İÇİNDEKİLER. Birinci Bölüm Araştırmanın Konusu, Kapsamı, Yapısı ve Temel Sorunlar

Transkript

1 İÇİNDEKİLER Kısaltmalar XV Birinci Bölüm Araştırmanın Konusu, Kapsamı, Yapısı ve Temel Sorunlar 1. Konunun sunumu ve temel sorunlar 1 I. Bilgisayar programının hukuki korunması sorunu ve bunun pratik-teorik önemi 1. Bilgisayar programının pratik ve mikro-makro ekonomik açıdan önemi ile donanım-yazılım ilişkisinin tarihi gelişimine kısa bir bakış 1 2. Bilgisayar programın bazı tipik özellikleri ve bunların önemi 4 3. Konunun önemine ilişkin uygulamadan bazı örnekler Amazon.com olayı ve one click online shopping technology Hyperlink patenti- Britanya Telekom Patent koruması kapsamında olan MPEG Layer 3 audio-sıkıştırma usulü Priceline (açık eksiltme iş yöntemi) olayı Teknik ve hukuki nitelikteki koruma mekanizmaları ve hukuki koruma zorunluluğu Genel olarak teknik ve diğer nitelikteki koruma mekanizmaları ve bunların yeterliliği sorunu Hukuki korumanın zorunluluğu 15 II. Bilgisayar programları açısından temel hukuki koruma sistemi olarak fîkir-sanat eserleri ve patent hukuku Bilgisayar programların hukuki korumasının tarihi gelişimine kısa bir bakış Pozitif hukuk açısından fikir ve sanat eserleri hukuku korumasının yerleşmiş olması Bilgisayar programlarının patent hukuku kapsamında korunması yönündeki giderek artan eğilim Bilgisayar programlarının faydalı model çerçevesinde korunması Bilgisayar programlarının endüstriyel tasarımlar çerçevesinde korunması 28

2 VIII 6. Bilgisayar programlarının yan iletken topografyalar kapsamında korunması Bilgisayar yazılımlarının marka, haksız rekabet ve rekabet hukuku kapsamında korunması 33 III. İnceleme konusunun dışında kalan hususlar 37 IV. İncelemenin temel yapısı ve yöntemi hususunda İncelemedeki temel kavramlar 38 I. Bilgisayar 39 II. Bilgisayar donanımı (Hardware) ve bilgisayar türleri 41 III. Bilgisayar yazılımı ve programı Kavram ve bazı tanımlar Bilgisayar programının oluşum aşamaları ve unsurları Yazılımın kapsamı Program betimlemesi Refakat malzemesi Bilgisayar program türleri: İşlevsel açıdan programlar 49 IV. Algoritmalar (Algoritmus) ve bilgisayar programı 50 V. Patent ehliyeti ve yeteneği kavramları 56 VI. Patent üzerindeki hak ve patenten kaynaklanan hak ayrımı 58 VII. Bilgisayar programı patenti kavramı 59 VIII. Buluş ile buluşun uygulanış ya da gerçekleştiriliş araç ya da biçiminin (Implementierungsmittel) birbirinden ayrılması 60 İkinci Bölüm Bilgisayar programlarının fikir ve sanat eserleri hukuku kapsamında korunması 3. Bilgisayar programları açısından fikir ve sanat eserleri korunmasının benimsenmesi ve eser kavramı 63 I. Fikir ve sanat eserleri hukuku korumasının pozitif düzenlemeler çerçevesinde yerleşik konumu ve önemi 63 II. Temel sorunlar 66 III. Fikir ve sanat eserleri hukuku anlamında eser kavramı ve korunma koşulları Genel olarak Eser kavramının temel unsurları ve fikir ve sanat eserleri hukukunun eserin yaratıcısını eseri ile ilişkisi bağlamında koruyor olması 68 IV. Eserin kişisel fikrî yaratımı olması Eserin yaratıcısının bireysel yaratımı olması Eserin bizzat yaratıcı tarafından meydana getirilmesi gereği...72

