HİDROLİK PNÖMATİK DERS NOTLARI

Transkript

1 HİDROLİK PNÖMATİK DERS NOTLARI 2016

2 HİDROLİK Tanım : Sıkıştırılamaz özellikteki akışkanların kullanıldığı ve elde edilen basınçlı akışkanla çeşitli hareketlerin ve kuvvetlerin üretildiği sistemlerdir. Hidrolik sistemlerde genellikle akışkan olarak su ve yağ kullanılır. Su oksitlenmeye yol açması nedeniyle çok dar bir alanda ancak su kullanılır. Normal şartlarda ise akışkan olarak petrolden elde edilen madensel yağlar kullanılır. Hidrolik sistemin avantajları: 1-küçük hacimlerden büyük kuvvetler elde edilir. 2-hidrolik elamanlar görevlerini yaparken yağlanmış olurlar. 3-hız değişimi hareket devam ederken yapılabilir. 4-hidrolik sistem birkaç noktadan emniyete alınabilir. 5-hidrolik elamanlar sessiz ve gürültüsüz çalışır. Hidroliğin Uygulama Alanaları: 1. Endüstriyel alanlarda (takım tezgahlarda,agır sanayi makinalarda,pres ve çeşitli kaldırıcılarda, Plastik enjeksiyon makinalarda.) 2. Çelik haddehanelerinde. 3. Maden Ocaklarında 4. Hareketli hidrolik araçlarda 5. Gemicilik endüstrisinde 6. Enerji üretiminde 7. Özel alanlarda HİDROLİK PRENSİPLER 1.PASCAL KANUNU (PRENSİBİ) Yer çekimi kuvveti ihmal edilecek olursa; kapalı bir kapa etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basınç sıvı tarafından kabın bütün çeperlerine aynı şiddetle etki eder. Yani basıncın etkileri bütün kenar ve yüzeylerde eşit ve aynı zamanda bütün noktalarda aynı olur. Bu kuraldan yararlanılarak basınçla olan arasındaki ilişki kuvvetle olan arasındaki ilişki ortaya konmuştur. A: piston kesit alanı P: basınç F: yüzey BERNEOLLİ PRENSİBİ İçerisinde sürtünmesiz sürekliakım bulunan bir kapalı sistemde birim akışkan kütlesinin sahip olduğu toplam enerji miktarı akım çizgisi boyunca sabit kalır. Toplam Enerji Miktarı: Basınç kuvvetleri işi + knetik enerji + Potansiyel eneri

3 İtme kuvveti, basınç ve alan arasındak ilişki F 1 =P.A 1 F 2 =P.A 2 Örnek Problem : Şekildeki sistemde 180 kğ lık kuvvet uygulayarak kaç kğ lık F 2 kuvveti elde edilir. F 2.15= F 2 =720 kg ÜSTÜNLÜKLERİ HİDROLİK DEVRE 1. Hidrolik elamanların hacimleri küçük olduğundan az yer kaplar. Büyük basınç ve kuvvetler elde edilir. 2. Hidrolik sistemin kumandası ve kullanılması kolaydır 3. Hareket devam ederken hız ayarı yapılabilir 4. hidrolik elamanlar görevlerini yaparken yağlanmış olurlar. 5. Hidrolik sistem birkaç noktadan emniyete alınabilir. 6. Hidrolik sistem sessiz ve gürültüsüz çalışır. 7. Hidrolik elamanların ömürleri uzundur ve ekonomiktir. 8. İstenilmeyen büyük yüklerde hareket çok çabuk durur. HİDROLİK DEVRE

