleme, kamu maaş ve ücretleri) Gümrük Birliği Hukuki mevzuatın rekabete dayalı olarak düzenlenmesi Marmara depremi Kısa vadeli TCMB kaynaklarından borçlanmanın kaldırılması Bankacılık sistemindeki yozlaşma Fon kullanımında kamunun özel sektörü dışlaması Güneydoğuda terör olaylarının artması 7

8 2000 li Yıllar : Dünya Küreselleşmenin giderek hız kazanması, finansal piyasalarda hızlı bir gelişme; başta türev araçlar olmak üzere yeni finansal araçların yaygınlaşması, düşük faiz oranları, likidite bolluğu, uluslararası sermaye hareketlerinde artış, şirket birleşmeleri ve çokuluslu şirketlerin ağırlığının artması Krizlerin giderek küresel bir nitelik kazanması Çin ve Hindistan gibi ülkelerin uluslararası piyasalarla gittikçe bütünleşmeleri ve önemli bir üretim merkezi olmaları 2001 yılında dünya ekonomisinde başlayan yavaşlama sürecinin ABD de meydana gelen 11 Eylül Terörist Saldırıları nedeniyle daha da derinleşmesi 2007 yılı Ağustos ayında ABD emlak piyasasında başlayan krizler serisi: mortgage krizi, küresel finansal kriz, küresel ekonomik kriz ve başta AB ülkeleri olmak üzere gelişmiş ülkelerde kamu borç krizi Enerji ve emtia fiyatlarında yüksek artışlar/dalgalanmalar 8

9 2000 li Yıllar : Türkiye Kararlılıkla uygulanan ekonomik programlar Yapısal reformlar Düzenleyici ve denetleyici kurumların oluşturulması Özelleştirilmelerin hızlandırılması TCMB nin bağımsızlığının sağlanması Para politikasında enflasyon hedeflemesi Bankacılık reformu Irak Savaşı Mali disiplin ve faiz dışı fazla/maliye politikasında inisiyatifler Yüksek yabancı sermaye girişi/uygun maliyetle finansman Yurtiçi üretim ve ihracatta artan rekabet baskısı Enerji maliyetimizin yükselmesi Küresel krizin ekonomimiz üzerindeki etkileri 9

10 Temel Politikalarımız Yüksek ve istikrarlı büyüme hızına ulaşılması İstihdamın artırılması Sanayi sektörünün ekonomideki payının artırılması İhracata dayalı bir büyüme stratejisi Dünyaya entegrasyon seviyesinin artırılması Enflasyonu düşürme politikaları Finansal piyasaların oluşturulması ve serbestleştirilmesi Kamu açıklarını azaltmak Kamunun üretim içindeki payının azaltılması 10

11 Potansiyelinin altında kalan bir büyüme performansı, ayrıca son dönemde dalgalanma artıyor 6,0 5,0 4,0 4,1 5,2 3,7 3,9 4,7 3,0 3,9 2,9 4,9 5,5 2,0 1,0 0, Ort. GSYH Büyümesi Potansiyel Büyüme Not: Sütün içindeki sayılar standart sapmaları vermektedir. 11

12 Ülke Gruplarının GSYH Büyüme Oranları (Yüzde) 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 Dünya Gelişmekte olan ekonomiler Gelişmiş ekonomiler Türkiye Kaynak: IMF, WEO, Eylül

13 Son dönemde dış tasarrufların yatırımların finansmanındaki rolü arttı ,7 20,6 22,9 19, Dış Tasarruflar/GSYH Toplam Yurtiçi Tasarruflar/GSYH Toplam Yatırımlar/GSYH 13

14 2000 li yıllarda verimlilik büyümeye katkı yapmaya başlamış ve daha dengeli bir büyümeyi sağlamıştır. Büyümenin Kaynakları TFV Artışı Büyümeye Katkılar (Yüzde) (Yüzde) Sermaye İstihdam TFV Kaynak: Kalkınma Bakanlığı 14

15 Gelir dağılımında düşük ve orta gelir grupları lehine kısmi iyileşme Gelir Dağılımının Gelişimi 54,7 49,9 54,9 46, ,9 21,2 22,1 19,0 14,1 15,3 13,0 12,6 7,4 9,6 8,6 10,7 2,9 5,2 4,9 6, İlk %20 İkinci %20 Üçüncü %20 Dördüncü %20 Beşinci %20 15