3 1.2. Tüzel kişilerin eser yaratıcılığı hususu Eserin yaratanın hususiyetini taşıması Fikir ve sanat eserleri hukuku anlamında eser olarak bilgisayar programlan 76 I. Bilgisayar programlarının eser niteliği 76 II. Kişisel yaratım olma (yaratıcısının hususiyetini taşıma) koşulu ve bilgisayar programlarının hukuki durumu Genel olarak Bilgisayar programının kişisel ve fikrî yaratım olması Bilgisayar programının kişisel olması için programın yapısı ve içeriği itibariyle programcıya bir biçimlendirme alanı bırakması gereği Programın yeni olması gereği? 88 III. Biçimlendirme eşiği sorunu ve basit programların hukuki durumu 89 IV. Bilgisayar programı aşamalarının eser niteliği ve korunması Temel sorunlar Aşamaların korunabilirliği Bilgisayar programı aşamalarının bilgisayar programı olarak korunması "Her biçim altında ifade edilmiş bilgisayar programlan" ifadesinin anlamı Hazırlık tasarımı kavramına neler dahildir? Hazırlık tasarımının bir sonraki aşamada bilgisayar programı haline gelmesi gerekir mi? Bilgisayar programı aşamalarının başka bir eser olarak korunması Nesne kodunun korunması 11 V. Bilgisayar destekli ürünler ile bilgisayar ürünü eserlerin (computer generated works) hukuki durumu 104 VI. Algoritmaların bilgisayar programı olarak korunması? Sorunun tespiti Algoritmalar yasada belirtilen ve eser sayılmayan düşünce ve ilkeler kapsamında mıdır? Algoritmalarının durumunun biçim-içerik tartışması açısından değerlendirilmesi Algoritmaların durumunun fikir üzerindeki tekel hakkı tanınmaması gereği açısından değerlendirilmesi Temel (standart) ve karmaşık algoritmalar ayrımına hukuki korunma açısından bir anlam yüklenmeli mi? 118 VII. Bilgisayar programlarının işlenme eser olarak korunması 121 VIII. Bilgisayar programı dokümanlarının ve refakat malzamesinin hukuki durumu 124 IX

4 5. İnternet sitelerinin, multimedya eserlerin bilgisayar programı olarak korunması 124 I. Kullanıcı yüzeylerinin ya da arayüzlerinin (program menlilerinin) bilgisayar programı olarak korunulabilirliği 124 II. İnternet web sitelerin hukuki durumu 126 III. Multimedya eserlerin bilgisayar programı olarak korunması? 130 IV. Elektronik veri tabanları (bankaları) ve bilgisayar programları 132 III. 'Video ve bilgisayar oyunlarına kısa bir bakış Bilgisayar programı üzerindeki fikrî haklara ilişkin bazı özellikler 135 I. Genel olarak çoğaltma hakkı ve kapsamı Çoğaltmanın programın kısımlarına ilişkin oluşunda özellikler Çoğaltma hakkının kapsamı ve daha sıkı bir koruma rejimi 138 II. Bilgisayar programlan ve kişisel kullanım amacıyla çoğaltma Genel olarak Kişisel kullanım amacıyla çoğaltma sınırlamasının bilgisayar programları açısından da geçerli olduğu yönünde argümanlar Kişisel kullanım amacıyla çoğaltma sınırlamasının bilgisayar programları açısından geçerli olmadığı yönünde argümanlar Değerlendirme 147 III. Bilgisayar programında herhangi bir değişiklik yapılmasının fikrî hak sahibinin onayına bağlı olması 149 IV. Bilgisayar programının arkasındaki fikirlerin ve program yapısının ancak istisnai olarak açığa çıkarılabilmesi ve tersine mühendislik yasağı Genel olarak Tersine mühendislik yasağının ve bunun istisnasının arka planı Bu özel koruma rejiminin fikir ve sanat eserleri hukukunun genel ilkelerinden farklılığı Rekabet hukuku açısından sakıncaları üzerine 158 III. Bölüm Bilgisayar programlarının patent hukukunda korunması 7. Sorunun farklı yönleri ve temel hukuki hususlar 161 I. Genel olarak ve temel sorunlar.161 II. Klasik teknik alanlar dışındaki bilgisayar programlan ya da bilgisayar uygulamalı buluşların korunmasının asıl sorunsal alan olması 163 III. Kısaca buluş kavramı ve olumlu-olumsuz belirlenimi 164