4 1. Elektrik motoru 2. Hidrolik pompa 3. Basınç hattı 4. Emniyet valfi 5. Yön kontrol valfi 6. Dönüş hattı 7. Silindir 8. Yük 9. Basıncın fazla olduğu andaki akışkanın depya dönüş hattı 10. Emiş hattı 11. Yağ deposu (tank) Hidrolik Devrenin Ana Kısımları : 1-a) yağ deposu: Hidrolik sistemde kullanılan akışkanın içinde depo edildiği çelik saçtan veya dökümden yapılan, akışkanın içinde dinlendirildiği elamana yağ deposu veya yağ tankı denir. Sistemdeki akışkanın görevini tamamladıktan sonra buraya gelir. Dönen akışkanın içine çeşitli yabancı maddeler karışabilir. Bunlar depoda ayrışır ve temiz olarak sisteme akışkan gönderilir. Yağ deposunun görevleri: a) Yağın içine karışan maddeyi (maddeleri) yağdan ayrıştırmak. b) Yağın dinlenmesini sağlamak c) Yağın üzerinde ki ısıyı dış ortama transfer etmek d) Sistemdeki yağın belli bir yerde toplanmasını sağlamak e) Yağın içine karışan havayı yağdan ayırmak 2-b) Hidrolik Pompa: Mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye çeviren hidrolik devre elamanlarıdır. Hidrolik pompalar elektrik motorundan aldıkları mekanik enerjiyi hacim büyümesi-hacim küçülmesi prensibine göre çalışırlar. Hidrolik pompalar hidrolik sistemin kalbidir Hidrolik pompa çeşitleri : (sabit debili)

5 1- Dişli pompalar 2- paletli pompalar 3- Pistonlu pompalar 1. Dişli Pompalar: Elektrik motorunun dairesel hareketi ile dişlilerden birisi dönmeye başlar ve ikinci dişliyi döndürür. Bu sırada vakum yaparak depodaki yağı emer ve diş boşluklarına doldurur. Dişli döndükçe yağ emiş hattından basınç hattına geçer. 2. Paletli Pompalar: Paletli pompalar bir kovan ve içine eksantirik olarak yerleştirilen bir rotordan meydana gelir. Rtor dönerken üzerindeki paletler merkezkaç kuvvetinin etkisi ile dışarıya doğru açılır. Emiş hattından aldığı yağı paletler arasında taşıyarak basınç hattına iletirler. 3. Pistonlu Pompalar: Hidrolik sistemde yüksek basıncın gerektirdiği şartlarda pistonlu pompalar kullanılır bar basıncında akışkanı basan pistonlu pompalar endüstride kullanılmaktadır. Eğik plakalı,eğik bloklu ve radyal pistonlu pompalar en çok kullanılan çeşitleridir. Pompalarda Verimlilik: pompalarda verimlilik alabilmek için uygun viskoztede yağ kullanılmalı pompayı çalıştırmadan önce (montajdan önce) hidrolik yağ ile yıkanmalıdır.

6 Hidrolik Pompa Seçimi: Hidrolik pompa seçimi yaparken şu faktörler göz önüne alınmalıdır. 1.çalışma basıncı 7.yedek parça ve servisi 2.verimlilik 8.ekonomik olması 3.pompanın gücü 9.gürültü ve titreşmi 4.gerekli debi 10. çalışma sıcaklığı 5.montaj kolaylığı 11.pompa boyutları 6.bakım onarım kolaylığı Debi: hidrolik pompanın birim zamanda sisteme gönderdiğiakışkan miktarıdır. Kısaca Q ile gösterilir. Q: litre / dakika Hidrolik Silindirler Hidrolik sistemde doğrusal hareketi üretmek için kullanılan elemanlardır. Hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye çevirirler. 1.silindir gömleği(borusu) 2.piston kolu 3.piston 4.keçe (sızdırmazlık elmanı9 5 akışkanın etki ettiği yüzey (pistonun ön yüzü) 6.pistonun arka yüzü 7.yük 8.O-Ring (sızdırmazlık elamanı PİSTON HIZI Hidrolik silindirde pistonların ve geri hareketlerinin dakika da metre cinsinden aldığı yöndür. V = 10 X Q Q Pompanın Derisi A A Silindirin Kesit Alanı (cm 2 ) V Pistonun Hızı ( Metre/Dakika)