16 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10, Toplam Tasarruflar / GSYH Kamu Tasarrufu / GSYH Özel Tasarruf / GSYH 16

17 Büyümenin dış kaynağa bağımlılığı devam etmektedir (*) Dış Kaynak kullanımının GSYH büyümesine katkısıdır. 17

18 Türkiye nin Dünyadaki Yeri GSYH Büyüklüğüne Göre Sıralama (Cari Fiyatlarla) Türkiye Ülke Sayısı Kişi Başı Gelire Göre Sıralama (Cari Fiyatlarla) Türkiye Ülke Sayısı

19 Kişi başı milli gelir AB ortalamasına göre iyileşmektedir. Kişi Başı Milli Gelir (SAGP'ye göre, Dolar) Türkiye Türkiye/AB Kaynak: Eurostat, TÜİK 19

20 Tarım istihdamındaki çözülme 20

21 Tarımdaki çözülmenin tarım-dışı sektörlerce yeterince karşılanamaması istihdamı olumsuz etkilemiştir 21

22 Dönemler itibarıyla azalan tarım sektörünün payı ağırlıklı olarak hizmetler sektörüne kaymıştır Sektörlerin GSYH İçindeki Ortalama Payı (%) 55,7 49,4 60,0 67, ,8 18,8 24,3 24,7 20,0 15,4 9,8 22, Tarım Sanayi Hizmetler 22

23 İmalat sanayiinin ihracat içerisindeki payı hızla artmıştır. 100% İhracatın Yüzde Dağılımı 90% 80% 34 70% 60% 50% % 30% 20% 10% 0% Tarım, Ormancılık, Balıkçılık Madencilik İmalat

24 İhracatın teknoloji yoğunluğu yeterince artırılamamıştır. 100% 90% 80% İhraç Edilen Malların Teknoloji Yoğunluğuna Göre Dağılımı 7,8 5,9 3,1 3,4 3,1 3,4 20,4 28,8 30,9 32,1 32,0 32,1 70% 60% 20,5 50% 40% 26,8 37,7 31,9 32,5 31,9 30% 20% 10% 51,3 38,5 28,3 32,6 32,4 32,6 0% Düşük Orta-Düşük Orta-Yüksek Yüksek 24

25 İhracatta ürün ve pazar çeşitlenmesi sınırlı kaldı Milyar Dolar ve Üzeri İhracat Yapılan Ülke ve Fasıl Sayısı Ülke Sayısı Fasıl Sayısı 25

26 Dış ticaret hacmi hızla artıyor ,3 24,8 12,4 35,0 17,4 4,3 17,6 12,4 7,0 49,1 23,4 25, İthalat/GSYH İhracat/GSYH 26

27 İthalatın Yüzde Dağılımı 100% 90% 80% 8,2 5,9 9,3 11,5 15,9 18,5 22,4 16,2 70% 60% 50% 40% 50,5 48,2 53,9 53,1 30% 20% 10% 0% 29,9 22,8 13,9 18, Enerji Ara Malı Diğer Ara Malı Yatırım Malı Tüketim Malı 27

28 6,0 5,0 Enerji ithalatındaki artış cari açıktaki hızlı yükselişte önemli rol oynuyor Cari İşlemler Açığı (Yüzde Oran) 5,0 4,0 4,4 3,0 2,0 1,0 0,0 3,2 2,1 2,2 1,8 0,9 0, Cari Açık/GSYH Enerji İthalatı/GSYH 28

29 İhracata dayalı büyüme stratejisi gerçekleşti mi? 6,0 5,0 4,0 5,2 Büyümeye Katkılar 3,7 3,9 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0 2,4 5,1 4,2 3,8 1,6 0,7 0,2-0,1-0, Net İhracat Diğer GSYH 29

30 80 Ekonominin kronik sorunu olan enflasyonla mücadelede önemli başarılar elde edilmiştir ,4 71, ,9 16, (*) GSYH Deflatörü (*)2010 yılı deflatörü yüzde 6,3 olarak gerçekleşmiştir. 30

31 Ülke Gruplarının Ortalama Enflasyon Oranları (Yüzde) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, Dünya Gelişmiş ekonomiler Gelişmekte olan ekonomiler Türkiye Kaynak: IMF, WEO, Eylül