5 IV. Avrupa hukuk çevresinde patent ehliyetine sahip buluşların belirlenmesinde temel ayırım noktası olarak teknik niteliğe sahip olma 165 XI 8. Bilgisayar programlarını patent dışı bırakan hükmün anlaşılması ve bizatihi bilgisayar programı kavramı 168 I. Genel olarak 168 II. Bizatihi (münhasıran) bilgisayar programlarının patent ehliyetinin olmadığını belirten hükmün içeriği 170 III. Öğretide bu hükmün bilgisayar programlan açısından anlaşılmasına ilişkin görüşlere ve patent-yargı uygulamasına bakış Bu hükmün buluşun teknik niteliğini dile getirdiği ve burada sayılan konu ve faaliyetlerin teknik dışı olma ortak paydasından dolayı patent dışı bırakıldığı görüşü Bu görüşün temel önermeleri Eleştirisi Bizatihi (münhasıran) bilgisayar programının sadece henüz bilgisayara yüklenmemiş, mesela kağıt, manyetik band ya da hafıza yüzeylerindeki programları içerdiği görüşü Bu görüşün temel önermeleri Eleştirisi Bu hükümdeki bizatihi (münhasıran) programın fikir ve sanat eserleri hukuku kapsamında korunan ifade şeklini dile getirdiği görüşü Bu görüşün temel önermeleri Eleştirisi Bizatihi bilgisayar programlarının insana yöneltilmiş teknik nitelikte olmayan programlan ifade ettiği görüşü (Schar) Görüşün özü Eleştirisi Bu hükmün bilgisayar programlan açısından patent ehliyeti ve yeteneği arasında bağlantı oluşturduğu görüşü - tersine çekirdek teorisi- (Konnexitâtslehre) Bu görüşün temel önermeleri Eleştirisi 187 IV. Avrupa Patent Sözleşmesi 52. maddesinin klasik yorum yöntemleri ile değerlendirilmesi Hükmün lafzi yorumu Hükmün sistematik yorumu Avrupa Patent Sözleşmesindeki kuralın sistematik olarak anlamlandmlması 195

6 XII Genel olarak Keşifler, bilimsel teoriler ve matematik yöntemleri açısından münhasıran koruma Estetik biçim yaratılan ve münhasıran koruma Bilgilerin sunulması ve münhasıran koruma Düşünsel faaliyetlere, oyunlara ve ticari faaliyetlere ilişkin plan, kural ve usullerde münhasıran koruma Ara sonuç Türk hukukundaki düzenlemeye özgü bazı hususlar Tarihi yorum yöntemi açısından hükmün değerlendirilmesi Hükmün amaçsal yorum çerçevesinde değerlendirilmesi Sonuç 215 ı 9. Buluşun ve özellikle bilgisayar programlarının teknik niteliği 216 I. Genel olarak 216 II. Buluş ve teknik kavramları Avrupa ve Türk hukukunda buluşun teknik alanda ya da teknik niteliğe sahip olması gereği Amerikan hukukundaki son gelişmelere kısa bir bakış Buluşun teknik niteliğe sahip olması gereğinin hukuki temelleri Teknik kavramı Klasik anlamda teknik kavramının doğa bilimleri ile ilişkilendirilmesi ve bunun önem ve gerekçesi Teknik kavramının kapsamının genişletilmesi ve yeniden belirlenmesi yönünde eğilimler Değerlendirme 229 III. Bilgisayar programlarının teknik niteliği Bilgisayar programlarının teknik niteliğinin saptanması açısından önem taşıyabilecek hususlar Bilgisayar programının bilgisayar dışında bir taşıyıcıya yüklenmesi sözkonusu öğretinin teknik nitelikte olması koşulunu gerçekleştirir mi? Programın bilgisayara yüklenmesi ona teknik niteliği verir mi? Programın bilgisayara yönelik yapısının buluşunun teknik niteliğini sağlaması Temel önermeler Değerlendirme Sadece bilgisayar programından oluşan ya da bilgisayar programının bir parçasını oluşturduğu buluşların teknik niteliğinin saptanması 238