7 1. Tek etkili silindirler 2. Çift etkili silindirler 3. Teleskobik silindirler 4. Yastıklı silindirler 5. Tandem silindirler SİLİNDİR ÇEŞİTLERİ 1.Tek etkili silindirler: basınçlı akışkanı silindirin tek yönünden girip pistonun tek bir yüzeyine etki ediyorsa bu tip silindirlere tek etkili silindir denir. Tek etkili silindirlerde pistonun dönüşü yay veya yükün etkisi ile geri döner. 2. Çift etkili silindirler: basınçlı akışkan silindirin iki ayrı yerinden girip pistonun iki yüzeyine etki ederek ileri-geri hareketleri akışkanın gücü ile üreten sistemlerdir. 3. Teleskobik silindirler: iç içe geçmiş silindirlerden meydana gelir. Silindirin boyunun bazen uzaması ve bazende kısalması gerekiyorsa böyle çalışma şartlarında kullanılır.

8 4.Yastıklı silindirler: piston kursun sonuna yaklaşınca yavaşlaması istenildiği yerlerde kullanılır. 5.Tandem silindirler: büyük kuvvetler elde etmek için silindirin çapını veya basıncını artırmadan bir piston koluna iki piston takılması ile meydana gelir. SİLİNDİRDE PİSTON İTME KUVVETİ P: çalışma basıncı kg/cm 2 F 1 : piston itme kuvveti F 2 :piston çekme kuvveti A: piston yüzey alanı cm 2 n: verim A 1 : (π.d 2 ) / 4= 0,785.D 2 A 2 : (π.d 2 )/4 (π.d 2 )/4 =0,785 (D 2 -d 2 ) F 1 =P.A 1.n F 2 =P.A 2.n Örnek Problem: çalışma basıncı 800 kg/cm 2 olan çift etkili bir silindirde piston çapı 120 mm ve piston kolu çapı 40 mm ve silindirin verimi n= 90 (yüzde doksan) olduğuna göre pistonun üretebileceği en büyük kuvveti (itme kuvveti F 1 ) ve en küçük kuvvet (çekme kuvveti F 2 ) bulunuz.

9 Çözüm: A 1 = 0,785.D 2 =0,785*12 2 =113,04 cm 2 A 2 =0,785 (D 2 -d 2 ) =0,785*( ) = 100,48 cm 2 F 1 =P.A 1.n =800*113,04*0,90 =81388 kg F 2 =P.A 2.n =800*100,48*0,90 = 72345,6 Hidrolik Motorlar Hidrolik sistemde basınçlı akışkanın hidrolik enerjisini dairesel harekete dönüştürmek için kullanılan elamanlara hidrolik motor denir. Hidrolik motorla yüksek basınçtaki akışkanları kullanarak yüksek döndürme momentleri üretilebilir. Hidrolik motorda kademesiz hız ayarı yapılabilir. Hareket yönü istenildiği zaman tersine çevrilebilir. Tek akış yönlü çift akış yönlü VALF Akışkanın basıncını, yönünü,akışını kontrol eden ayarlayan devre elamanalarına valf denir Görevleri: Akışkanın basıncını ayarlamak Akışkanı yönlendirmek Akışkanın hızını kontrol etmek Valf çeşitleri: 1. Yön kontrol valfleri 2. Akış kontrol valfleri 3. Basınç kontrol valfleri 4. Akışkanın yolunu açıp kapamak (çek valf)

10 YÖN KONTROL VALFLERİ Hidrolik akışkanın önünü açmaya,kapamaya ve istenilen tarafa gitmesini sağlayan ve yönlendiren valflerdir. 2/2 YÖN KONTROL VALFİ İki yollu ve iki konumlu valflerde iki boru bağlantısı vardır. Birisi pompadan gelen akışkanın bağlandığı yer (P) diğeri valfin çıkış ağzı A dır. Bu valfler genellikle akışkanın önünü açmak veya kapatmak için kullanılırlar. Normalde kapalı 2/2 yön kontrol valfi