32 Son dönemde enflasyona paralel olarak faiz oranları da hızlı bir şekilde düşmüştür , , , , Tasarruf Mevduatı Faiz Oranı 2010 yılı tasarruf mevduatı faiz oranı yüzde 13 olarak gerçekleşmiştir. 32

33 Kamu Kesimi Borçlanma Gereği / GSYH 33

34 Merkez Bankasının Bütçe açıklarını finanse etmesine son verilmiştir Merkez Bankası (Net) / Nakit Açığı (%) 62,0 8,6 1,5 0,0 34

35 Son on yıllık döneme kadar vergi gelirlerinin faiz giderlerini karşılama oranı sürekli artmıştır. 35

36 Vergi yükü dönemler itibarıyla vasıtalı vergilerin ve sosyal güvenlik primlerinin etkisiyle artmaktadır. 14,0 12,0 10,0 GSYH'ya Oran, Yüzde 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Sosyal Güvenlik Primleri Vasıtalı Vergiler Vergi Yükü Vasıtasız Vergiler (SGK Hariç) 36

37 Faiz yükünün azalmasıyla oluşturulan mali alan, ağırlıklı olarak toplumun sosyal nitelikli ihtiyaçlarında kullanılmıştır. 37

38 Yerel yönetim sistemi büyümekte, merkezi idare transferlerine bağımlılığı devam etmektedir. 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 0, Yerel Yönetimler Harcamaları / GSYH Yerel Yönetimler Gelirleri / GSYH Bütçeden Transfer / Toplam Gelirler (sağ eksen) Bütçeden Transfer / Toplam Giderler (sağ eksen) 38

39 KİT lerin satış hasılatının GSYH içindeki payı azalmıştır. 25% 20% 19,71% 15% 15,33% 14,19% 10% 7,87% 5% 0%

40 KİT lerin ürettiği katma değerin GSYH ya oranı 1990 lardan itibaren azalma göstermiştir. 6% 5% 5,11% 5,19% 4% 3,47% 3% 2% 1,84% 1% 0%

41 KİT lerde 1990 da 600 binin üzerinde kişi istihdam edilirken 2010 da bu sayı 200 binin altına düşmüştür

42 1990 lı yıllarda hızla artan banka sayısı 2000 li yıllarda sektörün yeniden yapılandırılması sonucunda gerilemiştir Banka Sayıları Kamusal Sermayeli Mevduat Bankaları Yabancı Sermayeli Mevduat Bankaları Toplam Özel Sermayeli Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği Not: * Katılım bankaları dahil değildir. ** TMSF bankaları ayrıca sınıflandırılmamış; kamu bankaları arasında sayılmıştır. *** 1970 li yıllarda 3 adet mahalli banka toplam banka sayısına yansıtılırken sınıflandırmada yer almamaktadır. 42

43 Bankacılık sektörü sürekli büyümüştür Toplam Aktifler/GSYH 67,7 46,9 34,5 30, Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, GSYH için Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Kalkınma Bakanlığı 43

44 Kamu bankalarının sektör içindeki payı azalmıştır Toplam Aktiflerdeki Payı (%) 43,8 44,7 37,7 31, Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği , ,4 Kredilerdeki Payı (%) 44,9 Mevduattaki Payı (%) 41,9 43,1 36, ,2 22,

45 Sermaye piyasaları, İMKB nin kuruluşundan bu yana önemli büyüklüklere erişmiştir Piyasa Kapitalizasyonu/GSYH 21,5 29, , Kaynak: İMKB, GSYH için Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Kalkınma Bakanlığı 45

46 Sonuç Son dönemde Türkiye ekonomisi büyük bir dönüşüm süreci yaşamıştır. Bu sayede ülkemizin makroekonomik göstergelerinde ciddi bir iyileşme kaydedilmiştir. Bununla birlikte, bazı alanlarda çözüm bekleyen yapısal ekonomik sorunlarımız bulunmaktadır. Uzun vadeli hedeflerimize ulaşmak ve başarının kalıcılığını sağlamak açısından dönüşümde sürekliliğe ihtiyaç duyulmaktadır. Onuncu Kalkınma Planı bir fırsat olabilir. 46