7 XIII 2.1. Tek bir unsurun buluşa teknik niteliğini verebilmesi ve bilgisayar uygulamalı buluşlar açısından usul ve düzenek patenti farklılığı? Alman Federal Mahkemesinin bu şekilde bir yaklaşım benimsediği dil analiz düzeneği kararı (Sprachanalyseeinrichtung) Avrupa Patent Ofisi Şikayet Dairesinin Emeklilik Sistemi İdaresi Kararı (Steuerung eines Pensionssystems -PBS Partnership) Değerlendirme ve eleştiri Alman Federal Mahkemesinin son kararlarında durum Çekirdek teorisi (Kerntheorie) Alman Federal Mahkemesinin tarihli Dispositionsprogramm kararı Alman Federal Mahkemesinin Flugkostenminimierung (uçuş masraflarının en aza indirilmesi) kararı Çekirdek teorisine yönelik eleştiriler Programın bilgisayara yeni ve buluşçu bir yapı vermesi ya da bilgisayarın etkileşimine doğrudan katkı sağlaması Teknik niteliğin saptanmasında buluşun bütün unsurlarının dikkate alınması Alman Federal Mahkemesinin bu yaklaşımı benimsediği bazı kararları 255 a) Tauchcomputer (dalış bilgisayarı) karar 255 b) Mantıksal doğrulama kararı (Logikverifikation) Avrupa Patent Ofisini Şikayet Dairesinin uygulaması Avrupa Komisyonunun Bilgisayar Uygulamalı Buluşların Patentlenebilirliğine Dair Yönerge Önerisi Teknik kavramının genişletilmesi yoluyla bilgisayar programlarının teknik niteliğinin kurulması Bilgisayarın kullanılması dışında ek bir özgünlüğün (Eigenheit) bulunması Bilgisayar programının uygulanmasına ilişkin teknik düşüncelerden ya da otomatik uygulanışından dolayı teknik niteliği Bu görüşün temel önermeleri Eleştiri Değerlendirme ve sonuçlar 270 ı.lo. Patent yeteneği koşulları ve bilgisayar programları 272 I. Genel olarak 272

8 XIV II. Buluşun yeni olması ve bilgisayar programlan Genel olarak yeni olma koşulu Bilgisayar programlan açısından yeni olma koşulu Bu koşulun bilgisayar programlan açısından önemi Hangi unsurlar yeni olma koşulunun saptanmasında dikkate alınmalı? Tekniğin bilinen durumuna teknik olmayan unsurların dahil olabilirliği ve buluşun bütünsel değerlendirilmesi Teknik olan unsurun yeni olmasının gerekliliği Yeniliği ortadan kaldıran durumlara ilişkin bazı hususlar Kaynak kodunun açıklanmasının yeniliği ortadan kaldırması Nesne kodunun açıklanmasının yeniliği ortadan kaldırması Tersine mühendislik yasağı ve yenilik unsuru 284 Di. Tekniğin bilinen durumunu aşma koşulu ve bilgisayar programlan Genel olarak tekniğin bilinen durumunu aşma koşulu Tekniğin bilinen durumunun saptanmasında esas alınacak bilgiler Tekniğin bilinen durumunu saptanması ve bu çerçevede esas alınacak uzman kişi Buluşun sadece teknik unsurlardan oluştuğu durumlar Buluşun teknik ve teknik dışı unsurlardan oluştuğu durumlar Buluşun teknik ve teknik dışı unsurlarının bir özellik göstermemesi Buluşun teknik ya da teknik dışı unsurlannın tekniğin bilinen durumunu aşması Bilgisayar programlan açısından tekniğin bilinen durumunun araştınlmasına ilişkin pratik zorluklar 296 IV. Buluşun sanayide uygulanabilir olması ve bilgisayar programlan 297 Kaynakça 299