11 3/2YÖN KONTROL VALFİ Üç yollu ve iki komutlu valfler normalde açık veya kapalı olarak yapılabilir. Bunlar genellikle tek etkili silindirlerin çalıştırılmasında kullanılır. Ayrıca hidrolik motorların tek yönde dönmelerini sağlamak için kullanılabilir. P=Basınç hattı A=Çıkış hattı(sistem) R=Dönüş hattı(tanka) 4/2 YÖN KONTROL VALFİ Dört yollu iki komutlu valflerdir. Genellikle çift etkili silindirlerde doğrusal hareket elde etmek için kullanılır. T=Tanka geri dönüş hattı 4/3YÖN KONTROL VALFİ Çift etkili silindirlerin çalıştırılmasında kullanılır.

12 AKIŞ KONTROL VALFLERİ Akış kontrol valflerine hız ayar valfleri de denir. Hidrolik sisteme giden akışkanın miktarını azaltarak veya artırarak hızlarını kontrol eden valflere akış kontrol valfi denir. BASINÇ KONTROL VALFİ Akışkanın basıncını belirli sınırlar arasında tutan valflerdir. Akışkanın basıncını kontrol eder. Yön Kontrol Valflerinin Kumanda Şekilleri

13 HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLER TANIM: Gerektiğinde kullanılmak üzere basınçlı akışkanı depo eden ihtiyaç anında devreye giren hidrolik devre elemanına hidrolik akümülatör denir. ÇEŞTLERİ: 1-Pistonlu akümülatörler 2-Diyaframlı akümülatörler 3-Balonlu akümülatörler 4-Yaylı akümülatörler Hidrolik akümülatörlerin görevleri 1-Hidrolik akıcıların çalışma basıncını düzenli bir seviyede tutmak. 2-Pompanın arızalanması durumunda anında devreye girerek sistemi belli bir süre beslemek 3-Hidrolik devredeki kaçaklar nedeniyle meydana gelen basınç dönmesini ve akışkan eksilmesini engellemek 4-Ani yükselen akışkanın sıvısını soğutmak. BAĞLANTI ELEMANLARI A)Bazılar hidrolik devre elemanlarını birbirlerine bağlayan ve akışkanın alıcılara kadar ulaşmasını sağlayan elemanlardır. BORU SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1-Çalışma basıncı 6-Akışkan uyumu 2-Debi 7-Akışkan uyumu 3-Akış hızı 8-Uygulama sistemi 4-Titreşim 9-Maliyeti 5-Maliyet 10-Montaj kolaylığı BORU ÇAPI HESABI: Q:Debi litre/dak. A:Boru kesit alanı cm 2 V:Ortalama akış hızı m/sn d:boru iç çapı Örnek Problemler=Pompa debisi 3 lt/sn olan bir hidrolik sistemde akışkan hızı ortalama akış hızı 2 m\sn dir. Bu hidrolik sistemde kullanılacak boruların iç çapını hesaplayınız Q= 3lt\sn V=2m\sn d=? b)rekorlar=hortum ve boruların birbirine bağlanmasını sağlayan elemanlardır. sistemin kolayca sökülüp bağlanmasını sağlar.

14 Sızdırmazlık Elemanları Hidrolik sistemde yağ kaçaklarını önlemek ve hidrolik elemanların verimini yükseltmek amacıyla kullanırlar. Çeşitler: 1- Keçeler 2 -O_Ringler Hidrolik yağlar (akışkanlar) Hidrolik enerjinin iletilmesini ve hidrolik alıcılara taşınmasını sağlayan sıvılardır. Hidrolikte kullanılan akışkan türleri; 1-su 2- doğal yağlar 3-sentetik yağlar Hidrolik Yağlarda Aranan Özellikler 1.Güç iletebilme 2.Yağlayıcılık özelliği olmalı 3.Sızdırmazlığı sağlayabilmesi 4.Çalışma sırasında meydana gelen ısıyı soğutabilmesi 5.Korozyona sebep vermemeli 6.Yağların içine karışmız suyu dışarı atabilmesi 7.Sistem elemanları ile(hortum,oring, keçe) uyumlu olmalı 8.Köpüklenme olayını en aza indirebilmeli 9.Hid. akışkan kolay olanı almaması buharlaşma zehirleyici olmamalı sağlık yönünden zararsız olmalı. HİDROLİK FİLTRELER Tanım: Hidrolik akışkanın temizlenmesini sağlayan hidrolik devre elemanlarına hidrolik filtre denir. Hidrolik filtreler kullanılan yerlere göre: 1- Emiş hattı filtreler 2- Dönüş hattı filtreler 3- Basınç hattı filtreler Filtre seçiminde dikkat edilecek hususlar: 1.Filtreleme hassasiyeti 2.Filtre edilecek akışkanın debisi (litre/dakika) 3.Filtrenin meydana getirebileceği basınç düşümü (bar) 4.Çalışma basıncı 5.Çalışma basıncı 6.Ekonomik oluşu 7.Filtrenin temizlenebilirliği 8.Filtre elemanının çeşidi

15 Hidrolik filtrenin görevleri: Hidrolik akışkanın içine karışmış yabancı madde temizlemek. Hidrolik Devrelerde Kullanılan Semboller HİDROLİKTE KULLANILAN SEMBOLLER HİDROLİK DEVRELERİN İŞ TEZGAHLARINA UYGULANIŞI

16 (Hidrolik taşlama tezgahı)

17 Normalde kapalı tek etkili yay geri dönüşlü silindirin 3/2 valf ile çalıştırılması

18 Örnek: bir çift etkili silindirin çalışmasını basınç kontrol valfi, emiş hattı filtresi ve 4/2 lik yön kontrol valfi kullanarak çiziniz.

19 Örnek: Bir çift etkili silindirin çalışmasını basınç kontrol valfi,manometre 4/3 lük normalde kapalı yön kontrol valfi,basınç hattı filtresi ve akış kontrol valfi kullanarak çiziniz.

20 Hidrolik devrelerde oluşabilecek arızalar 1. Uygun viskostede ve özellikte yağ kullanılmamasından dolayı 2. Uygun hidrolik hortumların kullanılmaması 3. Filtrenin temizliğinin yapılmamasından veya uygun filtre kullanılmasından dolayı 4. Yağ tankına yabancı maddeleri karışmasından dolayı 5. Çalışma hızını yükseltmesinden dolayı Hidrolik filtrelerin bakımı 1. Hidrolik sisteminden çıkan yağı kullanmayınız 2. Filtrenin temizliği periyodik olarak yapılmalı 3. Yağ hazinesine dışardan karışabilecek yabancı maddeleri engellenmeli 4. Filtre elemanlarını sökerken veya takarken temizliğe dikkat edilmeli 5. Filtreleme elemanı gerektiğinde değiştirilmeli

21 PNÖMATİK TANIM : Havanın basınç kazandırılarak ve çeşitli kontrol sistemleri ile kontrol edilerek doğrusal,dairesel ve açısal hareket elde edilmesini sağlayan sistemlere pnömatik sistemler denir Boyle moriotle kanunu : PNÖMATİGİN TEMEL PRENSİPLERİ Sıcaklığı sabit kalmak sartıyla kapalı bir kap içinde sıkıştırılan gazın hacmi ile basıncının çarpımı sabittir P: Basıç P 1. V 1 =P 2.V 2 =P 3.V 3 = sabit veya V: Hacim T:Sıcaklık Gay Lussac Kanunu Sabit basınç altındaki bir gazın sıcaklığı değiştirildikçe hacmide sıcaklıkla orantılı olarak değişir.

22 Pnömatik Sistemin Üstünlükleri 1. Pnömatik enerjinin kaynağı olan hava atmosferde sınırsız olarak elde edilebilir. 2. Havanın temiz olması ve çevreyi kirletmemesi 3. Hız ve kuvvet değişik değerlere ayarlanabilir. 4. Basınçlı hava uzak mesafelere taşınabilir. 5. Devre elamanları basit ve ucuzdur. 6. Yüksek hız elde edilebilir 7. Aşırı yüklemelere karşı emniyetlidir. 8. Basınçlı havanın ateş alma tehlikesi yoktur. Pnömatik Sistemin Dezavantajları 1. Havanın sıkışabilir olması nedeniyle piston hızı her zaman istenilen değerlerde elde etmek mümkün olmaz. 2. Çalışma basıncı 6-7 bar olduğu için büyük kuvvetler elde edilememekte. 3. Görevini tamamlayan hava eksoz hattından dışarı atıldığı için hava sarfiyatı vardır. 4. Eksoz hattına susturucu takılmadığı zaman rahatsız eden ses çıkarması. 5. Uygun şekilde yağlayıcı ve filtre kullanılmadığı zaman sürtünme artar. Başlıca Pnömatiğin Uygulama Alanları 1. Tarım ve hayvancılık 2. Ağaç işleri endüstrisinde. 3. Kağıt ve deri endüstrisinde 4. Tekstil sanayisinde 5. Makine ve takım tezgahlarında 6. Taşıma alanında 7. Döküm sanayisinde 8. Gıda ve kimya sanayisinde 9. Nükleer santrallerde 10. Petrol sanayisinde 11. Montaj sanayisinde 12. Ambalaj sanayisinde 13. Madencilik ve inşaat endüstrisinde. HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMİN KARŞILAŞTIRILMASI 1.Hidrolikte kullanılan akışkan değişmez Pnömatikte ise kullanılan hava işi bitince atmosfere bırakılır hava atmosferde sınırsız bulunur. 2.Hidrolik daha büyük kuvvetler elde etmek için pnömatik de ise küçük kuvvetler elde edilir. 3.Hidrolike göre pnömatikte daha yüksek devir.(dairesel Hareket) 4.Gıda içi sağlık sektöründe daha çok pnömatik sistemler kullanılır. 5.Havanın sıkışabilir olmasından dolayı pnömatik sistemler daha emniyetlidir.

23 PNÖMATİK DEVRE Pnömatik Devrenin Çalışması Şematik Olarak Gösterilmesi 1-Elektirik Motoru 2-Kompresör 3-Emniyet Valfi 4-Filtre 5-Basınç Düzenleyici Rejektör 7-Yön Kontrol Valfi 8-Hız Kontrol 9-Silindir 6-yağlayıcı KOMPRESÖR Pnömatik sistemde basınçlı hava üretmek için kullanılan elemanlara kompresör denir. Kompresörler rutubetli ortamlardan uzak tutulmalıdır. Kompresörler saatte üretecekleri hava miktarına ve basıncına göre farklı tip ve ebetlarda yapılırlar. Kompresör çeşitleri: 1. Doğrusal ve döner pistonlu kompresörler 2. Paletli kompresör 3. Turbo kompresör

24 # BASINÇLI HAVANIN HAZIRLANMASI # Endüstriyel alanda yapılan araştırma ve gözlemler basınçlı havanın kompresörde üretildikten sonra pnömatik sisteme gönderilmesi halinde birçok problemlerin ortaya çıkacağını göstermiştir. Havanın içine karışmış olan toz ve pislikler,pas ve yağ atıklarını ve en önemlisi de havaya karışmış olan su buharının mutlaka sisteme giden havadan ayrıştırılması gerekir. Filtre ile havanın içindeki yabancı maddeler ayrıştırılmalıdır. Havanın hareketli elemanları yağlanmayı ve sürtünmeyi en aza indirmesi için havanın içine özel bir yağlayıcı tüpten belirli miktarda yağ katılır. Havanın içinde bulunan su buharı kurutma yöntemiyle ortadan kaldırılması gerekir. MUTLAK NEM : 1 metre küp havada bulunan su buharı miktarıdır. DOYMA MİKTARI: Havanın sıcaklığına bağlı olarak 1 metre küp havada taşınabilen maksimum su buharı miktarıdır. Pnömatik sistemde kullanılan basınçlı havanın elemanlara gönderilmeden önce temizlenmesini, basıncının düzenlenmesini, yağlanmasını sağlayan kullanılan elemanlara şartlandırıcı denir. Şartlandırıcı bir filtre, bir yağlayıcı ve bir basınç regülatöründen meydana gelir. (şartlandırcı uzun sembolü) (şartlandırıcı kısa sembolü)

25 HAVANIN FİLTRE EDİLMESİ YAĞLANMASI VE BASINCIN AYARLANMASI Havanın filtre yağlandığı ve basıncınıın ayarlandığı kısıma bakım ünitesi denir. Kompresörden gelen basınçlı havanın içerisinde yağ artıkları su buharı toz ve pislikler bulunabilir. Bu yabancı maddelerin basınçlı havayla birlikte sisteme gitmesi çeşitli problemler doğurur. Hassas devre elemanlarında tıkanmalara yol açma ve ısınmalara yol açar. Belirtilen bu ve benzeri problemleri ortadan kaldırabilmek için şartlandırıcı adı verilen elemanlar kullanılır. Şartlandırıcı bir filtre bir yağlayıcı ve bir basınç regülatöründen meydana gelir. Filtre havanın içindeki yabancı maddeleri ve su buharını ayrıştırır. Yağlayıcı pünomatik elemanlaragiden kuru havanın içine belirli miktarda ince yağı püskürterek hareketli kısımların yağlanmasını sağlar. Regülatörde pünomatik sisteme sürekli olarak belirli bir basınçta hava gönderilmesini sağlar. Kompressörden gelen basınç dalgalanmalarını ortadan kaldırır. Şartlandırıcı pünomatik elemanlara en fazla 3 m uzakta olmalıdır. Şartlandırıcı seçerken bağlantı ölçüleri çalışma sıcaklığı normal çalışma basıncı ile maksimum basınç değerleri ve litrre-dakıka olarak hava akış hızı dıkkate alınmalıdır MANOMETRE Tanım=Basınç ölçen aletlere manometre denir. Sistemdeki akışkanın basıncını ölçer. Pompadan sonra sisteme takılır. Sembolü SUSTURUCU Sistemden dışarı atmosfere hava atılırken oluşan gürültünün aza indirilmesi için takılan devre elemanıdır. Sembolü BASINÇ ANAHTARI Pnömatik sinyali, elektiriksel bir sinyala dönüştüren elemana basınç anahtarı basınç şalteri denir. Sembolü

26 BORULARIN GÖREV SEMBOLÜ Basınçlı hava üretim marketlerinden şartlandırıcı üniteler çelik borular, pnömatik elamanlara dağıtılması ise lastik plastik ve bakır borularla olur. Pnömatik sistem bazı malzemesinin seçiminde etki eder Faktörler 1-çalışma şartları 2 çevre sıcaklığı 3- rutubet ve toz durumu 4-korozyona sebep olan buharlar Boru iş çapının tayini Bazı iş çapının seçiminde aşağıdaki faktörleri dikkate almak gerekir Bazı uzunluğu m Çalışma basıncı bar Müsaade edilen basınç düşümü bar Boru hattındakı kitleyici sayısı Borulardan geçecek hava miktarı (litre dak) Boru içi çapını teyin ederken yukarıdaki faktörleri göz önüne alarak çizgilerden boru iç çapı bulunur borularla ilgili standartlar DIN 2353 ve DIN2367-DIN 2391 standartlarında belirtilmiştir. 6. Tek etkili silindirler 7. Çift etkili silindirler 8. Teleskobik silindirler 9. Yastıklı silindirler 10. Tandem silindirler SİLİNDİR ÇEŞİTLERİ 1.Tek etkili silindirler: basınçlı akışkanı silindirin tek yönünden girip pistonun tek bir yüzeyine etki ediyorsa bu tip silindirlere tek etkili silindir denir. Tek etkili silindirlerde pistonun dönüşü yay veya yükün etkisi ile geri döner.

27 2. Çift etkili silindirler: basınçlı akışkan silindirin iki ayrı yerinden girip pistonun iki yüzeyine etki ederek ileri-geri hareketleri akışkanın gücü ile üreten sistemlerdir. 3. Teleskobik silindirler: iç içe geçmiş silindirlerden meydana gelir. Silindirin boyunun bazen uzaması ve bazen de kısalması gerekiyorsa böyle çalışma şartlarında kullanılır. 4.Yastıklı silindirler: piston kursun sonuna yaklaşınca yavaşlaması istenildiği yerlerde kullanılır. 5.Tandem silindirler: büyük kuvvetler elde etmek için silindirin çapını veya basıncını artırmadan bir piston koluna iki piston takılması ile meydana gelir.

28 Silindir Elamanları Silindirde Kuvvet İletimi P: havanın basıncı F 1 = piston itme kuvveti F 2= piston çekme kuvveti η =verim F=P.A. η D: piston çapı d= piston kolu çapı A 1 = π.d 2 = D 2 4 F 1= P.A 1. η A 2 = π.d 2 _ π.d 2 = 0.785(D 2- d 2 ) η F 2= P.A 2. η 4 4

29 PNÖMATİK MOTORLAR Pnömatik sistemde basınçlı havanın pnömatik enerjisini dairesel olarak mekanik enerjiye dönüştüren elemanlara pnömatik motor denir. PNÖMATİK MOTOR ÇEŞİTLERİ; 1-Pistonlu motorlar 2-Paletli motorlar 3-Dilli motorlar 4-Türibinler motor Tek Dönüş Yönlü Pnömatik Motor Çift Dönüş Yönlü Pnömatik Motor VALFLER Tanım: Basınçlı havanın yönünü, akışını, basıncını ayarlayan kontrol eden pnömatik devre elemanına pnömatik valf denir. 1-Yön kontrol valfi 2-Akış kontrol valfi 3-Basınç kontrol valfi PNÖMATİK VALFLER YAPTIĞI FONKSİYONUNA GÖRE ÇEŞİTLERİ; 4-Özel valfler (ve-veya valfleri ) BASINÇ KONTROL VALFLERİ Basınç kontrol valfi pnömatik havayı yönlendirmek ve silindirlere veya pnömatik motorlara istenilen yönde hareket vermek için yön kontrol valfleri kullanılır

30 YÖN KONTROL VALFLERİ Pnömatik sistemde basınçlı havayı yönlendirmek ve silindirlere veya pnömatik motorlara istenilen yönde hareket vermek için yön kontrol valfleri kullanılır. A ve b konum (2iki konum) a.o.ve b konumulu (3 üç konumlu) 2 konulu 2 yollu (baglantılı) 2/2 3konumlu 4yollu (bağlantılı) 4/2

31 Sadece Pnömatik de Kullanılan Semboller

32 PNÖMATİK MENGENE Bu doküman Hacı Nihat Sözmen Endüstri Meslek Lisesi Eğitim Öğretim Yılı Hidrolik Pnömatik Dersi için yapılmış Günlük Plan defterinden bilgisayar ortamına aktarılmıştır.